De leeswijzer gaat in op de volgende onderwerpen:
1. Opbouw jaarverslag;
2. Ondergrenzen toelichtingen;
3. Controlenormen financiële en niet-financiële gegevens;
4. Groeiparagraaf;
5. Grondslagen voor de vastlegging en de waardering;
6. Motie Schouw en motie Hachchi c.s..
1. Opbouw jaarverslag
Dit jaarverslag bevat het beleidsverslag, een jaarrekening, en diverse bijlagen. Deze bevatten informatie over de in 2023 gerealiseerde beleidsresultaten en de budgettaire realisatiegegevens van EZK.
Het onderdeel beleidsprioriteiten van het beleidsverslag betreft de verantwoording over de beleidsagenda uit de EZK-begroting 2023. Naast het macro-economisch beeld worden in het beleidsverslag de behaalde resultaten op de prioriteiten van EZK voor 2023 toegelicht. Dit gebeurt via de volgende blokken:
– Economisch beeld (Macro-economisch beeld, perspectief op de economie, brede welvaart);
– Innovatief en weerbaar Nederland (o.a. Verdienvermogen zoals Nationaal Groeifonds, Industriebeleid en Economische Veiligheid, Verduurzaming Industrie, Innovatie, Regio en mkb);
– Gaswinning Groningen;
– Duurzaam Nederland (o.a. vervolg Klimaatakkoord, Fit-for-55 en energiebeleid);
– Goed functionerende markten;
– Digitale economie;
– Europese- en internationale samenwerking.
De beleidsartikelen in dit jaarverslag hebben dezelfde opzet als de begroting 2023 (Kamerstuk 36 200 XIII, nrs. 1 en 2) en zijn conform de Rijksbegrotingsvoorschriften opgesteld (https://rbv.rijksfinancien.nl). Elk beleidsartikel bevat een paragraaf beleidsconclusies waarin voor de belangrijkste instrumenten een oordeel wordt gegeven over de uitvoering van het beleid in het afgelopen jaar. In beleidsartikel 4 (Een doelmatige energievoorziening en beperking van de klimaatverandering) is net als in de begroting 2023 een overzicht opgenomen van uitgaven voor het klimaatbeleid van bij het Klimaatakkoord betrokken ministeries. De bedrijfsvoeringparagraaf doet verslag van relevante aandachtspunten in de bedrijfsvoering van het Ministerie van EZK.
De jaarrekening bestaat uit de departementale verantwoordingsstaten, de samenvattende verantwoordingsstaten inzake de agentschappen, de jaarverantwoordingen van de agentschappen, de saldibalans en de WNT-verantwoording.
De volgende bijlagen zijn opgenomen: Toezichtrelaties en Zelfstandige Bestuursorganen (ZBO’s) en Rechtspersonen met een Wettelijke Taak (RWT’s), Moties en toezeggingen, Afgerond evaluatie- en overig onderzoek, Inhuur externen, Focusonderwerp FJR 2023, Verantwoording EU-middelen in gedeeld beheer, Rijksuitgaven Caribisch Nederland, NGF-Bijlage, Klimaatfondsprojecten EZK, Rapportage burgercorrespondentie en een lijst van afkortingen.
2. Ondergrenzen toelichtingen
Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2023 zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de onderstaande tabel.
Omvang begrotingsartikel (stand ontwerpbegroting) in € miljoen | Beleidsmatige mutaties (ondergrens in € miljoen) | Technische mutaties (ondergrens in € miljoen) |
|---|---|---|
< 50 | 1 | 2 |
=> 50 en < 200 | 2 | 4 |
=> 200 < 1000 | 5 | 10 |
=> 1000 | 10 | 20 |
In sommige gevallen, waar politiek relevant, worden ook posten toegelicht beneden deze ondergrenzen.
3. Controlenormen financiële en niet-financiële gegevens
Het jaarverslag bevat zowel financiële als niet-financiële gegevens (kengetallen en indicatoren). Deze gegevens zijn aan verschillende controlenormen onderhevig. De controle van financiële informatie is gebaseerd op normen zoals deze voortvloeien uit de Comptabiliteitswet 2016 en de Rijksbegrotingsvoorschriften 2024 (RBV). De controle van beleidsinformatie en informatie over de bedrijfsvoering is gebaseerd op normen zoals deze voortvloeien uit de RBV.
4. Groeiparagraaf
Bij de beleidsartikelen (betreft artikel 2 en artikel 4) is het overzicht begrotingsreserves vervallen. De informatie uit dit model wordt al opgenomen in het Saldibalans onder saldibalanspost 5.
Bij de jaarverantwoording van een aantal agentschappen (indien van toepassing) wordt in de tabel Voorgestelde resultaatbestemming een voorstel gedaan over de verdeling van het saldo van baten en lasten in onttrekking aan de bestemmingsreserve POK1 en WaU2 en het exploitatieresultaat. Met toestemming van het Ministerie van Financiën zijn bij agentschappen bestemmingsreserves gevormd, waarin ontvangsten van het moederdepartement voor POK en WaU worden geboekt. Ten laste van deze bestemmingsreserves komen kosten die de agentschappen gedurende het jaar in het kader van POK en WaU hebben gemaakt. Het resterende saldo van baten en lasten komt ten gunste of ten laste van de exploitatiereserve.
Ingevolge het verzoek van de Tweede Kamer om bij het Financieel Jaarverslag van het Rijk 2023 aandacht te besteden aan resultaatbereik in relatie tot onderuitputting wordt eenmalig de bijlage Focusonderwerp FJR 2023 opgenomen in het Jaarverslag 2023 (bijlage 5: Focusonderwerp FJR 2023).
5. Grondslagen voor de vastlegging en de waardering
De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2023 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel.
6. Motie Schouw en motie Hachchi c.s.
Motie Schouw
In juni 2011 is de motie Schouw c.s. ingediend en aangenomen (Kamerstuk 2010-2011, 21 501-20, nr. 537). Deze motie zorgt er voor dat de landspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen.
In de landspecifieke aanbevelingen van de Europese Commissie voor Nederland in 2022-2023 werd onder andere aanbevolen om meer overheidsinvesteringen te doen voor de groene en digitale transitie (COM(2022) 621 final). Extra investeringen vanuit het National Groeifonds in R&D en innovatie en de beschikbaarstelling van middelen vanuit het fonds voor onderzoek en innovatie voor versterking van faciliteiten voor toegepast onderzoek en voor versterking van Europese partnerschappen dragen bij aan extra overheidsinvesteringen voor de groene en digitale transitie en sluiten daarmee aan bij de landspecifieke aanbeveling. Daarnaast draagt met name het missiegedreven innovatiebeleid bij aan investeringen in de genoemde richtingen.
Binnen artikel 1 van de EZK-begroting wordt hieraan invulling gegeven vanuit een toekenning uit het Nationaal Groeifonds van € 210 mln (€ 152,5 mln onvoorwaardelijk, € 57,5 mln voorwaardelijk) met het opschalen van ca. 15 publiek-private samenwerkingen (PPS’en) in het beroepsonderwijs, gericht op onder meer de versterking van de aansluiting van het beroepsonderwijs en de arbeidsmarkt. Tevens wordt met een bijdrage uit het fonds opgeschaald door een impuls te geven aan de toepassing van innovaties in de praktijk, het stimuleren van leven lang ontwikkelen en het verhogen van het productiviteitsniveau van (midden- en klein) bedrijven. In juni 2023 zijn 15 ingediende plannen van regionale PPS’en goedgekeurd en ontvangen in totaal € 123 mln.
Daarnaast heeft het AiNed investeringsprogramma een budget van € 204,5 mln toegekend gekregen uit het Nationaal Groeifonds voor het stimuleren van innovatie met AI. Met het AiNed Investeringsprogramma van de Nederlandse AI Coalitie worden bedrijven en publieke instellingen bij elkaar gebracht om in AI essentiële stappen te zetten die van groot economisch én maatschappelijk belang zijn. Voor de financiering van digitale innovatie op AI worden open calls van NWO en RVO ingezet, zoals een AI-call in de MIT-regeling voor het mkb met een budget van € 3,5 mln. Begin 2023 is het tienjarige AI-programma ROBUST gestart voor de realisatie van 17 nieuwe AI onderzoekslabs (PPS) en 170 promovendi op het gebied van betrouwbare machine learning. Voor ROBUST is € 45 mln beschikbaar voor de eerste vijf jaar, waaronder € 12,5 mln van NWO en € 7,5 mln van EZK en met zicht op NWO-financiering voor nog eens vijf jaar.
Daarnaast wordt er via de Important Project of Common European Interest Cloud Infrastructuur en Services (IPCEI-CIS) de komende jaren € 71,2 mln geïnvesteerd in de ontwikkeling van innovatieve cloudoplossingen door Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen.
Voor de ontwikkeling en innovatie van 6G – de technologie achter de toekomstige mobiele communicatienetwerken - heeft een consortium van rond de 60 partners onder regie van TNO en met ondersteuning van EZK in 2023 een investeringsvoorstel ingediend in de derde ronde van het Nationaal Groeifonds. Dit voorstel is gehonoreerd. Het kabinet heeft € 61 mln voorwaardelijk toegekend voor de eerste fase en is € 142 mln gereserveerd voor de tweede fase van het programma voor de ontwikkeling van de volgende generatie mobiele communicatienetwerken.
Via het Nationaal Groeifonds is ook voor een periode van tien jaar € 80 mln publieke financiering toegekend aan het Nationaal Onderwijslab AI (NOLAI). De oprichting van NOLAI in 2022 zorgt voor publiek-private samenwerking voor verantwoorde innovatie op het terrein van digitale leermiddelen die gebruik maken van AI. Hierbij is € 63 mln gereserveerd voor opschaling van digitale onderwijsinnovatie.
Binnen artikel 2 van de EZK-begroting wordt hieraan onder andere bijgedragen met projecten gefinancierd vanuit het Nationaal Groeifonds. In belangrijke mate zijn dat middelen die bijdragen aan R&D en innovatie ten behoeve van de groene en digitale transitie. In 2023 is voor een bedrag van € 327,2 mln aan toekenningen gedaan voor Nationaal Groeifonds-projecten op artikel 2 van de EZK-begroting. Het zijn toekenningen aan vier projecten, die alle bijdragen aan de groene dan wel digitale transitie: € 102 mln voor BioBased Circular, € 118 mln voor Material Independence & Circular Batteries, € 60,2 mln voor Quantum Delta NL en € 47 mln voor Health-RI (dat gericht is op de ontwikkeling van een gezondheidsdata-infrastructuur).
Middelen op artikel 2 van de EZK-begroting voor de IPCEI-projecten ‘Micro elektronica’ en ‘Cloudinfrastructuur en services’ vormen specifiek ter bevordering van de digitale transitie een belangrijke aanvulling op de middelen vanuit het Nationaal Groeifonds.
Ook vanuit het in het Coalitieakkoord gevormde Fonds Onderzoek en Wetenschap wordt bijdragen aan investeringen die de groene en digitale transitie bevorderen. Dit fonds wordt voor een bedrag van € 500 mln over een periode van 10 jaar aangewend voor het versterken van faciliteiten voor toegepast onderzoek bij TO2-instellingen en Rijkskennisinstellingen (Kamerstuk 31 288, nr. 964). In 2023 heeft de eerste financieringsronde plaatsgevonden, waarin is een bedrag van € 184 mln aan financiering toegezegd voor 14 hoogwaardige faciliteiten voor toegepast onderzoek. Voorts is uit het genoemde fonds een bedrag van € 372 mln over de periode 2022-2029 beschikbaar gekomen voor de versterking van Europese partnerschappen binnen Horizon Europe en aanpalende EU-onderzoeks- en innovatieprogramma’s (Kamerstuk 31 288, nr. 964). Met deze impuls wordt de samenwerking met Europa versterkt op strategische onderzoeks- en innovatiethema’s die een belangrijke bijdrage leveren aan de grote maatschappelijke en technologische uitdagingen van deze tijd, zoals op het gebied van chips, kwantum en klimaat. Hiervan is een bedrag van € 292 mln naar de EZK-begroting gevloeid, ten behoeve van Eurostars, EuroHPC, EuroQCI, Topsector High Tech Vliegtuigmaakindustrie, de Joint Undertaking Key Digital Technologies (alle op artikel 2) en Digital Europe (artikel 1).
Daarnaast draagt met name het missiegedreven innovatiebeleid bij aan investeringen die de groene en digitale transities bevorderen. Zoals eerder in de Kamerbrief ’Innovatie en impact‘ (Kamerstuk 33 009, nr. 117) is aangekondigd, is daarbij sterker de focus gelegd op de transities die in het Coalitieakkoord centraal zijn gesteld voor het missiegedreven innovatiebeleid: de klimaat- en energietransitie, digitalisering, circulaire economie en sleuteltechnologieën. In 2023 zijn nieuwe Kennis- en Innovatieagenda’s en een nieuw Kennis- en Innovatieconvenant opgesteld voor het missiegedreven innovatiebeleid in de jaren 2024-2027 (Kamerstuk 33 009, nr. 135).
De Europese Commissie heeft in 2020 een landspecifieke aanbeveling gedaan om investeringen toe te spitsen op de groene en digitale transitie, onder andere op de ontwikkeling van duurzame infrastructuur en het schoon en efficiënt opwekken en gebruiken van energie. Het kabinet erkent in zijn reactie dat een ambitieus klimaat- en energiebeleid en digitaliseringsbeleid essentieel is voor het toekomstige verdienvermogen van Nederland (brief van 5 juni 2020, Kamerstuk 21 501-20, nr. 1558). De ontwikkeling van duurzame infrastructuur is de inzet van het Programma Energiehoofdstructuur op artikel 4, waarin een nieuwe ruimtelijke planning van het energiesysteem wordt opgezet. Voor de ontwikkeling van het efficiënt opwekken van energie is de SDE+ in 2020 verbreed van hernieuwbare energieproductie naar CO2-reductie: de SDE++. Ook zijn er verschillende regelingen beschikbaar op artikel 4 voor investeringen in innovatie voor de energietransitie. Daarnaast is er besloten om een Klimaatfonds op te richten, waarmee extra wordt geïnvesteerd in het behalen van de klimaatdoelen en er ook ruimte is gecreëerd voor investeringen in de ontwikkeling van de energie-infrastructuur voor de transitie en de opschaling van hernieuwbare energie.
Motie Hachchi c.s.
Ter uitvoering van de motie Hachchi c.s. (Kamerstuk 33 000 IV, nr. 28) brengen departementen in kaart welke uitgaven zij doen in Caribisch Nederland, uitgesplitst per instrument. Voor het opnemen van deze uitgaven in de budgettaire tabellen geldt een ondergrens van € 1 mln. De totale uitgaven (realisatie) van EZK voor Caribisch Nederland in 2023 bedroegen € 24,2 mln. Deze uitgaven zijn verdeeld over de beleidsartikelen 1 (€ 4,2 mln), 2 (€ 1,0 mln) en 4 (€ 19,1 mln).
In bijlage 7: Rijksuitgaven Caribisch Nederland zijn alle uitgavenreeksen van het Ministerie van EZK ten behoeve van Caribisch Nederland (Bonaire, Sint Eustatius en Saba ofwel BES-eilanden) opgenomen, ongeacht de hoogte van de uitgaven.