Artikel 32 Rechtspleging en Rechtsbijstand: 11,1% van de begrotingsuitgaven

Een doeltreffend en doelmatig rechtsbestel.

Als stelselverantwoordelijke schept de Minister optimale voorwaarden voor het in stand houden en verbeteren van een goed en toegankelijk rechtsbestel. De Minister heeft:

• • Een financierende rol voor de rechtspraak. De Minister houdt toezicht op het beheer en is de werkgever voor de rechterlijke macht;

• • Een financierende rol voor de Raad voor Rechtsbijstand, het Bureau Financieel Toezicht en het Register beëdigde tolken en vertalers30. Hij is verantwoordelijk voor het wettelijk kader waar binnen tolken, vertalers, advocaten, notarissen en andere zelfstandige professionals binnen het justitiële domein opereren;

• • Een stimulerende rol voor alternatieve geschillenbeslechting en schuldsanering. Ten aanzien van de schuldsanering is hij verantwoordelijk voor het wettelijke traject van de schuldsaneringsregeling, de faillissementsrechters en de bewindvoerders.31

Kwaliteit en innovatie van/in de rechtspraak

Samen met de rechtspraak is gewerkt aan onderhoud en modernisering van de rechtsstaat, zodat beter kan worden voldaan aan de hoge eisen die de samenleving stelt. In het prijsakkoord met de Rechtspraak over de jaren 2017–2019 zijn gelden beschikbaar gesteld voor de invoering van professionele standaarden voor alle sectoren in de rechtspraak. Met deze standaarden kan de kwaliteit beter worden geborgd. De invoering van de standaarden gebeurt gefaseerd en heeft ook in 2017 zijn beslag gekregen. Onder de noemer Maatschappelijk effectieve rechtspraak zijn door de rechtspraak verkenningen verricht naar hoe de rechtspraak op een aantal terreinen beter kan aansluiten bij de behoeften van de samenleving. Thema’s waar de rechtspraak op inzet en die met in het regeerakkoord verder worden ondersteund zijn onder andere de aanpak van vechtscheidingen, de schuldenproblematiek, de toezichthoudende taak van de rechter en innovatie in het procesrecht.

In 2017 is een begin gemaakt met de inwerkingtreding van de KEI-wetgeving. Als eerste bij de Hoge Raad waar het vanaf 1 februari 2017 in civiele handelszaken verplicht is om digitaal te procederen. Vanaf 12 juni geldt de verplichting om digitaal te procederen in asiel- en bewaringszaken bij de rechtbanken landelijk. Vanaf 1 september is een (verplichte) pilot gestart bij de Rechtbanken Gelderland en Midden- Nederland met digitaal procederen in civiele handelszaken met verplichte procesvertegenwoordiging. Met de inwerkingtreding is niet alleen de verdere digitalisering een feit, maar worden ook belangrijke stappen gezet in de daadwerkelijke vereenvoudiging, uniformering en versnelling van de procedures in het civiele recht en het bestuursrecht. Ook in het domein van het toezicht (faillissement en bewind) zijn in 2017 grote vorderingen geboekt in de digitalisering.

Rechtsbijstand

In reactie op het eindrapport van de commissie Van der Meer heeft de Minister voor Rechtsbescherming de Tweede Kamer laten weten dat het stelsel van rechtsbijstand zal worden herzien in een gezamenlijke aanpak met organisaties binnen en buiten het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand. Met de uitwerking van enkele aanbevelingen van de commissie Wolfsen waarvoor breed draagvlak bestaat, is in 2017 een aanvang gemaakt: versterking van de eerstelijns rechtsbijstand, de regiefunctie van de Raad voor Rechtsbijstand en de kwaliteit van tweedelijns rechtsbijstandsverleners.

Slagvaardige moderne civiele rechtspleging

Om de rechter dichter bij de burger te brengen en de maatschappelijke functie van de rechtspraak te vergroten, zijn innovatieve procedures nodig, die passen bij het soort geschil en die tegemoet komen aan de behoefte van burgers en bedrijven aan meer eenvoud, snelheid, flexibiliteit en effectiviteit bij gerechtelijke geschiloplossing. Om dit te bereiken wordt gewerkt aan verschillende wetgevingstrajecten. Een aantal van die trajecten – zoals het wetsvoorstel Afwikkeling massaschade in een collectieve actie (Wamca), het wetsvoorstel Netherlands Commercial Court (NCC) en de verbetering van het bewijsrecht – zijn (deels) al onder het vorige kabinet gestart en worden voorgezet. Daarnaast wordt nieuwe wetgeving voorbereid, waaronder een wetsvoorstel ten behoeve van een in het regeerakkoord aangekondigde Experimenteerwet die ervoor moet zorgen dat er in de nabije maar ook verdere toekomst ruimte is voor experimenten met alternatieve procedures ter bevordering van innovatie op het terrein van het procesrecht. De ruimte voor experimenten is van belang omdat niet altijd direct te overzien is welke aanpassing van het procesrecht nodig is om de genoemde doelstelling te kunnen verwezenlijken. Door eerst te experimenteren kan hier beter zicht op komen. Blijken de experimenten een succes, dan kan het procesrecht hier definitief op worden afgestemd en aangepast.

Houdbaar toezicht door de rechterlijke macht

32.1 Apparaatsuitgaven Hoge Raad

Hoge Raad (HR)

De Hoge Raad der Nederlanden is het hoogste rechtscollege in het Koninkrijk op het gebied van het civiele-, straf- en fiscale recht.

De Hoge Raad bevordert de rechtseenheid en de rechtsontwikkeling. Ook kan hij rechtsbescherming bieden in de individuele zaken die aan hem worden voorgelegd. Hij doet dit door te beslissen op cassatieberoepen, die worden ingesteld om de raad te laten beoordelen of het gerechtshof – en in voorkomende gevallen de rechtbank – in zijn uitspraak het recht juist heeft toegepast en of de gegeven motivering deugdelijk is. Aan deze taken wordt tevens invulling gegeven door te beslissen op prejudiciële vragen in het civiele en fiscale recht en op vorderingen van de procureur-generaal bij de Hoge Raad tot cassatie in het belang der wet.

De Hoge Raad en de procureur-generaal hebben daarnaast nog enkele bij wet opgedragen bijzondere taken.

32.2 Adequate toegang tot het rechtsbestel

Bijdragen ZBO’s en RWT’s

Raad voor Rechtsbijstand (RvR)

Het betreft hier de financiering voor apparaatsuitgaven van de RvR en het Juridisch Loket, een advies- en doorverwijsinstelling voor eerstelijns rechtshulp. De RvR is belast met de uitvoering van de Wet op de rechtsbijstand, die er voor zorgt dat on- en mindervermogenden verzekerd zijn van toegang tot het rechtsbestel.

Bureau Financieel Toezicht (BFT)

Subsidies

Stichting Geschillencommissies voor Consumentenzaken (SGC)

De SGC beoordeelt consumentenklachten. De SGC heeft op dit moment 54 geschillencommissies die klachten in een groot aantal consumentenbranches behandelen. Tevens zijn bij de SGC 16 geschillencommissies in de zorg ondergebracht. De SGC ontvangt voor de kosten van de koepelorganisatie een subsidie. Afhandeling van klachten door de SGC zorgt voor minder instroom aan zaken binnen het rechtsbestel.

Opdrachten

Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP)

Het Bureau WSNP coördineert de uitvoering van de Wet schuldsanering natuurlijke personen en reguleert de kwaliteit van de bewindvoering, onder andere door het register WSNP en een helpdesk. Via het bureau WSNP wordt een bijdrage verstrekt aan de bewindvoerder die een schuldsaneringsprocedure naar behoren afwikkelt. Gespecialiseerde insolventierechters houden toezicht op de goede afwikkeling van de circa 10.000 nieuwe schuldsaneringen per jaar. De gemiddelde subsidie voor een schuldsaneringstraject bedraagt circa € 1.100 over een periode van gemiddeld drie jaar.

Toevoegingen Raad voor Rechtsbijstand

De Raad voor Rechtsbijstand verstrekt subsidie door middel van een toevoeging aan een advocaat of mediator voor de verlening van rechtsbijstand aan rechtzoekenden met een laag inkomen en vermogen. De door de cliënt te betalen eigen bijdrage wordt verrekend met de kosten van de rechtsbijstand. De financiering van de Raad voor Rechtsbijstand vindt plaats aan de hand van het aantal afgegeven toevoegingen over de periode 1 september tot en met 31 augustus. Naast de financiering van de Raad voor Rechtsbijstand worden ook de uitgaven aan gerechtsdeurwaarders voor toevoegingszaken ten laste van dit budget gebracht.

In tabel 32.2 is een uitsplitsing in uitgaven en in aantallen weergegeven van de productiegegevens van de Raad over de verschillende onderdelen binnen de rechtsbijstand.

Toelichting

Het totaal aantal afgegeven toevoegingen (piketten buiten beschouwing gelaten) was in 2017 lager dan in 2016, en was ook iets lager dan in de begroting was geraamd. De aantallen afgegeven toevoegingen in asielzaken zijn in 2017 gedaald ten opzichte van 2016, toen er een grote toename was van het beroep op rechtsbijstand in asielzaken. Ook bij de aantallen afgegeven toevoegingen in civiele zaken en in ambtshalve en reguliere strafzaken was sprake van een daling. Het aantal afgegeven toevoegingen in bestuursrechtelijke zaken lag lager dan in 2016, maar was wel hoger dan de raming in de begroting. Bij de lichte adviestoevoegingen was sprake van een daling.

Het aantal piketten lag op hetzelfde niveau als in 2016. Bij de raming in de begroting van het aantal piketten was uitgegaan van een toename in volume door de inwerkingtreding van het recht op een raadsman bij politieverhoor. Echter, als gevolg van de wijze waarop de declaraties van de rechtsbijstandsverleners bij de piketten worden verwerkt, heeft de invoering van het recht op een raadsman bij het politieverhoor niet tot een groter volume geleid, maar tot hogere gemiddelde kosten per piket. Ook is in 2017 de voorgenomen intensivering van rechtsbijstand in de ZSM-werkwijze (bovenop het reeds geldende wettelijke recht op bijstand van een raadsman voorafgaand aan en tijdens het politieverhoor) nog niet geïmplementeerd in afwachting van de op te stellen business case.

Het wetsvoorstel duurzaam stelsel rechtsbijstand (naar aanleiding van de kabinetsreactie op het rapport-Wolfsen) wordt vooralsnog niet ingediend. Hierdoor is € 4,3 mln. bij de overige uitgaven ten behoeve van het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand niet tot besteding gekomen.

In totaal was het beroep op de rechtsbijstand (de totaal uitgaven in onderstaande tabel) circa € 30 mln. lager dan in de begroting was voorzien.

32.3 Optimale randvoorwaarden voor een doelmatig en doeltreffend rechtsbestel

Bijdrage aan Raad voor de rechtspraak (Rvdr)

De Minister van Veiligheid en Justitie bekostigt de rechtspraak via de Raad voor de rechtspraak. De Raad voor de rechtspraak is het overkoepelende bestuur van de Rechtspraak, die verder bestaat uit de rechtbanken, de gerechtshoven, de Centrale Raad van Beroep en het College van Beroep voor het Bedrijfsleven. De Raad bevordert de kwaliteit en eenheid van de rechtspraak, verzorgt de financiën, houdt toezicht en ondersteunt de bedrijfsvoering bij de gerechten. De Raad spreekt zelf geen recht. In dit artikelonderdeel wordt de totstandkoming van de bijdrage van de Minister van Veiligheid en Justitie aan de Raad voor de rechtspraak toegelicht.

Toelichting

Zowel de instroom als het aantal afgehandelde zaken was in 2017 lager dan in 2016 en was lager dan geprognosticeerd. In 2017 stroomden er circa 1,55 mln. zaken in bij de gerechten. Het aantal afgehandelde zaken bedroeg ruim 1,5 mln.

In het jaarverslag van de Rechtspraak, uitgebracht door de Raad voor de rechtspraak, dat tevens aan de Staten-Generaal wordt aangeboden, wordt meer gedetailleerd ingegaan op de diverse ontwikkelingen binnen de rechtspraak in 2017.

Bijdragen ZBO’s en RWT’s

College Bescherming Persoonsgegevens (CBP), in het maatschappelijk verkeer aangeduid als: Autoriteit Persoonsgegevens (AP)

Het AP houdt toezicht op de naleving en toepassing van de Wet bescherming Persoonsgegevens (Wbp), de Wet politiegegevens (Wpg) en de Wet Basisregistratie Personen (WBP).

Het budget van de AP is als gevolg van onder andere loon- en prijsbijstelling en een verhoging in verband met transitiekosten voor de implementatie van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) met € 2,7 mln. verhoogd tot € 10,5 mln. Uiteindelijk is de realisatie als gevolg van de kosten voor de implementatie van de AVG € 0,38 mln. hoger uitgekomen als begroot.

College voor de Rechten van de Mens (CRM)

Het CRM vervult zijn wettelijke taak ter bevordering en naleving van de mensenrechten in Nederland in praktijk, beleid en wetgeving. Het CRM adviseert daartoe onder meer over voorgenomen regelgeving die betrekking heeft op mensenrechten, rapporteert jaarlijks over de mensenrechtensituatie in Nederland en heeft daarnaast een oordelende taak op het gebied van gelijke behandeling. Dat laatste kan zijn op basis van individuele klachten of naar aanleiding van concrete verzoeken over hoe gelijke behandelingswetgeving toe te passen. Ook heeft het CRM een rol bij normontwikkeling en periodieke evaluatie van de effectiviteit van wetgeving voor gelijke behandeling.

Het budget van het CRM is als gevolg van onder andere loon- en prijsbijstelling en een bijdrage van het Ministerie van VWS in verband met zijn taak als monitoring body van het «Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap» (CRPD) en in verband met taken voortvloeiend uit de Wet Gelijke Behandeling Gehandicapten en Chronisch Zieken (GBGH/CZ) met € 0,8 mln. verhoogd tot € 7 mln. Dit budget is als gevolg van de regeling bovenwettelijke uitkeringen bij werkloosheid voor (oud) collegeleden met 0,1 mln. overschreden. De kosten van deze regeling, bedroegen in 2017 € 0,27 mln. euro. Afgesproken is dat het uiteindelijke risico voor de financiële dekking van deze kosten bij VenJ ligt, maar dat het CRM waar mogelijk tracht de kosten zelf te dekken. Voor de financiële dekking door VenJ was in 2017 naast de bijdrage voor het CRM € 0,24 mln. beschikbaar. Het CRM heeft een bedrag van € 0,17 binnen de eigen begroting kunnen opvangen. Per saldo leidt dit tot een onderuitputting van € 0,14 mln.

Centraal Administratie Kantoor (CAK)

Door het CAK (een ZBO onder het Ministerie van VWS) zouden de eigen bijdragen voor de kosten van het strafproces en slachtofferzorg worden geïnd. Het wetsvoorstel dat deze bijdrage regelt is in november 2017 ingetrokken32. Er zijn door het CAK geen kosten meer gemaakt in 2017.

Subsidies

Subsidie Rechtspleging

De subsidie Rechtspleging betreft met name een subsidie aan de Nederlandse Vereniging voor de Rechtspraak (NVvR).

Subsidie Wetgeving

De subsidie Wetgeving betreft een subsidie aan de Stichting Recht en Overheid en aan het Nederlandse Juristencomité voor de Mensenrechten voor de bescherming van mensenrechten.

Ontvangsten

Griffie

Het Ministerie van VenJ ontvangt griffierechten van burgers, overheden, bedrijven en ander rechtspersonen die civiele of bestuursrechtelijke procedures starten. De daling van de ontvangsten ten opzichte van 2016 hangt samen met de daling van het aantal zaken waarbij sprake is van een te betalen griffierecht.