Inleiding

1. Uitzonderingsrapportage voor vier onderdelen

a. Rechtmatigheid

Vanuit de bij het Ministerie van EZK bekende informatie zijn er fouten en onzekerheden in de rechtmatigheid van de verantwoordingsinformatie die gerapporteerd moeten worden.

Inkopen

Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) is categoriemanager van een aantal rijksbrede raamovereenkomsten, waarvan er drie (Interim Management & Organisatieadvies, Auditdiensten en Financiële Adviesdiensten) in dit verslagjaar nog steeds waren verlengd middels een overbruggingsovereenkomst. IenW heeft dit toegelicht in de Bedrijfsvoerings-paragraaf van haar jaarverslag. Als gevolg daarvan worden de verplichtingen die op nadere overeenkomsten onder deze overbruggingsovereenkomsten worden aangegaan als onrechtmatig bestempeld. De raamovereenkomsten «Inkoopadvies» en (deels) «Auditdiensten» zijn in 2022 gereedgekomen en hebben tot rechtmatige contracten geleid. De heraanbestedingen voor de overige twee raamovereenkomsten zijn vertraagd, als gevolg van juridische bezwaren en rechtszaken door inschrijvers. IenW verwacht dat daarvoor medio 2023 de nieuwe contracten beschikbaar komen. Omdat met name bij de agentschappen van EZK inkopen zijn gedaan onder die nadere overeen-komsten is daar sprake van een overschrijding van de rapporteringstolerantie.

Uit onderstaand overzicht van overschrijdingen blijkt een bedrag aan fouten gerelateerd aan inkopen bij baten-/lastenagentschappen (zie toelichting hierboven) van in totaal € 101.079.138 (kolom 6).

b. Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

Een klein deel van de niet-financiële indicatoren (NFI’s) is niet of nog niet beschikbaar. Voor artikel 2 'Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei' geldt dat de niet opgenomen NFI’s nog niet beschikbaar zijn doordat deze zijn opgebouwd uit (internationale) bronnen die ten tijde van het opstellen van het jaarverslag nog niet beschikbaar zijn. Jaarlijks is sprake van deze timelag. Voor artikel 4 ‘Een doelmatige energievoorziening en beperking van de klimaatverandering’ geldt dat de bron Monitor Klimaatbeleid 2022 is aangepast, waardoor een enkel kengetal op een andere manier gepresenteerd wordt. Deze gewijzigde presentatie zal in de begroting 2024 verwerkt worden. Voor alle kengetallen die gebaseerd zijn op de Monitor Klimaatbeleid 2023 geldt dat de realisatie over 2022 pas in november 2023 bekend zal zijn.

c. Begrotingsbeheer, financieel beheer en de materiële bedrijfsvoering

Opvolging aanbevelingen Algemene Rekenkamer 

De Algemene Rekenkamer (AR) heeft met haar verantwoordingsonderzoek EZK 2021 van 18 mei 2022 geconcludeerd dat het jaarverslag EZK 2021 aan de gestelde eisen voldoet, met uitzondering van twee onvolkomenheden. Dit betreft (1) het autorisatiebeheer (toegang tot financiële systemen van dienstonderdelen van EZK en (2) het IT-beheer van de applicatie UPNL die RVO gebuikt voor de beoordeling van subsidies. Hierop zijn in 2021 en 2022 verbeteracties uitgezet door (1) het in overleg met dienstonderdelen implementeren van procedures om het risico van ongewenste toegangs-rechten en functievermenging in het financiële systeem beter te beheersen en (2) door het in overleg tussen RVO en de Auditdienst Rijk (ADR) doorvoeren van verbeteringen in UPNL. RVO heeft daarbij de effectieve werking van het IT-beheer voor UPNL aangetoond.

RVO heeft, in het kader van de rechtmatigheid van de TVL-geldstromen, een verbeterplan opgesteld met acties omtrent het aantonen van de ingerichte Interne Beheersing op de TVL en de samenwerking met de ADR. De Interne Auditdienst van RVO heeft de effectieve werking van de Interne Beheersing TVL 2022 vastgesteld. RVO heeft de ADR gedurende het jaar actief meegenomen in ingezette verbeteracties en de lessons learned uit 2021 en 2022. Deze lessons learned worden nu toegepast voor de ingerichte Energieregelingen en de verdere professionalisering van de vastlegging rondom de interne beheersing binnen RVO.

Beleid ter voorkoming van misbruik en oneigenlijk gebruik van subsidies

Het Ministerie van EZK beschikt over een toereikend beleid om de risico’s van misbruik en oneigenlijk gebruik (M&O) van subsidies door begunstigden zo veel mogelijk te beperken. Bestaande maatregelen om misbruik en oneigelijk gebruik van subsidies door begunstigden te bestrijden zijn onder andere: de tijdige opstelling van risicoanalyses M&O met beheersmaatregelen, het opvragen van gegevens zoals die bekend zijn bij andere departementen, het in voorkomende gevallen opvragen van accountantsproducten bij subsidieverantwoordingen, het via de fraudesectie van RVO melden van vermoedens van fraude bij het OM en het goed informeren van de Tweede Kamer.

EZK, Financiën en SZW hebben de Tweede Kamer in 2022 tussentijds over de uitvoering van de tijdelijke steunmaatregelen COVID-19 geïnformeerd (zie Kamerstuk 35420 Nr. 513 van 21 oktober 2022 en beantwoording Kamervragen met brief van 27 februari 2023). De focus lag in 2022 vooral op een goede afwikkeling van subsidies verleend in 2020, 2021 en 2022. Een volgende integrale voortgangsrapportage wordt in de eerste helft van 2023 naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarnaast geeft RVO via haar website informatie aan ondernemers over de stand van zaken in de uitvoering van de tijdelijke steunmaatregelen.

Beheersing risico's van fraude, corruptie en belangenverstrengeling

Onder interne fraude wordt verstaan een opzettelijke handeling door een of meer medewerkers waarbij, al dan niet in combinatie met derden, gebruik gemaakt wordt van misleiding ten einde een onrechtmatig of onwettig voor-deel te verkrijgen. Onder corruptie wordt verstaan opzettelijke handelingen die verband houden met het doen van een gift of een belofte, of die via afpersing of toepassing van geweld, een ander beogen te verleiden iets te doen of na te laten.

In 2022 zijn geen materiële interne fraudes en/of corrupties aan het licht getreden die in de bedrijfsvoeringsparagraaf moeten worden vermeld. EZK geeft veel aandacht aan het voorkomen en opsporen van interne fraude en/of corruptie. Zo beschikt EZK over een vastgesteld integriteitsbeleid, een Beveiligingsautoriteit, zoals bedoeld in artikel 3 van het Besluit BVA-stelsel Rijksdienst 2021 en een BVA-team. Het BVA-team geeft advies, houdt toezicht op de integrale beveiliging en laat analyses en audits uitvoeren. Dienstonderdelen geven in het jaarplan en tussentijdse voortgangsrapportages aan welke grote risico’s het dienstonderdeel in de realisatie van de doelen voorziet en hoe deze risico’s worden beheerst. Daarnaast worden in de Bestuursraad wekelijks de actuele strategische risico's besproken. Risicomanagement is hiermee verankerd in de departementale P&C-cyclus.

Met periodieke managementverificaties, het toepassen van controle technische functiescheiding en verbijzonderde interne controle bij financiële transacties wordt het risico van interne fraude en daarmee onbetrouwbare informatievoorziening vanuit de administraties van EZK voldoende beheerst.

Daarnaast beschikt EZK over een vastgesteld beleid ter voorkoming van misbruik en oneigenlijk gebruik van regelingen door derden. EZK heeft dit beleid eind 2022 herzien in verband met wijzigingen die de minister van J&V per 1 oktober 2022 heeft doorgevoerd in de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Wet Bibob). Met de wijzigingen kunnen overheden geconstateerd misbruik bij andere overheden opvragen, als er aanwijzingen zijn dat de subsidie wordt gebruikt voor criminele activiteiten. Eventuele signalen van mogelijke fraude worden altijd opgevolgd voor nader onderzoek door de fraudesectie van RVO. Middels een jaarlijkse managementverklaring bevestigen hoofden van dienst dat geconstateerde interne fraudes en/of corruptie zijn gemeld bij de directeur FEZ, de SG en de ADR.

Onderdeel van het integriteitsbeleid is voorts het moeten voldoen aan de normen en regels ter voorkoming van eventuele belangenverstrengeling dat kan leiden tot of als doel kan hebben misbruik of oneigenlijk gebruik van (koersgevoelige) informatie door medewerkers en daarmee reputatieschade voor EZK en/of persoonlijke verrijking. Burgers en bedrijven moeten erop kunnen vertrouwen dat medewerkers van EZK niet bevooroordeeld of partijdig zijn.

EZK voert in samenwerking met de ADR een additioneel onderzoek uit naar het beheer van risico’s op het gebied van fraude, corruptie en belangen-verstrengeling en verankering daarvan in de departementale P&C-cyclus.

d. Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Informatiebeveiliging

Het Ministerie van EZK heeft, conform de richtlijnen van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, medio februari 2023 een «Beeld integrale beveiliging en privacy 2022» afgegeven waarin de status van de informatiebeveiliging in 2022 is omschreven.

Dit betekent dat EZK voldoet aan de noodzakelijke wet- en regelgeving (VIR, AVG en BIO), een kwaliteitscyclus heeft ingericht voor continue monitoring van de status van integrale beveiliging en privacy en een organisatie heeft ingericht die dit beheert.

2. Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

Grote ICT-projecten

Audit Committee

In 2022 heeft een zelfevaluatie - zoals voorgeschreven in § 6 van de Regeling Audit Committees van het Rijk - plaatsgevonden. Hierin is geconcludeerd dat het AC goed functioneert met daarin een opgaande lijn in de afgelopen jaren. In 2022 heeft het Audit Committee (AC) viermaal vergaderd. Hierbij is onder meer gesproken over de zelfevaluatie, de halfjaarlijkse toezichtrapportages van FEZ, de voorlopige bevindingen van de ADR, het Herstel- en Veerkrachtplan en de taskforce Verbetering Financieel Beheer. Daarnaast hebben enkele leden van het AC in oktober 2022 een werkbezoek gebracht aan RVO.

Inhuur externen

Het kabinet heeft de norm voor externe inhuur gesteld op maximaal 10% van de personele uitgaven. Het inhuurpercentage 2022 komt uit op 32,1% (2021: 28,9%). De overschrijding wordt veroorzaakt door inhuur DICTU, RVO, en de NCG. Het inhuurpercentage voor EZK over 2022 zonder genoemde diensten komt uit op 10,1% (2021: 8,3%). Het halen van de Roemer-norm is voor DICTU, RVO en de NCG niet realistisch, gezien hun kerntaken, benodigde specifieke expertises, de looptijd van opdrachten met veel tijdelijke (crisis-)regelingen bij RVO en de NCG, pieken in werkzaamheden en de beperkingen van de arbeidsmarkt met veel openstaande vacatures. Met maatregelen zoals het jaarlijks opstellen van een strategisch personeelsplan wordt externe inhuur door genoemde diensten voldoende beheerst (zie ook bijlage 4: Inhuur externen).

3. Belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

Nieuw organisatiebesluit EZK

Met het regeerakkoord van het kabinet Rutte IV is onder andere afgesproken om vanaf 2022 de taken van de Nationale Coördinator Groningen (NCG) van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over te dragen aan EZK. Mede om die reden is per 1 juli 2022 het nieuwe Organisatiebesluit Kerndepartement EZK 2022 vastgesteld. Dit besluit voorziet onder andere in een herstructurering van het directoraat-generaal Klimaat en Energie, een herverdeling van taken bij een aantal directies die vallen onder het directoraat-generaal Bedrijfsleven en Innovatie, de oprichting van het directoraat-generaal voor Economie en Digitalisering en het programma directoraat-generaal Groningen en Ondergrond.

Klimaatfonds

In december 2022 is het wetsvoorstel tot oprichting van het Klimaatfonds als een begrotingsfonds, zoals bedoeld in artikel 2.11 van de CW, ingediend bij de Staten-Generaal. Goedkeuring wordt in 2023 verwacht, zodat met ingang van 2024 verplichtingen en uitgaven ten laste van het begrotingsfonds kunnen worden gedaan. Het wetsvoorstel regelt onder meer de doelstelling van het fonds en de aard van de uitgaven ten laste van het fonds. Dit voorstel wijst de Minister voor Klimaat en Energie als fondsbeheerder aan.