1. Uitzonderingsrapportage voor vier onderdelen

a. Rechtmatigheid

Vanuit de bij LNV bekende informatie zijn voor het Kerndepartement en de NVWA de onderstaande fouten in de rechtmatigheid van de verantwoordingsinformatie te rapporteren. Uit onderstaande tabel blijkt een bedrag aan fouten in de verplichtingen op artikelen gerelateerd aan noodmaatregelen van in totaal € 228.567.352 (kolom 6a). Deze fouten zijn met name verklaarbaar doordat het Ministerie van LNV in 2020 artikel 2.27, tweede lid, van de Comptabiliteitswet voor enkele noodmaatregelen niet consistent heeft toegepast (zie toelichting hieronder).

Specifieke uitkeringen

Specifieke uitkeringen die gelet op artikel 15a lid 3 van de Financiële-verhoudingswet (Fvw) juncto artikel 28a Besluit financiële verhouding 2001 niet als een verzameluitkering zijn verstrekt zijn onrechtmatig. Bij LNV gaat het om een bedrag van circa € 1,7 mln. In het Overzicht Specifieke Uitkeringen 2015 heeft de minister van BZK aan de Kamer aangegeven de verzameluitkering niet langer te zullen toepassen. In navolging daarop is het schrappen van artikel 16 Fvw onderdeel van het geconsulteerde wetsontwerp tot wijziging van de Fvw. In maart 2021 is ervoor gekozen wederom verzameluitkeringen toe te passen, in afwachting van die wetswijziging. Het Ministerie van LNV heeft daarop niet kunnen anticiperen in 2020.

Inkopen

Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) is categoriemanager voor een aantal rijksbrede raamovereenkomsten. IenW heeft departementen in het 2e halfjaar 2020 geïnformeerd dat de ADR een viertal overbruggings-overeenkomsten (Interim Management & Organisatieadvies, Inkoopadvies, Auditdiensten en Financiële Adviesdiensten) als «onrechtmatig» heeft beoordeeld. Als gevolg daarvan worden de verplichtingen die op deze nadere overeenkomsten onder deze overbruggingsovereenkomsten worden aangegaan als onrechtmatig bestempeld. IenW verwacht in het derde kwartaal van 2021 te kunnen voorzien in rechtmatige rijksbrede raamovereenkomsten. IenW licht dit toe in de Bedrijfsvoeringsparagraaf van haar jaarverslag.

Toepassing artikel 2.27 Comptabiliteitswet

Artikel 2.27, tweede lid, van de Comptabiliteitswet geeft aan dat - zolang een voorstel van wet tot wijziging van een begrotingsstaat niet tot wet is verheven en in werking is getreden- wordt het voorgenomen nieuw beleid niet in uitvoering genomen. Tenzij uitstel van de uitvoering van dit beleid naar het oordeel van de betreffende minister niet in het belang van het Rijk is en hij/zij de Staten-Generaal daarover heeft geïnformeerd. Het Ministerie heeft niet voldaan aan dit artikel-lid omdat de Tweede Kamer wel, maar de Eerste Kamer bij onderstaande regeling niet tijdig (vooraf) is geïnformeerd: Regeling tegemoetkoming land- en tuinbouwondernemers Covid-19.

Het Ministerie heeft hierop maatregelen genomen door verscherping van het toezicht door mijn directie FEZ op naleving van het departementale «Stappenplan voor de opstelling of wijzigingen van subsidie-instrumenten» waarmee de volledige en tijdige informatievoorziening wordt geborgd.

b. Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie 

Vanuit de bij LNV bekende informatie zijn er geen tekortkomingen in de totstandkoming van niet-financiële verantwoordingsinformatie die gerapporteerd moeten worden.

c. Begrotingsbeheer, financieel beheer en de materiële bedrijfsvoering

Opvolging aanbevelingen Algemene Rekenkamer

De Algemene Rekenkamer heeft voor LNV het subsidiebeheer bij het kerndepartement en de financiële projectbeheersing van Inspect bij de NVWA in haar rapportage bij het jaarverslag over 2019 als een onvolkomenheid aangemerkt. De onvolkomenheid over het subsidiebeheer had betrekking op de kwaliteit van dossiervorming, de zorgvuldigheid en naleving van de voorwaarden van subsidiebeschikkingen, het intensiveren van reviews en het doorschuiven van middelen bij grote instellingen. Ten eerste zijn acties die in 2019 zijn ingezet om het financieel bewustzijn binnen hetministerie te vergroten in 2020 verder uitgebouwd. Aan het subsidiebeheer is in 2020 extra aandacht besteed door aandacht te vragen voor dossiervorming en zorgvuldigheid onder andere met een opgestelde leidraad en de organisatie van dialogen met behandelaars, en het afwikkelen van een aantal oude verplichtingen. Daarnaast worden vanaf 2020 de uitkomsten van reviews bij externe accountants jaarlijks geëvalueerd. Op het gebied van het doorschuiven van middelen zijn verschillende opties verkend waar in 2021 verdere uitvoering aan wordt gegeven. De onvolkomenheid op het gebied van de financiële projectbeheersing van Inspect was gebaseerd op het onvoldoende inzicht hebben in de kosten van het ICT-systeem Inspect waardoor niet tot een betrouwbare waardebepaling van de immateriële vaste activa kon worden gekomen. In 2020 is op basis van een functiepunten-beoordeling de boekwaarde van het systeem afgewaardeerd.

Verder is in 2020 de herbezinning bij de NVWA afgerond (TK brief van 16 oktober 2020).

Risicoregelingen

Voor risicoregelingen (garanties, leningen en achterborgstellingen) geldt dat departementen bij de opstelling ervan gebruik maken van het interdepartementale Toetsingskader Risicoregelingen, waarmee het parlement tijdig en volledig over de financiële risico’s wordt geïnformeerd. LNV heeft voor de regeling Borgstelling MKB-Landbouwkredieten Corona (BL-C) middels de begrotingsrapportage vooraf de voorgestelde wijzigingen aan het parlement gemeld, maar het toetsingskader is een enkele keer niet vooraf aan het parlement voorgelegd. Dat heeft vooral te maken gehad met de benodigde snelheid van handelen en de bijzondere (thuis)werksituatie waarin aan het begin van de coronacrisis geopereerd moest worden. Deze omissie is begin september hersteld.

LNV heeft maatregelen genomen om de tijdigheid en volledigheid van de informatievoorziening over risicoregelingen aan het parlement te verbeteren.

EU-middelen in gedeeld beheer

Vanaf dit jaar wordt via de bijlagen «Verantwoording EU-middelen in gedeeld beheer» inzicht gegeven in de rechtmatigheid en het functioneren van de beheer- en controlesystemen voor inzet van middelen uit het Europees Fondsen voor Maritieme Zaken en Visserij (EFMZV) en het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Deze bijlagen zijn gebaseerd op de verantwoordingen die aan de Europese Commissie worden gestuurd. Zoals in de bijlagen vermeld heeft de ADR goedkeurende controleverklaringen afgegeven bij deze verantwoordingen.

d. Overige aspecten in de bedrijfsvoering

Informatiebeveiliging

LNV heeft, conform de richtlijnen van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, op 23 februari 2021 een «Privacy en Integraal informatiebeveiligingsbeeld» afgegeven waar de status van de informatiebeveiliging in 2020 is omschreven. Alle kritieke informatiesystemen zijn beoordeeld op hun conformiteit met de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO). Op basis van de eigen onderzoeksresultaten en het advies van de Algemene Rekenkamer zijn het incidentmanagement en de bedrijfscontinuïteit als grootste aandachtspunten geformuleerd. Daarnaast hebben de systemen van de NVWA die de import en export van de agrarische sector ondersteunen te maken met een verhoogd dreigingsprofiel. De beveiliging wordt hierop aangepast. Ook voor alle overige opgenomen risico’s zijn maatregelen geformuleerd, zoals voor rubricering en opleidingen en bewustwordingsactiviteiten voor medewerkers.

2. Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

Beleid ter voorkoming van misbruik en oneigenlijk gebruik van subsidies

LNV beschikt over een toereikend beleid ter voorkoming van misbruik en oneigenlijk gebruik van subsidies. Bestaande maatregelen om subsidiefraude te bestrijden zijn onder andere: de tijdige opstelling van risicoanalyses ter bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik van subsidies door begunstigden, het in voorkomende gevallen opvragen van accountantsproducten van accountants bij subsidieverantwoordingen, het bijhouden van een register van ernstige onregelmatigheden en het via de fraudecoördinator van RVO.nl melden van vermoedens van fraude bij het Openbaar Ministerie.

RVO.nl is er in 2020 in geslaagd de (tijdelijke) steunmaatrelen van LNV tijdig in productie te nemen. RVO.nl moest daarvoor in een kort tijdsbestek systemen inrichten, en mensen beschikbaar maken en opleiden zodat LNV de tijdelijke steunmaatregelen op een zeer korte termijn open kon stellen.

Mede namens LNV heeft het ministerie van Financiën de Tweede Kamer met de Najaarsnota van 30 november 2020 geïnformeerd over tijdelijke steunmaatregelen van het kabinet waarbij vanwege de snelheid waarmee die steunmaatregelen geïmplementeerd moest worden gekozen voor acceptatie van een verhoogd risico van misbruik en oneigenlijk gebruik van regelingen door aanvragers. Daarbij is vanuit LNV de «Regeling tegemoetkoming land- en tuinbouwondernemers Covid-19» benoemd. Over het resterende geaccepteerde risico bij deze regeling is de Staten-Generaal apart geïnformeerd in december 2020.

Grote ICT projecten

Het ministerie van BZK informeert de Tweede Kamer periodiek over departementale grote ICT-projecten. Deze projecten worden op het Rijks-ICT-dashboard openbaargemaakt en minimaal éénmaal per jaar geactualiseerd. Deze rapportageplicht geldt voor alle ICT-projecten waarvan de kosten tenminste € 5 mln bedragen. In 2020 zijn binnen LNV:

Audit Committee

Het Audit Committee (AC) adviseert het departementaal management over de bedrijfsvoering, waaronder het auditbeleid. Het AC bestaat uit de secretaris-generaal (voorzitter), twee directeuren-generaal en twee externe leden, met ondersteuning van de directeuren Financieel Economische Zaken (FEZ) en de ADR. Onderwerpen van overleg waren in 2020 onder andere de toezichtrapportages van FEZ over het financieel en materieel beheer, de uitkomsten van ADR- en AR-controles en Europese audits over 2020, en een aantal strategische onderwerpen: EU-fondsen, gebruik van data, het absorptievermogen van de organisatie, en het omgaan met incidenten en crises in het beleidsveld van LNV.

3. Belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

Datalekken

Het ministerie van LNV heeft ook in 2020 veel aandacht besteed aan het veilig omgaan met persoonsgegevens en het melden van datalekken. In 2020 zijn in totaal 43 datalekken genoteerd waarvan 9 bij het Kerndepartement en 34 bij de NVWA. Hiervan zijn er respectievelijk 4 en 7 gemeld bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Dit betekent dat medewerkers begrijpen wat een datalek is en dat het belangrijk dat is dat ieder datalek wordt gemeld zodat maatregelen kunnen worden genomen om dit in de toekomst te voorkomen. Het Security Operations Center van DICTU en het Datalek Respons Team van LNV constateren tegelijkertijd dat thuiswerken resulteert in een toename in datalekken en beveiligingsincidenten door onbewuste fouten van medewerkers. Doordat medewerkers elkaar minder gemakkelijk vragen even mee te lezen of een document of mail te controleren alvorens het verzonden wordt worden vaker fouten gemaakt. Denk hierbij aan het onrechtmatig publiceren van persoonsgegevens op het internet of het versturen van e-mails met daarin nog gevoelige informatie

NVWA

PricewaterhouseCoopers (PWC) heeft het kostprijsmodel en het retributiestelsel van de NVWA onderzocht, wat heeft bijgedragen aan bestuurlijke consensus over de kaders en ontwikkelrichting van het kostprijsmodel en het retributiestelsel bij alle stakeholders. In de Voortgangsbrief NVWA heeft de Minister de Kamer geïnformeerd dat in afstemming met het bedrijfsleven een traject wordt opgestart om zowel de kostprijsmethodiek als het retributiestelsel te herzien. Het rapport ‘Toezicht met beleid’ van ABD Top Consult bevestigt het beeld dat er een disbalans is ontstaan tussen de taken en middelen van de NVWA, en tussen de maatschappelijke verwachtingen van het toezicht dat alle risico’s kunnen worden afgedekt, en de mogelijkheden om deze verwachtingen waar te kunnen maken. Het is van belang om de basis NVWA-breed op orde te brengen zodat ruimte ontstaat om weer nieuwe stappen te zetten in de veranderingen. Hierbij hoort ook dat kritisch gekeken gaat worden naar de omvang van de taakopdracht van de NVWA en de haalbaarheid van alle aanvullende vragen en taken die op de NVWA afkomen.

Zelfstandig fiscale aangiften

Door de oprichting van LNV als zelfstandig ministerie is LNV voor de Belastingdienst ook zelfstandig belastingplichtige geworden. In 2020 is voor de eerste keer een aangifte gedaan voor de Vennootschapsbelasting 2017 vanaf oktober (verzelfstandigingsdatum) en 2018

De fiscale processen worden op dezelfde wijze uitgevoerd als bij het voormalige ministerie van Economische Zaken (EZ). LNV hanteert hierbij het indertijd voor EZ opgestelde framework. Met de Belastingdienst is LNV de verkenning gestart voor de Doorontwikkeling Horizontaal Toezicht. Dit krijgt een vervolg in 2021.