De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van ziekte en stimuleert hen het werk te hervatten. De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van zwangerschap.

De overheid vindt dat mensen die ziek worden en waarbij de loonbetalingsverplichting bij ziekte voor de werkgever niet van toepassing is, ook verzekerd moeten zijn van een tijdelijk loonvervangend inkomen. Zij kunnen het verlies aan inkomen daarom voor een periode van twee jaar, gelijk aan de periode van de loonbetalingsverplichting, opvangen met een uitkering op grond van de Ziektewet (ZW). Door middel van verzuimbegeleiding en re-integratie stimuleert de overheid deze werknemers om zo snel mogelijk weer aan het werk te gaan.

Ook tijdens de periode van zwangerschaps- en bevallingsverlof voorziet de overheid in een tijdelijk loonvervangend inkomen. Op grond van de Wet arbeid en zorg (WAZO) komen zwangere werknemers en zelfstandigen in aanmerking voor een uitkering.

Mensen die lijden aan de ziekte maligne mesothelioom of asbestose door blootstelling aan asbest, kunnen van de overheid een tegemoetkoming of een voorschot op een schadevergoeding ontvangen op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS).

Werknemers in Caribisch Nederland die door ziekte of zwangerschap met loonderving geconfronteerd worden, ontvangen een uitkering op grond van de Ziekteverzekering (ZV).

Het in de begroting 2016 voorgenomen beleid heeft grotendeels doorgang gevonden.

Beleidsdoorlichting artikel

De beleidsdoorlichting artikel 6 is in 2017 uitgevoerd en in het voorjaar naar de Tweede Kamer gestuurd (Tweede Kamer, 2016–2017, 30 982, nr. 33). Uit de doorlichting ontstaat een beeld over de doeltreffendheid en doelmatigheid van de ZW en de WAZO. Op basis van een kwalitatieve analyse kan worden betoogd dat de ZW en WAZO voldoende inkomensbescherming bieden. Daarnaast kan de voorlopige conclusie worden getrokken dat de ingevoerde premiedifferentiatie ZW-flex ten aanzien van uitzendkrachten en de eersteziektejaars ZW-beoordeling het beoogde doel heeft bereikt in de zin dat de uitstroom uit de ZW is toegenomen.

Uitbereiding kraamverlof

Het wetsvoorstel dat voorzag in een uitbreiding van het kraamverlof (2 dagen verlof met loondoorbetaling voor de echtgeno(o)t(e)/partner van de moeder of degene die haar kind erkend) met 3 dagen, gedurende welke het UWV een uitkering zou verstrekken op basis van het (maximum)dagloon, is op 11 april 2017 door de Tweede Kamer controversieel verklaard. Op 22 december 2017 is het wetsvoorstel ingetrokken, omdat er in het regeerakkoord is afgesproken tot een verdergaande uitbreiding van het kraamverlof te komen.

Transitievergoeding bij langdurige ziekte

Bij ontslag van een werknemer wegens (langdurige) arbeidsongeschiktheid is de werkgever een transitievergoeding verschuldigd, na de periode van loondoorbetaling. Het wetsvoorstel dat regelt dat werkgevers voor deze kosten van de transitievergoeding door UWV zullen worden gecompenseerd is in 2017 controversieel verklaard. Het wetsvoorstel is inmiddels weer in behandeling genomen.

Experimenten no-riskpolis

In 2017 is er in de ZW een experiment gestart om te onderzoeken of vervroegde inzet van de no-riskpolis, de arbeidsparticipatie bevordert. Dit geldt alleen voor vangnetters die geen werkgever meer hebben en die de eerstejaarsziektewetbeoordeling bereiken. Uiterlijk begin 2019 zullen de uitkomsten van dit experiment aangeboden worden aan de Tweede Kamer.

SER-advies

In de begroting 2017 is aangekondigd dat de SER een advies uit zou brengen over het stelsel rondom ziekte en arbeidsongeschiktheid. De SER is in 2017 niet tot een advies gekomen.

A. Inkomensoverdrachten

A1. Tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS)

Mensen die lijden aan de ziekte maligne mesothelioom of asbestose als gevolg van blootstelling aan asbest kunnen een tegemoetkoming ontvangen op grond van de TAS. Indien zij de ziekte maligne mesothelioom of asbestose hebben gekregen door te werken met asbest (in dienst van een werkgever) of maligne mesothelioom hebben opgelopen via werkkleding van een huisgenoot, dan is de (voormalige) werkgever hiervoor aansprakelijk en kunnen zij een schadevergoeding bij de werkgever eisen. Dit kan echter lang duren. Tegelijkertijd is de levensverwachting van mensen met de ziekte maligne mesothelioom vaak erg laag. De TAS heeft tot doel asbestslachtoffers bij leven maatschappelijke erkenning te bieden in de vorm van een tegemoetkoming. Deze wordt vaak uitgekeerd in de vorm van een voorschot. Als de (voormalige) werkgever later alsnog een schadevergoeding betaalt wordt de tegemoetkoming hiermee verrekend. De TAS wordt uitgevoerd door de SVB.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten van de tegemoetkoming asbestslachtoffers komen circa € 0,7 miljoen hoger uit dan ten tijde van het opstellen van de begroting geraamd. De uitkeringslasten zijn ondanks een lager aantal toekenningen hoger uitgekomen, onder andere vanwege een lager bedrag aan terugvorderingen dan geraamd. Ook zijn de uitkeringslasten hoger uitgekomen vanwege een nabetaling van € 0,3 miljoen aan de SVB voor gerealiseerde uitkeringslasten in 2016.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het aantal toekenningen van de TAS in 2017 is lager uitgekomen dan ten tijde van het opstellen van de begroting verwacht. Het aantal teruggevorderde voorschotten is lager uitgekomen dan geschat.

A2. Ziekteverzekering (ZV) (Caribisch Nederland)

Werknemers in Caribisch Nederland die door ziekte of zwangerschap met loonderving geconfronteerd worden, ontvangen een uitkering (ziekengeld) op grond van de Ziekteverzekering. De uitkering is gerelateerd aan het loon van de werknemer.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven aan de Ziekteverzekering in Caribisch Nederland zijn ongeveer € 0,6 miljoen lager dan begroot. Dit komt onder andere door een hogere koers van de euro ten opzichte van de dollar dan waar rekening mee was gehouden.

Beleidsrelevante kerncijfers

A3. Ziektewet (ZW)

De ZW geeft zieke werknemers het recht op een uitkering als zij geen werkgever meer hebben die in geval van ziekte loon moet doorbetalen. De ZW bevat minimumnormen voor re-integratie. De ZW geldt ook voor een beperkte groep werknemers die wel in dienst zijn van een werkgever, namelijk werknemers die tijdelijk ongeschikt zijn voor het verrichten van hun werk (wegens arbeidsongeschiktheid als gevolg van zwangerschap en orgaandonatie) en werknemers met een zogenaamde no-riskpolis. De werkgever mag de ZW-uitkering dan verrekenen met het loon dat hij moet doorbetalen. De ZW wordt uitgevoerd door het UWV of door werkgevers zelf wanneer zij ervoor gekozen hebben om eigenrisicodrager te zijn voor de ZW-uitkeringslasten.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven aan de ZW komen € 90 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 27 miljoen, in tabel 4.6.2 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 63 miljoen hoger dan begroot.

Het aantal mensen dat beroep doet op de ZW is in 2017 hoger uitgekomen dan ten tijde van de begroting werd verwacht (ca. € 75 miljoen). Het grootste deel hiervan (ca. € 50 miljoen) wordt veroorzaakt door een hoger aantal zieke werklozen en eindedienstverbanders. Daarnaast (ca. 25 miljoen) zijn er minder bedrijven eigenrisicodrager geworden dan werd verondersteld en zijn er daarom meer ZW-verzekerden en mensen met een ZW-uitkering bij het UWV. De gemiddelde jaaruitkering van mensen in de ZW is lager dan verondersteld (ca. 12 miljoen), met name bij zieke werklozen en eindedienstverbanders.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het gemiddelde aantal ZW-uitkeringen is ca. 6.000 uitkeringen hoger uitgekomen dan verwacht. Dit verschil wordt gedeeltelijk verklaard door een hoger aantal zieke werklozen en einde dienstverbanders dan verwacht. Daarnaast zijn er minder bedrijven eigenrisicodrager geworden dan werd verondersteld en zijn er daarom meer verzekerden en mensen met een ZW-uitkering bij het UWV.

Handhaving

De kerncijfers op het gebied van preventie tonen een stabiel beeld vergeleken met voorgaande jaren. De kerncijfers op het gebied van opsporing tonen een hoger aantal geconstateerde overtredingen dan in 2016, terwijl het totale benadelingsbedrag vergelijkbaar is met voorgaande jaren. De incassoratio’s tonen een stabiel beeld.

A4. Wet arbeid en zorg (WAZO)

De WAZO bundelt een aantal wettelijke verlofvormen, zoals het zwangerschaps- en bevallingsverlof, kraamverlof, adoptie- en pleegzorgverlof, ouderschapsverlof en kort- en langdurend zorgverlof. Soms bestaat er recht op (gedeeltelijke) loondoorbetaling of op een uitkering (zwangerschaps- en bevallingsuitkering en adoptie- en pleegzorguitkering). Deze uitkeringen op grond van de WAZO worden uitgevoerd door het UWV.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten WAZO komen € 8 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 21 miljoen, in tabel 4.6.2 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 13 miljoen lager dan begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het aantal toekenningen op grond van zwangerschaps- en bevallingsverlof is 4.000 uitkeringen achtergebleven bij de raming, onder meer vanwege een lager uitgevallen geboortecijfer.