Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling door het voorkomen en terugdringen van gewelddadig conflict en het bevorderen van rechtsstaatontwikkeling, vredesopbouw en legitieme staatsstructuren. Tevens het bevorderen van migratiesamenwerking, het verbeteren van de perspectieven van vluchtelingen en gastgemeenschappen (met focus op onderwijs en werk) en het verlenen van noodhulp ter leniging van humanitaire nood wereldwijd.

De minister is verantwoordelijk voor:

Financieren – Programma’s en partners op het terrein van veiligheid & rechtsorde, gericht op het aanpakken van de grondoorzaken van conflict, waaronder early warning, early action en conflictpreventie, veiligheid van mensen, rechtsstaatontwikkeling, vredesprocessen, politieke staatsopbouw en sociaal- economische wederopbouw met nadruk op de focus regio’s (Sahel, MENA en Hoorn van Afrika). Voor een deel worden deze gefinancierd uit het geïntegreerde Budget Internationale Veiligheid (Defensie begroting) en het Stabiliteitsfonds (BZ-begroting), waarmee het geïntegreerde karakter van de inzet van diplomatieke, civiele en/of militaire activiteiten wordt geborgd. – Humanitaire hulpverlening door gespecialiseerde VN-organisaties, het Internationale en Nederlandse Rode Kruis, en Nederlandse NGO’s (Dutch Relief Alliance). – Programma’s gericht op innovatie van de humanitaire hulpverlening. – Programma’s gericht op duurzame opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio. – Het ondersteunen van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, door financiering van activiteiten die belangrijk zijn voor betrokken ontwikkelingslanden en die bijdragen aan betere migratiesamenwerking, betere bescherming en perspectieven voor vluchtelingen en gastgemeenschappen, tegengaan van uitbuiting en mishandeling van migranten en bestrijding van mensensmokkel/handel en het bevorderen van vrijwillige terugkeer en herintegratie.

Stimuleren– Programma’s gericht op veiligheid & rechtsorde en ‘legitieme stabiliteit’ in partnerlanden in landen waarin zich actuele crises voordoen, met name in landen in de Sahel, MENA en Hoorn van Afrika regio’s en Grote Meren van Afrika. Onder deze programma’s valt ook grote inzet op fysieke veiligheid van burgers via humanitair ontmijnen en clustermunitie programma’s. – De nadruk ligt daarbij steeds meer op het bereiken van resultaten onder Sustainable Develoment Goal 16, wat zich specifiek richt op vrede, justitie en sterke (inclusieve) instellingen, als leidraad voor de Nederlandse inzet. – Innovatie richt zich vooral op een nog grotere synergie bereiken tussen de verschillende thema’s en programma’s binnen deze landen op het terrein van veiligheid en rechtsorde. Bijvoorbeeld door een samenwerking te stimuleren tussen verschillende Nederlandse partners die actief zijn op lokaal bestuur en politieke partijenversterking, waarbij ook speciale aandacht wordt gegeven aan jongeren. – Innovatie en hervorming bij noodhulporganisaties om efficiënter en effectiever te werken en om de onderlinge coördinatie te versterken. – Vergroten van paraatheid voor tijdige en effectieve rampenrespons. – Betrekken van kwetsbare groepen in humanitaire situaties bij beleid en uitvoering en het tegengaan van seksueel geweld. – De positieve bijdrage van migratie aan ontwikkeling bevorderen en de negatieve effecten tegengaan door tegengaan van uitbuiting en mishandeling van migranten en bestrijding van mensensmokkel/handel, en het bevorderen van vrijwillige terugkeer en herintegratie. – Realisatie van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, waar zowel betrokken landen, NL/ EU als vluchtelingen/migranten baat bij hebben. – Versterking opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio, door inzet op betere bescherming en een sterkere rechtspositie voor vluchtelingen (inclusief toegang tot werk), meer en betere voorzieningen (onderwijs, gezondheidszorg, water etc.) en het stimuleren van economische ontwikkeling en banengroei, zodat vluchtelingen en gastgemeenschappen betere perspectieven en dienstverlening krijgen. Toegang tot werk en onderwijs vormen hierbij speerpunten. Speciale aandacht gaat uit naar vrouwen en jongeren.

Regisseren – Handhaving en bevordering van internationaal humanitair recht en humanitaire principes en vergroten van effectiviteit van humanitaire hulpverlening door onder andere innovatie. Nederland blijft tevens aandringen op het nakomen en stimuleren van afspraken gemaakt in de Grand Bargain en tijdens de World Humanitarian Summit in 2016. – Samenwerking met actoren zoals de VN, het Rode Kruis en NGO’s voor een effectievere noodhulpverlening, en met de Europese Commissie Office for Humanitarian Aid Department (ECHO) en EU-lidstaten. – Betere samenwerking op veiligheid & rechtsorde tussen UNDP (team rechtsstaatsontwikkeling) en VN-DPKO via multi-donor dialoog over het Global Focal Point for Justice, Police and Corrections. – Meer interne cohesie tussen EU-lidstaten en -instellingen, met name de Europese Commissie en EDEO, op crisisbeheersing en conflictpreventie, onder meer via het ‘Comprehensie Approach Action Plan’, het ‘EU wide Security Sector Reform framework’ en de ‘Joint Communication on Capacity Building in support of security and development’ waarbij Nederland eigen ‘best practices’ inbrengt. – Bevordering van herstel na crises en stimulering van een belangrijke rol voor het maatschappelijk middenveld bij lokale conflictpreventie, het bevorderen van participatie van burgers en sociaal-economische wederopbouw. – Nederland leidt en coördineert namens de EU en de EU-lidstaten de uitrol van het EU-programma om vluchtelingenopvang in de Hoorn van Afrika te versterken. Dit heeft als doel een betere bescherming van vluchtelingen (speciale aandacht voor vrouwen en meisjes), betere perspectieven voor gastgemeenschappen en vluchtelingen, inclusief meer mogelijkheden om buiten de vluchtelingenkampen te wonen, werken en onderwijs te volgen.

Humanitaire hulp, Veiligheid en Rechtsstaatontwikkeling De opeenstapeling van crises die het afgelopen jaar alleen maar in intensiteit toenam, onderstrepen het belang om juist nu in te zetten op het bevorderen van vreedzame, rechtvaardige en inclusieve samenlevingen, door steun aan inspanningen op het gebied van menselijke veiligheid, toegang tot recht, vredesopbouw en inclusief bestuur.

In 2022 heeft Nederland, bovenop de al lopende financiering aan ontmijning in een aantal landen waaronder Oekraïne, een extra bedrag van 10 miljoen Euro toegezegd voor het ruimen van landmijnen en explosieve oorlogsresten in Oekraïne, grotendeels te besteden in 2023-24. Ook besteedde Nederland een extra bijdrage van 20 miljoen euro aan het Ukrainian Humanitarian Fund (UHF) en 15 miljoen euro aan de actie van de Samenwerkende Hulporganisaties (SHO). Tevens besloot Nederland tot een extra bijdrage van 27 miljoen euro aan het Wereldvoedselprogramma (WFP) en 20 miljoen euro aan VN-CERF in verband met de gestegen voedselprijzen en de impact daarvan op landen in crises.

In 2022 is het meerjarige, multi-thematische partnerschap met VNG-international van start gegaan, ter versterking van lokaal bestuur en lokale weerbaarheid in ontwikkelingslanden, inclusief een project ten behoeve van wederopbouw in Oekraïne.

In 2022 werd de inzet in Afghanistan bepaald voor een termijn van twee jaar. Daarbij is getracht een balans te vinden tussen enerzijds stabiliteit en het lenigen van de noden van de bevolking, en anderzijds de principiële overweging om het huidige regime niet te willen legitimeren of (indirect) te ondersteunen. Naast humanitaire hulp is daarom ten behoeve van stabiliteit onder andere met Veiligheid en Rechtsorde middelen (EUR 10 miljoen) en middelen uit het Stabiliteitsfonds (EUR 11 miljoen) ingezet op tijdelijke ondersteuning van basisnoden en livelihoods onder strikte voorwaarden, en op nieuwe steun aan het maatschappelijk middenveld ter bevordering van de positie van vrouwen en meisjes (EUR 10 miljoen voor 2022 en 2023). Recente ontwikkelingen leiden tot operationele en principiële bezwaren waardoor een groot deel van alle hulp aan Afghanistan op het moment van schrijven is gepauzeerd.

Opvang en bescherming in de regio en migratiesamenwerkingDe tussentijdse evaluatie van het Prospects Partnerschap met UNHCR, UNICEF, ILO, IFC en de Wereld Bank (2019-2023) is mid 2022 afgerond. De bevindingen over dit innovatieve instrument om samenwerking tussen humanitaire en ontwikkelingsactoren te faciliteren en daarmee effectiever duurzame opvang te kunnen verwezenlijken, zijn overwegend positief. Op basis van in het rapport genoemde aanbevelingen voor verbetering is in 2023 van start gegaan met de ontwikkeling van een vervolgfase die zal gaan lopen in de periode 2023-2027.

Ook is het Compass partnerschap met IOM (2021-2023) in 2022 tussentijds geëvalueerd met overwegend positieve bevindingen over de samenwerking en programma’s op het gebied van migratiesamenwerking. De aanbevelingen en conclusies worden ter hand genomen voor aanpassingen en bijstellingen in het lopende partnerschap.

In 2022 is het budget voor opvang in de regio verhoogd van EUR 123 miljoen naar EUR 180 miljoen uit toegekende intensiveringsmiddelen uit het coalitieakkoord van Rutte IV en de daaropvolgende aanvulling vanaf het verdeelartikel 5.4. Dit bedrag is onder andere besteed aan de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne in Moldavië en aan programma`s op het gebied van educatie en bescherming en sanitatie voor vluchtelingen uit Afghanistan in Pakistan.

Verplichtingen

De verplichtingenrealisatie op artikel 4 (Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling) valt ten opzichte van de vastgestelde begroting EUR 632,9 miljoen hoger uit. In de eerste suppletoire begroting is een stijging van EUR 471 miljoen toegelicht, voornamelijk vanwege toegekende middelen uit het coalitieakkoord Rutte IV en nieuwe verplichtingen voor noodhulp. In de tweede suppletoire begroting is een aanvullende toename met EUR 192 miljoen toegelicht, voornamelijk vanwege het aangaan van nieuwe meerjarige committeringen voor het UN Peace Building Fund, het DPPA (Department of Political and Peacebuilding Affairs) Multi Year Appeal en UNDP-DPPA Joint Programme. De uiteindelijke realisatie valt per saldo uiteindelijk iets lager uit dan in de tweede suppletoire begroting toegelicht.

Uitgaven

Artikelonderdeel 4.1

De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 4.1 (Humanitaire hulp) valt ten opzichte van de vastgestelde begroting EUR 89,7 miljoen hoger uit. Het merendeel hiervan is toegelicht in de eerste suppletoire begroting. De verhoging met EUR 81 miljoen van toen hield verband met de oorlog in Oekraïne en is ingezet voor het VN-appeal voor hulp aan vluchtelingen, de samenwerkende hulporganisaties via Giro 555 en ter bestrijding van toegenomen honger door voedselonzekerheid elders in de wereld als gevolg van deze oorlog. Een aanvullende stijging met EUR 6 miljoen is vervolgens toegelicht in de tweede suppletoire begroting en was vanwege een verhoging van de bijdrage aan UNRWA, de VN-organisatie voor hulp aan Palestijnse vluchtelingen om de continuiteit van de dienstverlening door UNRWA te helpen garanderen. Een laatste stijging van het budget is tenslotte toegelicht in de decemberbrief en heeft te maken met de Nederlandse steun aan het initiatief Grain from Ukraine waartoe eind november 2022 is besloten. Dit initiatief beoogt de aankoop van extra graan uit Oekraïne dat ten goede komt aan landen die te maken hebben met voedselonzekerheid of waar hongersnood dreigt.

Artikelonderdeel 4.2

De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 4.2 (Opvang en bescherming in de regio en migratiesamenwerking) valt ten opzichte van de vastgestelde begroting EUR 56,5 miljoen hoger uit. Deze toename is volledig toegelicht in de eerste suppletoire begroting en hangt samen met de toegekende intensiveringsmiddelen voor opvang in de regio uit het coalitieakkoord van Rutte IV en de daaropvolgende aanvulling vanaf het verdeelartikel 5.4. Hiervan is toen EUR 20 miljoen overgeheveld naar humanitaire hulp voor de eerste opvang van vluchtelingen uit Oekraïne via het VN-appeal. Ook werd aanvullend het budget voor opvang in de regio vanuit de reserves op het verdeelartikel 5.4 opgehoogd met EUR 10 miljoen voor de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne in Moldavië.

Artikelonderdeel 4.3

De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 4.3 (Veiligheid en Rechtstaatontwikkeling) valt ten opzichten van de vastgestelde begroting EUR 10,6 miljoen lager uit. Een initiële toename met EUR 5 miljoen is toegelicht in de eerste suppletoire begroting. Deze verhoging was vanwege overheveling van budgetten vanuit andere artikelen in verband met hun bijdrage aan een multi-thematisch programma van VNG-International. Bij de tweede suppletoire begroting is daarna het budget met EUR 15 miljoen neerwaarts bijgesteld, vooral vanwege een verlaging van het landenbudget Afghanistan voor bijdragen aan internationale organisaties voor een goed functionerende rechtsorde. Het was vanwege de situatie daar niet mogelijk om voldoende activiteiten op het gebied van veiligheid en rechtsorde te implementeren.

Landenprogramma's

Zoals aangegeven in de leeswijzer vindt een toelichting op de landenprogramma's plaats onder de desbetreffende beleidsartikelen. Per saldo waren de uitgaven voor landenprogramma's op artikelonderdeel 4.3 (Veiligheid en rechtstaatontwikkeling) EUR 10,8 miljoen lager dan het oorspronkelijk gebudgetteerde bedrag van EUR 124,9 miljoen.

De belangrijkste mutaties die tot deze lagere realisatie hebben geleid zijn een lagere uitputting op het landenbudget voor Afghanistan met EUR 15,9 miljoen, tegenover een EUR 6,6 miljoen hogere realisatie op het regionale programma voor de Grote Meren. Zoals hierboven toegelicht was het in Afghanistan niet mogelijk om voldoende activiteiten op het gebied van veiligheid en rechtsorde te implementeren. De verhoging in uitgaven van het regionale programma Grote Meren is in de tweede suppletoire begroting toegelicht en was vanwege cross border justice en Mental Health and Psychosocial Support (MHPSS) programma's.