INHOUDSOPGAVE Blz.

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTEL

Wetsartikelen 1 en 2 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingen die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om de begroting van het Ministerie van Economische Zaken voor het jaar 2000 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2000. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2001.

Met de vaststelling van deze wetsartikelen wordt de in de begrotingsstaat opgenomen begroting van de uitgaven en de ontvangsten voor het jaar 2000 vastgesteld. De in die begroting opgenomen begrotingsartikelen worden door middel van een algemene toelichting en een toelichting per begrotingsartikel toegelicht in de onderdelen B en C van deze memorie van toelichting.

Wetsartikel 4 (agentschapsbegroting)

Met de vaststelling van dit wetsartikel wordt de in de begrotingsstaat opgenomen begroting van baten en lasten en van kapitaaluitgaven en ontvangsten van het agentschap Senter voor het jaar 2000 vastgesteld. De in die begroting opgenomen begrotingsartikelen worden door middel van een algemene toelichting en een toelichting per begrotingsartikel toegelicht in onderdeel D van deze memorie van toelichting.

Wetsartikel 5

Met deze specifieke bepaling ten behoeve van de begroting van Economische Zaken wordt vooruitgelopen op een wijziging van de Comptabiliteitswet die thans wordt voorbereid. Die wijziging behelst de mogelijkheid tot het vormen van een interne reserve binnen de Rijksbegroting. Deze reserve wordt aangehouden binnen 's-Rijks schatkist. Ten behoeve van de Garantiefaciliteit Opkomende Markten, de SENO-faciliteit en de Garantiefaciliteit herverzekering Inpres 8 (artikel 07.03) wordt zo'n reserve gevormd, waaruit eventuele toekomstige betalingen uit hoofde van verstrekte garanties kunnen worden gefinancierd. Op deze manier kan op een doelmatige en bestuurlijk transparante wijze zorggedragen worden voor de beschikbaarheid van voldoende budgettaire middelen in het (nog onzekere toekomstige) jaar dat op een garantie moet worden getrokken.

Bij de onderhavige garantieregelingen gaat de wet van de grote aantallen niet op, zodat het trekken op een garantie van jaar op jaar aanzienlijke uitgavenfluctuaties kan opleveren, die niet zonder aanzienlijke budgettaire problemen binnen de begroting van EZ kunnen worden opgevangen. Om dergelijke fluctuaties op te vangen, zijn in het verleden achtergestelde leningen verstrekt aan een (externe) stichting die de Garantiefaciliteit Opkomende Markten en de SENO-faciliteit uitvoert. Uit hoofde van het budgetrecht en de doelmatigheid zijn tegen de inschakeling van een stichting bezwaren aan te voeren.

Door gebruik te maken van de interne reserveringsmogelijkheid wordt de doelmatigheid bevorderd; de gereserveerde middelen blijven immers langer in de schatkist en leiden dus tot lagere rentekosten. Inmiddels zijn de achtergestelde leningen terugontvangsten van de stichting en toegevoegd aan de interne reserve.

Ook de bestuurlijke transparantie is met de nieuwe faciliteit gediend. Zowel voor de vulling van de reserve als voor de daaruit te verrichten betalingen aan derden geldt namelijk de volledige ministeriële verantwoordelijkheid. Daarom behoren de vulling van de reserve en de betalingen ten laste van de reserve idealiter via de begroting van EZ tot stand te komen. Vanuit autorisatie-oogpunt heeft de begrotingswetgever daarmee zowel zicht op de vulling van de reserve ten laste van de begroting van EZ, als de eventueel in latere jaren te verrichten betalingen op het moment dat op de garantie moet worden getrokken.

Het advies van de Raad van State wordt niet openbaar gemaakt op grond van het bepaalde in artikel 25a, derde lid, onder b, van de Wet op de Raad van State.

B. ALGEMENE TOELICHTING BIJ DE BEGROTING

INHOUDSOPGAVE

HOOFDSTUK 1 EEN DYNAMISCHE MARKTECONOMIE

1.1 Beleidsinzet en beleidsaanpak

Economische Zaken staat voor een dynamische markteconomie, met een groot aanpassings- en vernieuwingsvermogen van burgers en bedrijven, voor de verdere uitbouw van duurzame welvaart en werkgelegenheid. Het economische beleid is erop gericht de voorwaarden daarvoor te optimaliseren. Al geruime tijd rust het beleid op twee pijlers: macro-economische stabiliteit en micro-economische flexibiliteit en vernieuwing. Het is de beleidsinzet op deze combinatie die volgens de OESO en het IMF het sociaal-economische succes in ons land verklaart. Dit beleid kan worden getypeerd als structureel economisch hervormingsbeleid. Macro-economische stabiliteit, met geleidelijk dalende begrotingstekorten en collectieve lasten, verschaft burgers en bedrijven vertrouwen. Economische flexibiliteit, het goed functioneren van instituties en loonvormingsprocessen, zijn in een dynamische wereldeconomie evenzeer onmisbaar: economische tegenslag leidt anders al snel tot een structurele verhoging van de werkloosheid. En verbetering van het vernieuwingsvermogen is een sleutelfactor voor toekomstige economische groei.

De agenda van het structurele economische hervormingsbeleid, gericht op versterking van de twee pijlers, is – zoals ook uit deze memorie moge blijken – nog geenszins voltooid. Het werken daaraan zal zelfs nooit echt af zijn. Het vinden van nieuwe, betere alternatieven voor bestaand overheidsbeleid, de gevolgen van een veranderende sociale, technologische en mondiale omgeving, nieuwe vraagstukken: zij blijven om beleidsinventiviteit en -vernieuwing vragen. Daarbij hoort een dynamische, open beleidsaanpak. Benchmarking, het vinden van «best practices», het stelselmatig vragen of Nederland klaar is voor de toekomst, zijn belangrijke onderdelen van de beleidsaanpak. Nederland doet dat binnen de context van een steeds sterkere verwevenheid met de andere lidstaten van de Europese Unie. Hoe de diverse lidstaten in de EMU hun structurele hervormingsbeleid gericht op goed functionerende product- en arbeidsmarkten vormgeven, heeft, vanwege potentiële «spill-overs», elkaars wederzijdse belangstelling. De economische beleidscoördinatie in het kader van de globale economische richtsnoeren, en het arbeidsmarkt- en productmarktbeleid zijn hiervan een uitvloeisel. Toepassing van het subsidiariteitsbeginsel en het monitoren en leren van elkaars vorderingen staat hierbij voorop. Op het terrein van de productmarkten is hiermee met de zgn. Cardiff procedure een begin gemaakt. Een verdere intensivering is echter op zijn plaats (zie ook paragraaf 3.1.2).

In het economische beleid is, zoals ook in de Industriebrief (Kamerstukken II, 1998/99, 26 628, nr. 1) is aangegeven, geen plaats meer voor denken in termen van blauwdrukken. Bedrijven die we vandaag kunnen aanmerken als de «winnaars» zijn de mogelijke «verliezers» van morgen. Het economisch beleid is wél gericht op het creëren van een klimaat dat aan burgers en bedrijven de ruimte en de mogelijkheid biedt om kansen te pakken. Het Ministerie van Economische Zaken stuurt in deze niet, maar ondersteunt de dynamiek. Hierin past beleid dat zo generiek mogelijk van aard is en zo min mogelijk specifiek ingrijpt in het economische proces. Voor grote delen van de markteconomie is deze beleidsaanpak al enige tijd gemeengoed. Voor sectoren die verschuiven van het publieke naar het markt domein, gaat dit gepaard met een ingrijpende verandering van het overheidsoptreden. In dit verband zijn de ontwikkelingen in de nutssectoren zoals gas, elektriciteit en telecommunicatie illustratief. De dominante rol van de overheid bij het aanbieden van nutsvoorzieningen is aan het veranderen van deelnemer, via regisseur naar toezichthouder op mededinging en consumentenbelang (zie ook paragraaf 3.2.2).

Het economische beleid in Nederland is dan ook met name gericht op versterking van de economische structuur. Daarbij zijn de volgende onderdelen van belang:

• Macro- economische stabiliteit en vermindering van de collectieve lasten

• Flexibele arbeidsmarkt en activerende sociale zekerheid

• Kennisontwikkeling en verspreiding

• Goede werking van de productmarkten

• Bevorderen ondernemerschap

• Ruimte voor economische activiteit

• Milieu en economie

1.2 De onvoltooide agenda van structurele hervorming

De langdurige periode van structureel hervormingsbeleid heeft, zoals gezegd, gezorgd voor aansprekende prestaties van de Nederlandse economie. Met de economische groei, maar vooral met de toename van de werkgelegenheid, scoort Nederland nu al een flink aantal jaren ruim boven het Europese gemiddelde (zie figuur 1 en 2). De in de jaren zeventig en tachtig opgelopen achterstanden ten opzichte van het Europese gemiddelde op het terrein van welvaart en participatie zijn ingelopen. Nederland is, qua omvang van het BBP, de zesde economie van Europa, en wat betreft de niveaus van BBP/hoofd en participatie, een subtopper in Europa.

Figuur 1: BBP-groei 1983 – 1998 en BBP/hoofd stand 1998

Figuur 2: Werkgelegenheidsgroei 1983 – 1998 en werkgelegenheidsgraad, stand 1998

De Nederlandse economie laat goede prestaties zien. Dat wil niet zeggen dat we nu tevreden achterover kunnen leunen, er staat nog een flink aantal punten op de agenda van structurele hervorming (zie score Nederland voor wat betreft het totale concurrentievermogen en op de terreinen innovatieklimaat, human resources en infrastructuur in tabel 1). Onze economische structuur is nog niet op alle terreinen shockproof. Denk aan de knelpunten die duidelijk worden na een conjuncturele terugval (lage uitstroom uit de werkloosheiduitkeringen), die soms juist voortkomen uit de voorspoedige ontwikkeling van de economie in de afgelopen periode (bereikbaarheid en beschikbaarheid bedrijventerreinen), die aangeven dat de structurele hervormingen nog niet zijn voltooid (gering innovatievermogen, hoge lastendruk, lage ouderenparticipatie), of die voortkomen uit snelle ontwikkelingen in de omgeving, zoals de absorptie van nieuwe informatie- en communicatietechnologie (ICT).

Bron: The World Competitiveness Yearbook 1999, IMD 1999. Overzicht geeft summier weer op welke plaats Nederland staat ten opzichte van de 47 onderzochte landen. Ter vergelijking zijn ook de VS, Duitsland en Denemarken opgenomen.

Op de diverse onderdelen van het economisch beleid zijn er de volgende beleidsaandachtspunten:

• Macro-economische stabiliteit en vermindering van collectieve lasten

Het gezondmaken van de overheidsfinanciën, waarmee in het begin van de jaren tachtig is begonnen, is ver gevorderd. En ook op het terrein van de verlaging van de collectieve lasten is flinke vooruitgang geboekt. Waar Nederland aan het begin van de jaren tachtig nog bij de top van Europa behoorde met het niveau van de collectieve lastendruk, bevinden we ons in 1998 net boven het Europese gemiddelde. Dat neemt overigens niet weg dat een collectieve lastendruk van circa 44% van het BBP in breder internationaal perspectief nog steeds hoog is (zie voor vergelijking van de wig voor de gemiddelde – alleenstaande – werknemer figuur 3): de collectieve lastendruk is bijvoorbeeld in Duitsland 38%, het Verenigd Koninkrijk 36% en in de VS en Japan resp. 29 en 28%. De lastenverlichting van vijf miljard gulden, zoals voorzien in het Belastingstelsel voor de 21^e eeuw is daarom van groot belang.

Figuur 3: gemiddelde wig modale werknemer, stand 1998

Daarnaast geldt dat er ook aanzienlijke verborgen beleidskosten uit hoofde van regelgeving bestaan. De administratieve lasten, die daarvan onderdeel uitmaken, bedragen alleen al 16,5 miljard gulden.

• Een flexibele arbeidsmarkt en activerende sociale zekerheid

Ondanks de sterke groei van de werkgelegenheid en een lage officiële werkloosheid kent Nederland nog steeds problemen op het terrein van de arbeidsmarkt. De arbeidsparticipatie, met name onder vrouwen, ouderen en etnische minderheden, is nog te laag. Verder ontvangen ruim twee miljoen mensen onder de 65 jaar een uitkering wegens werkloosheid of bijstand, ziekte of arbeidsongeschiktheid (een derde van het aantal werkenden) en is de uitstroom uit de sociale zekerheid gering. Daardoor wordt tijdelijke werkloosheid in ons land al snel structurele werkloosheid.

Het beleid is er op gericht om in de sociale zekerheid de uitstroom te vergroten. Het kabinet heeft de Sociaal Economische Raad (SER) advies gevraagd over maatregelen om de ouderenparticipatie te vergroten. Verder zijn in de nota Structuur Uitvoering Werk en Inkomen (SUWI) plannen opgenomen om door middel van concurrentie in de uitvoering en financiële prikkels, de herintreding van uitkeringsgerechtigden te verbeteren (Kamerstukken II, 1998/99, 26 448, nr. 1). Bovendien zal in het kader van het nieuwe belastingstelsel een arbeidskorting worden ingevoerd, die uitkeringsgerechtigden financieel prikkelt om aan het werk te gaan.

• Kennisontwikkeling en verspreiding

Kennis is een sleutelfactor geworden in de internationale concurrentiestrijd. Uit de nota «Ruimte voor industriële vernieuwing: agenda voor het industrie en dienstenbeleid» (Industriebrief) blijkt dat:

– Nederland zowel bij de omvang van privaat onderzoek en ontwikkeling, als bij het omzetten hiervan in commerciële toepassingen, niet voorop loopt

– de omvang van de publiek gefinancierde kennis weliswaar relatief groot is, maar dat Nederland achterloopt bij het in de markt zetten van publieke kennis

– het startersklimaat op technologisch interessante gebieden niet voldoende is

– er een groeiend tekort aan gekwalificeerd personeel is

– de effectiviteit van de interventies van zowel fiscale als niet-fiscale aard kan worden verbeterd.

De nota «De Digitale Delta» (Kamerstukken II, 1998/99, 26 643, nr. 1) concludeert op zijn beurt dat de Nederlandse ICT-basis niet ongunstig is, maar beslist niet goed genoeg. Knelpunten treden op bij het op elkaar afstemmen van de verschillende overheidsmaatregelen en bij de vijf pijlers van de Nederlandse ICT-basis:

– het op peil houden van de kwaliteit en capaciteit van de telecommunicatie en infrastructuur

– het doeltreffender inzetten van ICT-kennis voor innovaties

– een beroepsbevolking die goed met ICT kan omgaan

– regels die beter zijn toegesneden op de nieuwe mogelijkheden die ICT biedt

– een overheid die zelf de mogelijkheden van ICT optimaler inzet en haar voorbeeldfunctie versterkt.

• Werking van de productmarkten in binnen- én buitenland

Productmarkten nationaal/Europees

* Mededinging/MDW-project

De afgelopen jaren is een aantal belangrijke stappen gezet om het functioneren van productmarkten te verbeteren. Denk aan de Mededingingswet en het project Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit (MDW). De OESO en EU prijzen deze initiatieven, maar maken wel duidelijk dat we er nog niet zijn. «Regulatory reform» is zoals de OESO stelt een continu proces; het is nooit af. Het kabinet onderkent naar aanleiding hiervan onder meer als specifieke aandachtspunten:

– extra aandacht voor de implementatie van MDW-projecten

– nieuwe MDW-projecten: zowel in de publieke sector, bijvoorbeeld bij concessieverlening en aanbesteding, als in de marktsector, bijvoorbeeld de modernisering van de faillissementswet

– verbetering in beheersing en monitoring van de verborgen beleidskosten van regulering, waaronder administratieve lasten

– Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa)/mededinging: het toezicht goed structureren door een samenhangende toezichtstructuur.

* Liberalisering nutssectoren

In de jaren negentig is een aantal van oudsher door de overheid gedomineerde nutssectoren (spoor, gas, elektriciteit, telefoon en kabel) geliberaliseerd of op een andere manier onder verschillende vormen van marktwerking geplaatst. Met als belangrijkste doel: een betere prijs-kwaliteitverhouding en het stimuleren van innovaties. Er worden knelpunten gesignaleerd, zoals bij de vormgeving van het onafhankelijke toezicht (spoor), of in delen van de telecommunicatie-infrastructuur waarin een tekort aan netwerkcapaciteit is ontstaan.

* Interne markt

Een samenhangend Europees structureel hervormingsbeleid is essentieel. Uitdaging hierbij is het volgende:

– het vervolmaken van de interne Europese markt. Hierbij moet aandacht uitgaan naar het vergroten van de samenhang tussen de verschillende beleidsonderdelen van de Interne markt, zoals liberalisering van (semi-)publieke sectoren en de kwaliteit en omvang van (Europese) wetgeving

– aandacht voor de zgn. Cardiff-procedure, die óók impulsen geeft aan een beter functioneren van nationale productmarkten. Hierbij is relevant de totstandkoming van een Competitiveness Council op Europees niveau (zie paragraaf 3.1.2).

Productmarkten internationaal

* WTO

Voor een open economie als de Nederlandse is een verdere liberalisering van de wereldhandel essentieel. Hier worden we geconfronteerd met een aantal uitdagingen:

– het versterken van de World Trade Organisation (WTO) bij het slechten van geschillen

– het uitbouwen van mogelijkheden voor verdere handelsliberalisatie en tegelijkertijd het bieden van tegenwicht aan protectionistische reacties

– het vergroten van de deelname van ontwikkelingslanden in de WTO.

* Ontwikkeling van ontwikkelingslanden

Duurzame economische ontwikkeling in ontwikkelingslanden is van groot belang. Uitdaging daarbij:

– stimuleren van het Nederlandse bedrijfsleven en daaraan gerelateerde intermediaire organisaties om op meer gestructureerde wijze met hun kennis en ervaring positief bij te dragen aan de ontwikkeling van de private sector in ontwikkelingslanden.

• Bevorderen ondernemerschap, óók buiten de grenzen

Driekwart van de groei van de Nederlandse werkgelegenheid komt voor rekening van ondernemers in startende en snelgroeiende bedrijven. Desondanks laat de in september 1999 verschenen nota «De ondernemende samenleving» zien dat er nog volop mogelijkheden zijn om het ondernemerschap in Nederland te versterken:

– in vergelijking met bijvoorbeeld de Verenigde Staten, zijn er relatief weinig mensen in Nederland die er over nadenken om een eigen bedrijf te beginnen

– het aantal starters dat ook daadwerkelijk vernieuwende producten en diensten op de markt brengt, is slechts een fractie van het totaal

– Nederland kent in vergelijking met andere landen weinig ondernemers die substantieel doorgroeien

– onder Nederlandse Midden- en Kleinbedrijf (MKB)-ondernemingen bestaat een groot onbenut exportpotentieel.

• Ruimte voor economische activiteit

Voldoende ruimte van behoorlijke kwaliteit is van groot belang voor het vestigingsklimaat. In de nota «Ruimtelijk Economisch Beleid: Dynamiek in Netwerken» (Kamerstukken II, 1998/99, 26 570, nr. 1) staat de vraag centraal hoe via versterking van het ruimtelijk-economisch netwerk en het economisch beleid in de regio een excellent vestigingsklimaat voor bedrijven tot stand kan komen. Een aantal zaken kan worden verbeterd, zoals bijvoorbeeld:

– de beschikbaarheid en kwaliteit van onze industrieterreinen zijn naar internationale maatstaven onder de maat

– de bereikbaarheid van bepaalde delen van ons land is slechter geworden

– een slechte bereikbaarheid en gebrek aan ruimte hebben een drukkend effect op het vestigingsklimaat in de (grote) steden

– de samenhang in het ruimtelijk-economisch beleid van provincies en gemeenten kan worden verbeterd.

• Milieu en economie

De Nederlandse economie staat op het gebied van milieu en economie voor een aantal uitdagingen. Bevordering van economische groei moet plaatsvinden binnen de randvoorwaarden voor duurzame ontwikkeling. Die nationale beleidsopdracht heeft door de Kyoto-verplichtingen een internationale impuls gekregen:

– wat betreft de relatie tussen economische groei en energiegebruik levert Nederland een goede prestatie, maar een absolute ontkoppeling van economische groei en energiegebruik is nog niet binnen handbereik

– vaak ontbreekt het zicht op de baten en de kosteneffectiviteit van milieumaatregelen

– mogelijk efficiënte marktconforme milieu-instrumenten worden nog onvoldoende ingezet

– de «goedkope» milieumaatregelen zijn vaak al genomen

– aandacht voor de invloed van milieubeleid op de concurrentiepositie van het bedrijfsleven.

1.3 Hoe pakt EZ deze agenda aan?

Het onderstaande schema laat op hoofdlijnen zien hoe het Ministerie van Economische Zaken (EZ) de agenda voor structurele hervorming vertaalt in beleidsinitiatieven. In sommige gevallen gaat het om nieuw beleid, in andere gevallen om voortzetting of intensivering van bestaand beleid.

Structureel hervormingsbeleid kenmerkt zich naast continuïteit door een dynamische beleidsaanpak. De open aanpak van het beleid komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in de concurrentietoets. In 1995 en 1997 heeft het Ministerie van Economische Zaken eerdere versies van de «Toets op het concurrentievermogen» gepubliceerd. Eind 1999 zal een nieuwe toets uitkomen. Met behulp van het benchmark instrument, waarbij een vergelijking wordt gemaakt met andere landen, wordt inzicht gegeven in de sterke en zwakke kanten van de randvoorwaarden voor ondernemen in Nederland. Tevens probeert de toets «best practices» in de benchmarklanden te achterhalen.

Millennium

De aandacht voor ontwikkelingen in de omgeving heeft ook een link met de zogenaamde millenniumproblematiek. Uit de voortgangsrapportages van het Millennium Platform (onder andere Kamerstukken II, 1998/99, 25 674, nr. 49) blijkt dat in het voorjaar van 1999 ruim de helft van de bedrijven gereed is met de uitvoering van hun millenniumprojecten. Echter, ongeveer een kwart van de bedrijven verwacht niet op tijd klaar te zijn met het millenniumgereed maken van hun bedrijfskritische processen en systemen.

In samenwerking met het Millennium Platform richt EZ haar aandacht op het bedrijfsleven, met name op aspecten als bewustwording, voorlichting, bemiddeling en monitoring. Hierbij geldt dat bedrijven zelf verantwoordelijk zijn voor de aanpak van het millenniumprobleem. Het Ministerie van Economische Zaken kan worden aangesproken op de continuïteit van de energievoorziening, uiteraard behoudt ieder energiebedrijf zijn verantwoordelijkheid voor de fysieke levering. Medio dit jaar was de energiesector als geheel millenniumgereed. In de tweede helft van dit jaar richt de aandacht van de sector zich vooral op de noodplannen voor het eigen bedrijf, op het Nationaal Energie Continuïteitsplan en op de voorbereiding van de jaarwisseling.

De millenniumproblematiek raakt ook de verantwoordelijkheid van EZ zelf. Het gaat daarbij met name om producten, diensten en systemen van CPB, Senter, CBS en het directoraat-generaal Energie en om de overige systemen en processen die voor de interne bedrijfsvoering van EZ van belang zijn. Medio dit jaar is het proces van millenniumbestendig maken, testen en implementeren afgerond, met uitzondering van enkele statistische systemen die – om uitvoeringstechnische redenen – in dit najaar geïmplementeerd worden. Ten slotte worden noodplannen opgesteld. Deze zullen tijdens en na de jaarwisseling worden gebruikt, als er zich ondanks alle voorzorgsmaatregelen toch problemen voordoen. De EZ crisisorganisatie zal tijdens de jaarwisseling stand-bye zijn.

Volgend jaar worden aanpak en activiteiten geëvalueerd. Het daadwerkelijke macro-economisch effect van het millenniumprobleem zal dan in kaart worden gebracht.

1.4 Stroomlijning instrumentarium

In de afgelopen jaren is door de groei van het aantal EZ-regelingen de inzichtelijkheid en toegankelijkheid van het instrumentarium voor, met name het Midden- en Kleinbedrijf, verminderd. Een substantiële reductie van het huidige aantal EZ-regelingen zal de transparantie verbeteren. Het gaat om regelingen op het gebied van technologie/innovatie, energie/milieu en export. Daarnaast worden maatregelen genomen ter verbetering van de toegankelijkheid en de modernisering van het instrumentarium.

Samenvoegen/verminderen aantal regelingen

Op de volgende drie gebieden kunnen technologieregelingen worden verminderd of worden samengevoegd:

• de regelingen die R&D-samenwerking stimuleren

• de kredietregelingen die zich richten op pre-concurrentiële ontwikkeling

• het kennisverspreiding-instrumentarium.

Zie voor deze regelingen de matrix in de artikelsgewijze toelichting in paragraaf 02.02.

EZ streeft er naar de instrumenten voor export- en investeringsbevordering te integreren met instrumenten van Ontwikkelingssamenwerking. Er wordt bestudeerd of de exportkredietverzekeringsregelingen (te weten de Garantiefaciliteit Opkomende Markten en de SENO-faciliteit) samengevoegd kunnen worden. Hetzelfde geldt voor de Subsidieregeling Exportmedewerkers MKB (SEM) en het Programma Starters op Buitenlandse Markten (PSB).

Op het vlak van milieu en energie zullen mits mogelijk de First Mover Faciliteit en de Subsidieregeling referentieprojecten milieutechnologie (SRM) worden samengevoegd en de bestaande tenderregeling van NEWS en Besluit Subsidies Energieprogramma's worden samengevoegd.

Als onderdeel van dit stroomlijningprogramma van het totale EZ-instrumentarium worden ook de mogelijkheden voor verbetering van «trajectbegeleiding» onderzocht. EZ zal bedrijven niet alleen begeleiden tijdens de uitvoering van het project waarvoor subsidie is aangevraagd, maar zal bedrijven ook gericht doorverwijzen naar instrumenten en intermediaire organisaties voor de fasen die op het project volgen.

Toegankelijkheid verbeteren

De mogelijkheden voor elektronisch aanvragen van subsidies worden op dit moment uitgewerkt en getest, niet alleen voor nationale subsidies, maar ook voor Europese, provinciale, regionale en eventueel lokale. Daarnaast worden de intermediaire uitvoeringsorganisaties verder gestroomlijnd zodat het aantal subsidieloketten kan worden verminderd.

Modernisering technologie- en innovatie instrumentarium

De komende periode wordt nagegaan in hoeverre het bestaande technologie- en innovatie instrumentarium nog past bij de veranderende marktomstandigheden. Daarbij zal aandacht worden besteed aan onder andere kennisdiffusie, het toegenomen belang van strategische samenwerking en clustervorming, de rol van het MKB daarbij, het vervagen van sectorgrenzen, en de verwevenheid tussen industrie en diensten.

HOOFDSTUK 2 VERSTERKING ECONOMISCHE STRUCTUUR

2.1 Kennis, technologie en bedrijfsleven

De internationale concurrentie wordt intensiever en de technologische dynamiek groeit. In de mondiale concurrentiestrijd is «kennis» een factor van betekenis. Door – nieuwe – kennis toe te passen kunnen bedrijven andere, beter concurrerende producten en diensten aanbieden.

Als het gaat om vernieuwen halen Nederlandse bedrijven nog lang niet het onderste uit de kan. Uit de nota «Ruimte voor Industriële Vernieuwing» blijkt dat slechts 25% van de omzet van de Nederlandse industrie uit nieuwe of verbeterde producten komt. Nederland blijft daarmee achter bij het Europese gemiddelde van 31% en koploper Duitsland (43%). De onderbenutting van kennis moet aangepakt worden met nadruk op de mogelijkheden van informatie- en communicatietechnologie. Op die manier versterken we het vernieuwingsvermogen van de economie.

Box 1. Het belang van het MKB (< 100 werknemers)

Het MKB:

– omvat meer dan 99% van de 448 000 bedrijven,

– verschaft ca. 60% van de werkgelegenheid in het particuliere bedrijfsleven,

– levert een kleine 50% op van de toegevoegde waarde,

– heeft een aandeel in de export van 25%,

– 6% is technologievolgend en 1% is hightech (EIM, 1998).

Om het MKB te stimuleren nieuwe kennis te verwerven zijn de volgende maatregelen genomen:

– Met de fiscale regeling WBSO profiteert het MKB van een afdrachtvermindering van het Speur en Ontwikkeling (S&O) loon van werknemers die direct betrokken zijn bij speur- en ontwikkelingswerk. De afdrachtvermindering bedraagt 40% van het S&O loon van die werknemers. Voor zover het S&O loon meer bedraagt dan f 150 000,– bedraagt de vermindering 13%. 86% van de WBSO-aanvragen komt uit het MKB, 46% van het budget gaat naar het MKB.

– 50% van het budget van het totale EZ-instrumentarium wordt verstrekt aan het MKB.

– Syntens en de branche-technologiecentra geven speciale voorlichting over technologie aan het MKB.

2.1.1 Nieuwe kennis door stroomlijnen en ontwikkelen

Kansen benutten in het bedrijfsleven

In de nota «Ruimte voor Industriële Vernieuwing» zijn knelpunten gesignaleerd die ontplooiingskansen van het bedrijfsleven kunnen belemmeren. Het gaat bijvoorbeeld om meer samenhang in het EZ-instrumentarium (paragraaf 1.4), het wegnemen van knelpunten op de arbeidsmarkt (paragraaf 2.1.2) en het verminderen van administratieve lasten en regeldruk (paragraaf 3.2.4). Daarnaast zijn de volgende onderwerpen geagendeerd:

1) Mobilisatie van het publieke kennispotentieel

Het technologiebeleid van de overheid heeft een tweeledig doel: zowel het corrigeren van de onderinvestering in onderzoek en ontwikkeling als het stimuleren van kennisdiffusie. In het technologiebeleid laat de overheid de keuze voor economisch interessante technologieën over aan het bedrijfsleven. Bedrijven kunnen zelf het beste inschatten bij welke nieuwe kennis zij baat hebben. De meeste instrumenten zijn daarom neutraal ten aanzien van de technologievorm.

Box 2. Effectiviteit van R&D-stimulering

De effectiviteit van R&D-stimulering wordt bepaald door:

a. de mate waarin de R&D-stimulering leidt tot extra R&D

b. de directe effecten van R&D op bedrijfsprestaties

c. de indirecte (externe) effecten van R&D via spillovers.

Recent onderzoek van Donselaar/Knoester wijst uit dat R&D-stimulering in de periode 1972–1995 bedrijven aanzette tot extra onderzoek. De verstrekte middelen werden gebruikt voor projecten die anders niet zouden zijn uitgevoerd. De onderzoeksprojecten leveren kennis op waarmee processen en producten verbeterd of vernieuwd worden. Volgens het EIM en het CBS leidt een toename van 10% R&D tot jaarlijks 2½% extra toegevoegde waarde en 2% meer werkgelegenheid binnen een bedrijf.

De ontwikkelde kennis komt ook andere bedrijven ten goede. Volgens de OESO voegt het indirecte effect 50 tot 100% toe aan het directe effect. Volgens een recente CPB-studie genereert een toename van 10% van de R&D-uitgaven 5% extra productie bij bedrijven.

(Bronnen: Donselaar/Knoester 1999, EIM/CBS 1998, OESO 1996, CPB 1999.)

Er is een uitzondering op deze regel. Soms heeft de overheid zélf belang bij het ontwikkelen van specifieke technologische kennis. Bijvoorbeeld voor het oplossen van maatschappelijke knelpunten, zoals de milieuproblematiek. Zo worden met de gerichte inzet van 465 miljoen gulden uit het Fonds Economische Structuurversterking twaalf kennisprojecten uitgevoerd in de periode 1999–2002. De projecten leveren kennis op waarmee structurele oplossingen voor maatschappelijke problemen op het gebied van milieu, bereikbaarheid, ruimtegebruik, groene ruimte en stedelijke vitaliteit, binnen bereik komen. De effectiviteit van het beleid voor technologiestimulering wordt regelmatig onderzocht. De nieuwste inzichten staan in box 2.

De rol van de overheid in de kennismarkt is breder dan het technologiebeleid. In overleg met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OC&W) bevordert EZ het commercialiseren van publieke kennis. Daarbij ligt de nadruk op het verbeteren van de aansluiting van fundamenteel onderzoek op de kennisbehoefte van het bedrijfsleven, het invoeren van cofinanciering bij grote technologie-instituten en het activeren van het octrooibeleid van universiteiten.

2) Verbeteren klimaat technostarters

In samenwerking met het bedrijfsleven en het onderwijs wordt de geïntegreerde benadering van starters-initiatieven op het gebied van ICT en de Life Sciences verbreed naar andere technologie- en marktgebieden. Om starters gebruik te laten maken van faciliteiten bij bedrijven, universiteiten en instituten worden de mogelijkheden tot «facility sharing» bekeken.

Internationaal dreigt de concurrentiekracht van de Life Sciences in Nederland achterop te raken. Door hoge kosten en startproblemen is met name het aantal starters in Life Sciences laag. Om de ontwikkelingen te stimuleren is 20 miljoen gulden per jaar vanaf 2000 beschikbaar. Met deze middelen zullen de volgende initiatieven bekostigd worden:

– een platform Life Sciences

– een fonds met zaaikapitaal voor onderzoek dat gericht is op ondernemerschap (waarvoor ook het Ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij een half miljoen gulden beschikbaar stelt)

– een participatiefonds voor starters in de Life Sciences en

– bijdragen aan incubator-initiatieven.

De procedures voor het opstarten van het platform en het participatiefonds worden momenteel ontwikkeld.

3) Fiscale prikkels voor een stimulerend kennisklimaat

Om het kennisklimaat te verbeteren wordt de huidige onzekerheid over de hoogte van de kortingspercentages van de WBSO weggenomen.

4) Versterken van het innovatieve clusterbeleid

Het technologiebeleid bestaat niet alleen uit financiële instrumenten. Ook het bevorderen van samenwerking en netwerken is een taak van de overheid. Samenwerking verhoogt het rendement van publieke kennisinstellingen. De resultaten van R&D werken door in de gehele economie. En bovendien houden clusters bedrijvigheid vast in Nederland. Door gebrek aan informatie en organisatorische knelpunten komt clustervorming niet altijd van de grond. EZ richt zich op het wegnemen van deze belemmeringen.

Een belangrijk onderdeel van het beleid is het verschaffen van «strategische» informatie, zoals technologieverkenningen. Met de TechnologieRadar brengt EZ partijen bij elkaar om te inventariseren welke technologievelden kansrijk zijn. Najaar 1999 worden TechnologieRadar en follow-up geëvalueerd.

Kennisdiffusie en innovatie staan ook centraal in het project Pionier! EZ organiseert «brokerage events», waar bedrijven elkaar kunnen ontmoeten. EZ communiceert over succesvolle innovatieprojecten en verspreidt handleidingen onder het MKB voor het sluiten van samenwerkingscontracten.

Waar nodig reikt het clusterbeleid verder. Met «makel en schakel»-initiatieven zet EZ partijen aan om samen kansen te zoeken en te benutten. Het clusterinitiatief rond simulatoren is daarvan een goed voorbeeld.

Box 3. Simulatoren

Steeds vaker worden simulatoren gebruikt bij bijvoorbeeld het opleiden van kraanmachinisten, het begeleiden van astronauten en tankbemanningen, en bij het bestuderen van het gedrag van schepen en vliegtuigen.

EZ heeft Nederlandse bedrijven en kennisinstituten aangezet kennis en ervaring uit te wisselen over product-markt combinaties. Zij ontmoeten elkaar in SimNed, een platform dat mede op initiatief van EZ is opgericht. SimNed voert gezamenlijke studies uit en bekijkt of specifieke activiteiten haalbaar zijn. Kansrijk zijn: geavanceerde vluchtsimulatoren gebaseerd op een concept van de TU Delft, simulatoren om te trainen voor rampen en calamiteiten, verkeersinzicht-trainers, rijtrainers voor bus- en truckchauffeurs, helicoptersimulatoren en cabine safety trainers voor het oefenen van ontruimingen. Bij de uitwerking van deze initiatieven is EZ «kritische meedenker». Ook wijst EZ partijen op financiële ondersteuning vanuit het Nederlandse en Europese technologie-instrumentarium.

Samenwerking in R&D-projecten leidt vaak tot verdere clustervorming. Met de regelingen: Bedrijfsgerichte Technologische Samenwerkingsprojecten, Bedrijfsgerichte Internationale Technologieprogramma's, Subsidies Maritiem Onderzoek en het Besluit subsidies Economie, Ecologie en Technologie, bevordert EZ verdere clustervorming.

Informatie- en Communicatietechnologie

ICT is belangrijk voor de concurrentiekracht van een land. De uitgangspositie van Nederland is relatief gunstig. In een recente benchmark-studie komt Nederland als zevende uit de bus1. Het kabinet wil die positie behouden en versterken. In de recente Kabinetsnota «De Digitale Delta» is het ICT-beleid gebundeld en beschreven.

EZ bereidt, samen met de Ministeries van OC&W en het Ministerie van Verkeer en Waterstaat (V&W), een nota voor over de rol van de kabel als volwaardige communicatie-infrastructuur. Begin 2000 ziet de evaluatie van het Software Actieplan (SWAP 2000) het licht. Een vervolg op SWAP wordt bezien. In Brussel wordt een richtlijn opgesteld voor de digitale handtekening. Een goede regeling is van belang voor de veiligheid van elektronisch handelen. Naast juridische zekerheid is ook vertrouwen van bedrijven en consumenten nodig. EZ overlegt met het Nederlandse bedrijfsleven over een gedragscode en stelt de Consumentenbond in de gelegenheid de snelle ontwikkelingen te volgen en de consument voor te lichten.

Als organisatie pakt EZ het elektronisch aanbesteden op. Najaar 1999 start een EZ-brede proef. De ervaringen vormen de basis voor de invoering van elektronisch aanbesteden bij andere ministeries. Ook de proef met elektronisch betalen is een eerste stap naar het invoeren van digitaal betalen aan de overheid.

Aan de hand van een tweejarige toets wil het kabinet de verdere ontwikkeling van Nederland tot informatiemaatschappij nauwlettend blijven volgen.

2.1.2 Benutten en creëren competenties

Kennis en ervaring zit in mensen. Het menselijk kapitaal is dan ook de motor voor innovatie. In het initiële onderwijs wordt basiskennis bijgebracht. Maar snelle technologische en maatschappelijke ontwikkelingen noodzaken tot regelmatige bijscholing van werkenden.

Versterken initiële scholing

Het aanbod van studenten uit het initiële onderwijs sluit op dit moment niet goed aan bij de vraag op de arbeidsmarkt. Er is een tekort aan technici. De stichting AXIS beoogt vraag en aanbod van bèta en technisch opgeleiden beter op elkaar af te stemmen. AXIS werkt daarbij met drie speerpunten: tekortvermindering voor de komende jaren, regionale samenwerking met onder andere bedrijfsleven en onderwijsinstellingen, en kennis opbouwen. Januari 2000 starten de eerste projecten uit de tenderprocedure.

Zowel doel als aanpak van AXIS vertoont gelijkenis met die van de op te richten technocentra. De op te richten regionale technocentra beogen er voor te zorgen dat in de regio initiatieven worden genomen om onder andere de tekorten aan technici op de arbeidsmarkt op te pakken. Daarom ligt het in de rede om op regionaal niveau afstemming te zoeken tussen AXIS-projecten en technocentra initiatieven.

De SER gaat in zijn advies HOOP2000 in op de tekorten aan hoger opgeleiden en het belang voor de economische, maatschappelijke ontwikkeling van voldoende hoger opgeleiden. De Ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), OC&W en EZ hebben het initiatief genomen voor overleg ter zake met werkgevers, werknemers, onderwijsinstellingen en arbeidsvoorziening. Immers de beschikbaarheid van hoger opgeleiden is een belangrijke voorwaarde voor de concurrentiekracht van de economie en het innovatief vermogen van de samenleving. Het is de bedoeling dit overleg periodiek voort te zetten met als doel het uitwisselen van informatie en voorbeelden, en het monitoren van Arbeidsradars zoals die zijn voorgesteld in de Industriebrief (Kamerstukken II, 1998/99, 26 628, nr. 1).

Door middel van de Arbeidsradar zullen in samenwerking met OC&W, SZW en de sociale partners, de arbeidsmarktknelpunten worden geanalyseerd waar innovatieve sectoren en regio's tegenaan lopen. Het is de bedoeling dat dit aangrijpingspunten op zal leveren voor nieuwe maatregelen en/of nieuwe acties van sociale partners om het beschikbare arbeidsaanbod op peil te houden.

Ook in de ICT-sector schiet het aantal arbeidskrachten tekort. De Taskforce «Werken aan ICT» komt in het najaar van 1999 met een actieplan om het imago van ICT-beroepen te verbeteren, de samenwerking tussen het ICT-onderwijs en het bedrijfsleven te versterken en nieuwe doelgroepen voor de ICT-arbeidsmarkt aan te boren.

Investeren in werknemers

In vergelijking met grote bedrijven investeert het MKB minder in scholing van werknemers. De scholingsaftrek kent extra financieel voordeel toe aan het MKB, met als doel om investeringen in scholing van werknemers in het MKB te stimuleren. Het MKB is zich gemiddeld genomen onvoldoende bewust van het rendement van investeren in bijscholing. Om de bewustwording bij het MKB te vergroten heeft het Syntens netwerk «employability» als een landelijk thema benoemd. EZ organiseert «Pledging conferences» om het commitment voor employability te versterken. Lopende «employability» experimenten zoals het keurmerk «Investors in People», de employability-adviseurs en «Elders Verworven Competenties», krijgen hierbij ruimschoots aandacht. Dit najaar komen de resultaten van de experimenten met het «Investors in People»- keurmerk beschikbaar. Dan wordt beslist of het keurmerk landelijk wordt ingevoerd.

2.1.3 Industriebeleid in de internationale omgeving

In internationaal opzicht richt het industriebeleid van EZ zich op het maximaal benutten van de voordelen van mondialisering. Het beleid heeft een generiek en een specifiek deel.

Met generieke regelingen stimuleert EZ innovatieclusters. Door de mondialisering worden ook R&D-activiteiten internationaler. Bedrijven vormen strategische partnerships om nieuwe technologieën of producten te ontwikkelen. De beleidsinitiatieven van EZ beogen een gunstig klimaat voor innovatieclusters te scheppen. Technologie, samenwerking en internationale oriëntatie zijn hierbij uitgangspunten.

Het instrumentarium bestaat uit drie onderdelen:

1) Het EU-Kaderprogramma, waarbij de EU de onderzoeksgebieden vaststelt.

2) Eureka. Eureka is er voor Nederlandse bedrijven die samen met een Europese partner een technologisch onderzoeksprogramma starten. Technologische kwaliteiten van het onderzoek en marktgerichtheid bepalen de toekenning.

3) Bilaterale samenwerking buiten Europa. Deze regeling geldt voor alle vormen van internationale technologische samenwerking met een accent op opkomende markten en niet-Europese geïndustrialiseerde landen.

Het specifieke deel van het internationale industriebeleid bestaat onder andere uit matching en het stimuleren van de lucht- en ruimtevaart. Van matching kan sprake zijn indien met oneigenlijke staatssteun, dumpingpraktijken en wet- en regelgeving, nationale overheden de internationale concurrentieverhoudingen verstoren. In antwoord daarop kan de overheid Nederlandse bedrijven compensatie bieden. Matching komt veel voor in de scheepsbouw. Daarnaast dringt EZ aan op het tegengaan van aantoonbare internationale concurrentievervalsing in OESO- en Europees verband.

Internationale samenwerking is cruciaal op het terrein van lucht- en ruimtevaart. De Europese ruimtevaartinspanningen zijn gebundeld in de European Space Agency (ESA). In Noordwijk staat het belangrijkste researchcentrum: ESTEC. Ook op het vlak van milieu en navigatie heeft het lucht- en ruimtevaartonderzoek gunstige, indirecte effecten op de Nederlandse economie.

2.2 Ruimtelijk economisch beleid

2.2.1 Versterking van het ruimtelijk-economisch netwerk

In een wereldomspannende netwerkeconomie met turbulente internationale ontwikkelingen zijn scherpe internationale concurrentie en dynamiek de trefwoorden. Het Nederlandse vestigingsklimaat moet uitmuntend zijn en blijven als waarborg voor een groeiende werkgelegenheid. In de «Nota Ruimtelijk Economisch Beleid (NREB), Dynamiek in Netwerken» staat de ruimtelijk-economische invalshoek op het versterken van het vestigingsklimaat centraal. In de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening (RO) wordt deze invalshoek met andere ruimtelijke perspectieven geïntegreerd. Het nieuwe ruimtelijk-economisch beleid heeft twee pijlers: versterking van het ruimtelijk-economisch netwerk en de benutting van de economische potenties in de regio. Flexibiliteit, maatwerk en samenhang zijn voor het beleid onmisbare kenmerken.

Een goed vestigingsklimaat staat of valt bij voldoende ruimte. De vraag naar ruimte voor bedrijventerreinen is groter dan voorzien en concentreert zich in het ruimtelijk economisch netwerk van steden, mainports, economische ontwikkelingsassen en kernen in het landelijk gebied. In het kader van de herijking AcVinex wordt bezien of – uitgaande van de nieuwe vraagramingen – nieuwe bestuurlijke afspraken nodig zijn voor de planning van bedrijventerreinen.

In de Vijfde Nota RO gaat het kabinet na hoe de economische dynamiek ook op langere termijn de ruimte kan krijgen. Het gaat hier om het bundelen van economische activiteiten in steden en knooppunten. EZ staat voor een spoedige start – op beperkte schaal – van experimenten met corridors. Om de economische potentie van het landelijk gebied maximaal te benutten, moet in het ruimtelijk-ordeningsbeleid worden gezocht naar differentiatie onder meer door een mogelijke aanpassing van het restrictieve beleid.

Het scheppen van voorwaarden om in te spelen op economische dynamiek kan niet zonder een zorgvuldige afweging met andere belangen, waaronder milieu en natuur.

Onze mainports zijn belangrijk voor het vestigingsklimaat. Binnen de randvoorwaarden van milieu, moet de toegevoegde waarde rondom de mainports wel de ruimte krijgen. In het project Ontwikkeling Nationale Luchthaven en Project Mainport Rotterdam staat deze opdracht centraal.

Het ruimtelijk netwerk kan alleen goed functioneren als de bereikbaarheid uitstekend is. Enerzijds vraagt dat om betere benutting van de bestaande infrastructuur, bijvoorbeeld via prijsprikkels; anderzijds wordt de komende jaren nog fors geïnvesteerd in nieuwe infrastructuur. Daarbij zal de markt een grotere rol moeten spelen. De aanpak van Publiek Private Samenwerking (PPS) leent zich daar goed voor.

Op de langere termijn heeft ICT structurele effecten op het ruimtegebruik en mobiliteitspatronen. Bovendien speelt bij de keuze van een vestigingsplaats steeds vaker de elektronische bereikbaarheid een rol. Het rijk wil het inzicht in de relatie tussen ICT, economie, ruimte, milieu en mobiliteit verbeteren. In een onderzoeksprogramma wordt het effect van ICT op ruimtegebruik en bereikbaarheid onderzocht. De uitkomsten worden verwerkt in het Nationaal Verkeer- en Vervoer Plan en de Vijfde Nota RO.

2.2.2 Versterking economische potenties in de regio

Bij het stimuleren en faciliteren van het economisch beleid in de regio speelt het te vernieuwen convenant van EZ met het Inter Provinciaal Overleg (IPO) en mogelijke andere partijen een belangrijke rol. In het nieuwe convenant staat een verbeterde aansluiting van vraag en aanbod van bedrijventerreinen en kennisontwikkeling weer centraal. Belangrijk in dat kader is de continuering en verdere uitbouw van de Bedrijfslocatiemonitor door het CPB in gezamenlijke opdracht van EZ, de Ministeries van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) en V&W. Naar aanleiding van de evaluatie van het huidige convenant wordt de nieuwe overeenkomst uitgebreid met afspraken over technologie en marktwerking.

Provincies en steden moeten snel inspelen op veranderingen in de (regionale) economische structuur en de eisen van het bedrijfsleven. Juist op regionaal niveau is het zinnig om synergie tussen economie, ruimte en milieu te vinden. Provincies en gemeenten zijn, samen met het bedrijfsleven, als eerste aan zet om een samenhangend economisch beleid te voeren. Het Rijk staat voor de taak om de juiste voorwaarden te scheppen en het beleid in de regio actief te stimuleren en te faciliteren.

Stadseconomie

Steden zijn belangrijk voor de Nederlandse economie. Met het grotestedenbeleid (GSB) bevordert EZ de economie in de 25 daarvoor aangewezen steden (G25). Voor fysieke economie zijn de middelen van EZ en VROM gebundeld voor de 30 «rechtstreekse gemeenten» van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV)1. Voor de periode 2000–2010 brengt EZ 500 en VROM 400 miljoen gulden in. Deze middelen zijn bestemd voor: bedrijventerreinen, bedrijfsverzamelgebouwen, functiemenging, fysieke investeringen voor kansrijke sectoren en lokale bereikbaarheid van economische functies. In 2000–2010 slaat daarnaast tenminste 100 miljoen gulden uit de regeling Tender Investeringsprogramma's Provincies (TIPP) neer in de «rechtstreekse ISV-gemeenten». Stadseconomie wordt voorts een belangrijk thema binnen de tenderregeling van het innovatiebudget stedelijke vernieuwing.

Voor «niet-fysieke stadseconomie» wordt een nieuwe regeling gemaakt. In de periode 2000–2010 is 220 miljoen gulden beschikbaar voor het bevorderen van ondernemerschap, zoals startersbegeleiding, in het bijzonder ook voor etnische ondernemers, en het stimuleren van kansrijke sectoren en clusters.

Samen vormen de middelen voor fysieke en niet-fysieke stadseconomie het stadseconomiebudget. November 1999 dienen de GSB-steden hun ontwikkelingsprogramma's in. Het ontwikkelingsprogramma voor stadseconomie maakt daarvan onderdeel uit. Eind 1999 worden per stad convenanten afgesloten en worden de budgetten meerjarig toegezegd.

Bedrijventerreinen

Nieuw is de opvolger van de Stimuleringsregeling Ruimte voor Economische Activiteit (StiREA), de TIPP: Tender Investeringsprogramma's Provincies, Tot 2004 is jaarlijks 50 miljoen gulden beschikbaar. De TIPP wordt breder van opzet met meer oog voor kwalitatieve aspecten zoals: beheer, segmentering, multimodaliteit en milieuprestatie en projectrentabiliteit. De TIPP-aanvragen gaan vergezeld van een provinciale visie op het economische vestigingsklimaat. TIPP wordt afgestemd met het Innovatiebudget Stedelijke Vernieuwing van VROM. Daarnaast startte uitvoerder NOVEM in 1999 met het Stimuleringsprogramma Duurzame Bedrijventerreinen.

Bestuurlijke afspraken met het Noorden

Op 23 februari 1999 bespraken een kabinetsdelegatie en het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN) de voortgang van het stimuleringsbeleid voor het Noorden voor de periode 2000–2006. De Tweede Kamer is hierover geïnformeerd (Kamerstukken II, 1998/99, 25 017, nr. 19 en nr. 20). Conform de afspraak met de Tweede Kamer vindt jaarlijks een voortgangsoverleg plaats met het SNN. Hierover wordt aan de Tweede Kamer gerapporteerd.

Instrumentarium

In overleg met de regio's en op basis van evaluaties (zie bijlage 7) past EZ het bestaande instrumentarium aan (zie onderstaande tabel 2).

* In het kader van de discussie rond de Steunkaart wordt voorgesteld om het bevolkingsplafond in Noord-Nederland gelijk te houden op ca. 9%. Zie ook Kamerstukken II, 1998/99, 26 200 XIII, nr 42.

Structuurfondsen

Op 28 mei 1999 werden de verdeling van de middelen voor de nieuwe «Doelstelling 2» regio's bepaald in de Ministerraad. In overleg met provincies en steden worden de gebieden in de herfst van 1999 verder afgebakend en voorgedragen bij de Europese Commissie.

Najaar 1999 moeten de betrokken regio's hun economische actieprogramma's indienen bij de Europese Commissie. Dit geldt ook voor de huidige Doelstelling 1- en Doelstelling 2-gebieden die voor uitfaseringssteun in aanmerking komen. Dit najaar wordt de invulling van de Communautaire Initiatieven (CI's) en de verdeling van het beschikbare budget over de CI's verduidelijkt. De uitwerking voor de CI's wordt dan ter hand genomen.

Toeristisch Huis

De toekomst van de toerisme- en recreatiesector hangt sterk af van verdere professionalisering en bundeling van kennis en expertise. Sinds voorjaar 1999 werken het Nederlands Bureau voor Toerisme (NBT), de Stichting Toerisme en Recreatie AVN (AVN), de Algemene Vereniging van VVV's (ANVV) en de ANWB samen in de Stichting Toeristisch Huis i.o . Landelijke toeristische en recreatieve organisaties zoals het Nederlands Congresbureau en de Stichting Recreatie (KIC) zijn uitgenodigd zich bij dit initiatief aan te sluiten. Als eerste activiteit ontwikkelt de Stichting Toeristisch Huis een plan voor de materiële fusie van het Nederlands Bureau voor Toerisme (NBT), de AVN en zo mogelijk ook de ANVV. Het streven is om de fusie medio 2000 te effectueren. Vanaf het moment van fusie bundelt EZ de subsidies aan NBT, AVN en eventueel de ANVV. In het voorjaar van 2000 zal de Tweede Kamer door EZ en Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV) nader worden geïnformeerd over de voortgang in het beleid voor toerisme en recreatie.

2.3 Milieu en economie

Economische groei kan in een groot aantal situaties goed samengaan met het verminderen van de milieudruk. Dit is één van de conclusies van een onderzoek naar de impact van de nota Milieu en Economie op het denken over milieubeleid (zie box 4). In de nota Milieu en Economie liet het vorige kabinet zien hoe de overheid het praktisch samengaan van milieu en economie kan stimuleren (Kamerstukken II, 1996/97 25 405, nr. 1). Technologie speelt daarbij een belangrijke rol.

Box 4. Gaan milieu en economie samen?

VROM heeft samen met EZ, LNV en V&W onderzoek laten doen door PriceWaterhouseCoopers naar het effect van de nota Milieu en Economie (NME). De nota is opgesteld, deels als reactie op het klassieke «milieu versus economie»-denken en deels om de potenties van een positieve «milieu én economie» boodschap in kaart te brengen.

Uit het onderzoek blijkt onder andere dat:

• de nota NME een positieve rol heeft vervuld in het breder verspreiden van het gedachtegoed dat milieu en economie en veel gevallen kunnen samengaan

• het gedachtegoed aanspreekt bij bedrijfsleven, overheid en milieubeweging

• het gedachtegoed aansluit op marktdenken en nieuwe economische ruimte creëert

• het gedachtegoed potentie heeft en in een groot aantal situaties oplossingen biedt

• het gedachtegoed alleen kan werken als knelpunten worden opgelost.

Informatie over deze evaluatie en de voortgang van de boegbeelden is opgenomen in het Milieuprogramma 2000 – 2003.

Het Nationaal Milieu Plan (NMP)4 zal voortbouwen op zowel het gedachtegoed van NME als het stimulerend vormgeven van milieubeleid.

Een goed voorbeeld van een succesvolle actie uit de nota Milieu en Economie is het populaire programma duurzame bedrijventerreinen. Hiermee bevordert EZ de samenwerking tussen bedrijven onderling, en tussen bedrijven en overheden om de milieukwaliteit, het efficiënt gebruik van ruimte en de concurrentiepositie op bedrijventerreinen te verbeteren. Uit de lopende projecten blijkt dat kostenbesparing en vermindering van de milieudruk goed samen gaan. EZ heeft voor de komende vier jaar 30 miljoen gereserveerd voor dit stimuleringsprogramma.

Kosteneffectiviteit en instrumentkeuze

Ondanks een succesvol milieubeleid zijn er milieuproblemen die zich moeilijk laten bestrijden, waarbij kosten een knelpunt kunnen zijn. Omdat de goedkope maatregelen inmiddels genomen zijn, blijven nu de duurdere over. In de instrumentkeuze moet daarom meer aandacht zijn voor de kosteneffectiviteit en flexibiliteit van het beleid. De inzet van marktconforme instrumenten zoals verhandelbare emissie(reductie) rechten kan hier uitkomst bieden. De Minister van Economische Zaken neemt het initiatief om het komende jaar een dialoog te starten met het bedrijfsleven en andere relevante actoren over het instrument verhandelbare rechten in milieubeleid.

Milieubeleid en concurrentievermogen

Milieubeleid kan invloed hebben op de concurrentiepositie van bedrijven. Bij de vormgeving van het milieubeleid zijn daarbij de volgende elementen van belang:

• het gebruik maken van marktconforme instrumenten, zoals heffingen en verhandelbare emissierechten

• een flexibele vormgeving zodat bedrijven milieubeleid strategisch kunnen opnemen in hun investeringsprogramma's

• een open dialoog met het bedrijfsleven over de doelstellingen in het milieubeleid

• het stimuleren van procesgeïntegreerde innovaties

• het opnemen van milieudoelen in milieuvergunningen in plaats van technologie-toepassingen en maatregelen

• het aansluiten bij de koplopers onder onze directe concurrenten.

Baten en kosten in Milieubeleid

Nu de kosten van het milieubeleid in de loop der tijd zijn toegenomen, speelt het afwegen van kosten tegen baten of milieu-effecten een steeds belangrijkere rol. Wegen de extra milieubaten wel op tegen de kosten van voorgestelde beleidsintensiveringen? In het toekomstig milieubeleid is het gewenst dat de (monetaire) kosten van de extra verbetering in de milieukwaliteit gespiegeld worden aan de mogelijke (monetaire) opbrengsten. Deze notie vindt ook zijn weerklank in het Verdrag van Amsterdam dat stelt dat de Gemeenschap bij het bepalen van haar beleid op milieugebied rekening houdt met onder meer de voordelen en lasten die kunnen voortvloeien uit optreden, onderscheidenlijk niet-optreden.

EZ heeft een studie laten verrichten naar de (on-)mogelijkheden van het waarderen van milieubaten op geld. Het onderzoek leert ons dat kosten/baten analyses in milieubeleid nog een lange weg te gaan hebben. EZ zal de komende jaren het gebruik van kosten/baten analyses in het Nederlandse milieubeleid verder onderzoeken. Inzicht in de kosten en baten draagt immers bij aan de kwaliteit van besluitvorming, het draagvlak en de legitimiteit van milieubeleid. Daarnaast kan een kosten-batenanalyse helpen bij de prioritering van milieudoelstellingen.

2.4 Energiebeleid

Met de liberaliseringtrajecten van de gas- en elektriciteitsmarkten komt een geliberaliseerde energiemarkt in zicht (zie ook hoofdstuk 3, paragraaf 3.2.3). Deze ontwikkeling, die ook in de rest van Europa in volle gang is, brengt grote veranderingen voor energiegebruikers. Waar het de organisatie van de markt betreft verandert ook de rol van de overheid.

Eind 1999 publiceert EZ het eerste Energierapport met onder meer strategische beleidsvragen. De voortgang van het bestaande en nieuwe beleid voor energiebesparing en duurzame energie is beschreven in het actieprogramma Energiebesparing (EZ-461-99) en de Voortgangsrapportage Duurzame Energie in uitvoering (EZ-353-99). Beide stukken zijn in 1999 aan de Tweede Kamer aangeboden.

2.4.1 Energierapport

In het Energierapport zal de balans worden opgemaakt van ontwikkelingen op de energiemarkt na het uitbrengen van de Derde Energienota (1995) (Kamerstukken II, 1995/96, 24 525, nrs. 1-2). Het hele energiebeleid wordt onder de loep genomen met accent op de liberalisering van energiemarkten en de gevolgen hiervan voor energiebesparing en duurzame energie. Er moet rekening worden gehouden met een neerwaartse druk op de energieprijzen. Er zijn daarom nieuwe wegen nodig om de doelstellingen van duurzame energie en energiebesparing te realiseren.

Het energierapport besteedt verder aandacht aan:

• De ontwikkeling van de nationale markt. Afnemers krijgen stapsgewijs de vrijheid om hun eigen leverancier te kiezen. Monitoren van de ontwikkelingen is een belangrijk onderdeel van het beleid

• Het internationale level playing field van de verschillende marktpartijen.Waar mogelijk bevordert het kabinet internationale concurrentie. Een verder uitgewerkt reciprociteitbeginsel moet schade voor Nederlandse aanbieders, die ontstaat door het afschermen van markten, voorkomen

• Eventuele versnelde vrijmaking van de markt.De liberalisering wordt stevig opgepakt door de markt, i.c. de grootverbruikers. De ervaringen worden scherp in de gaten gehouden en kunnen wellicht leiden tot een vervroegde vrijmaking van de overige verbruikers (sheltered sector)

• Eventueel verplicht aandeel duurzame energie.

2.4.2 Energiebesparing en duurzame energie

Inspanningen op het gebied van energiebesparing en duurzame energie zijn belangrijk voor de ontkoppeling van economische groei en energiegebruik. Een efficiënt gebruik van energie versterkt de economische structuur en draagt bij aan het bereiken van de CO₂-reductiedoelstellingen uit de Kyoto-verplichtingen. Zoals aangegeven in de Uitvoeringsnota Klimaat (Kamerstukken II, 1998/99, 26 603, nr. 2) nemen energiebesparing en duurzame energie in 2010 circa de helft van de binnenlandse bijdrage aan de Nederlandse doelstelling voor hun rekening.

Energiebesparing

In juli 1999 is het actieprogramma Energiebesparing aangeboden aan de Tweede Kamer. Hierin is beschreven welke energiebesparingsmaatregelen genomen worden tot 2002. Het Actieprogramma bouwt voort op de Energiebesparingsnota (EZ-98-173).

De drie belangrijkste elementen uit het actieprogramma zijn:

• een doelgerichte benadering van eindgebruikers

• een heldere verdeling van verantwoordelijkheden binnen de Rijksoverheid

• een belangrijke rol voor intermediaire organisaties.

Voor het uitvoeren van het actieprogramma wordt de komende jaren gemiddeld 690 miljoen gulden in 1999, tot circa 910 miljoen gulden in 2001 ingezet. Het gaat hierbij om middelen uit de EZ-begroting en om fiscale prikkels.

Naast de inzet van generieke instrumenten op het vlak van financiële stimulering van investeringen in energiebesparing, wordt per eindgebruikersgroep een beperkt aantal instrumenten ingezet. Bij de energie-intensieve sectoren die internationaal concurreren staat de convenanten-aanpak – benchmarken en Meerjarenafspraken («MJA's») – centraal. Kerninstrumenten voor de andere sectoren zijn heffingen, normstelling en regelgeving.

Energiebesparing moet integraal worden meegewogen in de beleidsontwikkeling van andere ministeries. Deze «internalisatie» is de laatste jaren al op gang gekomen. Tussen de ministeries worden nadere afspraken gemaakt over een heldere verdeling van verantwoordelijkheden.

Box 5. Voorbeeldproject Utiliteitsbouw Hoogheemraadschap Rijnland

In de zomer van 1999 is het nieuwe hoofdkantoor van het Hoogheemraadschap Rijnland klaar. Het kantoor laat zien wat er mogelijk is op het gebied van energiebesparing. Het gebruik van fossiele brandstoffen wordt met 71 % gereduceerd door gebruik van klimaatgevels en -plafonds voor verwarming en koeling, lange termijn energieopslag met warmtepomp en terugwinning van restwarmte. Door daglicht optimaal in te zetten met automatische aan- en uitschakeling van kunstlicht, wordt 60–70% bespaard op het elektriciteitsverbruik voor verlichting.

Het resultaat van deze en andere besparingsmaatregelen is een comfortabel gebouw met een energieprestatiecoëfficiënt (EPC) van 0,99 (de vereiste waarde is 1,9). Deze prestaties maken het kantoor bovendien ook economisch rendabel. Zonder rekening te houden met subsidies, kunnen de benodigde extra investeringen in ongeveer 5 jaar worden terugverdiend.

Convenant Benchmarking

Naast het verschijnen van het actieprogramma is op 6 juli 1999 het convenant «Benchmarking energie efficiency» ondertekend (Kamerstukken II, 1998/99, 25 405, nr. 21). De aan het convenant deelnemende bedrijven verplichten zich de energie-efficiency van hun procesinstallaties op het niveau van de wereldtop te brengen. Hierdoor wordt een synergie tussen milieu en economie bereikt. Er wordt een forse bijdrage geleverd aan het behalen van de energie- en CO₂-doelstellingen van 5 tot 9 Mton CO₂ in het jaar 2012. Tegelijkertijd gaan de maatregelen niet verder dan die van de best presterende concurrenten. In 2004 wordt het convenant geëvalueerd.

Duurzame energie

In juni 1999 is de voortgangsrapportage «Duurzame energie in uitvoering» aan de Tweede Kamer gezonden. Hierin is verslag gedaan van de acties zoals deze zijn aangekondigd in het actieprogramma «Duurzame energie in opmars» (Kamerstukken II, 1996/97, 26 276, nr. 1). Uit deze rapportage blijkt dat 28 van de 38 actiepunten uit het Actieprogramma «Duurzame energie in opmars» inmiddels zijn afgerond of in uitvoering zijn genomen. Op een aantal gebieden zijn nieuwe actiepunten geformuleerd om knelpunten weg te werken.

In het Energierapport komt de verwachte doorgroei van duurzame energie in de periode 2000–2020 aan de orde. Daarnaast wordt bekeken of nieuwe beleidsinitiatieven nodig zijn om de realisering van 10% verbruik van duurzame energie in het jaar 2020 mogelijk te maken.

Box 6. Duurzame energie-infrastructuur in glastuinbouw

In de driehoek tussen Berkel en Rodenrijs, Bergschenhoek en Bleiswijk, zijn veel grote, nieuwe glastuinbedrijven gevestigd. Ruim 130 bedrijven zijn aangesloten op de Roca3-centrale in Rotterdam. Via een tien kilometer lang buizenstelsel levert deze energiecentrale restwarmte en zuivere CO₂ uit industriële processen, aan de kassen. De CO₂ is nodig voor stimulering van de groei van de planten. Zo wordt ruim 90 procent van de warmtebehoefte en CO₂-vraag van de glastuinbouwbedrijven gedekt. De glastuinders besparen 20 procent fossiele brandstof. Dit komt overeen met het brandstofgebruik van een stad met 100 000 inwoners. Het betekent bovendien een vermindering van de uitstoot van CO₂ die gelijk staan aan de uitstoot van zo'n 40 000 auto's die ieder 20 000 kilometer per jaar rijden.

Regulerende Energie Belasting (REB)

Conform het regeerakkoord wordt de REB verhoogd zodat in drie jaar een extra opbrengst van f 3,4 miljard wordt bereikt. Op 1 januari 1999 is de eerste tranche van de verhoging ingevoerd; een verhoging van de REB met 1,1 miljard gulden. Van de tariefsverhogingen komt circa 780 miljoen gulden ten laste van huishoudens en 330 miljoen ten laste van het bedrijfsleven. Voor 1999 wordt 170 miljoen gulden op transactiebasis van deze belastingopbrengst aangewend voor positieve prikkels. Samen genereren de belastingverhoging en de positieve prikkels een energiebesparingseffect. In het kader van de vergroening van het belastingstelsel wordt de overige 940 miljoen gulden gebruikt voor lastenverlichting (terugsluis). De vormgeving van deze verhoging wordt aangegeven in de bijlage bij de Miljoenennota 2000, «Verschuiving en vergroening voor de jaren 2000 en 2001». Met ingang van 1 januari 2000 en 2001 wordt de REB verder verhoogd.

2.4.3 Klimaat

In juni 1999 is de Uitvoeringsnota klimaatbeleid naar de Tweede Kamer gestuurd. Deze nota bevat maatregelen om de Nederlandse doelstelling van 6% reductie van broeikasgasemissies in de periode 2008–2012 (ten opzichte van referentiejaar 1990) te behalen. In absolute zin wordt uitgegaan van een reductiedoelstelling van 50 Mton, waarvan de helft binnenlands is ingevuld in deze nota. Onderdelen van het beleid zijn onder meer de doelstelling voor 5% duurzame energie van het totale energieverbruik in 2010 en maatregelen in de sfeer van energie efficiency. Daarnaast worden in gesprekken met de energiesector de mogelijkheden voor vrijwillige afspraken over CO₂-emissiereducties in de kolencentrales onderzocht. Volgens de nieuwe methodiek zoals vastgelegd in het «protocol monitoring duurzame energie» is het totaal aan gerealiseerde duurzame energie in 1,1% van het binnenlands energieverbruik in 1998.

In vervolg op de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid deel 1 heeft de Minister van VROM aan de Kamer een deel twee toegezegd. Deze tweede uitvoeringsnota zal met name gewijd zijn aan de flexibele mechanismen: Joint Implementation (JI), Clean Development Mechanism (CDM) en Emissions Trading (ET).

JI biedt naar verwachting mogelijkheden voor het behalen van emissiereducties in Midden- en Oost-Europa tegen lagere kosten dan in Nederland. Gelet op de ambitieuze doelstelling voor flexibele instrumenten en op de tijd die het kost om grootschalige energieprojecten te implementeren, ligt een vroege start met JI voor de hand. EZ werkt, in overleg met VROM, het eerste instrument voor de toepassing van JI uit. Na overleg met het Nederlandse bedrijfsleven en met de Europese Commissie is gekozen voor een Europese aanbestedingsprocedure voor de aankoop van Emission Reduction Units op basis van JI-projecten. Nederland koopt hierbij (een deel van) de emissiereducties die een bedrijf behaalt door het uitvoeren van een JI-project. Naast deze instrumentontwikkeling wordt met Midden- en Oost-Europese landen onderhandeld over de hoeveelheid CO₂ die zij beschikbaar stellen voor JI met Nederland. Dit moet leiden tot MoU's op basis waarvan bedrijven hun projecten kunnen aanbieden aan de Nederlandse overheid.

Er wordt overwogen om JI ook multilateraal uit te voeren via de European Bank for Reconstruction and Development en de Wereldbank.

Emissiehandel houdt in dat een land een gedeelte van zijn emissierechten kan verkopen, wanneer de uitstoot van dat land lager is dan het in zijn doelstelling vastgestelde emissie-niveau. Voor emissiehandel op nationaal niveau wordt op korte termijn een experimentele start gemaakt met een systeem van verhandelbare reducties, waartoe een klein aantal nader vast te stellen reductiemaatregelen tot het experiment wordt toegelaten. Voor de langere termijn wordt een breed samengestelde commissie onder onafhankelijk voorzitterschap ingesteld om onderzoek te doen naar een systeem van plafonnering en daarvoor concreet implementeerbare varianten te formuleren.

Tijdens de Conferentie van Partijen in Buenos Aires in november 1998 zijn werkprogramma's aangenomen over onder meer de verder uitwerking van de flexibele instrumenten. Tijdens de Zesde Conferentie van Partijen, welke eind 2000 of begin 2001 zal plaatsvinden, zullen de guidelines voor de flexibele instrumenten worden vastgesteld.

2.4.4 Oliebeleid

Dit najaar ontvangt de Kamer een brief met voorstellen voor de herziening van het oliecrisisbeleid. Dit beleid heeft haar wortels in de zestiger jaren en is, vanwege de liberalisering van de energiemarkt en veranderingen in de wereldoliemarkt, aan vernieuwing toe. Het advies van de Algemene Energie Raad van oktober 1998 over het Nederlandse oliecrisisbeleid, levert een aantal belangrijke bouwstenen voor het nieuwe oliecrisisbeleid. Het gaat om een beter gebruik van de in Nederland aanwezige olievoorraden, meer vertrouwen op het marktmechanisme en een vereenvoudigd pakket van vraagbeperkende maatregelen.

De brief bevat de doelstellingen van en het instrumentarium voor een geactualiseerd oliecrisisbeleid. Eind 1999 stuurt EZ een wetsvoorstel naar de Raad van State dat moet leiden tot wijziging van de huidige Wet voorraadvorming aardolieproducten.

HOOFDSTUK 3 CONCURRENTIE EN FLEXIBELE MARKTEN

3.1 Marktwerking internationaal

3.1.1 Wereldmarkt

Het kabinet vindt een goed functionerend, open en op regels gebaseerd multilateraal handels- en investeringssysteem van essentieel belang. Dit belang betreft niet alleen de ontplooiingskansen van het Nederlandse bedrijfsleven. Zonder zo'n goed functionerend multilateraal stelsel komen de zwakkere partners, de ontwikkelingslanden, in de knel.

Het kabinet heeft vier hoofddoelstellingen voor de verdere ontwikkeling van dit stelsel. De WTO vervult daarbij een cruciale rol. Nederland hecht groot belang aan een nieuwe WTO-ronde, waartoe zal moeten worden besloten tijdens de derde ministeriële WTO-conferentie in Seattle (30 november – 3 december 1999).

1) verder versterken van de WTO. Van belang is dat de transparantie van de WTO wordt vergroot en dat het mechanisme voor de beslechting van geschillen beter gaat functioneren. Verder is het goed het lidmaatschap van de WTO te verbreden. Aandacht vragen ook nieuwe WTO-disciplines op terreinen als mededinging en transparantie bij overheidsaankopen en investeringen. Met name het laatste onderwerp ligt gevoelig, gezien de ontwikkelingen rond het Multilateraal Akkoord inzake Investeringen. Niettemin vindt het kabinet dat het voortgaande proces van mondialisering duidelijke internationale spelregels voor investeringen vereist en dat de WTO het meest geschikte kader is voor de ontwikkeling daarvan. Een succesvolle afronding in 2000 van de herziening van de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen is een onmisbare factor in dit proces.

2) voortzetten handelsliberalisatie. Er zijn al belangrijke stappen gezet. Sinds de Uruguay-ronde worden markten behalve voor industrieproducten ook steeds meer geopend voor landbouwproducten en diensten van andere landen. Toch bestaat er – met name op landbouw- en dienstengebied – nog volop ruimte voor verbetering. De belangen van de ontwikkelingslanden verdienen daarbij speciale aandacht. Een nieuwe WTO-ronde zal tastbare verbetering voor de positie van ontwikkelingslanden moeten opleveren. Naast verruiming van de toegang van hun producten tot Westerse markten is aandacht nodig voor onderwerpen als versimpeling van oorsprongsregels en het terugdringen van tariefescalatie.

3) ontwikkelingslanden volwaardig laten participeren in de WTO. De WTO kan slechts succesvol zijn als zij voldoende oog heeft voor de behoeften van de ontwikkelingslanden, en vooral de Minst Ontwikkelde Landen. Naast meer markttoegang, onder andere op het gebied van landbouw- en textielproducten, hebben deze landen technische hulp nodig om volwaardig in de WTO te kunnen meespelen en hun rechten te laten gelden. Verder is er behoefte aan een verdere uitwerking van het begrip «Speciale en Gedifferentieerde Behandeling» (minder strenge disciplines, langere overgangsperiodes etc.).

4) erkenning en uitwerking van raakvlakken met andere beleidsterreinen. De WTO is een handelspolitieke organisatie en niet een wereldregering in wording. Niettemin heeft het wereldhandelsstelsel raakvlakken met andere beleidsterreinen, zoals milieu, gezondheid, arbeidsnormen en dierenwelzijn. Er zijn situaties waarin de WTO-disciplines efficiënt beleid op een ander terrein in de weg kunnen staan. Daarvoor moeten op basis van een politieke afweging oplossingen worden gevonden.

Als het gaat om niet-handelspolitieke kwesties gebeurt dat meestal in de vorm van internationale afspraken buiten WTO-verband. Nederland wil in WTO-kader bezien in hoeverre deze organisatie zulke internationale afspraken kan accommoderen.

De regering is er van overtuigd dat een geïntegreerde benadering en een nieuwe brede onderhandelingsronde de beste mogelijkheden bieden voor resultaten op alle vier fronten. De Kamer zal binnenkort in vervolg op de brief van 28 mei 1999 (Kamerstukken II, 1998/99, 25 074, nr. 12) een meer uitgewerkte positie worden aangeboden.

Box 7. GATS 2000

Uiterlijk 1 januari 2000 start de onderhandelingsronde voor de vrijmaking van de internationale handel in diensten: GATS 2000. EZ streeft ernaar vertegenwoordigers van overheden, bedrijfsleven, branche-organisaties en maatschappelijke organisaties actief te betrekken. Dit moet leiden tot het bereiken van een voor Nederland gewenst onderhandelingsresultaat. Het begrip diensten omvat een breed scala van activiteiten: zakelijke dienstverlening, communicatie, bouw, distributie, onderwijs, milieudiensten, financiële diensten, medische en sociale dienstverlening, toerisme, recreatie, cultuur en sport, transport etc. Het economische belang van de dienstensector groeit. Het aandeel van de handel in diensten in de totale wereldhandel bedroeg in 1998 circa 20%; de dienstensector is verantwoordelijk voor 60% van de jaarlijkse stroom buitenlandse directe investeringen.

Handelspolitiek en de consument

Over dit onderwerp ontving de Kamer een brief op 28 mei 1999 waarin de regering algemene beleidslijnen formuleerde voor de benadering van de telkens weer opduikende vraagstukken op het terrein van de relatie tussen handelspolitiek en consumentenzorgen (Kamerstukken II, 1998/99, 26 575, nr. 1 en 2).

Ook werden in deze brief enkele doelstellingen geformuleerd voor de komende onderhandelingen in de WTO. In het najaar zal hierover overleg plaatsvinden met de Kamer. De regering zal de Kamer regelmatig op de hoogte houden van de voortgang bij de verwezenlijking van haar beleidsvoornemens.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen in het buitenland

Ook deze problematiek, waarover de Kamer in april 1999 een brief (Kamerstukken II, 1998/99, 26 485, nr. 1) met beleidsvoornemens ontving en waarover op 23 juni 1999 een overleg met de Kamer plaatsvond, houdt nauw verband met die van de raakvlakken in de WTO tussen handelspolitiek en andere beleidsterreinen. De in die brief uitgezette koers zal in het komende begrotingsjaar energiek worden vervolgd. De Kamer zal nauwgezet op de hoogte worden gehouden van de voortgang, ook ten aanzien van de aanvullende toezeggingen die door de regering werden gedaan tijdens het overleg op 23 juni 1999.

Handelspolitieke relatie EU-VS

Een goede relatie tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten acht de regering van groot belang. Niet alleen zijn goede transatlantische betrekkingen essentieel om in de WTO vooruitgang te kunnen boeken, ook de bilaterale handels- en investeringsstromen zijn daarbij gebaat. De regering blijft zich dan ook inzetten voor een ambitieuze invulling van het Transatlantisch Economisch Partnerschap (TEP). Actief gebruik van het tijdens de top van Bonn op 21 juni 1999 overeengekomen «early warning»-mechanisme zal hopelijk helpen het aantal transatlantische handelsconflicten, die in het verleden de sfeer tussen de partners telkens weer vertroebelden, te verminderen. Ook een betere samenwerking op het terrein van toelating van nieuwe producten (biotechnologie) kan daartoe bijdragen.

Gezien de hierboven al vermelde toenemende interactie tussen handelspolitiek en andere beleidsterreinen juicht de regering het toe dat de «Transatlantic Business Dialogue» (TABD), waarin het Europese en Amerikaanse bedrijfsleven hun posities afstemmen, in het kader van het TEP is uitgebreid met «dialogen» tussen o.a. milieuorganisaties en consumenten.

3.1.2 Europese Markt

Interne Markt

Het wettelijke kader van de Interne markt moet in de praktijk worden toegepast en worden gehandhaafd. Dit feitelijk functioneren van de Interne markt vergt voortdurend aandacht.

Om deze reden wenst EZ dat het «Single Market Scoreboard» van de Commissie blijft bestaan, ook nu het Single Market Action Plan is afgelopen; met dat Scoreboard wordt weergegeven in welke mate de Interne markt juridisch en economisch realiteit is geworden. Tegelijkertijd krijgt het begrip «Interne markt» zo een inhoud die ook voor bedrijven en burgers begrijpelijk wordt. De druk die hiervan uitgaat op de lidstaten om zich te bekommeren om de Interne markt is aanzienlijk. Voor het daadwerkelijk functioneren van de Interne markt blijven immers een juiste en tijdige omzetting van Europese regels en een verdere verbetering van het toezicht op de naleving van deze regels belangrijke voorwaarden.

Gezien de huidige stand van de marktintegratie verschuift de oriëntatie van Nederland op de Interne markt naar beleidsdoelstellingen als her- en deregulering van Brusselse wetgeving, naar verbetering van het ondernemingsklimaat en het concurrentievermogen, naar de werking van markten en de daarvoor nodige structurele en economische hervormingen. Deze doelstellingen zijn alle te rangschikken onder de noemer concurrentiekracht.

Zowel het concurrentievermogen van het bedrijfsleven als een goede werking van de Interne markt zijn van belang. In het algemeen is sinds de start van de EMU een integrale aanpak van de benodigde structurele en economische hervormingen nodig. Hieronder valt de economische monitoring van de werking van de goederen- en dienstenmarkten in de landen van de EU. Door de toenemende prijstransparantie en concurrentie, in het bijzonder door de introductie van de euro, worden de resterende barrières in de lidstaten voor het functioneren van de Interne markt immers goed zichtbaar.

Des te meer is van belang dat de lidstaten de in Brussel gemaakte afspraken daadwerkelijk nakomen en zich ervoor inspannen dat nationale regels het functioneren van de Interne markt niet in de weg staan. Dit tijdens de Europese Raad van Cardiff afgesproken proces van structurele hervormingen is essentieel voor het beter benutten van de potenties van de Interne markt. Alleen dan kan de Interne markt een optimale bijdrage leveren aan economische groei en werkgelegenheid.

Tijdens de eerste beoordeling van begin 1999 aan de hand van daartoe door de lidstaten ingediende landenrapporten is al gebleken dat hiervoor concrete aandacht nodig is. Daarvoor is ook nodig dat de Raad van ministers zelf méér aandacht besteed aan de economische realiteit van de Interne markt. Verder is EU-breed, ook in de lidstaten zelf, een kritische toetsing nodig van wetgeving, resulterend in een bedrijfsvriendelijker omgeving waarin regels beter en tegen minder kosten nageleefd kunnen worden.

Op EU-niveau bepleit EZ daartoe een verdere verbetering van het dereguleringsproces onder de noemer van «SLIM» (Simplification Legislation Internal Market). Nederland zal ook actief inspelen op de vijfde tranche van SLIM die begin 2000 van start gaat. Nederland is er sterk voorstander van dat de lidstaten tot een verbeterde toepassing komen van het EU-beginsel van wederzijdse erkenning. Volgens dit beginsel moet een lidstaat in beginsel een product of dienst toelaten dat al elders in de EU rechtmatig in het handelsverkeer is gebracht. In de praktijk is het vaak zover nog niet. De komende discussie hierover in Brussel wordt door EZ zeer verwelkomd. Belangrijke invalshoek hierbij is dat het functioneren van de Interne markt een directe verantwoordelijkheid van de lidstaten is. In deze nationale context wordt het dus steeds belangrijker dat bedrijven met klachten over het functioneren van de Interne markt een gemakkelijk bereikbaar aanspreekpunt hebben. EZ heeft voor hen een eigen Klachtenloket. Dit Klachtenloket is onderdeel van een heel EU-netwerk van nationale Klachtenloketten. EZ streeft er naar dat dit EU-netwerk inderdaad in alle EU-landen de betekenis krijgt die het voor bedrijven moet hebben. Belangrijk voordeel ervan moet zijn dat bedrijven snel, informeel en doeltreffend een oplossing voor hun problemen kan worden aangeboden.

Essentieel voor het aanpassings- en vernieuwingsvermogen van de economie is verder de Interne markt voor diensten. Het blijkt dat door diverse soorten van belemmeringen nog steeds afgeschermde nationale deelmarkten bestaan voor bijvoorbeeld financiële diensten, uiteenlopende zakelijke en persoonlijke diensten alsmede vervoersdiensten. In de beoogde economische realiteit van de Interne markt blijft het dus onverminderd belangrijk dat door middel van zogenaamde «peer pressure» tussen de lidstaten druk wordt uitgeoefend op de benodigde structurele economische hervormingen. Nederland is vanwege zowel de macro-economische invalshoek als de actieve monitoring van de werking van de Interne markt een actief pleitbezorger van dit in Cardiff overeengekomen economisch hervormingsproces. Nederland streeft er dan ook naar dat dit proces, met behulp van de jaarlijks uit te brengen landenrapporten, in het komende jaar verder zal worden verbeterd en zal worden verankerd. Hiertoe zal ten minste worden gestreefd naar een uniformer structuur en daarmee betere vergelijkbaarheid van de rapporten.

De Cardiff-procedure biedt uitzicht op impulsen voor verdere productmarkt-flexibilisering, zowel op nationaal als op interne markt-niveau. Voor dit proces zijn de ontwikkelingen ten aanzien van een mogelijke herconfiguratie van Europese raden relevant. Een onderdeel van het zgn. rapport Trumpf is de totstandkoming van een Europese Competitiveness Raad, die in ieder geval de huidige Industrie- en Interne marktraad zou moeten gaan vervangen.

Uitbreiding EU

In 1999 is het onderhandelingsproces met de kandidaat-lidstaten in Midden- en Oost-Europa goed op gang gekomen. De technische beoordeling van de overname van het acquis communautaire is grotendeels voltooid en in het kader van Intergouvernementele Conferenties zijn de onderhandelingen ingezet. De kandidaat-lidstaten leggen in deze onderhandelingen de nadruk op de gewenste overgangstermijnen. Daardoor dreigen de gesignaleerde kwaliteits- en capaciteitsproblemen bij de overheden in de kandidaat-lidstaten op de achtergrond te raken. Als deze problemen niet tijdig worden aangepakt, vormen zij een bedreiging voor het toekomstig functioneren van de Interne markt.

Terecht krijgt de institutionele opbouw en de inrichting van de rechtsstaat van de kandidaat-lidstaten dan ook veel aandacht. EZ heeft een speciale bilaterale pre-accessiefaciliteit gecreëerd voor de kopgroeplanden, die niet meer in aanmerking komen voor het reguliere Programma Samenwerking Midden- en Oost-Europa (PSO). Dit programma zal worden gecontinueerd. Ook de overige kandidaat-lidstaten kunnen onder het reguliere PSO voor pre-accessiehulp in aanmerking komen.

EZ wil het bedrijfsleven actief blijven betrekken bij de EZ-inbreng in het uitbreidingsproces. Op die manier kunnen de belangen van het bedrijfsleven, zowel in de onderhandelingen als in onze bilaterale contacten, zo goed mogelijk worden behartigd.

3.1.3 Nederlandse bedrijven op buitenlandse markten

Aanwezigheid op buitenlandse markten

De bevordering van de aanwezigheid van Nederlandse bedrijven op buitenlandse markten zal ook in 2000 weer veel aandacht krijgen. EZ schenkt voortdurend aandacht aan de totstandkoming van een «level playing field».

Bij de toetreding tot de opkomende markten ondervindt het bedrijfsleven soms belemmeringen. EZ streeft ernaar deze belemmeringen weg te nemen, bijvoorbeeld door aanpassing van het instrumentarium, overleg via diplomatieke kanalen en bilaterale economische missies.

Daarnaast zal extra aandacht worden besteed aan de nabije markten in Europa, waar veel MKB-ondernemingen hun eerste stappen op het exportpad zetten. Het accent van de activiteiten op deze markten zal liggen op promotie.

Zowel naar opkomende als naar nabije markten zullen de EZ-bewindslieden in 2000 een aantal handelsmissies leiden.

In Zuid-Oost-Europa, een gebied dat door het Stabiliteitspact wordt bestreken, zullen zich nieuwe kansen voordoen voor het bedrijfsleven. In samenwerking met andere betrokken ministeries zal EZ hierop inspelen.

Financieel instrumentarium

Het afgelopen jaar hebben Economische Zaken en Ontwikkelingssamenwerking een start gemaakt met de verhoging van de effectiviteit en doelmatigheid van hun op het bedrijfsleven gerichte buitenlandinstrumentarium. Inmiddels zijn alle door het EZ-agentschap Senter uitgevoerde regelingen en programma's met betrekking tot export- en investeringsondersteuning en economische samenwerking samengebracht binnen de nieuwe eenheid «Senter-internationaal». Dit geldt ook voor de alternatieve kredietverzekeringsfaciliteiten (de SENO-faciliteit en de Garantiefaciliteit Opkomende Markten) van EZ. De volgende stap is verdere verhoging van de effectiviteit en doelmatigheid door bundeling met regelingen en programma's die door andere organisaties worden uitgevoerd. De uitvoering van de reguliere exportkredietverzekering zal echter bij de Nederlandsche Credietverzekering Maatschappij (NCM) blijven.

De regering heeft het voornemen in het najaar een nota uit te brengen over de relatie tussen economie en ontwikkeling. Deze nota is gewijd aan de verdere integratie van ontwikkelingslanden in de wereldeconomie en aan de toekomstige inrichting van het bedrijfslevenprogramma.

Doelstelling van de nota is te komen tot een geïntegreerd Nederlands beleid voor de ontplooiing van de particuliere sector in ontwikkelingslanden. Het bedrijfsleven is een onmisbare partner voor ontwikkeling en armoedebestrijding. Particulier initiatief kan zorgen voor duurzame werkgelegenheid en economische groei. In dit kader speelt ook de verdere liberalisering van handel en investeringen een belangrijke rol. Ook het Nederlands bedrijfsleven kan hierbij ingezet worden om met zijn kennis en ervaring positief bij te dragen aan private sector ontwikkeling in ontwikkelingslanden.

Marktinformatie en promotie

Mede dankzij de toenemende digitalisering van het informatieaanbod zullen in 2000 meer Nederlandse ondernemingen met meer actuele marktinformatie bereikt worden. De Economische Voorlichtingsdienst (EVD) en de posten van de buitenlandse dienst gaan op dit punt nog nauwer samenwerken.

De EVD zal binnen haar activiteitenprogramma meer gaan inspelen op de individuele behoeften van Nederlandse ondernemingen door op specifieke markten op individuele basis «matchmaking» aan te bieden.

Overheidsvertegenwoordigingen in het buitenland

In de tweede helft van 1999 zal een benchmark-onderzoek worden verricht naar de manier waarop buitenlandse diensten van andere landen hun nationale bedrijfsleven ondersteunen. Doel hiervan is nieuwe ideeën op te doen voor de verdere vergroting van de doeltreffendheid van de handelsbevorderende en economische werkzaamheden van de Nederlandse vertegenwoordigingen in het buitenland.

3.2 Marktwerking nationaal

3.2.1 Bevordering van concurrentie

Concurrentie is geen beleidsdoel op zichzelf. Concurrentie is een middel dat zorgt voor meer innovatie, productiviteit, werkgelegenheid en welvaart. Daardoor kunnen we meer investeren in collectieve belangen als milieu en zorg en profiteren we individueel van een grotere keuzevrijheid en een betere prijs-kwaliteitverhouding.

De regering zal marktwerking en het concurrentiemechanisme verder stimuleren, met inachtneming van essentiële aspecten als rechtmatigheid, rechtszekerheid en bescherming van de positie van zwakkere groepen.

Deze benadering vindt krachtige steun in «The OECD review of regulatory reform in the Netherlands» (mei 1999). De OESO pleit daarin voor het benutten van marktmechanismen bij het nastreven van sociale doelstellingen. Onder meer beveelt de OESO aan:

• de herziening van de regelgeving te verbreden en te versnellen, met behoud van de voordelen van overleg en consensusvorming

• de positie en beleidscoördinatie van instituties met taken op het gebied van mededinging te versterken

• de elektriciteits- en telecommarkten verder open te stellen en te herstructureren

• zorgvuldiger toe te zien op het gebruik van zelfregulering door het bedrijfsleven.

Nederlandse Mededingingsautoriteit

De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) functioneert feitelijk onafhankelijk. Om dit ook te formaliseren, wordt overwogen om de NMa verder te verzelfstandigen. Deze verzelfstandiging laat onverlet dat de Minister politiek verantwoordelijk blijft voor het mededingingsbeleid in het algemeen, de voorbereiding van regelgeving voor dat beleid en het toezicht op de uitvoering van de Mededingingswet door de NMa.

Modernisering Mededingingsrecht

Nederland hecht aan een sterk Europees mededingingsbeleid. De Europese Commissie heeft op 28 april 1999 in een Witboek voorstellen gedaan tot modernisering van de toepassing van de Europese mededingingsregels (zie Kamerstukken II, 1998/99, 22 112, nr. 124). Volgens de voorstellen hoeven bedrijven niet langer een ontheffing te vragen bij de Commissie, maar beoordelen zij zelf of hun afspraken onder het verbod of de uitzondering vallen. De NMa en andere mededingingsautoriteiten en rechters kunnen, naast de Commissie, uitzonderingen op het verbod van concurrentiebeperkende afspraken gaan toepassen.

Nederland zal op 30 september 1999 reageren op de voorstellen van de Commissie. Het is van belang dat het Europese mededingingsbeleid effectief en efficiënt is, om schadelijke kartels tegen te gaan. De rechtszekerheid en uniformiteit binnen de Europese Unie moeten daarbij worden gewaarborgd. Ook dient rekening te worden gehouden met de (administratieve) lasten voor het bedrijfsleven en met de positie van de NMa en Nederlandse rechters.

Overheidsinkoopbeleid: Aanbestedingen

Overheden die inkopen moeten Europese regels in acht nemen. Voor alle werken, leveringen, diensten en nutssectoren geldt dat overheden binnen de Europese Unie volgens vaste spelregels moeten aanbesteden.

Deze verplichting kan veel geld opleveren. Zowel uit onderzoek als uit ervaring blijkt dat besparingen mogelijk zijn. Europees aanbesteden «dwingt» namelijk tot professioneel inkopen. Gezien de omvang van de markt van overheidsopdrachten van 51 miljard gulden ligt hier een enorm potentieel. Daarnaast wordt voor het bedrijfsleven een eerlijke en transparante markt gecreëerd.

3.2.2 Concurrentiemechanismen in de nutssectoren

De nutssectoren (spoor, gas, elektriciteit, telefoon, kabel en water) zijn een belangrijk onderdeel van de infrastructuur. De hele Nederlandse economie ondervindt voordeel van efficiënte en innovatieve nutsbedrijven. De nutssectoren zijn lange tijd afgeschermd geweest van concurrentie. Om de dienstverlening te verbeteren is in de jaren negentig vaart gemaakt met de introductie van marktwerking. Immers, concurrentie bevordert in principe de doelmatigheid (de prijs/kwaliteit verhouding), en vergroot zowel de keuzemogelijkheden voor de consument als het innoverende vermogen van de nutssectoren. Bij de introductie van liberalisering, bijvoorbeeld in de gas- en elektriciteitsector, zijn de toegang en leveringsvoorwaarden voor consumenten belangrijke aandachtspunten.

Met de Europese liberalisering van telecommunicatie, elektriciteit en gas is een economische impuls gegeven aan deze sectoren en zijn de voorwaarden geschapen voor marktgerichte bediening van consumenten. Daarnaast is er ook nationaal beleid ontwikkeld voor andere sectoren, zoals spoor en kabel, ter verbetering van de dienstverlening.

De manier waarop concurrentie wordt geïntroduceerd verschilt in detail op grond van de specifieke kenmerken van de sectoren. Wel eenduidig is dat de dominante rol van de overheid bij het aanbieden van nutsvoorzieningen aan het veranderen is van deelnemer, via regisseur, naar toezichthouder op mededinging en consumentenbelang (box 8). Uiteindelijk moeten er in de betreffende markten voldoende prikkels zijn voor alle bedrijven om doelmatig en innoverend te werken, en moeten de bedrijven zodanig gestructureerd zijn dat ze op de goede wijze op de marktwerking kunnen reageren.

In sommige gevallen leidt liberalisering van de sector tot de mogelijkheid van aandelenverkoop door de publieke aandeelhouder(s), zoals bij de elektriciteitsproductiebedrijven (Kamerstukken II, 1998/99, 25 097, nr. 6). Dit biedt voor de bedrijven de mogelijkheid om beter op marktprikkels te reageren. De bedrijven krijgen in principe nieuwe mogelijkheden voor het aanboren van kapitaal. Nieuwe private aandeelhouders kunnen commerciële kennis en ervaring inbrengen. Voorts opent vervreemding van de aandelen in dit soort gevallen de mogelijkheid tot meer internationale samenwerking.

Liberalisering kan vooral leiden tot betere marktprikkels als de bedrijfsactiviteiten in een nutssector worden gesplitst. Voortschrijdende ontwikkelingen in technologie hebben er aan bijgedragen dat de verticale splitsing van productie, netwerkbeheer en distributie economisch haalbaar werd. Een algemeen uitgangspunt bij splitsing was dat, na een overgangsfase, zoveel mogelijk activiteiten moeten plaatsvinden op een vrije concurrerende markt. Voor sommige activiteiten is dit niet haalbaar en moeten andere marktvormen de doelmatigheid en innovativiteit stimuleren (zie box 8).

Box 8. De concurrentieladder: Hoe wordt deze toegepast op nutssector-activiteiten?

1. Concurrentie op de markt

Er is voldaan aan de voorwaarden voor vrije concurrentie (voldoende toetreding mogelijk, prijsconcurrentie) waardoor een maatschappelijk optimaal resultaat wordt behaald.

• Voorbeelden: Elektriciteitsopwekking, produceren van kabel «programma's».

• Toezicht: Nederlandse Mededingingsautoriteit. Om doelmatigheid en innovativiteit van concurrenten op deze markten mogelijk te maken, moet toegang tot de noodzakelijke netwerkleidingen goed geregeld zijn.

2. Concurrentie om de markt

Marktfalen (bijvoorbeeld gelimiteerde toetredingsmogelijkheden, of hoge transactiekosten) kan een reden zijn om voor een bepaalde duur het recht op het bedienen van de markt te vergeven. Mede afhankelijk van de contractvorm en duur en de hoogte van de transactiekosten kan ook dit concurrentiemechanisme tot doelmatigheid en innovativiteit leiden.

• Voorbeelden: het aanbesteden van spoorvervoer en het veilen van telecommunicatie-frequenties.

• Toezicht: specifieke toezichthouders en/of de overheidsdienst die de individuele vergunning verleent.

3. Benchmarking of maatstafconcurrentie

Dit is pas wenselijk bij extreme vormen van marktfalen (bijvoorbeeld een natuurlijk monopolie en geografische gebondenheid) doordat benchmarking veel marktvervangende overheidsinterventie vraagt en het eventueel opleggen van sancties.

• Voorbeelden: benchmark competition van waterleidingbedrijven of price-cap regulering van het elektriciteitstransportnet.

• Toezicht: In deze markten is door marktfalen veelal geen concurrentie mogelijk en is toezicht hierop via NMa of specifieke toezichthouders niet van toepassing.

De productie van goederen of diensten die door het netwerk worden getransporteerd kan in veel gevallen in een vrije markt plaatsvinden, zoals bij elektriciteitsopwekking. Bedrijven in gaswinning en waterzuivering moeten echter, vanwege geografische gebondenheid, concurreren om de relevante markt. Innovatief aanbesteden kan hier doelmatigheid en innovatie verhogen. Om doelmatig gebruik van schaarse etherfrequenties te bevorderen moeten nieuwe mobiele telefonie-aanbieders eerst op een veiling meedingen en «winnen» alvorens ze elkaar gaan beconcurreren. Ook de laatste schakels in de keten van nutsdiensten, distributie en klantenservice, kunnen door bedrijven in een vrije markt worden verzorgd.

Voor de netwerkactiviteiten in veel nutssectoren geldt dat, ook na de overgangsfase, een enkele netbeheerder overblijft omdat dit maatschappelijk de meest doelmatige marktvorm is. Om concurrentie in de productie, distributie en handelsactiviteiten te laten bloeien, moet toegang tot het netwerk goed geregeld zijn. De toezichthouder zal moeten zorgen dat de netbeheerder geen misbruik maakt van zijn positie, maar ook dat prijzen op een dusdanig niveau zijn dat er een prikkel bestaat voor investeringen in benodigde uitbreiding en vernieuwing.

Bij het uitoefenen van toezicht op telecommunicatienetwerken heeft OPTA een specifieke invalshoek. Omdat er in de toekomst meerdere mogelijkheden zijn om klanten te verbinden, namelijk vaste telefonie, kabel, en draadloze telefonie (mobiel, satelliet), moet toezicht er op gericht zijn om concurrentie tussen netwerken uit te lokken. Als deze concurrentie op gang is, kan volstaan worden met generiek mededingingstoezicht door de NMa. Voor de relatie tussen de NMa en andere toezichthouders biedt het kabinetsstandpunt over het MDW-rapport «Zicht op toezicht« het kader (Kamerstukken II, 1998/99, 24 036, nr. 127).

In tabel 4 wordt aangegeven wat de stand van zaken is in de verscheidene sectoren ten aanzien van verticale splitsing, toezicht op toegang tot netwerk, en prikkels voor investering.

Aandachtspunten

Na de liberalisering is tijdens de overgangsfase naar meer concurrentie onafhankelijk toezicht op de toegang tot netwerkfaciliteiten van groot belang om tot een gewenste eindsituatie te komen. In sommige gevallen willen we concurrentie op, of tussen netwerken bevorderen, bijvoorbeeld tussen kabel en telefoon voor lokale toegang tot het net, en in andere gevallen ligt benchmarking meer voor de hand, bijvoorbeeld bij transport van water.

Het toezicht moet ook dusdanig worden uitgevoerd dat investeringsprikkels optimaal zijn. Voor investeringsbereidheid is naast het signaleren van «business opportunities» vooral een consistente, transparante en betrouwbare toezichthouder van belang. Kortom investeringsbeslissingen moeten niet op basis van regulering maar vanuit kosten en kansen overwegingen kunnen worden genomen.

Terughoudendheid bij het creëren van specifieke mededingingsregels en specifieke toezichthouders is geboden. Voorkomen moet worden dat toezicht versnipperd raakt en dat inconsistenties sluipen in de toepassing van mededingingsbegrippen.

Er zijn reeds knelpunten gesignaleerd. Kabelbedrijven zijn bijvoorbeeld wel geprivatiseerd, maar de regulering van de (regionale) markt is niet transparant en consistent genoeg om tot de gewenste investeringen te leiden. Tegelijkertijd is in delen van de telecommunicatie-infrastructuur een (tijdelijk) tekort aan netwerkcapaciteit ontstaan. In de toekomst zal de behoefte aan capaciteit en snelheid alleen nog maar verder groeien (zie nota De Digitale Delta).

De Europese Commissie heeft aangekondigd de effecten van de liberalisering bij de telecommunicatie, kabel en elektricititeit grondig te zullen evalueren.

OC&W, EZ en V&W bereiden een nota voor over de rol van de kabel als volwaardige communicatie-infrastructuur.

3.2.3 Liberalisering energiemarkt

De Elektriciteitswet

Op 30 juni 1998 heeft de Eerste Kamer ingestemd met het voorstel voor een nieuwe Elektriciteitswet. Op 1 juni 1999 is de Eerste Kamer akkoord gegaan met een omvangrijke aanvulling op deze wet. Het ging daarbij vooral om de tariefstructuur en het tariefmutatiebeleid voor de netwerken en de levering van elektriciteit aan beschermde afnemers. Door deze «getrapte» behandeling is de wet gefaseerd in werking getreden.

Per 1 januari zijn de zogenoemde reciprociteitsbepalingen van kracht geworden. Die richten zich op een gelijk speelveld in de Europese energiesector. De Europese elektriciteitsmarkt is sterk in beweging. De oorzaak is onder andere dat de EU-landen de Europese richtlijn verschillend implementeren en de meeste lidstaten hun markt verder openstellen dan de richtlijn voorschrijft.

Belangrijke speler in het internationale verkeer van elektriciteit is TenneT: de door de Sep aangewezen netbeheerder van het hoogspanningsnet. TenneT is belast met de toewijzing van transportcapaciteit. Sinds 1 januari 1999 is er sprake van een forse toename van de import. Alle beschikbare netwerkcapaciteit voor importen was begin januari 1999 al toegewezen. Het gaat vooral om contracten met Nederlandse grootverbruikers. De Nederlandse Spoorwegen sloot als eerste Nederlandse grootverbruiker van elektriciteit een contract af met een buitenlands (Duits) energiebedrijf.

Omgekeerd slagen de Nederlandse elektriciteitsbedrijven er nog onvoldoende in om zich ook buiten Nederland te manifesteren.

De elektriciteitsbeurs Amsterdam Power Exchange (APX) is sinds juni 1999 actief. De reciprociteitsbeginselen zullen ook door de APX gewaarborgd moeten worden.

Box 9. Snel toenemende dynamiek elektriciteitsmarkten

De dynamiek op de elektriciteitsmarkt neemt in geheel Europa toe. Sinds de invoering van de nieuwe wet zijn de importen sterk toegenomen en vertonen de prijzen een duidelijk dalende tendens. Buitenlandse ondernemingen zien Nederland als een goede ingang voor de Europese markt. In de afgelopen maanden heeft zich een groot aantal buitenlandse energiebedrijven in Nederland gevestigd. Dit zijn veelal ondernemingen die ervaring hebben opgedaan op markten die reeds eerder zijn geliberaliseerd, zoals de USA, het VK, Zweden en Noorwegen.

Deze ontwikkelingen stimuleren de Nederlandse ondernemingen om de benadering van klanten te verbeteren. Vrije klanten ervaren dat ze steeds meer «koning» worden.

De toenemende dynamiek leidt ertoe dat de gemeenten en provincies die thans aandeelhouder zijn van de energiebedrijven zich steeds meer afvragen of zij nog wel aandeelhouder willen blijven. Op den duur zal dit naar verwachting leiden tot een verdergaande privatisering en internationalisering van de bedrijven.

Per 1 juli 1999 is de Elektriciteitswet 1998 volledig in werking getreden, met uitzondering van de artikelen 77 t/m 77d die betrekking hebben op de niet marktconforme kosten. De vier elektriciteitsproductiebedrijven hebben onderling geen overeenstemming bereikt over de verdeling van deze kosten. In februari 1999 heeft de Minister van Economische Zaken dit feit gemeld aan de Tweede Kamer en daarbij aangekondigd zelf met een regeling te zullen komen.

Zolang het ontvlechtingsvraagstuk van de elektriciteitsproductiesector niet is opgelost, blijven de productiebedrijven en de Sep gehouden aan hun bestaande verantwoordelijkheden uit de Overeenkomst van Samenwerking. De artikelen 77 t/m 77d treden pas in werking nadat het advies van de Raad van State daarover én het rapport van de adviescommissie herstructurering elektriciteitsproductiesector zijn aangeboden aan beide Kamers der Staten-Generaal. De resultaten van deze adviezen zullen worden verwerkt in een algemene maatregel van bestuur, waarin de verdelingsregeling feitelijk is uitgewerkt.

De Gaswet

Op 30 maart 1999 is een voorstel van Gaswet aangeboden aan de Tweede Kamer, ter uitvoering van de Europese richtlijn. Doel is een gasmarkt in 2000 met vrije keuzemogelijkheden voor consumenten. De liberalisatie beoogt een verhoging van de kostenefficiëntie en een verbetering van de service en klantgerichtheid van gasbedrijven.

Met de invoering van de nieuwe Gaswet en de implementatie van de EU-Gasrichtlijn zal de liberalisering van de gasmarkt geleidelijk vorm krijgen. Afnemers met een jaarverbruik van meer dan 10 miljoen m³ gas per jaar zijn nu al vrij in de keuze van hun leverancier. In 2002 en 2007 volgen de overige verbruikersgroepen.

EZ zal de veranderingen die voortvloeien uit de toenemende marktwerking (waaronder de gevolgen voor de energieprijzen) evalueren om na te gaan of de doelen van de liberalisering worden bereikt. De resultaten van deze evaluatie zullen eens in de vier jaar in het Energierapport worden gepubliceerd.

De Mijnbouwwet

Voor de organisatie van transport en levering van aardgas zijn in Nederland niet eerder specifieke regels van kracht geweest. Wel bestaat er voor de productie van aardgas wetgeving, de mijnbouwwet. Inmiddels is een wetsvoorstel voor een nieuwe Mijnbouwwet ingediend (Kamerstukken II, 1998/99, 26 219, nr. 3). Daarmee ontstaat een integrale wet voor de opsporing en winning van delfstoffen op het territoir en het continentale plat. Het wetsvoorstel regelt een aantal onderwerpen die in de huidige mijnbouwwetgeving niet aan de orde komen. Zo kent het voorstel een regeling voor bodembeweging, waarbij maatregelen zullen worden voorgeschreven om de nadelige gevolgen van bodemdaling op te vangen. Ook wordt een risico-aansprakelijkheid ingevoerd voor schade die ontstaat door bodembeweging. Verder regelt de nieuwe Mijnbouwwet ook het opsporen en winnen van aardwarmte. Tenslotte bevat het wetsvoorstel een regeling van het opslaan van stoffen in de diepe ondergrond.

3.2.4 MDW, Markt en overheid en administratieve lasten

Met de operatie Marktwerking, deregulering en wetgevingskwaliteit (MDW) streeft het kabinet naar het opheffen van concurrentiebelemmeringen door verouderde of anderszins inadequate regelgeving. Evenals in de vorige kabinetsperiode voeren EZ en het Ministerie van Justitie het MDW-programma gezamenlijk uit. Doel is: minder en betere regels, die voor burgers en bedrijven minder belasting met zich brengen.

Dit jaar is de operatie een nieuwe fase ingegaan: MDW-II. MDW-II kenmerkt zich door een nieuwe aanpak, die op drie pijlers berust:

• luisteren naar behoeftes van burgers en bedrijven bij de selectie van nieuwe onderwerpen (de oriëntatiefase)

• meer transparantie in de adviesfase, zonder overigens de onafhankelijkheid van de werkgroepen aan te tasten, en

• zo snel mogelijk afronden van de projecten door een krachtige sturing bij de invoering van de projectresultaten (de implementatie).

Die nieuwe aanpak is goed aangeslagen. Tijdens druk bezochte publieke discussieavonden hebben deelnemers uit brede kring ideeën kunnen inbrengen. Verder is de operatie toegankelijker gemaakt door middel van een MDW-site. Die site biedt tevens de mogelijkheid om suggesties te doen en vragen te stellen betreffende bestaande en potentiële MDW-onderwerpen. Bijna dagelijks ontvangt de projectgroep MDW reacties en vragen.

Bedrijven en instellingen hebben in totaal 165 suggesties gedaan voor nieuwe onderwerpen die in MDW-II aan bod zouden kunnen komen. Tijdens een MDW-markt in juni 1999 is naar het bedrijfsleven teruggekoppeld wat met de vele suggesties is gedaan.

Mede naar aanleiding van de consultatieronde zijn vijftien projecten van start gegaan. Over een groot aantal daarvan wordt uiterlijk begin 2000 aan de Tweede Kamer gerapporteerd. Over de overige projecten zal nog voor de zomer van 2000 worden gerapporteerd. Begin 2000 start weer een nieuwe oriëntatiefase die in mei zal worden afgerond. Dat wil zeggen dat dan de nieuwe onderwerpen worden gedefinieerd die vervolgens in september 2000 van start zullen gaan.

Box 10. Nieuwe MDW-projecten gestart in 1999.

In 1999 zijn vijftien nieuwe projecten gestart. Deze projecten zijn gerelateerd aan drie thema's uit het regeerakkoord:

1. verbetering van de kwaliteit van publieke diensten;

2. bevordering van de kwaliteit van de wetgeving;

3. bevordering van de economische dynamiek en vernieuwing.

Het project Woningbouwcorporaties is een voorbeeld van een project dat onder thema 1 valt. Ter voorbereiding op de nota «Wonen in de 21e eeuw» worden in het kader van dit project de taken en (markt)positie van de woningbouwcorporaties onder de loep genomen.

Bij het MDW-project Binnenstadsdistributie speelt het aspect wetgevingskwaliteit (thema 2) een belangrijke rol. Efficiënte bevoorrading van winkels in de binnenstad wordt belemmerd door cumulatie van allerhande rijks- en gemeenteregels. Het MDW-project Binnenstadsdistributie onderzoekt hoe deze knelpunten kunnen worden opgeheven.

Het MDW-project Geneesmiddelen is een voorbeeld van een project dat betrekking heeft op thema 3. Dit project komt voort uit een motie van de Kamer. Een MDW-werkgroep geneesmiddelen onderzoekt de marktsituatie en regelgeving rond de farmaceutische zorg.

Van negen van de 36 MDW-I projecten zijn de resultaten inmiddels ingevoerd. Eind 2000 zal naar verwachting ongeveer tweederde van de MDW-I projecten zijn geïmplementeerd. De Ministers informeren de Tweede Kamer regelmatig over de voortgang van de diverse implementatie-trajecten. In oktober 1999 is de eerstvolgende rapportage. Daarbij zal ook aandacht worden besteed aan het in kaart brengen van de kosten en baten van MDW-projecten.

Box 11. Voorbeelden van succesvolle MDW-projecten

Het bekendste voorbeeld van een succesvol project is zonder twijfel de nieuwe Winkeltijdenwet. Meer dan 7,3 miljoen mensen maken gebruik van de ruimere openstelling van winkels.

In de advocatuur is meer concurrentie gekomen. Advocaten hoeven niet langer vrij gevestigd te zijn om tot de balie te worden toegelaten. En de regels voor adviestarieven zijn ingetrokken. Verder mag men tegenwoordig zonder advocaat procederen als het financieel belang minder is dan f 10 000. Verwachte besparing voor de consument en het bedrijfsleven: f 75 miljoen.

Er is een nieuw vereenvoudigd Rijtijdenbesluit gekomen. De rij- en rusttijden van chauffeurs sluiten nu beter aan bij de algemene regels voor arbeidstijden in Nederland en Europa. Daardoor is de flexibiliteit in het wegvervoer vergroot.

De hindernissen voor het starten van een bedrijf zijn verlaagd door verbeteringen in het preventief toezicht op vennootschappen. Tegenwoordig wordt binnen enkele dagen een verklaring van geen bezwaar afgegeven. Dat was vroeger veel langer.

In EU en OESO-verband krijgt de MDW-aanpak veel aandacht1 . De EU bestempelt de MDW-aanpak als een «best practice» en ook de OESO laat zich lovend uit over MDW. De OESO doet bovendien een aantal belangrijke aanbevelingen om de MDW-aanpak verder te versterken. Het kabinet zal nog dit najaar in een brief aan de Kamer aangeven hoe zij omgaat met de aanbevelingen.

Box 12. Enkele aanbevelingen uit het OESO-rapport voor MDW:

• Doorlichtingen van regelgeving in het kader van MDW moeten worden voortgezet, uitgebreid en meer transparant worden gemaakt

• De tijd om een hervormingsvoorstel te overwegen en te implementeren moet worden gereduceerd

• Er moet een expliciete kosten/baten-analyse plaatsvinden van nieuwe regelgeving en er moet een onafhankelijk toezicht worden gecreeërd om de analytische kwaliteit van de kosten/baten analyse te bevorderen.

Markt & Overheid

Binnen het MDW-project Markt en Overheid worden spelregels geformuleerd voor het optreden van de overheid als marktspeler. Dit project heeft inmiddels concrete resultaten opgeleverd. Per 1 juli 1998 zijn «Aanwijzingen voor het verrichten van marktactiviteiten door de rijksdienst» in werking getreden. Ook zijn regels gemaakt voor het gebruik van bestuurlijke elektronische gegevensbestanden.

In samenwerking met IPO en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is gekeken naar het marktoptreden van provinciale en gemeentelijke overheden op een viertal terreinen, te weten afval, brandweer, recreatieschappen en provinciale archiefinspecties. De daarmee opgedane kennis is verwerkt in drie varianten voor een wettelijke regeling Markt en Overheid waarover de SER gevraagd is te adviseren. Het kabinet verwacht begin 2000 een wetsvoorstel hieromtrent aan de Tweede Kamer te kunnen sturen.

Op het fiscale vlak is met IPO en VNG overeenstemming bereikt over de instelling van een BTW-compensatiefonds. Dit fonds moet de BTW-drempel voor overheden die taken uitbesteden wegnemen en een oplossing bieden voor de BTW-ongelijkheid tussen concurrerende overheden en private bedrijven. Economische Zaken en Financiën bezien verder of de huidige vrijstelling van vennootschapsbelasting voor overheidsbedrijven kan worden omgezet in een belastingplicht.

Administratieve lasten

Najaar 1998 heeft de Minister van Economische Zaken een externe commissie ingesteld die moet adviseren over de wijze waarop de administratieve lastendruk met nog eens 15% kan worden verminderd. De commissie spreekt in haar tussenrapport, dat in mei 1999 aan de Kamer is gezonden (Kamerstukken II, 1998/99, 26, nr. , de verwachting uit dat een reductie met ongeveer 2 miljard gulden haalbaar is met een combinatie van bestaande beleidsvoornemens en nieuwe beleidsexperimenten. De experimenten behelzen kortlopende samenwerkingsprojecten van de commissie, het bedrijfsleven en de betrokken overheidslichamen.

De commissie geeft verder aan dat structurele aanpassingen nodig zijn om de lastendruk niet opnieuw te laten groeien. Zij denkt daarbij onder meer aan versterkte toepassing van ICT, verbeterde toetsing van nieuwe regelgeving en invoering van budgettering van administratieve lasten. Het kabinet zal aangeven op welke manier de toetsing van voorgenomen regelgeving op bedrijfseffecten verder kan worden versterkt. Ook zal het kabinet een voorstel doen inzake monitoring van (de ontwikkeling van) de administratieve lastendruk. De lopende projecten op ICT-gebied worden met kracht voortgezet.

De commissie zal haar voorlopige voorstellen nog nader uitwerken. Op basis daarvan zal het kabinet met een definitieve reactie komen.

3.2.5 Ondernemerschap

Het ondernemerschap staat er goed voor in Nederland. Het aantal ondernemers als percentage van de beroepsbevolking is gestegen van 7,4% in 1987 naar circa 10% in 1997.

Deze gunstige ontwikkeling betekent niet dat er geen uitdagingen meer zijn: sinds 1994 stagneert de groei van het aantal starters. Van die starters is bovendien een relatief gering deel technostarter. Ook internationaal (bijvoorbeeld in vergelijking met de VS) blijft het aantal ondernemers achter. Daarnaast is de omvang en doorgroei van starters vaak beperkt. Het aantal snelgroeiende bedrijven is in Nederland lager dan bijvoorbeeld in de VS en Denemarken.

De startende en groeiende ondernemer vindt nog talloze belemmeringen op zijn weg. Knelpunten liggen op het gebied van:

• regelgeving (regels kunnen de toetreding tot de markt belemmeren of ingewikkeld, ondoorzichtig en tijdrovend zijn)

• financiering (met name een probleem aan de onderkant van de kapitaalmarkt voor jonge en snelgroeiende ondernemingen)

• scholing (slechts 20% van de startende ondernemers in ons land geeft aan via het regulier onderwijs voorbereid te zijn op het ondernemerschap) Delopende projecten op ICT-gebied worden met kracht voortgezet

• bedrijfshuisvesting

• professionele coaching en ondersteuning van groeiende ondernemers.

Het kabinet concentreert zich bij het stimuleren van ondernemerschap op drie terreinen:

1) een goed werkende markt, waarin de starter een eerlijke kans heeft.

2) effectieve regelgeving, tegen minimale belasting van de ondernemer.

3) een productief economisch klimaat op terreinen als fiscaliteit, onderwijs en regionaal en lokaal beleid.

In de nota «De ondernemende samenleving», die in september 1999 aan de Tweede Kamer is gezonden, stelt het kabinet een aantal specifieke maatregelen voor, zoals vermindering van de administratieve lastendruk die samenhangt met het aannemen van personeel, vergroting van de transparantie van de kapitaalmarkt en modernisering van de Faillissementswet en de Vestigingswet.

In dit verband zij ook verwezen naar het rapport van de werkgroep «Belastingen bedrijfsleven 21^e eeuw, versterking en dynamisering van het ondernemerschap», waarin een fiscaal pakket is opgenomen met een totaal budgettair beslag van ongeveer 850 miljoen gulden, dat naast verlaging van de vennootschapsbelasting en de kapitaalsbelasting een aantal maatregelen bevat die bijdragen aan de versterking van het ondernemerschap.

Zo bevat het pakket onder meer de invoering van een herinvesteringsreserve die in de plaats komt van de bestaande vervangingsreserve. Hierdoor wordt de fiscale begeleiding bij vervanging van bedrijfsmiddelen verbeterd. De nieuwe regeling voorkomt, anders dan de vroegere regeling, ook fiscale afrekening bij de verkoop van een bedrijfsmiddel dat door een andersoortig bedrijfsmiddel wordt vervangen. Dit komt de flexibiliteit van ondernemingen in zich wijzigende markten ten goede.

Ook wordt de fiscale begeleiding bij bedrijfsopvolging ruimer van opzet. De fiscaal «geruisloze doorschuiving» in familieverband wordt vervangen door een faciliteit met een meer generiek karakter. Bedrijfsoverdracht aan mede-ondernemers zonder fiscale afrekening wordt voortaan mogelijk. Ook dit instrument draagt bij aan de dynamiek en aan de flexibiliteit van het ondernemingsklimaat. Deze maatregelen komen uiteraard ook de bedrijvigheid in de grote steden ten goede.

De maatschappelijke betrokkenheid van ondernemingen strekt zich vaak verder uit dan de «natuurlijke» rol als bedrijf. Bedrijven, al of niet in samenwerking met de overheid, zetten bijvoorbeeld milieuprojecten op, of nemen initiatieven om langdurig werklozen aan een baan te helpen. Over het maatschappelijk verantwoord ondernemen zal EZ, samen met de Ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) een SER-advies aanvraag indienen, ook zal het kabinet het parlement hierover nader informeren.

HOOFDSTUK 4 BEHEER EN BESTUUR

4.1 Personeel, organisatie en informatiemanagement

Personeel en Organisatie

EZ zal haar strategische functies uitsluitend adequaat (tijdig, juist) in kunnen vullen door maatregelen voor personeelsplanning, arbeidsmarktcommunicatie, instroom en loopbaanbeleid (inclusief opleiding en training). Daarbij geldt:

• toenemende schaarste op de externe arbeidsmarkt

• een steeds veeleisender potentieel op de markt

• snelle vergrijzing binnen EZ, zeker in de strategische functies

• hoge door- en uitstroom in de middenfuncties, geringe door- en uitstroom in de hogere functies.

Tegelijkertijd dringt zich als extra complicerende factor op dat de EZ-organisatie meer flexibel moet worden om op wisselende prioriteiten te kunnen blijven inspelen. Sleutelbegrippen zijn competentiemanagement en flexibilisering van de formatie. Bovendien zal tenminste een deel van de EZ-medewerkers multi-inzetbaar moeten zijn/worden. EZ zal een meer persoonsgericht personeelsbeleid gaan voeren dat ook zichtbaar wordt op de externe arbeidsmarkt. Invoering van employability-management, een persoonlijk ontwikkelingsplan voor iedereen, is daarin een gezichtsbepalende activiteit.

Informatie en Automatisering

Kennis is een cruciale productiefactor om optimaal te kunnen inspelen op de ontwikkeling in de omgeving. In samenhang met het te voeren «Human Resources Management-beleid» zal de inzet van ICT hierbij van groot belang zijn. Ter ondersteuning van ontwikkelingen als kennismanagement, project- en planmatig werken en flexibiliteit van organisatie en medewerkers zal de implementatie van delen van de in het najaar van 1999 vast te stellen interne ICT-strategienota – die een termijn van drie jaar beslaat – een belangrijke activiteit zijn. Tevens zal de implementatie van een nieuw sturingsmodel de nodige aandacht vragen. Doel hierbij is, de mogelijkheden die ICT biedt voor verbetering van de primaire en ondersteunende processen tijdig te onderkennen en te ontplooien. Hierdoor is een hoger rendement uit ICT-investeringen te halen.

In dit kader zullen:

• de jaarlijkse ICT-planningen van dienstonderdelen een integraal onderdeel van de planning en control cyclus gaan vormen

• de taken en verantwoordelijkheden op de terreinen van beleid, planning en uitvoering worden aangescherpt.

Gegeven het feit dat ICT één van de terreinen is waarop EZ beleid ontwikkelt en het bedrijfsleven adviseert, ligt er een relatie tussen de interne inzet van ICT en het externe beleid. Om het innovatieve imago extern en intern hoog te houden, zal binnen EZ een ICT-competence center worden opgericht. Dit centrum zal bestaan uit:

• een ICT-proeftuin waarin nieuwe producten en technieken kunnen worden getest op bruikbaarheid voor EZ

• een ICT-denktank waarin zoveel mogelijk relevante kennis en ervaring wordt verzameld en uitgewisseld.

Uiteraard raakt ook de invoering van de euro EZ. Inmiddels is het aantal geautomatiseerde toepassingen geïnventariseerd en zal het jaar 2000 in het teken staan van de ombouw van deze toepassingen.

Bedrijfs- en Salarisadministratie

Het salarisadministratiesysteem voor geheel EZ is in het voorjaar 1999 vervangen door een nieuw, millenniumbestendig systeem. Desondanks zijn nood- en terugvalscenario's ontworpen ter opvang van eventuele calamiteiten bij de salarisverwerking begin 2000.

4.2 Voorlichting

De EZ-voorlichting draait om de kernthema's van EZ, die jaarlijks concreet worden uitgewerkt in verschillende producten en diensten zoals brochures, folders, symposia, werkconferenties, het servicemagazine Economische Zaken en de EZ-site op Internet. Die producten en diensten richten zich vooral op (groepen uit) het bedrijfsleven. Daarbij wordt veelvuldig samengewerkt met intermediaire organisaties.

In 2000 zal de in 1998 door EZ gestarte campagne duurzame energie worden afgerond, met een onderzoek naar de bereikte resultaten.

In 2000 zal EZ haar inspanningen intensiveren om het bedrijfsleven en de burgers te informeren over, en enthousiast te maken voor de mogelijkheden van ICT.

Voor het Ministerie is de EZ-site op Internet van groot belang in de communicatie met het bedrijfsleven en intermediaire organisaties. Halverwege 1999 werd de EZ-site maandelijks ongeveer 50 000 keer bezocht. Najaar 1999 wordt een verbeteringsslag afgerond. Zo is het mogelijk geworden dat gebruikers een eigen informatieprofiel opgeven, waardoor ze automatisch die informatie doorkrijgen die voor hen relevant is. De EZ-site is zo georganiseerd dat dagelijks actuele informatie wordt toegevoegd. Kamerbrieven, beleidsnota's etc. staan op de dag van verschijnen op de EZ-site.

De EZ-site moet de komende vier jaar uitgroeien tot het informatie-, transactie-, en communicatiekanaal van EZ. Om die ontwikkeling te ondersteunen, wordt eind 1999 het externe EZ-tijdschrift Economische Zaken grondig vernieuwd. Het nieuwe tijdschrift EZ-M dat tweewekelijks verschijnt, krijgt meer de functie om de doelgroepen van EZ te attenderen op ontwikkelingen en vervolgens door te verwijzen naar meer gedetailleerde informatie op de EZ-site. Het tijdschrift B&P wordt gratis toegezonden aan 10 000 personen op strategische posities in ondernemingen en intermediaire organisaties.

4.3 Financieel beleid en beheer

De regeringsnota «Van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording (Kamerstukken II, 1998/99, 26 573, nr. 1-2) betekent een belangrijke stap in de richting van »meer toegankelijke en toetsbaarde begrotingsstukken. Leidende gedachte is dat in begrotings- en verantwoordingsstukken een direct verband gelegd wordt tussen beleid, prestaties en geld. EZ heeft in het najaar 1998 een werkgroep ingesteld die zich buigt over de implicaties van deze ontwikkeling voor de EZ-begroting. EZ zal uiterlijk 1 mei 2000 een voorstel voor de beleidsmatige inrichting van de begroting bij de Staten-Generaal indienen, ter voorbereiding op de begroting «nieuwe stijl» die in september 2001 zal worden uitgebracht.

Het oordeel over de rechtmatigheid van uitgaven is sinds enige jaren bevredigend. In 1998 is besloten om de toetsing op de rechtmatigheid voor een geselecteerd aantal dossiers meer vooraf te gaan uitvoeren. Deze ex ante-toetsing komt bij de financiële stafbureaus van de directoraten-generaal te liggen, waarbij de directie Financieel-economische Zaken ex post-toezicht uitoefent. Deze verschuiving wordt gefaseerd doorgevoerd.

De apparaatsuitgaven van EZ zijn onderworpen aan een planning en control-cyclus. In 2000 wordt met kracht verder gewerkt aan het tot stand brengen van een transparante koppeling tussen uitgaven en processen en producten. Ook zal de sturing en beheersing aan de hand van kengetallen worden verbeterd.

De budgetteringsafspraak tussen de Ministeries van Financiën en van Economische Zaken wordt voortgezet. De reikwijdte van de budgetteringsafspraak is vermeld in de inleiding van de artikelsgewijze toelichting.

C. TOELICHTING PER BEGROTINGSARTIKEL

INLEIDING

Deze inleiding schetst in hoofdlijnen de samenstelling van de ontwerpbegroting 2000 van EZ (paragraaf 1) en de meest omvangrijke mutaties op de EZ-begroting, inclusief de in het Regeerakkoord afgesproken intensiveringen op de EZ-begroting (paragraaf 2). Paragraaf 3 gaat in op de taakstellingen waartoe het kabinet dit voorjaar voor de EZ-begroting heeft besloten. Voorts zijn in paragraaf 4 specificaties opgenomen van de EZ-uitgaven die vallen onder de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS) en het Grote Steden Beleid (GSB). Ook is een specificatie opgenomen van de budgetteringsafspraak die bestaat tussen het Ministerie van Financiën en EZ (paragraaf 5) en wordt – in aansluiting op de ontwerpbegroting 1999 – inzicht gegeven in het fiscale instrumentarium dat primair gericht is op het MKB (paragraaf 6). Tot slot gaat paragraaf 7 in op de in de artikelsgewijze toelichting gehanteerde begrotingspresentatie.

1. Begrotingstotalen en verdeling naar beleidsvelden

Onderstaande grafiek geeft inzicht in de omvang van de EZ-meerjarenbegroting en de verdeling daarvan over apparaatsuitgaven, reguliere beleidsuitgaven, niet-reguliere beleidsuitgaven1 , HGIS-uitgaven en de RA-intensiveringen.

Kasuitgaven Economische Zaken 1999, 2000 en 2004 (mln)

2. Majeure mutaties ontwerp-begroting 2000

Onderstaande tabellen bevatten de belangrijkste mutaties ten opzichte van de ontwerpbegroting 1999, inclusief de in het Regeerakkoord afgesproken intensiveringen op de EZ-begroting. Voor een toelichting op de afzonderlijke posten wordt verwezen naar het desbetreffende artikel. Een deel van de in deze tabel opgenomen mutaties is reeds toegelicht in de eerste suppletore begroting 1999. De HGIS-mutaties worden eveneens afzonderlijk gepresenteerd in paragraaf 4.

3. Nieuwe taakstellingen EZ-begroting 2000

Bij de begrotingsvoorbereiding 2000 heeft het kabinet besloten tot enkele bijdragen van de EZ-begroting aan de generale problematiek. In onderstaande tabel worden deze bijdragen gepresenteerd.

De invulling van de taakstelling ontvangsten casino's en de extra dividendontvangsten UCN zijn op de desbetreffende ontvangstartikelen verwerkt. De taakstelling op diverse uitgavenramingen is als volgt ingevuld.

4. Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS) en Grote Steden Beleid (GSB)

Sinds 1997 valt een deel van de EZ-begroting onder de HGIS en daarmee onder het aparte budgettaire regime voor de HGIS. Onderstaand overzicht bevat de HGIS-relevante posten in de EZ-begroting.

Het HGIS-relevante deel van de EZ-begroting is ten opzichte van de ontwerpbegroting 1999 gewijzigd als gevolg van een grondslagverbreding en door de toevoeging van enkele omvangrijke mutaties. In het Regeerakkoord is aangekondigd dat ook binnenlandse uitgaven voor internationale samenwerking onder de HGIS komen te vallen. In het kader van deze grondslagverbreding zijn de apparaatskosten van de EVD en de contributie aan de Benelux HGIS-relevant geworden.

De grote mutaties betreffen de toedeling van de eindejaarsmarge, de RA-intensivering voor Joint Implementation (JI) en de verwerking van de SENO/GOM-faciliteit op de Rijksbegroting. Onderstaand overzicht geeft het geheel van mutaties:

In het Regeerakkoord zijn afspraken gemaakt over het Grote Steden Beleid (GSB). Via de EZ-begroting wordt tot en met 2010 een bedrag van f 720 mln ingezet voor stadseconomie binnen het kader van het GSB. Hiervan is f 500 mln beschikbaar voor fysieke stadseconomie en f 220 mln voor niet-fysieke stadseconomie (starters en dergelijke). Voor de eerste convenantperiode (tot en met 2004) tussen het Rijk en de Grote Steden wordt vanuit EZ een bedrag gecommitteerd van f 251,7 mln voor fysieke stadseconomie en f 110,8 mln voor niet-fysieke stadseconomie (in verplichtingen, waarbij een deel van de kasuitgaven na 2004 beschikbaar komt). Op de EZ-begroting worden de uitgaven voor GSB geraamd op artikel 04.10.

5. Budgetteringsafspraak

Voor het grootste deel van de EZ-begroting bestaat tussen het Ministerie van EZ en het Ministerie van Financiën een budgetteringsafspraak. Daarmee wordt beoogd het doelmatig beheer te stimuleren en het overleg tussen vakdepartementen te vereenvoudigen. Voor de artikelen die vallen onder de HGIS geldt een afwijkend regime. Alle niet-HGIS artikelen vallen onder de budgetteringsafspraak, met uitzondering van de volgende artikelen:

Uitgaven

• 02.13 Projecten gefinancierd uit het Fes

• 03.08 Nedcar

• 05.07 Waterschade

• 08.01 Investeringsbijdragen en toeslagen WIR

• 09.21 COVA

• 09.22 Uitkering aan houder certificaten EBN B.V.

Ontvangsten

• 02.05 Ontvangsten uit het Fes

• 03.01 Ontvangsten staalindustrie (voorzover het dividendontvangsten betreft)

• 03.03 Ontvangsten uit bijdragen aan de industrie (voorzover het dividendontvangsten betreft)

• 04.03 Diverse ontvangsten regionaal beleid (voorzover het dividendontvangsten betreft)

• 05.12 Opbrengst casino's

• 08.01 Ontvangsten WIR

• 09.01 Aardgasbaten

• 09.02 Uitkeringen EBN B.V.

• 09.03 COVA

• 09.04 Dividend UCN N.V.

6. Overzicht MKB-instrumenten

Zoals toegezegd tijdens het Begrotingsonderzoek van 29 oktober 1997, bevatte de EZ-begroting 1999 een overzicht van EZ-instrumenten die primair gericht zijn op het MKB. Voor een nadere toelichting op de afzonderlijke instrumenten wordt verwezen naar de financiële stimulansen bijlage (bijlage 6). Tijdens het Begrotingsonderzoek van 30 september 1998 is verzocht om een aanvulling van het overzicht met fiscale regelingen die specifiek op het MKB zijn gericht. Daarom is hierover eveneens een tabel opgenomen in deze begroting.

7. Begrotingspresentatie

Getracht is het overzicht van het EZ-instrumentarium en het inzicht in de samenhang te verbeteren door in de artikelsgewijze toelichting – daar waar dienstig – aan het begin van de (hoofd)beleidsterreinen een figuur op te nemen waarin het desbetreffende instrumentarium op samenhangende wijze wordt gepresenteerd. In de figuren, die veelal de vorm van een matrix hebben, wordt het instrumentarium zoveel mogelijk geclusterd naar relevante categorieën en onderdelen. Vanwege de verschillen tussen de beleidsterreinen en de instrumenten zijn uiteraard ook de figuren verschillend van opzet.

Voorts zijn vanwege de compactheid en leesbaarheid van de begroting alleen de grotere en/of belangrijke mutaties toegelicht. Concreet is bij de toelichting van mutaties de volgende richtlijn gehanteerd:

• Verplichtingen- en ontvangstenmutaties die beleidsmatig relevant zijn of die groter zijn dan f 0,5 mln worden separaat gepresenteerd in de specificatietabel bij de artikelen en zo nodig nog nader toegelicht, waarbij mutaties groter dan f 2,5 mln in ieder geval nader worden toegelicht.

• De overige verplichtingen- en ontvangstenmutaties worden geclusterd gepresenteerd en alleen nader toegelicht wanneer het saldo van het cluster groter is dan f 2,5 mln.

1. UITGAVEN EN VERPLICHTINGEN

01.00 ALGEMEEN

Op dit hoofdbeleidsterrein zijn de apparaatsuitgaven van EZ geraamd, enkele parkeerartikelen, de uitgaven voor het Europees Octrooibureau, Adviescolleges en de bijdrage aan het agentschap Senter.

01.01 Apparaatsuitgaven EZ

a) De grondslag van het artikel

Op dit artikel worden de apparaatsuitgaven geraamd van het kernministerie en de buitendiensten. Tot het kernministerie worden gerekend de algemene leiding, de diensten voor de beleidsontwikkeling en -uitvoering en de ondersteunende diensten. Ten behoeve van het inzicht in de apparaatsuitgaven wordt per dienstonderdeel van EZ (kernministerie en buitendiensten) het apparaatsbudget in beeld gebracht. Het apparaatsbudget is daarbij verdeeld over de onderdelen «ambtelijk personeel», «overig personeel» en «materieel».

Kengetallen kernministerie en buitendiensten

Hierna worden drie tabellen met kengetallen gepresenteerd. De eerste tabel geeft inzicht in de opbouw van de totale personele raming voor EZ en de tweede tabel in de verdeling van de personele en materiële budgetten over de dienstonderdelen van het kernministerie en de buitendiensten. In de derde tabel wordt een uitsplitsing van het automatiseringsbudget van het kernministerie gepresenteerd (zie ook bijlage 1 voor het aantal begrotingsplaatsen per organisatie-eenheid). In de aansluitende toelichting na de tabel wordt ingegaan op de afzonderlijke dienstonderdelen die geraamd zijn op artikel 01.01. Ook wordt ingegaan op huisvesting en de invoering van de Euro. Daar waar mogelijk en zinvol zijn per dienstonderdeel kengetallen toegevoegd.

*het verschil van de totalen in deze tabel met de totalen in de bijlage 1 (personeel) wordt veroorzaakt doordat in deze tabel niet de begrotingssterkte van het agentschap Senter (224,5 fte) is opgenomen.

¹ Inclusief Minister en Staatssecretaris.

² De personele en materiële uitgaven in 1998 e.v.j. zijn geraamd op artikel 01.01. Als gevolg van de verdeling van de artikelsubs Materieel Kernministerie, Automatisering en Voorlichting over de budgetten van de dienstonderdelen, wijken de materiële budgetten per artikelsub (geraamd bij «De cijfers en de verdeling in artikelonderdelen») af van de in deze tabel geraamde materiële budgetten.

³ Exclusief externe accountants.

⁴ Betreft de budgetten die niet specifiek toehoren aan een dienstonderdeel.

*Bij de beheersing van het automatiseringsbudget voor het kerndepartement wordt een onderscheid gemaakt in uitgaven ten behoeve van exploitatie en uitgaven ten behoeve van nieuwe ontwikkelingen. Alle uitgaven voor onderhoud en vervanging van apparatuur worden geclassificeerd als exploitatie. De overige uitgaven betreffen nieuwe ontwikkelingen.

Toelichting op de tabel

De realisatie 1998 voor nieuwe ontwikkelingen bevat ook de implementatie van Windows NT en is daarom substantieel hoger dan de raming 1999. Het verschil tussen 1999 en 2000 wordt veroorzaakt door een extra budget voor DOC-IT (elektronische opslag van documenten/digitale archivering) en onderzoeken naar groupware.

Huisvesting

Met ingang van 1999 heeft elk ministerie in het kader van de Stelselwijziging Rijkshuisvesting een budget voor huisvesting gekregen. Onderstaand is een kengetal opgenomen waarin de huur en overige huisvestingsuitgaven per fte zijn opgenomen. Het kengetal betreft het gehele ministerie (exclusief het agentschap Senter).

Millennium

Een toelichting op de stand van zaken van de millenniumproblematiek is opgenomen in hoofdstuk 1 van het algemeen deel van de Memorie van Toelichting.

Euro

Na de besluitvorming in mei 1998 over deelname van Nederland aan de invoering van de euro (derde fase van de EMU), is binnen EZ begonnen aan de verdere uitwerking van een projectmatige aanpak van de invoering van de euro binnen het Ministerie. Langs de lijnen van het tijdschema met primaire mijlpalen zoals dat door de Ministerraad is vastgesteld, wordt na de uitwerking van de plannen nu gewerkt aan de uitvoering van de eerste activiteiten.

Gezien de benodigde voorbereidingstijd en de behoefte om begin 1999 al te beschikken over de eerste statistieken met eurogegevens, is binnen het CBS de aanpak van uitvoerende activiteiten al vroeg gestart. De nadruk heeft daarbij gelegen op het aan de invoerkant (aanlevering van gegevens) geschikt maken van de systemen voor zowel gulden- als eurogegevens. Inmiddels zijn ook aan de uitvoerkant (statistiek-productie) aanpassingen gepleegd, waardoor de eerste statistieken met eurogegevens vanaf begin 1999 beschikbaar zijn.

Onderstaand wordt nader ingegaan op de verschillende diensten van EZ.

Bureau voor de Industriële Eigendom (Bureau IE); formatie 164,6 fte en budget f 28,169 mln

Het Bureau IE is belast met de uitvoering van de Rijksoctrooiwet. Uit deze taak vloeien de twee hoofdactiviteiten van het Bureau voort, te weten:

• beschermen: het verlenen van octrooien conform de Rijksoctrooiwet (oude en nieuwe wet) en het bijhouden van een openbaar register van geldende octrooien;

• verspreiden: het actief verspreiden van octrooi-informatie.

Daarnaast is de directeur van het Bureau IE belast met de vertegenwoordiging van de Staat der Nederlanden in internationale organisaties die bij internationale verdragen op het gebied van de intellectuele eigendom zijn opgericht. Deze zijn het Benelux Merkenbureau, de World Intellectual Property Organization (WIPO), het Europees Octrooibureau (EOB) en het Europees Merkenbureau.

Onderstaande tabellen geven een overzicht van de producten die door het Bureau I.E. worden voortgebracht, de daaraan verbonden kostprijzen en de daarbij gehanteerde kwaliteitscriteria.

*De kosten per product bevatten zowel de apparaatskosten (art. 01.01) als de kosten voor adviezen EOB (art. 01.12), de bijdrage aan de WIPO en de beschikbare middelen voor de uitvoering van het doelgroepenbeleid (art. 02.12)

**Voor de verdeling van de kosten 1998 is de procentuele verdeling 1999 gehanteerd

***Met het instandhouden van de bibliotheekcollectie zijn (nog) geen kosten per eenheid berekend. De totale daarmee gepaard gaande kosten zijn f 5,6 mln; f 5,9 mln; f 5,9 mln voor de jaren 1998, 1999 en 2000

Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS); formatie 2250 fte en budget f 311,231 mln

Het CBS is op grond van het koninklijk besluit van 9 januari 1899 (Stb. 1899, 43), laatstelijk gewijzigd bij koninklijk besluit van 21 januari 1967 (Stb. 1967, 89), belast met het verzamelen, bewerken en publiceren van alle statistische opgaven, die voor de praktijk of de wetenschap nuttig worden geacht.

Voor een toelichting op het werken in opdracht wordt verwezen naar ontvangstenartikel 01.31 Ontvangsten Centraal Bureau voor de Statistiek.

In 1999 is een Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) naar de bedrijfsvoering van het CBS verricht. De verwachting is dat het eindrapport (samen met het Kabinetsstandpunt) ultimo van dit jaar aan de Tweede Kamer wordt aangeboden.

Op 1 april 1999 heeft de Minister van EZ maatregelen gepresenteerd ter verbetering van de effectiviteit en efficiency van het CBS (Kamerstukken II 1998/99, 24 465, nr. 1). Het streven daarbij was (en is nog steeds) om het CBS om te vormen tot een moderne organisatie die ook in de verdere toekomst berekend is voor zijn taak. Daartoe zijn op 1 april de volgende maatregelen voorgesteld:

• het met kracht voortzetten van het lopende verbeteringstraject van de CBS-productieprocessen;

• het creëren van een verdere bestuurlijke zelfstandigheid en;

• het meer geconcentreerd huisvesten van divisieonderdelen van het CBS

Nader onderzoek, alsmede overleg tussen betrokken partijen (onder wie de Tweede Kamer), heeft intussen geleid tot een gedeeltelijke aanpassing van het oorspronkelijke plan. Belangrijkste wijziging betreft het handhaven van een volwaardige vestiging in Heerlen. Momenteel wordt het voorliggende plan in overleg met direct betrokkenen nader uitgewerkt.

Onderstaand zijn enkele kengetallen voor het CBS opgenomen. Waar vorig jaar nog de uitgaven per divisie de grondslag voor de toerekening van de uitgaven en formatie vormde, is dat in onderstaande tabel het statistisch thema.

*betreft saldo van uitgaven en ontvangsten per statistisch thema

**inclusief uitgaven en ontvangsten voor het CBS die op de centrale budgetten geboekt worden

Toelichting op de tabel

De toename van de post «niet statistische onderwerpen» wordt grotendeels veroorzaakt door de toevoeging van een huisvestingsbudget (f 19,1 mln) in het kader van de Stelselwijziging Rijkshuisvesting.

Centraal Planbureau (CPB); formatie 138,6 fte en budget f 25,387 mln

De taak van het CPB is het maken van onafhankelijke analyses en prognoses die wetenschappelijk verantwoord en up-to-date zijn en die relevant zijn voor het beleid van de regering, het parlement en andere maatschappelijke organisaties, zoals politieke partijen en bedrijfsleven. Voor aanvullende projecten, waarbij de uitgaven gedekt worden door de inkomsten zijn, naast de reguliere formatie, 15 fte geraamd. De ontvangsten van het CPB worden op het ontvangstenartikel 01.21 Ontvangsten Centraal Planbureau geraamd.

¹exclusief tijdelijk personeel

Toelichting op de tabel

De stijging van de apparaatskosten in 1999 van het aantal onderzoeksprojecten (nr. 4) wordt veroorzaakt door de vervulling van openstaande vacatures uit 1998. De daling van de apparaatskosten 1999 en 2000 ten opzichte van 1998 van het aantal externe notities (nr. 6) is het gevolg van extra werkzaamheden in 1998 voor het analyseren van de verkiezingsprogramma's en het regeerakkoord.

Economische Controle Dienst; formatie 275,1 fte en budget f 37,456 mln

De ECD is belast met de uitvoering van taken op het gebied van het voorkomen en bestrijden van economische (bedrijfs-)criminaliteit. Daarnaast voert de ECD specifieke onderzoeksopdrachten uit op verzoek van de Minister van EZ of andere ministers.

Ter uitwerking van het Regeerakkoord (Hoofdstuk VIII) heeft het kabinet besloten de ECD te herpositioneren. Dit betekent dat de ECD per 1 september 1999 over is gegaan gaan naar het Ministerie van Financiën. Daar zal de ECD binnen de Belastingdienst samen met de FIOD als een eenheid onder één leiding worden gebracht.

De voorbereiding van de begroting 2000 heeft nog bij EZ plaatsgevonden waardoor de raming is opgenomen in deze begroting.

Toelichting op de tabel

Aan de ECD is in het kader van de intensivering horizontale fraudebestrijding in 1999 f 2,2 mln en vanaf 2000 f 4,8 mln toegekend (zie Kamerstukken II 1998/99, 26 200 hoofdstuk XIII, nr. 2, blz. 66). Deze middelen worden ingezet ten behoeve van uitbreiding van bestaande capaciteit op het terrein van merkenfraude, assurantiefraude en faillissementsfraude en voor een nieuw op te richten kennis- en inlichtingencentrum horizontale fraudebestrijding.

De toename van het aantal fte's bij de aandachtsgebieden «effecten- en kredietwezen» en «overige financieel economische ordening», vloeit voort uit de nota Integriteit Financiële sector (Kamerstukken II 1997/98, 25 380, nr. 2, blz. 24).

Staatstoezicht op de Mijnen (SodM); formatie 47,6 fte en budget f 7,942 mln

SodM houdt toezicht op de naleving van wettelijke regelingen die van toepassing zijn op het opsporen en het winnen van delfstoffen. Het gaat daarbij vooral om gas, aardolie en zout in Nederland en het Nederlandse deel van het continentaal plat. De taak van de dienst richt zich voornamelijk op de terreinen veiligheid, gezondheid en milieu, alsmede op de bescherming van delfstoffen en het voorkomen van schade of hinder. De dienst voert zijn taken uit krachtens het Mijnreglement 1964, het Groevenreglement 1947, het Mijnreglement Continentaal plat en een aantal andere wetten. De werkzaamheden van SodM zijn ondergebracht in vier primaire processen: toezicht, beleidsadvisering, opsporing en meewerken aan de uitvoering. Dit laatste proces betreft het uitgeven van alle in de mijnreglementen genoemde beschikkingen waarvoor de Inspecteur-Generaal der Mijnen is gemandateerd.

*Veiligheids- en gezondheidsdocumenten

**Bedrijfsmilieuplannen

Toelichting op de tabel

De daling van de uitgaven per prestatie bij de beoordeling van de zorgsysteem documenten (nr. 1) en de stijging bij bedrijfsinterne audits (nr. 2) zijn het gevolg van het meer op elkaar afstemmen van deze twee activiteiten. De toename per projectmatige inspectie (nr. 6) heeft te maken met de keuze van onderwerp en met hogere eisen aan rapportage en follow-up.

EVD; formatie 129,1 fte en budget f 19,043 mln

Op dit artikel worden de apparaatsuitgaven van de EVD geraamd. Het beleidsbudget wordt geraamd op artikel 07.04 Economische voorlichting en exportpromotie. Voor een nadere toelichting op de EVD en de kengetallen zij verwezen naar artikel 07.04.

Nederlandse mededingingsautoriteit (NMa); formatie 120,1 fte en budget f 23,803 mln

De NMa, opgericht per 1 januari 1998, houdt toezicht op naleving van de Mededingingswet (Stb. 1997, 242) en de Elektriciteitswet 1998 (Stb. 1998, 427). De Mededingingswet verbiedt concurrentiebeperkende afspraken en misbruik van economische machtspositie. Daartoe moeten onder andere concentraties van ondernemingen met een gezamenlijke omzet boven een bepaalde grens worden getoetst.

Er is gekozen voor administratiefrechtelijke handhaving door een aparte uitvoeringsorganisatie met een adequate sanctiebevoegdheid.

De taken van de NMa uit hoofde van de Mededingingswet zijn:

• het nemen van beslissingen op aanvragen om ontheffing van het kartelverbod;

• het opsporen en sanctioneren van overtredingen van de Mededingingswet;

• het behandelen van klachten over (vermeende) overtredingen van de Mededingingswet;

• het toetsen van voorgenomen concentraties en vervolgens het toestaan dan wel verbieden ervan;

• het behandelen van bezwaar- en beroepszaken.

De Dienst uitvoering en toezicht Elektriciteitswet (DTe, formatie 15 fte en budget f 3,3 mln) maakt onderdeel uit van de NMa. De DTe oefent toezicht uit op de tarieven waartegen en technische voorwaarden waaronder van de elektriciteitsnetwerken gebruik kan worden gemaakt. Daarnaast wordt toezicht gehouden op de leveringsvoorwaarden waaronder elektriciteit wordt geleverd aan afnemers die geen keuzevrijheid hebben ten aanzien van hun leverancier. Voorts beoordeelt de DTe de netcapaciteit en wordt de vergunningverlening voorbereid.

De apparaatsuitgaven van de DTe worden in de begroting afzonderlijk van de NMa geraamd omdat 60% van de apparaatsuitgaven van DTe worden gedekt door middel van een bijdrageregeling ex artikel 65 van de Elektriciteitswet 1998. Deze ontvangsten worden geraamd op het ontvangstenartikel 01.01 Diverse ontvangsten.

Toelichting op de tabel

Bovenstaande tabel geeft een overzicht van de belangrijkste activiteiten van de NMa voortvloeiende uit de Mededingingswet. De verdere uitwerking van deze kengetallen, evenals de kengetallen met betrekking tot de Elektriciteitswet zijn nog in ontwikkeling.

De «ontheffingsverzoeken voor het kartelverbod in het kader van de overgangsregeling» (1b) betreffen de verzoeken die in het kader van de overgangsregeling ingediend konden worden tot 1 april 1998. Op deze ontheffingsverzoeken werden in 1998 en zullen in 1999 beslissingen worden genomen. De verwachting is dat dit zal leiden tot een (aanzienlijke) toename in het aantal bezwaaren beroepszaken in 2000.

b) De cijfers en de verdeling in artikelonderdelen

c) De toelichting bij de cijfers

ad 1: Desaldering met ontvangstenartikel 01.21 Ontvangsten Centraal Planbureau in verband met werken in opdracht door het CBP.

ad 2: De totale uitgaven voor de nog op te lossen EZ-interne Euro-problematiek bedragen ruim f 17,3 mln. Dekking is voor f 8,7 mln afkomstig uit een overheveling uit de aanvullende post op de Rijksbegroting. De overige f 8,7 mln is deels (f 5,1 mln) opgevangen binnen de bestaande budgetten en deels (f 3,6 mln) vrijgemaakt binnen het totaal van de EZ-begroting.

ad 3: Betreft samenstel van de volgende (tijdelijke) formatieve uitbreidingen en kosten van tijdelijke (aanvullende) inhuur:

• uitbreiding NMa met 34 fte in verband met groter werkaanbod (f 3,5 mln structureel met ingang van het jaar 2000). Als gevolg van het grote aantal ontheffingsverzoeken is bovendien aanvullende inhuur noodzakelijk (f 1,1 mln en f 0,5 mln in 2000 respectievelijk 2001).

• reorganisatie en uitbreiding EVD (structureel f 0,6 mln) en compensatie van artikel 07.04 in verband met tijdelijk personeel ten behoeve van opdrachten (f 1,8 mln in 1999).

• reorganisatiekosten (tijdelijke externe inhuur en begeleiding) van de directie Personeel Organisatie en Informatie (f 2,0 mln en f 1,0 mln in 1999 respectievelijk 2000).

• verlenging projectgroep Markwerking, deregulering en wetgevingskwaliteit tot en met 2002 (f 0,5 mln)

ad 4: Raming van de structurele kosten van de met ingang van 1998 geïntroduceerde PC-financieringsregeling voor EZ-ambtenaren.

ad 5: Bij eerste suppletore begroting 1999 (Kamerstukken II 1998/99, 26 533, nr. 2, blz. 3) zijn de voorlopige financiële consequenties verwerkt van de voorgenomen maatregelen ter verbetering van de efficiency van het CBS. Op grond van nader onderzoek en overleg tussen betrokkenen is het oorspronkelijke voorstel bijgsteld. Voor- gestelde mutatie betreft de financiële vertaling van deze bijstelling. Het plan gaat uit van een netto besparing van 300 fte's. De te reali- seren financiële besparing loopt op tot f 25 mln per jaar vanaf 2003. Voor de uitvoering van het plan is tot 2008 een bedrag van in totaal f 95 mln beschikbaar. Voor een nadere (inhoudelijke) toelich- ting zij verwezen naar onderdeel a) grondslag van het artikel. Momenteel wordt gewerkt aan een nadere uitwerking van het bijgestelde plan. Dit kan leiden tot een andere verdeling over de jaren van de verwachte uitgaven en besparingen (financieel en formatief). De Tweede Kamer wordt hierover te zijner tijd nader geïnformeerd.

ad 6: Betreft overloop naar 1999 en 2000 van in 1998 niet aangewende middelen voor uitvoering van het «Businessplan 1996–2000» van het CBS.

ad 7: In het kader van de stelselwijziging Rijkshuisvesting is een structureel budget voor huisvesting aan de EZ-begroting toegevoegd (zie Kamerstukken II 1998/99, 26 200 hoofdstuk XIII, nr. 2, blz. 66). Dit betrof een voorlopig budget. Inmiddels is het definitieve budget vastgesteld. De voorgestelde mutatie betreft het verschil tusen het voorlopige en het definitieve budget (inclusief het budget voor onderhanden werk).

ad 10: Overheveling van artikel 01.03 Loonbijstelling en artikel 01.04 Prijsbijstelling, inclusief loon- en prijsbijstelling uit de HGIS.

ad 11: Overheveling van artikel 01.06 Post actief personeel in verband met de reeds eerder gewijzigde interne beheersingsmethodiek van de uitgaven voor wachtgeld.

01.03 Loonbijstelling

b) De cijfers en de verdeling in artikelonderdelen

Economische code: 01 Functionele code: 11.9

De toelichting bij de cijfers

Het grootste deel van de mutatie betreft de verdeling van loonbijstelling over diverse artikelen.

Ook zijn beschikbare middelen met ingang van 2000 ingezet voor diverse prioriteiten binnen de EZ-begroting.

01.04 Prijsbijstelling

b) De cijfers en de verdeling in artikelonderdelen

Economische code: 01 Functionele code: 11.9

De toelichting bij de cijfers

ad 1: Betreft de toevoeging van het deel van de prijsbijstelling dat, in afwachting van de definitieve omvang van de algehele problematiek op de Rijksbegroting, bij eerste suppletore wet nog niet was uitgedeeld.

ad 2: De mutatie betreft de verdeling van prijsbijstelling over diverse artikelen.

ad 3: Betreft de inzet van beschikbare middelen voor diverse prioriteiten binnen de EZ-begroting.

01.05 Onvoorzien

b) De cijfers en de verdeling in artikelonderdelen

Economische code: 01 Functionele code: 11.9

01.06 Uitgaven post-actief personeel

a) De grondslag van het artikel

Op dit artikel worden de uitgaven geraamd ten behoeve van personeel dat niet langer voor EZ actief is, waarbij het voornamelijk gaat om wachtgelden. Sinds 1997 worden, als gevolg van de gewijzigde interne toerekeningssystematiek, tevens uitgaven voor post-actief personeel geraamd op artikel 01.01 Apparaatsuitgaven EZ. Op artikel 01.06 blijven alleen de uitgaven geraamd, die samenhangen met de post-actieven conform de oude systematiek. Het gevolg is dat de raming voor post-actieven op artikel 01.06 op de lange termijn zal dalen en dat de raming op 01.01 geleidelijk zal stijgen. Onderstaande tabel geeft een indicatie van de ontwikkeling van het aantal wachtgelders en het budget dat er mee is gemoeid.

*Betreft totaal van 0106–020 en 0101–030 incl. apparaatsuitgaven USZO.

**De feitelijk gemiddelde uitkering zal van dit bedrag afwijken omdat onder 1 de totale uitgaven zijn opgenomen en onder 2 het aantal wachtgelders per ultimo van elk jaar.

Toelichting op de tabel

De oploop van het (rekenkundig) gemiddeld uitgekeerd bedrag hangt samen met de introductie van de regeling Flexibel Pensioen en Uittreden (FPU) en de FPU-aanvullingsovereenkomst inzake premiebetaling Ouderdomspensioen/ Nabestaandenpensioen (OP/NP). Deze regeling kent andere aanspraken en garanties dan de VUT regeling, onder andere ten aanzien van uitkeringshoogte, pensioenopbouw en het Besluit Tegemoetkoming Ziektekosten Rijkspersoneel (BTZR). Omdat aan de wachtgelders die het gevolg zijn van de Grote Efficiency Operatie de garantie is gegeven dat deze na het wachtgeld met VUT kunnen, wordt het verschil tussen de flexibele pensionering en de VUT-regeling vanuit dit artikel aangevuld. Daarnaast is in de raming onder meer rekening gehouden met mogelijke extra uitgaven in het kader van de Regeling uitkering wegens functioneel leeftijdsontslag.

b) De cijfers

Economische code: 11 Functionele code: 11.0

c) De toelichting bij de cijfers

ad 1: Overheveling naar artikel 01.01 Apparaatsuitgaven EZ in verband met de reeds eerder gewijzigde interne beheersing van de uitgaven voor wachtgeld.

ad 2: Als gevolg van afname van het aantal wachtgelders door uitstroom, kan de raming op dit artikel neerwaarts worden bijgesteld.

01.08 Nog te verdelen bedragen

ad 1: De interne taakstelling voor de EZ-begroting die het resultaat was van de besluitvorming rond Voorjaarsnota en Kaderbrief, wordt ingevuld binnen het geheel van de EZ-begroting.

ad 2: Betreft een generale taakstelling waartoe het kabinet bij de Kaderbriefbesprekingen heeft besloten. Deze taakstelling is vooralsnog geparkeerd op het artikel «Nog te verdelen bedragen» en zal in de begrotingsvoorbereiding 2001 worden ingevuld.

ad 3: Het bijgestelde plan ter verbetering van de effectiviteit en efficiency van het CBS brengt in de eerste jaren per saldo lagere uitgaven met zich mee dan voor het oorspronkelijke reorganisatieplan geraamd. Ook is eerder sprake van besparingen dan in het eerdere voorstel. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar artikel 01.01 Apparaatsuitgaven EZ, onderdeel c). De hierdoor beschikbaar komende middelen worden in afwachting van nadere besuitvorming over de aanwending op dit artikel geparkeerd.

01.12 Europees Octrooibureau

a) De grondslag van het artikel

Op dit artikel worden de uitgaven aan het Europees Octrooibureau (EOB) geraamd. Nederland neemt op grond van het verdrag van München (1973) deel in het Europees Octrooiverdrag. Dit verdrag voorziet in een octrooiverleningsprocedure waarbij de verleende octrooien geldig zijn binnen de bij het verdrag aangesloten landen.

Bijdrage pensioenen EOB; budget f 2,009 mln

Gepensioneerde medewerkers van het EOB hebben recht op teruggave van een deel van de, in het vestigingsland, op hun pensioenen geheven belastingen. Het gaat hierbij om circa 140 pensioengerechtigden. Teveel geheven belastingen worden door het EOB aan haar voormalige werknemers terugbetaald en later met het betreffende land verrekend (tax-adjustments). Het Ministerie van Financiën (de Belastingdienst) voert controle uit op de te verrekenen tax-adjustments.

Adviezen door het EOB; budget f 5,3 mln

Volgens internationale verdragen is het Bureau IE verplicht om internationale nieuwheidsonderzoeken uit te besteden aan het Europees Octrooibureau. Daarnaast kan het Bureau, onder meer als gevolg van gebrek aan specifieke kennis op bepaalde technologiegebieden, ook genoodzaakt zijn een deel van de nationale aanvragen aan het EOB uit te besteden. De totale jaarlijkse uitgaven voor door het EOB te verrichten nieuwheidsonderzoeken staan in nauw verband met exogene factoren als tariefstelling en productiecapaciteit van het EOB. De uitgaven over 1998 en de verwachte ontwikkeling voor de jaren 1999 en 2000 zijn in de onderstaande tabel gespecificeerd.

Toelichting op de tabel

Het aantal onderzoeken heeft de laatste jaren sterk gefluctueerd, voornamelijk als gevolg van de overgang van de oude (1910) naar de nieuwe Rijksoctrooiwet (1995). Voor wat betreft de nieuwe wet zijn nog slechts beperkte ervaringscijfers opgebouwd. Wel kan worden vastgesteld dat in 1998, evenals in 1997, het aantal aangevraagde onderzoeken groter was dan verwacht. Deze trend zal zich in de komende jaren mogelijk voortzetten. Daarnaast zal naar verwachting het door het EOB in rekening gebrachte tarief dalen. In afwachting van deze ontwikkelingen is de raming niet aangepast.

b) De cijfers

Economische code: 12 Functionele code: 11.1

01.15 Adviescolleges

a) De grondslag van het artikel

Sinds 1998 worden de uitgaven voor adviescolleges (als bedoeld in de Kaderwet adviescolleges, niet zijnde een adviescollege als bedoeld in artikel 3 of 6 van die wet) op een apart artikel geraamd. Op de EZ-begroting gaat het hierbij om de Algemene Energie Raad (AER), de Adviesraad voor Wetenschap en Techniek (AWT), de Raad van Deskundigen voor de Nationale Standaarden en het EZ-personeel van de adviescolleges.

b) De cijfers en de verdeling in artikelonderdelen

01.55 Bijdrage aan het agentschap Senter

a) De grondslag van het artikel

Op dit artikel wordt de bijdrage van EZ aan het agentschap Senter geraamd. Zie wetsartikel 3 voor een nadere toelichting op het agentschap Senter. De raming op artikel 01.55 wijkt af van de door Senter geraamde jaarlijkse bijdragen van EZ in wetsartikel 3. Voor 1999 is de raming bij artikel 01.55 licht hoger dan de Senter-raming van de EZ-bijdrage (f 62,0 mln), omdat in laatstgenoemde raming nog geen rekening gehouden is met alle aanvullende EZ-opdrachten die voor het lopende uitvoeringsjaar verwerkt zijn bij artikel 01.55. Voor latere jaren is er een verschil omdat in de raming van artikel 01.55 onder andere nog geen rekening is gehouden met incidentele, kortlopende opdrachten, die lopende een uitvoeringsjaar worden verstrekt, en omdat aan artikel 01.55 lopende het uitvoeringsjaar nog budget wordt toegevoegd voor nieuwe programma's.

Kengetallen over de voor EZ uitgevoerde regelingen zijn bij de desbetreffende artikelen opgenomen.

b) De cijfers en de verdeling in artikelonderdelen

c) De toelichting bij de cijfers

01.61 Personeel en materieel EZ, exclusief CBS

a) De grondslag van het artikel

Met ingang van de begroting 1997 zijn de apparaatsuitgaven geraamd op artikel 01.01 Apparaatsuitgaven EZ. Op dit artikel worden nog slechts betalingen op in het verleden aangegane verplichtingen geraamd.

b) De cijfers en de verdeling in artikelonderdelen

Economische code: 12 Functionele code: 11.0

02.00 INDUSTRIEEL EN ALGEMEEN TECHNOLOGIEBELEID

Matrix van de technologiestimuleringsregelingen

*Enkele subsidie-regelingen hebben betrekking op meerdere onderzoeksfasen. Omdat het budget niet goed is uit te splitsen naar één bepaalde fase is het budget bij één onderdeel aangegeven.

**De hier genoemde budgetten betreffen kas-bedragen omdat een vergelijking op verplichtingenbasis een onevenwichtig beeld geeft. De overige bedragen betreffen verplichtingen-budgetten.

De bovenstaande matrix is een schematische weergave van het technologieinstrumentarium. De rijen hebben betrekking op de verschillende stadia van het R&D-onderzoek waarop de regeling betrekking heeft. In de kolommen zijn de regelingen per beleidsthema opgenomen. De verschillende stadia van onderzoek zijn:

1. Fundamenteel en industrieel onderzoek; dit is onderzoek dat niet direct gericht is op een commerciële toepassing;

2. preconcurrentiële ontwikkeling; deze ontwikkeling vindt vóór de marktintroductie plaats en heeft tot doel ontwikkelde technieken geschikt te maken voor de markt;

3. Kennisdiffusie; dit is van belang om te zorgen dat van bestaande kennis zoveel mogelijk geprofiteerd kan worden. Deze fase valt – over het algemeen – rond de marktintroductie. Vandaar dat marktintroductieinstrumenten en startersinitiatieven hierbij zijn opgenomen.

Het subsidieinstrumentarium voor technologiebeleid heeft in principe een generiek karakter. Er worden bij drie beleidsthema's extra of aanvullende accenten gelegd op specifieke technologiegebieden, omdat het generieke instrumentarium daar onvoldoende ondersteuning biedt.

Milieutechnologie

De overheid streeft ernaar om economische groei en verbetering van het milieu hand in hand te laten gaan. Technologische ontwikkelingen als hulpmiddel om de ontkoppeling tussen milieudruk en economische groei te realiseren, zijn daarom meer dan gewenst. Aangezien het bedrijfsleven uit de ontwikkeling en toepassing van milieutechnologie minder voordelen haalt dan de maatschappij, zal de overheid de marktpartijen moeten compenseren om deze over te halen aandacht te schenken aan het milieurendement.

ICT

De ICT-sector is een van de snelst groeiende sectoren van de Nederlandse economie. Om deze groei te behouden is een aantal speciale regelingen in het leven geroepen. Enkele van de punten die speciale aandacht hebben, zijn de oprichting van Twinning Centra, het openstellen van stimuleringsfondsen voor ICT-gerelateerde technische ontwikkelingen en het ondersteunen van de elektronische snelweg.

Lucht- en ruimtevaart

De betrokkenheid van de overheid bij het luchtvaartcluster is gebaseerd op de risico's in deze sector, de lange terugverdientijden van de investeringen (15 à 20 jaar) en de ondersteuning die instituten en bedrijven in andere landen ontvangen. De overheid is nauw betrokken bij het ruimtevaartcluster vanwege de enorme kosten die eraan verbonden zijn. Daarnaast is de overheid de grootste afnemer en belanghebbende bij vernieuwende ruimtevaarttoepassingen (bijvoorbeeld aardobservatie).

Stroomlijning

In de nota «Ruimte voor Industriële Vernieuwing» (Kamerstuk II 1998/99, 26 628-XIII, nr. 1) is onder andere aangekondigd dat het technologieinstrumentarium zal worden gestroomlijnd. Zie hiervoor paragraaf 1.4 van de Memorie van Toelichting.

02.01 Onderzoek en voorlichting ten behoeve van technologiebeleid

a) De grondslag van het artikel en het te voeren beleid

Betreft uitsluitend de financiële afwikkeling van verplichtingen die tot en met 1994 zijn aangegaan.

b) De cijfers

Economische code: 12 Functionele code: 11.0

02.02 Specifieke bedrijfsgerichte technologiestimulering

a) De grondslag van het artikel en het te voeren beleid Samenwerkingsinstrument; budget f 91,757 mln

Het Besluit subsidies bedrijfsgerichte technologische samenwerking (BTS, Stb. 1996, 638) richt zich zowel op samenwerking op R&D-gebied tussen bedrijven en kennisinstellingen als op samenwerking tussen bedrijven onderling. Het gaat hierbij om grote, middelgrote en kleine bedrijven. Het instrument heeft een generiek karakter.

Het is overigens niet uit te sluiten dat veelbelovende R&D-projecten door hun inhoud en omvang niet passen in het op samenwerking gerichte instrumentarium. In die (uitzonderlijke) gevallen kan EZ er toe overgaan binnen haar begroting ruimte te vinden voor dergelijke projecten. Elk voornemen tot ondersteuning van een dergelijk project wordt vooraf aan de Tweede Kamer voorgelegd.

Programma Schoner Produceren

Het Programma Schoner Produceren heeft als doel middelgrote en kleine bedrijven te activeren tot het op economisch verantwoorde wijze verminderen van de milieubelasting.

Met het programmaonderdeel Voorlichting en Doorlichting worden intermediaire organisaties gesteund die projecten uitvoeren om het MKB bewust te maken van rendabele milieumaatregelen, bijvoorbeeld op het gebied van milieutechnologie, milieugerichte productontwikkeling, energie-effiency, bedrijfsinterne milieuzorg, preventie van afval en emissies. Indien een bedrijf zich laat adviseren over energie- en/of milieuefficiency, kan een deel van de externe advieskosten worden vergoed uit het programmaonderdeel Energie-efficiency en Milieuadvies. In het uitvoeringsjaar wordt het budget vanuit artikel 09.01 en vanuit de begroting van het Ministerie van VROM naar artikel 02.02 (onderdeel Milieu/PBTS) overgeheveld.

Milieu referentie projecten; budget f 4 mln

Voor het midden- en kleinbedrijf bestaat de subsidieregeling referentieprojecten milieutechnologie (Stcrt. 1998, 15). De regeling heeft als doel middelgrote en kleine producenten van milieutechnologie te steunen bij het plaatsen van nieuwe milieutechnologie bij een eerste afnemer. Hiertoe wordt het verkrijgen van een referentie voor een nieuwe milieutechnologie gesubsidieerd. Een referentie kan worden opgebouwd door het laten uitvoeren van een meetprogramma of door het demonstreren van een eerste praktijktoepassing.

First-Mover Faciliteit; budget f 15 mln

Voor grotere milieutechnologieprojecten is in de nota Milieu en Economie de introductie van een First-Mover Faciliteit aangekondigd. Deze faciliteit heeft tot doel om de marktintroductie van nieuwe milieutechnologie te bevorderen door de financiële risico's voor de eerste afnemer te verminderen. Momenteel wordt, als kritieke succesfactor bij de ontwikkeling van een First-Mover Faciliteit, de bereidheid onderzocht van commerciële financierings- en/of verzekeringsmaatschappijen om in de faciliteit te participeren.

Economie, Ecologie en Technologie (EET); budget f 111,9 mln

Het Besluit subsidies Economie, Ecologie en Technologie (Stb. 1997, 13) biedt een financiële bijdrage aan initiatieven van bedrijven en kennisinstellingen voor het integreren van economie, ecologie en technologie. Doel van de regeling is het realiseren van doorbraken die op middellange termijn leiden tot aanmerkelijke positieve gevolgen voor de Nederlandse economie, de kennispositie van Nederland en nationale of mondiale ecologische vraagstukken. Zie voorts ook het algemeen deel van de memorie van toelichting, paragraaf 2.1.1.

Het aantal gehonoreerde aanvragen over de jaren verloopt enigszins grillig. Dit wordt veroorzaakt doordat de EET-tenderperioden een cyclus van acht maanden kennen. In het ene jaar valt derhalve de afwikkeling van twee tenders, in het daarop volgende jaar de afwikkeling van één tender.

Actieplan Life Science f 20,0 mln

In het actieplan voor starters op het gebied van life sciences (Kamerstukken II 1998/99, 25 518, nr. 17) wordt aangegeven dat Nederland op dit terrein een sterke kennispositie heeft. Deze kennispositie wordt echter onvoldoende te gelde gemaakt door commerciële activiteiten. Het doel van het actieplan is dan ook een substantiële groei van het aantal startende life sciences bedrijven – jaarlijks 15 tot 20 – te bewerkstelligen. De rol van de overheid is gericht op het stimuleren van marktinitiatieven en het bij elkaar brengen van relevante partijen. Voor het actieplan is in het aanloopjaar 1999 een budget van 5 mln beschikbaar. In de periode 2000 – 2004 is ieder jaar 20 mln beschikbaar.

Flankerend beleid; budget f 16,233 mln

Om de effectiviteit van het bedrijfsgerichte R&D-instrumentarium te vergroten, is een samenstel van flankerende activiteiten opgezet:

– Het bevorderen van samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en kennisinstellingen. Activiteiten in dit kader richten zich met name op het technologiegenererende bedrijfsleven.

– Het verspreiden van technologische kennis, met name naar het technologievolgend bedrijfsleven. Hierbij wordt specifiek aandacht besteed aan het MKB.

– Het besteden van aandacht aan niet technologische aspecten van innovatie, zoals bijvoorbeeld strategievorming, organisatievernieuwing en dergelijke.

Daarnaast worden flankerende activiteiten op het gebied van milieutechnologie ontplooid. Dit flankerend beleid richt zich met name op kennisdiffusie naar het MKB.

Elektronische snelwegen; budget f 49,865 mln

In de recent uitgebrachte nota «De Digitale Delta» (Kamerstukken II, 1998/99, 26 643, nr. 1) heeft het kabinet de ambitie uitgesproken dat Nederland tot de Europese kopgroep inzake de elektronische snelweg moet gaan behoren. Ook is in de nota verwoord welke activiteiten ondernomen moeten worden om deze doelstelling te bereiken. Vooralsnog worden er vijf terreinen onderkend waarop actie noodzakelijk is. Over de toedeling van het budget 2000 aan de verschillende actielijnen moet nog nadere besluitvorming plaatsvinden.

Bevordering maritiem gericht onderzoek; EZ-aandeel f 4,413 mln

Het besluit subsidies Maritiem Onderzoek (SMO) (Stb. 1997, 555) beoogt een vergroting van de onderzoeksinspanning in de maritieme sector. Tevens is het streven erop gericht een nauwe samenwerking te bevorderen tussen het maritieme bedrijfsleven en de maritieme kennisinfrastructuur. Naast de SMO-regeling worden op instigatie van het Nederlands Instituut voor maritiem onderzoek (NIM) meer fundamentele onderzoeksprojecten gesubsidieerd. Het Ministerie van V&W levert samen met EZ de middelen voor het maritieme onderzoek.

Infralijn en beleidsonderbouwend onderzoek; f 8,513 mln

De infralijngelden worden ingezet voor projecten op het grensvlak van be- drijfsmatige technologietoepassing en technisch-wetenschappelijke infra- structuur. Met dit budget worden ook externe evaluatie- en beleidsonder- zoeken gefinancierd. Daarnaast worden ook de uitgaven voor het innovatieve aanbestedingsbeleid op dit artikelonderdeel geraamd.

99–14 Instrument: Innovatieve overheidsaanbesteding

Beknopt resultaat: De overheid is, met een jaarlijkse inkoop van 18 mrd, een grote marktpartij, zeker als gecoördineerd wordt ingekocht. De beleidsmatige coördinatie moet de komende jaren worden versterkt. Dit moet twee gevolgen hebben: een betere verhouding tussen prijs en kwaliteit van de ingekochte goederen en diensten, en een stimulans voor toeleverende bedrijven om dit via onderlinge samenwerking en innovaties te realiseren. Zowel de opdrachtgever (de rijksoverheid) als de opdrachtnemer hebben daar voordeel bij. De evaluatie beveelt daartoe o.a. aan om meer aandacht te besteden aan de keuze tussen zelf doen of uitbesteden, voor het innovatieve karakter van in te kopen producten en diensten en de formulering van functionele eisen.

Technisch Wetenschappelijke Attaché's (TWA's); budget f 0,881 mln

De TWA's vormen een schakel in het ontsluiten van buitenlandse technologische kennis voor het Nederlandse bedrijfsleven, de kennisinfrastructuur en de overheidsinstellingen. Momenteel zijn er TWA-posten in de VS, Japan, Duitsland, Frankrijk, Italië en Singapore. De personele inzet voor deze posten bestaat uit 4,2 fte's. Met het beschikbare budget worden de materiële uitgaven van de TWA-posten gefinancierd, zoals bureaukosten en lokale inhuur van uitzendkrachten.

Kennisdiffusie MKB; budget f 9,000 mln en TNO/MKB-initiatief; budget f 2,075 mln

Het doel van de Subsidieregeling Haalbaarheidsprojecten MKB (Stcrt. 1997, 113) is het stimuleren van de ondernemers uit het technologievolgend MKB om nieuwe technologie toe te passen in hun productieprocessen, producten of dienstverleningen. TNO beoogt met het MKB-initiatief het vermogen van het MKB tot strategische planning en heroriëntatie te vergroten en tegelijkertijd de kennisvraag naar technologische vernieuwing op basis van die strategische planning te bevorderen.

98–17 Instrument: Haalbaarheidsprojecten MKB

Beknopt resultaat: Het instrument «dwingt» MKB'ers tot gestructureerd nadenken bij innovaties. Bijna 40% van de deelnemers behoort tot de directe doelgroep van «voorzichtige of twijfelende innovatoren». Deze MKB'ers zijn over het algemeen technologievolgend. Uit de evaluatie blijkt dat er maar weinig raakvlakken zijn met kennisoverdrachtregelingen als de TOK-voorstudie en het TNO-MKB initiatief. Ondernemers zijn zeer tevreden over de duidelijke en snelle aanvraagprocedure en de kwaliteit van de Sentermedewerkers. Mede naar aanleiding van de evaluatie is de Subsidieregeling Haalbaarheidsprojecten MKB 1998 gewijzigd. De wijziging moet onder meer het evenwicht tussen het aantal aanvragen en het beschikbare budget herstellen. Daartoe zijn ondernemers in de primaire landbouw en visserij uitgesloten. Verder krijgen alleen ondernemers met maximaal 250 werknemers nog subsidie. Ten derde is het subsidieplafond op structureel f 9 miljoen vastgesteld.

b) De cijfers en de verdeling in artikelonderdelen

c) De toelichting bij de cijfers

ad 1: Voor de verhoging van het scheepsbouwbudget wordt in totaal f 38,6 mln naar artikel 03.05 Steun scheepsbouw overgeheveld vanuit de budgetten voor Voorbereiding technologische productie (f 27,7 mln) en Beleidsonderbouwend onderzoek (f 10,9 mln).

ad 2: Het budget voor het Twinning-initiatief wordt in 1999 met f 20 mln verhoogd. Dekking vindt plaats vanuit 02.09 Speur- en ontwikkelingswerk.

ad 3: Voor de verhoging van het ruimtevaartbudget wordt vanuit het budget voor beleidsonderbouwend onderzoek in totaal f 12,3 mln naar artikel 02.07 Internationale Ruimtevaartprogramma's overgeheveld.

ad 4: Door verlaging van het budget voor Voorbereiding technologische productie komt ruimte beschikbaar voor prioriteiten binnen de begroting en het gedeeltelijk invullen van de taakstelling die bij Voorjaarsnota is vastgesteld.

ad 5: Vanwege het grote beroep op de regeling Besluit Technologische Samenwerking wordt aanvullend budget beschikbaar gesteld. Voorgesteld wordt om het BTS-budget in 1999 te verhogen met f 10,0 mln. Gezien de verwachte doelmatigheidswinst van de voorgenomen samenvoeging van de regelingen BIT, BTS en SMO, kan in later jaren volstaan worden met een structurele ophoging van f 5 mln. Dekking vindt structureel plaats vanuit 03.03 Versterking Economische Structuur. De additionele f 5 mln voor 1999 komt uit een herschikking binnen het artikel.

ad 6: Het budget voor het actieplan Life Sciences wordt vanaf 2000 met f 12,5 mln verhoogd tot f 20,0 mln. Dekking vindt plaats vanuit artikel 02.09 Speur- en ontwikkelingswerk (f 4,9 mln) en binnen het artikel zelf.

ad 7: Omdat een aantal aanvragen onder de regeling Milieureferentieprojecten uit 1998 in 1999 is toegezegd, is het niet verplichte budget uit 1998 overgeheveld naar 1999.

De uitgavenmutaties zijn het gevolg van een actualisatie van de uitgavenraming op reeds aangegane en nog aan te gane verplichtingen op het artikel. Verwacht wordt dat de uitgaven later zullen plaatsvinden dan eerder werd verondersteld, zodat de raming 1999 substantieel verlaagd kan worden.

02.03 Internationale en algemene technologiestimulering

a) De grondslag van het artikel en het te voeren beleid

Doelstelling is het continueren en verder stimuleren van de Nederlandse inbreng in programmatische en projectmatige internationale samenwerkingsverbanden tussen bedrijven. Hiertoe worden ook nationale projecten ondersteund, voor zover deze een internationale uitstraling hebben.

BIT; budget f 35,894 mln

Het Besluit subsidies bedrijfsgerichte internationale technologieprogramma's (Stb. 1997, nr. 331) stimuleert technologische samenwerking met bedrijven en kennisinstellingen in het buitenland. Momenteel maken drie programma's deel uit van het BIT. Allereerst ondersteunt het BIT de Eureka-projecten, waarbij Nederlandse en Europese bedrijven en kennisinstellingen samenwerken op R&D-gebied (budget f 20,4 mln). Daarnaast maakt ook het programma voor de stimulering van internationale technologische samenwerking met overige geïndustrialiseerde landen deel uit van het BIT. Voor 2000 gaat het om technologische samenwerking met de VS, Japan, Singapore en Israël en een beschikbaar budget van f 7,0 mln. Als laatste programmaonderdeel wordt de internationale technologische samenwerking met opkomende markten gestimuleerd. Voor 2000 gaat het hier om de landen Indonesië, India en Zuid-Afrika. Het voornemen bestaat het BIT ook open te stellen voor China. Het beschikbare budget bedraagt f 8,5 mln. Het budget voor het BIT-opkomende markten maakt onderdeel uit van de HGIS.

De stijging van het aantal gehonoreerde aanvragen en het daarmee samenhangende budget voor 1999 en 2000 ten opzichte van 1998 wordt verklaard door het effect van de in 1997 geïntroduceerde verruiming van het instrument. Vanaf dat tijdstip kunnen ook samenwerkingsprojecten met een aantal geïndustrialiseerde landen en opkomende markten worden gesubsidieerd. Voor beide categorieën zijn geplafonneerde budgetten beschikbaar.

Op incidentele basis kunnen ook bilaterale technologische samenwerkingsprojecten worden ondersteund die door hun aard niet ingepast kunnen worden in het reguliere instrumentarium.

Micro-elektronica stimulering; budget f 80,0 mln

Met micro-elektronica stimulering wordt onderzoek en ontwikkeling op het terrein van deze basistechnologie ondersteund. Hierbinnen valt het MEDEA-programma. Dit is een omvangrijk Eureka-programma op het terrein van semi-conductors. Bij MEDEA (Micro Electronics Development for European Applications) zijn bedrijven betrokken als Philips, ASM International B.V., ASM Lithography B.V., SkyGate B.V., OnStream B.V. en DHV. Naast deze projecten worden ook andere Eureka-projecten ondersteund. Deze liggen onder andere op het terrein van embedded software (ITEA) en multimedia (COMMEND). De ondersteuning van deze projecten is gewenst om aansluiting te houden met internationale programma's. Hiervoor wordt aan Philips een bijdrage in de onderzoekskosten verleend. Tevens wordt sinds 1994 een aantal strategische samenwerkingsprojecten tussen Philips en de Nederlandse kennisinfrastructuur ondersteund. Het betreft onder andere projecten op het gebied van verkeerssystemen en micro-mechanica. De Tweede Kamer wordt jaarlijks separaat geïnformeerd over de technologiebijdrage aan Philips.

b) De cijfers en de verdeling in artikelonderdelen