Base description which applies to whole site

1. Goed functionerende economie en markten in Nederland en Europa

Algemene doelstelling

Het versterken van het duurzaam economisch groeivermogen van Nederland door bevordering van het functioneren van de economie en markten.

Economische ontwikkelingen in 2011

In 2011 heeft Nederlandse economie onder invloed van de Europese schuldencrisis en het mede daaruit resulterende lage consumentenvertrouwen matige groei van 1,2% laten zien.

Gedurende het jaar nam de economische groei af. De kwartaal-op-kwartaalgroei daalde van 0,7% in het eerste kwartaal, naar 0,2% in het tweede kwartaal, om in het derde kwartaal om te slaan in een krimp van het bruto binnenlands product van 0,2%. De daaropvolgende krimp van 0,7% betekende dat Nederland in de tweede helft van 2011 officieel in recessie belandde. De voor Nederland belangrijke wereldgoederenhandel is gedurende het jaar per saldo nauwelijks gegroeid. De uitvoergroei daalde dan ook van bijna 11% in 2010 naar een krappe 4% in 2011. De export groeide in de eerste helft van het jaar, maar kromp in de tweede helft. Van de overheidsbestedingen lijkt nauwelijks een impuls te zijn uitgegaan: zij stegen met 0,4%. In lijn met het lage consumentenvertrouwen was de invloed van de consumentenbestedingen op de groei van het bruto binnenlands product in alle kwartalen negatief. De huishoudens deden 0,9% minder consumptieve bestedingen. Voor de investeringen begon het jaar goed, mede dankzij het zachte winterweer. Het waren dan ook de investeringen die de groei in het eerst kwartaal omhoog stuwden en een merkbaar deel van de groei over heel 2011 hebben bewerkstelligd. In de laatste drie kwartalen van het jaar krompen de investeringen. Toch is in 2011 per saldo 5,6% meer geïnvesteerd dan in 2010.

De meeste sectoren groeiden in 2011. Na omvangrijke krimp in 2010 had de bouw de sterkste groei, 4,5%. Ook de industrie presteerde met 3,4% groei bovengemiddeld. Cultuur, recreatie en dergelijke alsmede de delfstoffenwinning krompen, respectievelijk met 0,3% en 7,9%. Mild winterweer verklaart waarom de gassector in toegevoegde gekrompen is: er werd minder verstookt.13

De inzet van EL&I in 2011 werd getekend door de Europese schuldencrisis. Om herstel te bevorderen zette het kabinet in op het versterken van het groei- en concurrentievermogen en het versterken van budgettair en macro-economisch toezicht in de EU.

EL&I heeft in 2011 de noodzaak om het vergroten van het verdienvermogen van de EU proactief uitgedragen. De minister-president alsmede de minister van EL&I hebben gezamenlijk met gelijkgestemde lidstaten diverse brieven gestuurd aan de voorzitter van Europese Commissie en president van Europese Raad over het versterken van het Europese groei- en concurrentievermogen (en meer specifiek over de digitale interne markt, interne dienstenmarkt en regeldruk). In de brieven zijn concrete mogelijkheden gepresenteerd voor verbeteringen met betrekking tot open markten, dienstenmarkt, de (digitale) interne markt en innovatie.

EL&I zette zich ook in voor het versterken van groei- en concurrentievermogen binnen de Europa 2020-strategie voor duurzame groei en banen. Eind april 2011 is in dit kader het Nationaal Hervormingsprogramma gepresenteerd met een overzicht van knelpunten en beleidsvoornemens voor groei. De Raad heeft hierop voor Nederland vier gebieden aangewezen waarop actie noodzakelijk is: overheidsfinanciën, pensioenen, arbeidsmarkt en innovatie. Eind november 2011 publiceerde de Europese Commissie de Annual Growth Survey, met daarin vijf prioriteiten voor groeiversterking in 2012.

In 2011 is het budgettaire toezicht in de EU aangescherpt door maatregelen uit het zogenaamde «six pack», die in december 2011 in werking zijn getreden. Vanwege de grensoverschrijdende risico’s heeft EL&I zich in 2011 sterk ingezet voor strikt toezicht op macro-economische onevenwichtigheden. Dit is een prioriteit voor EL&I. De macro-economische onevenwichtighedenprocedure, die voorziet in toezicht op en correctie van deze onevenwichtigheden, is eind 2011 in werking getreden.

Ook heeft Nederland zich het afgelopen jaar actief ingezet om de Europese interne markt te versterken. De Europese Commissie publiceerde eind 2010 de Single Market Act, waarin zij twaalf prioritaire acties presenteerde om de interne markt een nieuwe impuls te geven en onnodige belemmeringen weg te nemen. Daarvan staan voor Nederland centraal de spoedige totstandkoming van het Europese octrooi, de versterking van de interne markt voor diensten en de totstandkoming van de digitale interne markt. Nederland heeft zich intensief ingezet om de onderhandelingen over het unitair octrooi succesvol af te sluiten.

Ten aanzien van de Europese dienstenmarkt is het proces van wederzijdse evaluatie afgerond en zijn de zogenaamde performance checks in het kader van de Dienstenrichtlijn gestart. Lidstaten en de Europese Commissie onderzoeken daarbij hoe verschillende relevante richtlijnen – zoals de dienstenrichtlijn, e-commerce-richtlijn en de richtlijn beroepskwalificaties – in de praktijk werken, bezien vanuit het perspectief van de dienstverlener.

In nationale context heeft EL&I, in haar streven naar optimale marktordening en het bevorderen van mededinging, gewerkt aan gedragsregels voor de overheid (Markt en Overheid), aan de totstandkoming van het wetsvoorstel voor een nieuwe Aanbestedingswet en het daarbij horende aanvullend beleid en was zij betrokken bij het verbeteren van de werking van specifieke markten zoals de gezondheidszorg, landbouw en financiële dienstverlening. Daarnaast heeft zij ter versterking van het markttoezicht in Nederland een wetsvoorstel tot samenvoeging van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa), de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit (OPTA) en Consumentenautoriteit afgerond.

Private normen spelen een belangrijke rol in het economisch verkeer. Er is daarom een kabinetsvisie uitgebracht over de rol van de overheid bij normalisatie 14.

Realisatie meetbare gegevens bij de algemene doelstelling

Kengetal

Realisatie 2009

Realisatie 2010

Realisatie 2011

Streefwaarde 2011

Gemiddeld werkloosheid in januari (%)1:

       

Nederland

2,8

4,1

4,3

Nvt

EU-27

7,9

9,5

9,5

Nvt

         

Index of Economic Freedom2:

       

Nederland

77

75

73,3

>70

Europees gemiddelde

66,3

66,8

66,1

 
2

http://www.heritage.org/index/country/Netherlands Heritage Foundation, website geraadpleegd op 25 januari 2012. Publicatie is van november 2011, Europees gemiddelde op basis van eigen berekeningen.

De score van Nederland in de Index of Economic Freedom van de Heritage Foundation is omlaag gegaan, net als het Europees gemiddelde. Het is gelukt om een score boven 70 punten te behouden en daarmee de in de begroting opgenomen streefwaarde te realiseren.

Nederland behaalde een mindere score op het gebied van een «beperkte overheid» en op de indicator voor handelsvrijheid (tarieven en nontarifaire handelsbarrières). De overheid heeft haar bestedingen laten stijgen en het belastingregime is relatief complexer geworden. Daarnaast werden er betere scores behaald op de gebieden van arbeidsvrijheid (werkloosheidsbetalingen, beperking op lonen, uren en ontslagen), monetaire vrijheid (inflatie, vrije prijsvorming), fiscale vrijheid (belastindruk).

Op de gebieden van financiële vrijheid (overheidsbezit, regulering en buitenlandse toegang bankensector), investeringsvrijheid  (toegang voor buitenlandse investeerders), vrijheid om zaken te doen (barrières voor het oprichten, overdragen en beëindigen van een bedrijf) en eigendomsrecht (bescherming, handhaving en uitblijven confiscatie en dergelijke) waren de scores vergelijkbaar met voorgaande jaren.

De gegevens voor het kengetal «BBP in euro per capita» voor Nederland en de EU-27 zoals opgenomen in de begroting 2011 zijn niet meer beschikbaar bij Eurostat. Dit kengetal is derhalve uit het overzicht gehaald.

De data voor het kengetal «structurele arbeidsproductiviteit mutaties per jaar» zoals opgenomen in de begroting 2011 zijn niet beschikbaar. Dit kengetal is ook de tabel gehaald.

De kengetallen «naleving Europese aanbestedingsrichtlijnen in % inkoopvolume» die waren opgenomen in de begroting 2011 zijn niet opgenomen in het jaarverslag. Door het uitblijven van de verplichting middels wet, kan geen volledigheid van de cijfers worden gegarandeerd.

Budgettaire gevolgen van beleid

(Bedragen x € 1 000)

1 Goed functionerende economie en markten in Nederland en Europa

Realisatie

vastgestelde begroting 2011

Verschil 2011

 

2008

2009

2010

2011

   

Verplichtingen

74 879

79 986

84 660

89 759

87 172

2 587

Uitgaven

77 264

80 377

91 480

92 452

87 034

5 418

programma

18 937

18 812

22 601

24 951

27 207

– 2 256

OD 1: Optimale marktordening en mededinging bevorderen

16 739

16 583

19 688

22 003

24 303

– 2 300

– Bijdrage aan Metrologie

14 946

15 081

14 112

14 923

14 635

288

– Raad Deskundige Nationale Standaard

101

143

64

26

60

– 34

– PIANOo Programma

1 4131

3 5301

2 572

6 057

7 522

– 1 465

– Markt en Overheid

       

540

– 540

– Bijdrage aan Nederlands Normalisatie Instituut

   

868

565

906

– 341

– Raad voor Accreditatie

   

168

169

174

– 5

– Bijdrage instituten (oud)

1 329

1 350

1 317

263

266

– 3

– Prijzenwet

363

9

587

 

200

– 200

             

Algemeen

2 198

2 229

2 913

2 948

2 904

44

– Onderzoek en Ontwikkeling

2 198

2 229

2 913

2 948

2 904

44

             

Apparaat

58 327

61 563

68 878

67 501

59 827

7 674

– Personeel EP

7 796

8 032

5 284

4 796

5 329

– 533

– Personeel Marktwerking

   

2 426

3 071

2 515

556

– Personeel PIANOo

2 4821

2 5431

4 735

4 034

2 345

1 689

– NMa/DTe2

45 081

47 902

49 725

49 575

43 064

6 511

– Consumentenautoriteit

5 450

5 629

6 708

6 025

6 574

– 549

             

Ontvangsten

33 626

19 319

37 126

30 501

43 204

– 12 703

Ontvangsten NMa

28 549

1 638

10 049

3 345

4 600

– 1 255

High Trust

 

13 391

22 369

21 443

31 100

– 9 657

Ontvangsten apparaat NMa

 

230

301

160

 

160

Ontvangsten Energiekamer

2 727

2 855

3 126

4 080

4 719

– 639

Fees NMa

1 933

1 197

1 262

1 444

2 785

– 1 341

Ontvangsten Consumentenautoriteit

371

9

20

28

 

28

Diverse ontvangsten

47

         
1

PIANOo programma en personeel werd t/m 2009 op artikel 21 verantwoord.

2

NMa is inclusief de ZBO NMa

Toelichting op de programma-uitgaven/verplichtingen

Operationele doelstelling 1: Optimale marktverordening en mededinging bevorderen

Goed functionerende markten zijn de motor voor economische groei. Het Ministerie van EL&I heeft met het oog op het belang van de consument en eindgebruiker de marktwerking en de mededinging bevorderd via onder meer de Mededingingswet en de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) en de totstandkoming van het wetsvoorstel voor een nieuwe Aanbestedingswet.

Instrumenten en activiteiten

Mededinging

De aanpassing van de Mededingingswet die kleine ondernemers meer ruimte biedt voor samenwerking is in werking getreden. De aanpassing van de Mededingingswet ter invoering van gedragsregels voor de overheid (Wet Markt en Overheid 19 is door de Eerste Kamer aangenomen en een bij deze wet behorende algemene maatregel van bestuur 20 is voorbereid met het oog op inwerkingtreding in 2012.

In vervolg op de evaluatie van de NMa in 2010 21 is onderzoek gedaan naar het verbod op misbruik van een economische machtspositie. Ook is de kans van slagen van een gedragscode ter bestrijding van oneerlijke handelspraktijken onderzocht. Samen met het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is de Wet Luchtvaart geëvalueerd. De Tweede Kamer wordt begin 2012 geïnformeerd over deze onderzoeken.

De NMa houdt toezicht op de naleving van de Mededingingswet en enkele sectorspecifieke wetten 22. Ter uitwerking van het kabinetsbesluit om de NMa, OPTA en Consumentenautoriteit samen te voegen, is een wetsvoorstel tot instelling van de Autoriteit Consument en Markt (ACM) voor advies aan de Raad van State voorgelegd. In dit kader is ook gewerkt aan een wetsvoorstel ter stroomlijning en vereenvoudiging van de procedures, taken en bevoegdheden van de ACM. Hierin wordt ook bezien of strafrechtelijke handhaving van de Mededingingswet wordt geïntroduceerd. Beide wetsvoorstellen worden in 2012 ingediend bij de Tweede Kamer.

Aanbesteden

Het wetsvoorstel Aanbestedingswet 23 is erop gericht dat de overheid op een transparante en effectieve manier inkoopt tegen de beste prijs-kwaliteitverhouding, waarbij ondernemers een goede en eerlijke kans maken op overheidsopdrachten. Het wetsvoorstel heeft tevens tot doel om de naleving van het aanbesteden nog verder te verbeteren. In lijn met de afspraken uit het Regeerakkoord is in 2011 een nota van wijziging ingediend om de toegang van het midden- en kleinbedrijf en zelfstandigen zonder personeel tot overheidsopdrachten verder te verbeteren. De behandeling van het wetsvoorstel in de Tweede Kamer is voorzien in 2012. Ook is in 2011 verder gewerkt aan het aanvullend beleid, waaronder de Gids Proportionaliteit. De implementatie van het aanvullend beleid is mede afhankelijk van de parlementaire behandeling van de Aanbestedingswet en zal in 2012 worden voorgezet.

TenderNed wordt het basissysteem voor elektronisch aanbesteden van de overheid. Het aankondigingen-platform (fase 1) is in 2011 opgeleverd en deze module is op 9 november 2011 gelanceerd. Dit betekent dat aanbestedende diensten al hun openbare aankondigingen op TenderNed kunnen publiceren. In het wetsvoorstel Aanbestedingswet is een bepaling opgenomen die aanbestedende diensten verplicht de openbare nationale en Europese opdrachten aan te kondigen via TenderNed. De verplichting in het wetsvoorstel Aanbestedingswet om alle openbare aanbestedingen op TenderNed te publiceren is nog niet in werking getreden. Om die reden zijn er geen realisatiegegevens over 2011 met betrekking tot de indicator «gebruik elektronisch systeem voor aanbesteden wordt gemeengoed bij de overheid» die in de begroting 2011 was opgenomen. Op 23 januari 2012 waren er op TenderNed 263 aankondigingen gepubliceerd waarvan 55 nationaal en 208 Europees.

Metrologiewet

De evaluatie van de instellingen die wettelijke taken uitvoeren op grond van de Metrologiewet is afgerond en wordt begin 2012 aan de Tweede en Eerste Kamer aangeboden. De gewenste effecten voor de maatschappij van certificering, keuring en toezicht op grond van de Metrologiewet zijn bereikt in de evaluatieperiode. De taakinvulling van de toezichthouder Verispect is beoordeeld als doeltreffend en doelmatig. De taakinvulling van de aangewezen instanties en de sectorspecifieke toezichthouders Inspectie voor de Gezondheidszorg en het Staatstoezicht op de Mijnen is beoordeeld als doeltreffend.

In 2011 is het rapport verschenen over het functioneren van de Richtlijn 2004/22/EC betreffende meetinstrumenten. De onderzoeksresultaten geven geen aanleiding tot wijzigingen in de richtlijn.

De herziening van de Europese metrologische richtlijnen op basis van verordening 765/2008 is eind 2011 van start gegaan. Dit proces loopt door in 2012. Na de herziening van de richtlijnen zal de Metrologiewet daarop worden aangepast.

Operationele doelstelling 2: Vergroten vertrouwen van consumenten

Informatie en handhaving

Door middel van zelfregulering kunnen individuele geschillen die ontstaan tussen consumenten en ondernemers vaak worden opgelost. Daar waar sprake is van collectieve inbreuken op het consumentenrecht kan de Consumentenautoriteit (CA) optreden. De prioriteiten voor 2011 stonden vermeld in de agenda van de CA voor 2010 en 2011. Deze is in januari 2010 openbaar gemaakt 24. Het jaarverslag van de CA over 2011 wordt voor 1 juni 2012 aan de Staten-Generaal gezonden.

Wel kan al worden gemeld dat de website ConsuWijzer, het informatieloket van de CA, NMa en de OPTA, in 2011 opnieuw tot beste overheidswebsite is uitgeroepen.

Prestatie-Indicatoren
 

Realisatie 2009

Realisatie 2011

Streefwaarde 2011

Percentage consumenten dat weet van bestaan ConsuWijzer

2%

5%

6%

Aantal bezoeken op website ConsuWijzer

2 000 000

2 262 000

2 000 000

Klanttevredenheid ConsuWijzer (schaal van 1–10)

7,3

7,4

7

Bron: Blauw Research, Klanttevredenheid ConsuWijzer 2011, in opdracht van de CA en de Rijksvoorlichtingsdienst, Den Haag 2011

Uit bovenstaande cijfers komt naar voren dat de naamsbekendheid van ConsuWijzer sterk is vergroot; weliswaar is deze nog niet op de streefwaarde van 6%, maar geconcludeerd kan worden dat toch forse stappen zijn gezet. Deze realisatiegegevens van deze indicatoren worden eens per twee jaar gemeten, vandaar dat de realisatie 2010 niet in de tabel is opgenomen.

In de begroting 2011 waren ook een aantal kengetallen opgenomen die een beeld schetsen hoe consumenten tegen een aantal zaken die hen betreffen aankijken. Hieronder zijn de cijfers over 2010 gegeven; die van 2011 zijn nog niet beschikbaar 25.

Markt en consumenten prestaties Nederland; kengetallen

Consumentenbeleid

EU 27 (2010)

NL (2009)

NL

(2010)

Percentage consumenten dat zich voldoende beschermd acht

57%

64,4%

69%

Percentage consumenten dat verkopers/providers vertrouwt

65%

67,3%

77%

Percentage dat bij verkopers heeft geklaagd

13%

6,9%

12%

Percentage consumenten tevreden met klachtenafhandeling

52%

51,1%

56%

Percentage consumenten dat het makkelijk vindt om via zelfregulering geschillen op te lossen

48%

38,9%

51%

Consumenten Omgevingsindex

61

61

66

Bron: Europees Scorebord Consumentenmarkten

In de internationale vergelijking op een aantal issues die raken aan het vertrouwen van consumenten, scoort Nederland relatief hoog. De Omgevingsindex geeft een samengesteld beeld op verschillende indicatoren die te maken hebben met het consumentenvertrouwen.

Positie van de consument versterken in Nederland en Europa

Naast het verstrekken van informatie en advies aan consumenten stond 2011 in het teken van het versterken van de juridische positie van de consument.

In het najaar van 2011 zijn de onderhandelingen over een Richtlijn Consumentenrechten afgerond. De implementatie is inmiddels gestart. Hoewel niet op alle deelonderwerpen het gewenste resultaat van zoveel mogelijk eenduidige en gestroomlijnde Europese regelgeving is bereikt, zijn hier toch voor zowel consumenten als (in de Europese Unie actieve) ondernemers belangrijke stappen gezet.

De modernisering van de Pandhuiswet 1910 is in 2011 ter hand genomen en akkoord bevonden door het kabinet. Begin 2012 wordt het wetsvoorstel aangeboden aan de Raad van State voor advies. In de loop van 2012 zal het daartoe strekkende wetsvoorstel dat beoogt de positie van de goederen belenende consument te versterken, aan de Tweede kamer worden aangeboden.

In 2011 is door consumentenorganisaties of brancheverenigingen geen beroep gedaan op het Ministerie van EL&I om het proces naar de totstandkoming van nieuwe geschillencommissies te faciliteren.

In februari 2011 heeft de Europese Commissie een publieke consultatie «naar een coherente Europese aanpak van collectieve acties» openbaar gemaakt. Nederland heeft hier eind april 2011 op gereageerd 26.

Toelichting apparaatsuitgaven

Apparaat Nederlandse Mededingenautoriteit (NMa) / Dienst Toezichtenergie (DTe)

Het verschil tussen de oorspronkelijk vastgestelde begroting en de realisatie (€ 6,5 mln) komt vrijwel geheel voort uit de toekenning van de loon- en prijsbijstelling, bijdragen vanuit het Ministerie van I&M voor uitvoering van toezichtsactiviteiten inzake de Drinkwater- en Vervoerswetten en het feit dat in het verleden aangegane verplichtingen sneller tot betaling zijn gekomen dan verwacht. Tevens moest een schadevergoeding van € 3 mln betaald worden aan een bedrijf dat partij was in een fusiebesluit uit 2003. Dit besluit is door de rechter vernietigd. De middelen betreffende deze onderwerpen zijn bij tweede suppletoire begroting 2011 in de raming verwerkt.

Toelichting op de programmaontvangsten

High Trust

Op basis van de verwachte gezamenlijke boeteontvangsten in 2011 van de toezichthouders van EL&I uit hoofde van «high trust», is de raming bij tweede suppletoire begroting 2011 neerwaarts bijgesteld met € 13 mln tot € 18 mln. Ten opzichte van deze raming is de uiteindelijke realisatie hoger uitgekomen (€ 21,4 mln). Dit wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de extra boeteontvangsten uit de fietsen- en bouwsector als gevolg van de einduitspraken door het College van Beroep voor het bedrijfsleven inzake prijsafspraken en kartelvorming in betreffende sectoren. Deze eerder dan verwachte einduitspraken van het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) en de hieruit volgende ontvangsten waren bij tweede suppletoire begroting niet voor 2011 voorzien.

Fees Nederlandse Mededingenautoriteit (NMa)

In 2011 heeft de NMa minder concentratiemeldingsbesluiten en vergunningsbesluiten ontvangen dan oorspronkelijk geraamd. Voor deze besluiten worden fees gerekend aan marktpartijen van € 15 000 respectievelijk € 30 000. Op basis van de verwachte aantallen is de raming «fees» bij tweede suppletoire begroting 2011 reeds neerwaarts bijgesteld met € 1,2 mln.

Overzicht afgeronde onderzoeken

Soort onderzoek

Onderzoek onderwerp

OD

Start

Afgerond

Vindplaats

Effectenonderzoek

ex-post

Evaluatieonderzoek Metrologiewet

1.1

2010

2011

TK, 33 159, nr. 1

 

PIANOo

1.1

2010

2011

TK, 30 501, nr. 33

 

Nalevingsonderzoek aanbesteden

1.1

2011

2012

 
 

Wet handhaving consumentenbescherming

1.2

2010

2011

TK, 33 070, nr. 1

Evaluatieonderzoek Metrologiewet

Een toelichting bij deze afgeronde evaluatie is opgenomen onder de eerste Operationele Doelstelling. De evaluatie Bijdrage NMI/Verispect is opgegaan in het Evaluatieonderzoek Metrologiewet

Aanbestedingsbeleid

Professioneel en Innovatief Aanbesteden Netwerk voor Overheidsopdrachtgevers (PIANOo), het expertisecentrum voor aanbesteden, heeft als taak de professionaliteit van het aanbesteden door alle overheden in Nederland te vergroten. In 2011 heeft een evaluatie plaatsgehad naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van de taakvervulling van PIANOo. Mede naar aanleiding van de evaluatie is de instellingstermijn van PIANOo voor een nieuwe periode van drie jaar verlengd.

Nalevingsonderzoek aanbesteden

Dit onderzoek wordt afgerond in 2012.

Consumentenbeleid

In 2011 is de evaluatie van de Wet handhaving consumentenbescherming afgerond en zijn de Staten-Generaal daarover geïnformeerd. Mede op basis van deze evaluatie bestaat het voornemen om het duaal stelsel van handhaving door de Consumentenautoriteit af te schaffen en in zijn geheel over te gaan tot bestuursrechtelijke handhaving.

13

CBS-cijfers gepubliceerd op 15 februari 2011, onderliggend aan persbericht op http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/dossiers/conjunctuur/publicaties/artikelen/archief/2012/2012–009-pb.htm en de CPB Wereldhandelsmonitor gepubliceerd op 19 januari 2011 op http://www.cpb.nl/sites/default/files/cijfer/cpb-wereldhandelsmonitor-november-2011/wereldhandelsmonitor-november-2011.xls

14

TK, 2010–2011, 27 406, nr. 193.

20

TK, 2011–2012, 31 354, nr. 41.

21

TK, 2010–2011, 24 036, nr. 377.

22

Voor meer informatie over de bijdrage van de NMa aan de (operationele) doelstellingen van EL&I wordt verwezen naar het jaarverslag van de NMa (www.nma.nl).

23

TK, 2009–2010, 32 440.

24

TK, 2009–2010, 27 879 nr. 24.

25

Naar verwachting publiceert de Europese Commissie in maart 2012 de cijfers over 2011

Licence