INHOUDSOPGAVE blz.

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTEL

Wetsartikel 1 (uitgaven/verplichtingen en ontvangsten)

De begrotingsstaten die onderdeel uitmaken van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld. Het onderhavige wetsartikel strekt ertoe om de begrotingsstaat van het Ministerie van Economische Zaken voor het jaar 2010 vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor het jaar 2010. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota 2010.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten voor het jaar 2010 vastgesteld. De in de begroting opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenaamde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2 (agentschappen)

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en lasten en kapitaaluitgaven en ontvangsten van de agentschappen Uitvoering en Telecom voor het jaar 2010 vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B van deze memorie van toelichting.

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1. LEESWIJZER

De leeswijzer gaat in op de volgende onderwerpen:

1. Begrotingsstructuur

2. Prestatie-indicatoren

3. Toerekening van apparaatsuitgaven aan de beleidsartikelen

4. Afwijkingen van de rijksbegrotingsvoorschriften

1. Begrotingsstructuur

Gewijzigde opzet artikel 2

Afgelopen jaar is discussie gevoerd met de Eerste en Tweede Kamer over presentatie van de EZ-begroting. De Minister van Economische Zaken heeft daarbij toegezegd om bij Begroting 2010 de eerste verbeteringen te laten zien. Hiertoe is kritisch naar de beleidsartikelen gekeken. In overleg met het Ministerie van Financiën en de Algemene Rekenkamer is besloten tot een grondige aanpak en is besloten artikel 2 hiervoor als pilot te gebruiken. Door flinke wijzigingen in de presentatie van dit artikel is de eerste stap gezet op weg naar een meer overzichtelijke begroting. Door te werken met een pilot kan de reactie van de Eerste en Tweede Kamer hierop worden meegenomen in de aanpassing van de overige beleidsartikelen ten behoeve van de Begroting 2011. De wijzigingen betreffen onder andere:

• In de inleiding van het artikel wordt de beleidstheorie achter het stimuleren van innovatie duidelijk uiteen gezet: waarom is er een rol voor de overheid weggelegd, hoe wordt innovatie gestimuleerd et cetera;

• De gebruikelijke budgettaire tabel is opgeknipt in overzichtelijke delen die direct onder de tabellen worden toegelicht (in tegenstelling tot de «oude» stijl waarbij in het begin van het artikel een lange tabel is opgenomen die in de rest van het artikel wordt toegelicht). Hierdoor ontstaat meer samenhang tussen cijfers en tekst en kan meer worden gefocussed;

• Er zijn boxen opgenomen met verdiepende achtergrondinformatie en/of zaken die de EZ-doelstellingen raken (bijvoorbeeld de maatschappelijke innovatieprogramma’s). Dit vergroot de leesbaarheid.

Pijlers EZ-beleid

Het EZ-beleid berust op drie pijlers:

• Markt en spelregels: het bijdragen aan een stabiele macro-economische omgeving, goed werkende (internationale) markten, heldere wet- en regelgeving en een aantrekkelijk fiscaal klimaat.

• Eén basispakket voor alle ondernemers: het basispakket is voor alle ondernemers toegankelijk. Het omvat instrumenten voor de diverse fasen van het ondernemerschap, van het starten van een onderneming tot de overdracht of de beëindiging. Ook worden de eerste stappen naar innoveren en internationaal ondernemen gestimuleerd. Naast voorlichting en advies zijn er financiële instrumenten als vouchers, kredieten en (samenwerkings-)subsidies. Het basispakket omvat 3 modules: 1) starten, groeien en overdragen, 2) innoveren en 3) internationaal ondernemen.

• Programmatisch pakket voor topprestaties: het programmatisch pakket omvat 4 modules: 1) sterktes in innovatie, 2) sterktes in de regio, 3) Energietransitie en 4) Internationaal excelleren en samenwerken. In het programmatisch pakket is het stimuleren van internationale R&D-samenwerking een belangrijk onderdeel. Kenmerkend voor alle programma’s zijn de begrippen excellentie, selectiviteit, maatwerk en vraagsturing. Er nemen specifieke clusters van ondernemers aan deel.

In de EZ-begroting 2010 komen deze drie pijlers duidelijk herkenbaar in de beleidsartikelen terug. Elk artikel bevat, voor zover van toepassing, de onderverdeling markt en spelregels, basispakket voor alle ondernemers en programmatisch pakket voor topprestaties. Met deze indeling is snel duidelijk wat EZ doet om de randvoorwaarden voor ondernemers op orde te krijgen (bijvoorbeeld via het aanpassen van wetgeving), wat EZ doet om ondernemers een geschikt basispakket aan ondersteuning te leveren (bijvoorbeeld door middel van de BBMKB of WBSO) en wat EZ doet om op bepaalde gebieden te kunnen excelleren (programmatisch pakket).

2. Prestatie-indicatoren: comply or explain

De Minister van Economische Zaken is verantwoordelijk voor het scheppen van de juiste voorwaarden voor het realiseren van duurzame economische groei. Het zijn vervolgens de ondernemers die de economische groei moeten maken. Voor een goede werking van de economie is het nodig dat private partijen zowel binnen als op basis van bepaalde randvoorwaarden hun gang kunnen gaan. EZ tracht deze randvoorwaarden te creëren en/of te borgen door bijvoorbeeld het opheffen van tegenstrijdige regelgeving, door te bemiddelen tussen bedrijven en publieke kennisinstellingen en door meer ruimte te creëren voor ondernemerschap. Op het gebied van marktwerking, kennis- en innovatiebeleid, ondernemingsklimaat, ICT en telecom en het economische buitenlandbeleid is EZ echter één van de relevante partijen. Tal van externe factoren, zoals bijvoorbeeld de conjunctuurontwikkeling, hebben ook invloed op deze gebieden. De eigen sturing op de mate van doelbereik wordt hierdoor beperkt. Gelet op het voorwaardenscheppende karakter van het beleid, is dan ook sprake van een systeemverantwoordelijkheid in plaats van een resultaatverantwoordelijkheid voor de Minister van Economische Zaken.

Dit maakt het in een aantal gevallen dan ook lastig om prestatie-indicatoren te vinden die iets zeggen over de realisatie van de doelstellingen en tegelijkertijd een indruk geven van de bijdrage van het beleid van EZ hieraan. Waar mogelijk worden de resultaten van beleid inzichtelijk gemaakt met concrete prestatie-indicatoren (bijvoorbeeld «aantal bedrijven dat op basis van het instrument PSB internationaal is gaan ondernemen»). Zoals tijdens het wetgevingsoverleg over het Jaarverslag 2006 met de Tweede Kamer is besproken, wordt waar het niet of niet goed mogelijk is om met een prestatie-indicator de effecten van het beleid weer te geven, wel zo veel mogelijk inzicht geboden in de relevante ontwikkelingen van het beleidsveld door kengetallen op te nemen. Een kengetal geeft relevante informatie zonder dat een directe relatie is te leggen met het gevoerde beleid (bijvoorbeeld «R&D-uitgaven van de private sector als percentage van het BBP»). Deze kengetallen hebben informatieve waarde omdat ze aangeven hoe Nederland ervoor staat op verschillende terreinen. Daarmee komen sterktes en zwaktes in beeld waarop het beleid kan aangrijpen. Daarnaast geven kengetallen een beeld in hoeverre de ambities van het kabinet gerealiseerd worden.

Er is een aantal redenen aan te dragen waarom de effecten van beleid niet of niet goed inzichtelijk is te maken met behulp van prestatie-indicatoren:

1. Er zijn vele externe variabelen van invloed op de realisatie van de beleidsdoelstellingen van EZ.

2. Op sommige terreinen zijn geen statistieken of gegevens beschikbaar.

3. Als statistieken wel beschikbaar zijn dan is dat, met name op het terrein van innovatie, regelmatig met een vertraging van één tot enkele jaren.

Voor één operationele doelstelling binnen beleidsartikel 1 (Goed functionerende economie en markten in Nederland en Europa) en één operationele doelstelling binnen beleidsartikel 5 (Internationale economische betrekkingen) kunnen noch prestatie-indicatoren noch kengetallen worden geformuleerd. Het betreft de operationele doelstellingen:

1. Bevorderen van een stabiele macro-economische omgeving en versterken van de Interne Markt.

2. Een vrijer internationaal handels- en investeringsverkeer en een versterkte duurzame internationale economische rechtsorde.

3. Het gericht ondersteunen van het bedrijfsleven in kansrijke sectoren op zowel binnen- als buitenlandse markten.

Ad 1.

EZ is medeverantwoordelijk voor het maken en het uitvoeren van beleid dat een stabiele macro-economische omgeving en goed werkende markten bevordert. Dit beleidsterrein wordt gekenmerkt door een breed speelveld met veel actoren en tal van (economische) onzekerheden. De voortgang en realisatie van prioriteiten en doelstellingen hangt daarbij in belangrijke mate af van externe factoren binnen Nederland en Europa en op mondiaal niveau. Voor het economische beleid zijn ontwikkelingen in de EU bovendien sterk bepalend, zoals bijvoorbeeld de werkwijze, slagkracht en efficiency van de Europese Commissie. Dit brede speelveld is niet in cijfers te vervatten.

Ad 2.

EZ is verantwoordelijk voor het beleid dat het vrijmaken van het internationale handels- en investeringsverkeer beoogt en de internationale economische rechtsorde bevordert. Door middel van contacten met overheidspartijen in binnen- en buitenland en het bedrijfsleven schept EZ de basis voor gunstige en concurrerende voorwaarden voor internationaal ondernemen en lost EZ daar waar nodig knelpunten voor het bedrijfsleven op. De uiteindelijke realisatie van deze operationele doelstelling is van een veelheid van factoren afhankelijk (geopolitieke factoren, WTO-onderhandelingen, et cetera) en derhalve niet kwantificeerbaar.

Ad. 3.

Onder dit operationele doel was de prestatie-indicator voor het Programma Samenwerking Opkomende Markten (PSOM) opgenomen. Met het stopzetten van dit programma in 2008 als gevolg van de uitspraak van de rechter in de «Hanseland zaak» verviel ook de prestatie-indicator. Door die uitspraak moest het instrumentarium worden aangepast in 2009. Omdat pas na aanpassing van het instrumentarium nieuwe prestatie-indicatoren kunnen worden geformuleerd, kunnen deze pas in de Begroting 2011 worden opgenomen.

Evaluaties en beleidsdoorlichtingen geven meer detailinformatie over het bereiken van de gestelde doelen dan prestatie-indicatoren en kengetallen. Binnen VBTB zijn dit dan ook belangrijke instrumenten om het inzicht in de beleidsprestaties te completeren. Met verschillende soorten evaluatie-instrumenten wordt zo goed mogelijk inzicht gegeven in de effectiviteit en efficiency van beleid. De Kamer wordt op de hoogte gebracht van de uitkomsten en beleidsmatige conclusies van deze doorlichtingen. In elk beleidsartikel worden de belangrijkste evaluatieonderzoeken weergegeven. Hierbij wordt onderscheid gemaakt naar beleidsdoorlichtingen, effectenonderzoek en overig evaluatieonderzoek.

3. Toerekening van apparaatsuitgaven aan de beleidsartikelen

De personele uitgaven van het kernministerie EZ die direct verband houden met beleidsuitgaven worden verbijzonderd naar de betreffende artikelen. De personele uitgaven voor de Directoraten-Generaal die onder het kernministerie vallen, zijn geraamd bij de beleidsartikelen 1 tot en met 5, alsmede beleidsartikel 10. De in dit opzicht als indirect te beschouwen personele uitgaven van het kernministerie (algemene leiding, stafdirecties) worden geraamd op artikel 21 Algemeen. De materiële uitgaven van het kernministerie en de overige apparaatsuitgaven worden eveneens geraamd op artikel 21 Algemeen. Er vindt geen toerekening van deze uitgaven aan de beleidsartikelen plaats.

Voor de diensten van EZ (de NMa, de Consumentenautoriteit, SodM en het CPB) geldt dat de integrale apparaatsuitgaven geraamd zijn op de betreffende beleidsartikelen (respectievelijk de artikelen 1, 1, 4 en 8). De bijdragen aan de (EZ-) ZBO’s CBS en OPTA zijn geraamd op respectievelijk artikel 9 en artikel 10.

Per 1 januari 2010 zullen SenterNovem, EVD en Octrooicentrum Nederland samengevoegd worden tot één agentschap, met als werktitel Agentschap Uitvoering. De paragrafen over de diensten die een baten-lasten stelsel voeren (SenterNovem, EVD, Octrooicentrum Nederland en Agentschap Telecom) zijn daarom gedeeltelijk samengevoegd tot één paragraaf. De paragrafen geven inzicht in de begroting van baten en lasten en de kasstroom van deze diensten. De opdrachtbudgetten worden geraamd op de beleidsmatig daarvoor in aanmerking komende artikelen. Daar waar dit voor de helderheid noodzakelijk was, is in de beleidsartikelen wel nog een onderscheid gemaakt tussen de verschillende onderdelen.

4. Afwijkingen van de rijksbegrotingsvoorschriften

In afwijking van de voorschriften specificeert EZ bij de beleidsartikelen de verplichtingenramingen in plaats van de uitgavenramingen, omdat de verplichtingenramingen het meeste inzicht geven in het actuele beleid. Beleidsbeslissingen, zoals het introduceren of het beëindigen van subsidieregelingen, zijn in de verplichtingenramingen immers direct traceerbaar. Vanwege de doorlooptijden en betalingsschema’s van subsidies, bieden de uitgavenramingen in dat opzicht minder informatie. Overigens bevat de verdiepingsbijlage wel een specificatie van de uitgavenramingen naar operationeel doel. Daarnaast zijn de bedragen in de budgettaire paragraaf van de beleidsartikelen uit oogpunt van presentatie uitgedrukt in miljoenen, in plaats van in duizenden.

Zoals hierboven aangegeven is Artikel 2 als pilot gebruikt. In overleg met het Ministerie van Financiën is daarbij besloten om de tabel «budgettaire gevolgen van beleid» niet als één geheel vooraan in het artikel te presenteren. In plaats daarvan worden verschillende budgettaire tabellen per operationele doelstelling gegeven. Hoewel hiermee wordt afgeweken van model 160 van de Rijksbegrotingsvoorschriften, wordt de samenhang tussen de cijfers en de omschrijving van het beleid vergroot.

2. DE BELEIDSAGENDA

1. EZ in een oogopslag

In onderstaand overzicht vindt u de meest in het oog springende maatregelen in 2010. Een nadere toelichting op deze maatregelen vindt u in paragraaf 4 tot en met 6.

Kabinetsmaatregelen in het kader van de economische crisis:

• In totaal € 360 mln extra in 2009 en 2010 voor de fiscale regeling om research & development (R&D) te stimuleren (WBSO).

• Tijdelijke kenniswerkersregeling in 2009 en 2010 van in totaal € 180 mln (samen met OCW) die leidt tot een detachering van circa 2000 onderzoekers van bedrijven bij kenninstellingen zoals universiteiten of TNO.

• Een extra impuls van in totaal € 100 mln in 2009 en 2010 voor High Tech Topprojecten: strategische onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten op het gebied van de innovatieprogramma’s Point One (onder andere nano-elektronica, embedded systems en robotica) en High Tech Automotive Systems.

• Een extra impuls van € 60 mln voor duurzaam ondernemen (samen met VROM), waarvan € 20 mln is bestemd voor de elektrische auto.

• In totaal € 65 mln extra investering voor de ontwikkeling van de elektrische auto (samen met V&W en VROM).

• € 15 mln extra voor windenergie op zee in 2010 en in totaal € 2,4 mld voor de periode van 2014 tot en met 2029. Dit leidt tot een extra 500 MW wind op zee, bovenop de geplande 450 MW.

• In 2009 ontwikkelen van een afwegingskader voor de steun aan in de kern gezonde bedrijven die door de huidige financiële en economische crisis in moeilijkheden zijn geraakt.

• Verstrekking van staatsgaranties, regelingen voor de dekking van werkkapitaal en verruiming van exportkredietverzekeringen voor moeilijke markten.

• Extra maatregelen ter verlaging van de regeldruk: een verlicht regime voor kleine ondernemingen (bijvoorbeeld bij jaarrekeningen) en het niet meer verplicht leveren van Kamer van Koophandeluittreksels.

• Ruimere en robuustere financiering van de Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie (SDE) via een opslag op het elektriciteitstarief

Andere maatregelen in 2010:

Bedrijven krijgen meer ruimte om te ondernemen en te vernieuwen (paragraaf 4)

• Extra ondersteuning voor ondernemers die willen investeren in en exporteren naar China en India via Package4Growth.

• Een Nederlands paviljoen op de Expo in Shanghai (mei tot oktober 2010).

• Een integraal programma voor de zakelijke Holland Branding en toeristische Holland Promotie ter verbetering van de algemene naamsbekendheid van Nederland.

• Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen: uitbreiding Code Tabaksblat en modernisering van de Transparantiebenchmark.

• Aantrekken van € 500 mln aan buitenlandse investeringen, 2500 arbeidsplaatsen en 130 investeringsprojecten. En extra inzet op de acquisitie van kennisintensieve ondernemingen.

• Een extra inzet van € 10 mln zodat circa 330 nieuwe bedrijven kunnen meedoen met de Innovatieprestatiecontracten (IPC’s).

• Nieuwe pilots voor innovatiegericht inkopen.

• 1 000 microkredieten voor kleine ondernemers.

• Doorgroei van circa 100 nieuwe bedrijven via de Groeiversneller.

• Oprichting van 4 tot 6 nieuwe Centres of Entrepreneurship en een landelijk erkend ondernemerscertificaat.

• 50 nieuwe samenwerkingsprojecten tussen onderwijsinstellingen en bedrijven voor ongeveer 5 000 leerlingen in het kader van Beroepsonderwijs in Bedrijf.

• Een reductie van de administratieve lasten die cumulatief oploopt tot 14,7% van de totale EZ-doelstelling van 25,5% in 2011.

• Circa € 1 150 mln aan investeringen uitgelokt via Pieken in de Delta, met betrokkenheid van circa 1890 partijen in de regio’s.

• Herstructurering van 6500 hectare bedrijventerrein tussen 2009 en 2013, in navolging van de adviezen van de taskforce-Noordanus.

Consumenten staan sterker en kunnen hun recht laten gelden (paragraaf 5)

• Uitbreiding van de keurmerkensite op ConsuWijzer.

Onze energie is schoon en zeker en onze telecommunicatie veilig en betrouwbaar (paragraaf 6)

• Een gemeenschappelijk actieplan om de windparken op de Noordzee te verbinden met het stroomnet in Noordwest Europa.

• Introductie van het Gasrotonde-programma.

• Aanpassing van het reguleringskader energienetten en de Elektriciteits- en gaswet ter bevordering van slimme en toekomstbestendige elektriciteitsnetten.

• Bezoeken aan onder meer Egypte, de Verenigde Arabische Emiraten, Noorwegen, Nigeria, Mexico en Libië in het kader van energiediplomatie.

• Derde ronde subsidies voor duurzame energie (via de SDE), met een focus op de toename van windenergie op land.

• De uitwerking van CCS-demonstratieprojecten (CO₂-opslag) en transport- en opslaginfrastructuur.

• Samenhangende visie op draadloze communicatie toepassingen (onder andere Digitaal Dividend en GSM).

• Extra frequenties voor mobiel breedband, mobiel internet en mobiel bellen (2,6 GHz) om de toegankelijkheid voor nieuwe partijen en technieken te vergroten.

• Organisatie van het World Congress on IT (WCIT).

2. Inleiding

In een open wereldeconomie werkt het Ministerie van Economische Zaken aan een welvarend, duurzaam en ondernemend Nederland. In lijn met het Beleidsprogramma Samen werken, samen leven en het Aanvullend Beleidsakkoord1 zijn de hoofdthema’s voor EZ ondernemerschap, innovatie en de transitie naar een duurzame en betrouwbare energievoorziening. De hoogste prioriteit voor 2010 is structureel economisch herstel.

In deze beleidsagenda gaan we achtereenvolgens in op de wijze waarop het kabinet structureel economisch herstel wil stimuleren (paragraaf 3) en de specifieke beleidsacties die daarbij horen (paragraaf 4 tot en met 6). Deze beleidsacties zijn onderverdeeld in de inhoudelijke beleidsprioriteiten van EZ:

• Bedrijven krijgen meer ruimte om te ondernemen en te vernieuwen;

• Consumenten staan sterker en kunnen hun recht laten gelden;

• Onze energie is schoon en zeker en onze telecommunicatie veilig en betrouwbaar.

Binnen deze prioriteiten zijn de acties zo veel mogelijk gerangschikt naar de meest relevante kabinetsdoelstellingen uit het Beleidsprogramma van het kabinet. Van deze doelstellingen is EZ binnen het kabinet hoofdverantwoordelijk voor:

• 14: Het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie

• 15: Meer zelfstandige ondernemers met personeel en meer snelle groeiers in 2010

• 16: Minder regels, minder instrumenten, minder loketten

• 17: Een slagvaardige aanpak van economische ontwikkeling in top- en grensregio’s

• Project Nederland Ondernemend Innovatieland

In aanvulling op de kabinetsdoelstellingen heeft EZ nog drie additionele departementale doelstellingen op het terrein van consumentenbeleid en energie.

3. Versterking van de Nederlandse economie

De wereldwijde economische neergang heeft ook de open Nederlandse economie hard geraakt. Dit zet verdere duurzame economische groei onder druk. Het kabinet richt zich op de beperking van de gevolgen van de crisis voor de Nederlandse economie en zorgt er tegelijkertijd voor dat Nederland een goede uitgangspositie heeft als er wereldwijd herstel optreedt.

De crisis heeft een forse daling van de Nederlandse export en van bedrijfsinvesteringen tot gevolg. Met name hierdoor kromp de economie in het tweede kwartaal van 2009 met 5,1% in vergelijking tot een jaar eerder. De meest recente CPB-ramingen gaan uit van een krimp van 4,75% in 2009 en nulgroei in 2010. Hiermee presteert de Nederlandse economie ver onder haar kunnen. Nederland doet het volgens de recente verwachtingen iets minder slecht dan de overige eurolanden, maar het betreft een marginaal verschil.

De economische krimp was vooralsnog het sterkst in de eerste helft van 2009. Verwacht wordt dat de wereldeconomie vanaf begin 2010 licht aantrekt. De gevolgen van de economische neergang voor de reële economie zijn echter met vertraging merkbaar, waardoor veel mensen pas in de komende jaren echt last van de crisis zullen krijgen. De werkloosheid loopt in 2010 waarschijnlijk op tot 8% en steeds meer bedrijven kunnen in de problemen komen.

EZ werkt aan een Nederland dat sterker, slimmer en schoner uit de crisis komt. Dat betekent dat op de korte termijn de effecten van de crisis zoveel mogelijk moeten worden beperkt en dat voorkomen moet worden dat de crisis onherstelbare schade aanbrengt aan onze economische structuur. Het betekent voor de lange termijn dat we de goede uitgangspositie die Nederland heeft, verder moeten versterken, zodat Nederland concurrerend is als de wereldeconomie weer aantrekt. Beide sporen, zowel voor de korte als voor de lange termijn, zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Voor de korte termijn ligt een belangrijk accent op de kredietverlening. Omdat de crisis ook de financiële sector in zijn greep houdt, staat de kredietverlening, meer dan in voorgaande crises, onder druk. Gezonde ondernemingen en startende ondernemers hebben leningen nodig om te kunnen investeren. De druk op de kredietverleningsmarkt heeft dus ook consequenties voor gezonde bedrijven, die van belang zijn voor een economisch herstel. Om de kredietverlening op gang te houden, heeft het kabinet daarom de garantieregelingen, zoals de Borgstelling MKB en de Groeifaciliteit, tijdelijk uitgebreid. Ook in de toekomst houdt het kabinet de kredietverlening nauwlettend in de gaten.

Door de crisis kunnen ook in de kern gezonde bedrijven op omvallen komen te staan. De overheid moet uiterst terughoudend zijn om in de markt in te grijpen, maar kan mogelijk wel een bijdrage leveren om te voorkomen dat activiteiten die van grote betekenis zijn voor de Nederlandse economie als gevolg van een tijdelijke crisis permanent verdwijnen. Het kabinet moet op deze situatie voorbereid zijn. Mede op verzoek van de Tweede Kamer wordt daarom een kader ontwikkeld op basis waarvan het kabinet een afweging kan maken of en hoe bedrijven geholpen kunnen worden.

Essentieel is om bij crisismaatregelen zowel de korte als de langere termijn in ogenschouw te nemen. De Nederlandse economie en overheidsfinancien moeten er juist ook na de crisis sterk voorstaan. Dit betekent dat de nadruk ligt op maatregelen op het terrein van duurzaamheid en innovatie, die ook de economie op langere termijn sterker maken. Handhaving van staatssteunregels blijft ook essentieel om marktverstoringen te voorkomen. Daarnaast zijn verschillende maatregelen tijdelijk van aard om de overheidsfinanciën op termijn weer gezond te maken en om te voorkomen dat onze toekomstige economie gebukt gaat onder structurele overheidstekorten.

Voor onze concurrentiepositie op de lange termijn is het nodig dat we (blijven) investeren in de fundamenten van onze economie. Zodra de wereldeconomie aantrekt, willen we niet achter de golf aan zwemmen, maar erop mee surfen. Daarom moet Nederland een positie kiezen die past bij een kleine, open economie.

Dat betekent internationaal samenwerken om de wereldhandel te bevorderen en om maatschappelijke problemen aan te pakken. We zetten daarom onder meer in op een brede internationale acceptatie van regels en niet-bindende normen. Een versterking van de global governance bevordert een open internationaal handels- en investeringsverkeer en internationaal ondernemen. Nieuwe dimensie daarbij vormen de verschuivende machtsverhoudingen door de opkomst van economische wereldspelers als China en India. Deze ontwikkelingen dwingen ons na te denken over onze eigen rol en invloed in internationale instituties en over onze positie in de wereld.

Om ook in de toekomst internationaal toonaangevend te zijn, moet Nederland zich toeleggen op specifieke hoogwaardige sectoren en niches. Het toekomstig groeivermogen van Nederland is afhankelijk van de kracht van internationaal concurrerende regionale en innovatieve clusters. Deze clusters oefenen ook weer een sterke aantrekkingskracht uit op buitenlandse investeerders. In de afgelopen jaren heeft EZ samen met het bedrijfsleven, andere overheden en kennisinstellingen programma’s opgezet om de concentratie van hoogwaardige bedrijvigheid en kennis verder ontwikkelen, zoals de innovatieprogramma’s, Pieken in de Delta en de energietransitietrajecten. Dit vormt de basis voor ons moderne industriebeleid en dit zetten we in de komende jaren voort. Ook op het terrein van de dienstensector heeft Nederland zich in de afgelopen jaren sterk gepositioneerd. Zoals in de detailhandel, de ICT, maar ook in de creative sector, waar de Kamer binnenkort een brief over ontvangt. Deze sterke positie moeten we vasthouden en uitbouwen.

Tegelijkertijd moeten we in de volle breedte van onze economie blijven werken aan een stimulerend en uitdagend ondernemings- en vestigingsklimaat. Nationale en internationale starters en snelgroeiende bedrijven moeten alle ruimte krijgen. Juist deze ondernemingen zien als eerste de kansen en groeimogelijkheden. Daarmee vormen zij de motor van economisch herstel en een bron van nieuwe werkgelegenheid. Ook kennis vormt een belangrijke motor voor het herstel en economische ontwikkeling op de langere termijn. Het kabinet streeft ernaar de ontwikkeling van onderwijs, kennis en innovatie in een nader af te spreken lange termijn tijdspad naar tenminste het niveau van het OESO gemiddelde te brengen. Zoals toegezegd in het Aanvullend Beleidsakkoord zullen de ministers van OCW en EZ de Kamer met Prinsjesdag informeren over de concretisering van dit streven.

Een goede energievoorziening is cruciaal voor onze economische groei. Nederland staat voor de uitdaging om de transitie te maken naar een energievoorziening die minder eenzijdig afhankelijk is van fossiele brandstoffen en die tegelijk schoon, betaalbaar en betrouwbaar blijft. Bedrijven, burgers, kennisinstellingen, belangenorganisaties en overheden moeten zo’n duurzame energievoorziening samen tot stand brengen. Het kabinet zorgt voor stabiele randvoorwaarden, stimuleert de ontwikkeling van schone brandstoffen en technologieën en investeert in kansrijke oplossingen, zoals windenergie op zee en de ontwikkeling van de elektrische auto.

Ook op het terrein van energie is het noodzakelijk om duidelijke keuzes te maken en ons te specialiseren in producten, diensten en markten waar we een concurrentievoordeel hebben of kunnen opbouwen. Op de gasmarkt hebben we zo’n voordeel. Dankzij onze gasvelden en onze strategische ligging kunnen we uitgroeien tot hét logistieke knooppunt van de toekomstige Europese gasmarkt, de Gasrotonde van Noordwest Europa. Daartoe moeten we actief een duidelijke koers uitzetten in het Europese én wereldwijde speelveld.

Kortom, de inzet vanuit EZ bestaat uit investeringen in ons ondernemings- en vestigingsklimaat, een focus op innovatie en economische concurrentievoordelen en het bereiken van een schone, slimme en gevarieerde energiehuishouding. In de paragrafen 4, 5 en 6 leest u per beleidsprioriteit wat het kabinet daaraan in 2010 gaat doen.

4. Bedrijven krijgen meer ruimte om te ondernemen en te vernieuwen

Ondernemerschap is en blijft een belangrijke motor voor duurzame economische groei en vormt daarmee de basis voor een sterke concurrentiepositie. Een gezond ondernemersklimaat daagt mensen uit, biedt heldere regels en een goede toegang tot kapitaal. Dat stimuleert het innovatief vermogen.

Doelstelling 9: Betere dienstverlening aan Nederlandse burgers en bedrijven in het buitenland

Internationale handel, investeringen en samenwerking met buitenlandse partners stimuleren productiviteit en economische dynamiek. Daarom moeten Nederlandse burgers en bedrijven die actief zijn in het buitenland kunnen rekenen op een goede dienstverlening door de overheid in Nederland en door onze diplomatieke posten.

Het accent ligt in 2010 op economische diplomatie en handelsmissies naar landen die van strategisch belang zijn voor onze internationale concurrentiepositie. Hierover wordt nauw overlegd met de Dutch Trade Board. EZ werkt in dit kader nauw samen met het diplomatieke postennet van het Ministerie van Buitenlandse Zaken dat hierbij een belangrijke signaal- en interventiefunctie heeft.

Vooral in landen met een marktordening die sterk door de overheid wordt bepaald, zoals India en China, kan EZ als overheidsorganisatie deuren helpen openen voor het bedrijfsleven. Voor deze competitieve en snelgroeiende markten heeft EZ het instrument Package4Growth ontwikkeld. Hiermee worden bedrijven die duurzaam willen samenwerken met Chinese en Indiase overheden en bedrijven extra ondersteund. Ook is Nederland van mei tot oktober 2010 vertegenwoordigd op de Expo 2010 in Shanghai met een Nederlands paviljoen.

Ook in 2010 staat Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) hoog op de agenda. MVO moet sterker worden geïntegreerd in bedrijf, keten en product. Bij een herstel van de wereldhandel kan Nederland juist op dit terrein een voorsprong nemen. Daartoe moet allereerst het beschikbare normatieve kader voor MVO worden ingevuld en toegepast, zoals dat gebeurt in het Initiatief Duurzame Handel, dat onderzoek doet naar de handelsketens in specifieke sectoren, zoals cacao, hout, natuursteen, soja en vis. Het opnemen van MVO in de geactualiseerde Code Tabaksblat, de stimulans die uitgaat van duurzaam inkopen door de overheid en de aanpassing van richtlijn 400 voor de jaarverslaglegging over niet-financiële aspecten van de onderneming moeten hiertoe bijdragen. Ook de modernisering van de Transparantiebenchmark over de transparantie van grote Nederlandse bedrijven in 2010 stimuleert het bedrijfsleven zelf een bijdrage te leveren aan duurzame ontwikkeling. Begin 2010 zal voor het eerst gerapporteerd worden over de verklaring en het normatieve kader van de SER over Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, EZ ondersteunt waar mogelijk dit initiatief.

Vanwege de crisis wordt in het buitenlandinstrumentarium meer ruimte gemaakt voor exporterende bedrijven die moeilijk krediet krijgen van banken. In 2009 zijn staatsgaranties verstrekt, regelingen getroffen voor de dekking van werkkapitaal en exportkredietverzekeringen verruimd voor moeilijke markten. Dit loopt door in 2010. De exportkredietverzekeringen zorgen ervoor dat Nederlandse ondernemers die goederen exporteren naar het buitenland, hun transacties kunnen herverzekeren bij de Nederlandse staat. Het gaat om export van kapitaalgoederen, diensten of aannemingswerken met een land dat een politiek of economisch instabiel klimaat heeft. Daarnaast is er een herverzekeringsfaciliteit voor omzetpolissen ingesteld om de handel te ondersteunen.

De economische crisis vraagt om multilaterale samenwerking en het tegengaan van protectionisme. Nederland neemt daarom deel aan verscheidene multilaterale fora, zoals de WTO. Daarbinnen voeren we een intensieve handelsdialoog en maken we ons sterk voor het openhouden van de wereldeconomie en het naleven van wereldwijde handelsakkoorden. Samen met andere landen heeft Nederland binnen de WTO inmiddels bereikt dat de Verenigde Staten zijn «buy America»-clausules heeft afgezwakt. Daardoor krijgen Nederlandse innovatieve bedrijven meer kans op de Amerikaanse markt. In 2010 zet Nederland zich in voor het afronden van de WTO Doha ronde.

Het kabinet hecht, mede in het licht van de economische crisis, waarde aan de totstandkoming van duurzame groei. De inspanningen op het gebied van handel en duurzaamheid worden daarom voortgezet conform de kabinetsvisie handel en non-trade concerns. In 2010 geeft EZ het streven naar duurzaamheid onder meer vorm door inzet op de bevordering van het nemen van ketenverantwoordelijkheid door bedrijven. Hiertoe implementeren we de aanscherping van de voorwaarden voor toegang tot ondersteuning vanuit het financiële buitenlandinstrumentarium, door het respecteren van de vier fundamentele arbeidsrechten (waaronder kinderarbeid) door bedrijven verplicht te stellen.

Doelstelling 10: Betere dienstverlening aan internationale organisaties en buitenlandse bedrijven die zich in Nederland willen vestigen

Door de crisis zijn de verwachtingen voor buitenlandse investeringen in Nederland voor 2010 gematigd. De Netherlands Foreign Investment Agency verwacht voor € 500 mln aan investeringen te kunnen aantrekken. Dit staat voor zo’n 2500 arbeidsplaatsen en 130 investeringsprojecten, waarvan een kwart in de hightech sector en de sleutelgebieden. Deze uitkomsten hangen vanzelfsprekend sterk af van ontwikkelingen op de wereldmarkt.

Mede met het oog op de crisis onderhouden we intensieve contacten met de bestaande buitenlandse investeerders in Nederland. Effecten van de crisis bij grote investeerders worden gemonitord. In reactie op het rapport Nederland in de Wereld 2008 van het Innovatieplatform worden extra mensen ingezet voor gerichte acquisitie van met name kennisintensieve ondernemingen.

In China en India worden beslissingen over nieuwe kantoren in Europa en over import en export genomen door de zakelijke elite; dezelfde mensen die zich buitenlandse vakanties kunnen permitteren. Doelgroepen voor acquisitiebeleid, handelsbevordering en toeristische promotie vallen hierdoor deels samen. Daarom wordt voor China en India een integraal programma opgesteld dat zich richt op de algemene naamsbekendheid van Nederland. Hiervoor worden de zakelijke Holland Branding en de toeristische Holland Promotie aan elkaar gekoppeld.

Doelstelling 14: Het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie

Nederland wil tot de meest concurrerende en innovatieve landen ter wereld behoren. Dat is, net als een goed ondernemersklimaat, noodzakelijk voor duurzame economische groei. Publieke en private investeringen in onderwijs, kennis en innovatie moeten hiervoor omhoog. In deze tijd is dat lastig, want de crisis zet investeringen in R&D en de kredietverlening door banken onder druk. Daarom heeft het kabinet in het Aanvullend Beleidsakkoord extra geld vrijgemaakt voor kennis en innovatie. Dit wordt geïnvesteerd via succesvolle innovatie-instrumenten van EZ zoals de Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO), het innovatiekrediet en op het gebied van de Innovatieprogramma’s. De belangrijkste instrumenten worden hieronder kort toegelicht.

De Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO) maakt het fiscaal aantrekkelijk om onderzoekers en uitvinders in dienst te hebben. Conform het Beleidsprogramma Samen werken samen leven wordt de WBSO deze kabinetsperiode structureel verhoogd. Het kabinet heeft besloten hier bovenop de WBSO in 2010 incidenteel met € 60 mln te verhogen. In totaal heeft het kabinet in het Aanvullend Beleidsakkoord voor de WBSO nog eens € 300 mln extra beschikbaar gesteld voor 2009 en 2010. Dat maakt dat er in 2009 € 614 mln en in 2010 € 700 mln voor ondernemers beschikbaar is. Dit stimuleert grote en kleine bedrijven ook tijdens de economische crisis mensen in te zetten voor R&D.

Onze toekomstige kennisinfrastructuur kan niet zonder onderzoekers en uitvinders. Daarom heeft het kabinet met het oog op de crisis tijdelijk een kenniswerkersregeling ingesteld. Ondernemingen met acute omzetdalingen kunnen tot 2011 hun kenniswerkers tijdelijk uitlenen aan publieke kennisinstellingen, zoals universiteiten en TNO. Uitgeleende kenniswerkers kunnen bij zulke instellingen bijdragen aan onderzoek en ontwikkeling van prioritaire thema’s. Daarbij valt te denken aan energie, water en veiligheid. Het totale bedrag hiervoor is € 180 mln. Dit kan uitkomst bieden voor circa 2000 onderzoekers in 2009 en 2010. Het bedrag is verdeeld over de begrotingen van EZ en het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap.

Het innovatiekrediet is bedoeld voor de financiering van technisch risicovolle ontwikkelingsprojecten met commerciële potentie. Het kabinet heeft in het Aanvullend Beleidsakkoord extra middelen vrijgemaakt voor duurzaam ondernemen en EZ is voornemens om een gedeelte hiervan (€ 15 mln) in te zetten voor een uitbreiding van het innovatiekrediet om zo ook de investeringen in duurzame innovatieprojecten bij bedrijven groter dan het MKB te stimuleren.

De Innovatieprestatiecontracten (IPC’s) stimuleren MKB-bedrijven om kennis uit te wisselen met andere partijen en gezamenlijk te innoveren. De IPC’s zijn op 1 januari 2007 ingevoerd en zeer populair. Daarom wordt het budget in 2010 verhoogd van € 10 mln naar € 20 mln. Met dit budget kunnen in 2010 weer 330 extra MKB-bedrijven deelnemen.

Innovatieprogramma’s ondersteunen excellente innovatieve clusters van bedrijven en onderzoeksinstellingen, die meedraaien in de top van de wereld. Juist de hoogwaardige technologische sectoren worden in Nederland hard geraakt door de crisis. Door de wereldwijde vraaguitval is de omzet met 10 tot 60% gedaald. Het Aanvullend Beleidsakkoord voorziet daarom, in het kader van High Tech Topprojecten, in € 100 mln voor strategische R&D-projecten op het gebied van de innovatieprogramma’s Point One (nano-elektronica, embedded systems, mechatronica en robotica) en HTAS (automotive). De projecten lopen maximaal twee jaar.

Project Nederland Ondernemend Innovatieland

Maatschappelijke doelen zijn gebaat bij een betere inzet van innovatie. De interdepartementale programmadirectie Kennis en Innovatie ontwikkelt programma’s voor het project Nederland Ondernemend Innovatieland. Dit project bevordert de ontwikkeling van nieuwe ideeën, oplossingen en toepassingen voor maatschappelijke problemen. De programmadirectie werkt hierbij nauw samen met het Innovatieplatform. In 2010 wordenmaatschappelijke innovatieprogramma’s uitgevoerd op het gebied van gezondheid, water, veiligheid, energie, onderwijs en duurzame agro- en visserijketens.

Naast de maatschappelijke innovatieagenda’s kent EZ het programma Maatschappelijke Sectoren & ICT(M&ICT). Dit programma richt zich op groei en verspreiding van kleine, succesvolle ICT-toepassingen in onder meer zorg, onderwijs en veiligheid. Alle circa 65 projecten worden in 2010 bekend en komen – voor zover dat nog niet het geval was – in de uitvoeringsfase. Een van de projecten richt zich op teleconsultatie en- collaboratie in de zorg. Dit stelt oncologen van 37 ziekenhuizen en drie integrale kankercentra binnen twee jaar in staat op afstand met elkaar samen te werken. Hierdoor kunnen patiënten sneller worden geholpen waardoor de kwaliteit van de zorg wordt verbeterd en behandelkosten omlaag kunnen.

Ook via het Small Business Innovation Research Programma (SBIR) werken bedrijven aan innovatieve producten en diensten voor het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. In 2010 streeft EZ naar meer SBIR-projecten in de maatschappelijke innovatieprogramma’s.

Vanuit SBIR wordt komend jaar meer samenhang gezocht met het innovatiegericht inkopen door de overheid, ook wel launching customer genoemd. Sinds 2003 wordt aan innovatiegericht inkopen gewerkt met een expertisenetwerk en het verzamelen van best practises. Eind 2009 zal naar aanleiding van de motie-Aptroot-Besselink1 een brief met 20 voorbeelden van innovatief aanbesteden naar de Tweede Kamer worden gestuurd. In 2010 worden nieuwe pilots ontwikkeld voor innovatiegericht inkopen, bijvoorbeeld op het terrein van energie.

Doelstelling 15: Meer zelfstandige ondernemers met personeel en meer snelle groeiers in 2011

EZ is hoofdverantwoordelijke voor een goed ondernemersklimaat. Dat betekent het bevorderen van het zelfstandig ondernemerschap en de groei van bedrijven. Voldoende beschikbaarheid van kapitaal is hiervoor een belangrijke voorwaarde.

Door de crisis staat de kredietverlening aan bedrijven onder druk. Om een terugval in de kredietstroom te voorkomen, zijn de mogelijkheden voor borgstelling voor het MKB (BBMKB) tijdelijk verruimd. Onder de vlagGarantie Ondernemingsfinanciering (GO) is ook de Groeifaciliteit tijdelijk verruimd. Dankzij de GO komen grotere bedrijven met voldoende rentabiliteits- en toekomstperspectief in aanmerking voor kredieten tot € 50 mln. Maximaal € 25 mln daarvan wordt door de overheid gegarandeerd.

In 2010 wordt de borgstelling voor het MKB geëvalueerd. De verruiming van het instrument sinds oktober 2008 wordt daarbij betrokken.

Voor kleine bedrijven en startende ondernemers is het zogenoemde microfinancieringsbeleid ontwikkeld. Dit ondersteunt bedrijven via kredieten, coaching en netwerkvorming. Ambitie voor 2010 is om 1000 microkredieten te verstrekken.

Ook in 2010 houdt EZ oog voor de positie van zelfstandigen zonder personeel (ZZP-ers). Uitgangspunt hierbij is de voor Prinsjesdag 2009 te verschijnen kabinetsnotitie over ZZP-ers, zoals per motie gevraagd in het verantwoordingsdebat van 28 mei 2009 door de leden Halsema en Hamer. In de notitie zal het kabinet onderzoeken welke belemmeringen ZZP-ers ondervinden en met voorstellen te komen om deze belemmeringen weg te nemen.

Samen met het Ministerie voor Wonen, Wijken en Integratie en de verantwoordelijke gemeentebesturen werkt EZ aan een sterkere economie op wijkniveau en lokaal ondernemerschap. De experimentwet Bedrijven Investeringszones (BIZ)1 stelt ondernemers in staat samen te investeren in hun directe omgeving. Gedacht kan worden aan extra veegbeurten, het verwijderen van graffiti of een burenbelsysteem.

Ook veiligheid is een belangrijk thema. MKB’ers kunnen in 2010 een beroep doen op de Subsidie Kleine Bedrijven. Hiermee kunnen ze een veiligheidsscan laten uitvoeren of in aanmerking komen voor een financiële tegemoetkoming voor veiligheidsmaatregelen zoals camera’s of een kluis.

Zoals afgesproken in het Beleidsprogramma Samen Werken, Samen Leven zet het kabinet in op meer bedrijven die doorgroeien. Bijvoorbeeld met de Groeiversneller, die in 2010 met twee groepen van circa 50 bedrijven het tweede jaar ingaat. De Groeiversneller zorgt voor kennis, coaching en expertise in onder meer bedrijfsvoering, marketing, financiën en (internationale) strategie. Tachtig tot honderd bedrijven met een jaaromzet van enkele miljoenen moeten in vijf jaar tijd zijn doorgegroeid naar een jaaromzet van € 20 mln.

Om ervoor te zorgen dat we ook in de toekomst in Nederland goede ondernemers hebben, stimuleert het kabinet de aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt. Speerpunten in het kabinetsbrede programma Onderwijs en Ondernemerschap voor 2010 zijn de ontwikkeling van een landelijk erkend ondernemerscertificaat en de oprichting van vier tot zes nieuwe Centres of Entrepreneurship. Dit zijn samenwerkingsverbanden van universiteiten en hogescholen met het bedrijfsleven. Het praktijkleren krijgt in 2010 een impuls met de regeling Beroepsonderwijs in Bedrijf (BIB) en met 50 nieuwe samenwerkingsprojecten tussen onderwijsinstellingen en bedrijven. Hiermee worden ongeveer 5000 leerlingen bereikt.

Doelstelling 16: Minder regels, minder instrumenten, minder loketten

EZ is samen met het ministerie van Financiën verantwoordelijk voor de reductie van regeldruk en administratieve lasten voor het bedrijfsleven in de gehele Rijksdienst. Dit wordt opgepakt door de Regiegroep Regeldruk. Het rijksbrede doel is om de administratieve lasten voor bedrijven per 2011 met 25% te verlagen (ten opzichte van 1 maart 2007). Daarnaast is de ambitie dat de rijkssubsidies per 2011 volledig lastenarm zijn. EZ heeft deze kabinetsperiode een departementale reductiedoelstelling van 25,5%. Hiervan zal in 2010 in totaal 14,7% zijn gerealiseerd.

Eén van de speerpunten van EZ in het kader van minder regeldruk is de nieuwe Aanbestedingswet. Aan het einde van 2009 zal het wetsvoorstel aan de Tweede Kamer worden aangeboden voor behandeling. Doelstellingen van deze wet zijn lagere lasten, uniformering en goede toegang voor ondernemers bij aanbestedingen.

In het kader van het Aanvullend Beleidsakkoord is gekeken of er nog extra maatregelen genomen kunnen worden om de regeldruk voor het Nederlandse bedrijfsleven te verlichten. Er zijn 12 acties geformuleerd. Zo is EZ betrokken bij het creëren van een zogenoemd verlicht regime voor kleine ondernemingen (bijvoorbeeld bij jaarrekeningen). Ook wordt bekeken of de verplichting voor het aanleveren van uittreksels van de Kamer van Koophandel voor kleine en grote bedrijven kan vervallen. In de loop van 2009 wordt duidelijk welke extra regeldruk-maatregelen genomen worden. Deze zullen in 2010 worden uitgevoerd.

Slim geregeld, goed verbonden (SGGV), een project in het kader van de Vernieuwing Rijksdienst, is bedoeld om concrete knelpunten op te lossen in de informatieketens tussen overheden en bedrijven. Tijdens deze kabinetsperiode worden 15 tot 20 concrete casussen aangepakt. Voor de casussen die in 2009 en 2010 lopen is de beoogde lastenreductie voor het bedrijfsleven € 20 mln per jaar. Zo is een nieuw asbestvolgsysteem ontwikkeld waarmee arbeids- en milieuwetgeving eenvoudiger wordt gehandhaafd. In totaal zorgt dit voor een lastenvermindering van € 1 mln. Daarnaast wordt de gegevensaanlevering voor de import van veterinaire goederen versoepeld.

Doelstelling 17: Een slagvaardige aanpak van economische ontwikkeling in top- en grensregio’s

+

Doelstelling 23: Het bevorderen van een tijdig en op de vraag afgestemd aanbod van ruimte voor kwalitatief goed ingepaste bedrijfslocaties en 80 000 tot 100 000 nieuwe woningen per jaar

Samen met bedrijven en regionale partners richt EZ zich op kansrijke clusters van bedrijven en instellingen in top- en grensregio’s. Om deze clusters te stimuleren en een goed vestigingsklimaat te realiseren, worden verschillende instrumenten ingezet: de programmatische aanpak Pieken in de Delta (2006–2010), investeringen via Sterke Regio’s (gefinancierd vanuit het Fonds Economische Structuurversterking (Fes)) en de Europese structuurfondsen (EFRO).

Pieken in de Delta en de Europese structuurfondsen zorgen in 2010 naar verwachting voor € 1 150 mln aan investeringen. Daarbij zijn zo’n 1890 regionale partijen betrokken. Biosensing is een voorbeeld van een succesvol Pieken in de Delta project. Hierbij werken MKB-ers en kennisinstellingen in Zuidoost Nederland en aangrenzende Euregio’s samen aan mobiele sensorsystemen die op afstand vitale functies bij mensen meten. Een ander voorbeeld in Oost Nederland is het project «GENGENAF» dat de microflora bij mens en dier in kaart brengt. En het sensorprogramma IJkdijk in Noord Nederland is een succesvol vanwege de unieke internationale toepassing van sensortechnologie met een grote maatschappelijke relevantie: het creëren van veiligheid tegen overstromingen.

In vier toonaangevende regio’s1 wordt via Sterke Regio’s geïnvesteerd in het vestigingsklimaat. Het gaat om investeringen in logistieke knooppunten (zee- en luchthavens) en in kennisinfrastructuur, zoals kennisintensieve bedrijventerreinen. Het kabinet investeert € 125 mln in zaken als de Internationale school Eindhoven, de ontsluiting van het Bio-science park in Leiden en hoogwaardige faciliteiten voor micro- en nanotechnologie in de High Tech Factory Twente.

Om te kunnen ondernemen, hebben bedrijven voldoende en goede bedrijfsruimte nodig. Daarom is de herstructurering van bestaande bedrijventerreinen en de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen van belang. De taskforce-Noordanus heeft in 2008 advies uitgebracht over de herstructurering van bedrijventerreinen. Naar aanleiding hiervan heeft het kabinet afgesproken van 2009 tot en met 2013 500 hectare te herstructureren. Het ministerie van VROM en EZ werken, in samenwerking met provincies en gemeenten in 2010 aan de uitvoering van deze afspraken.

De provincies stellen uiterlijk in april 2010 hun provinciale herstructureringsprogramma’s op. Als de programma’s zijn goedgekeurd, zal een belangrijk deel van de rijksmiddelen via een decentralisatie-uitkering aan de provincies worden overgedragen. De vijf pilots bedrijventerreinen, die in 2009 zijn gestart, worden in 2010 afgerond en geëvalueerd. Samen met het Interprovinciaal Overleg en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten wordt in 2010 een kennisnetwerk bedrijventerreinenopgericht. Daarnaast blijven voor een beperkt aantal terreinen van nationaal belang binnen het Fes-middelen beschikbaar.

5. Consumenten staan sterker en kunnen hun recht laten gelden

Gezonde economische groei is mede afhankelijk van goed functionerende markten; een goed functionerende markt is op zijn beurt afhankelijk van goed geïnformeerde consumenten en handelaren. Consumenten moeten weloverwogen, bewuste, keuzes kunnen maken. Handelaren dienen geen verplichtingen opgelegd te krijgen die niet wezenlijk bijdragen aan consumentenbescherming. Grotere lasten voor handelaren vertalen zich over het algemeen in hogere kosten voor de consument. Het Ministerie van Economische Zaken zet zich daarom in voor goed geïnformeerde consumenten en betere Europese consumentenwetgeving.

De positie van de consument versterken

Met het oog op eenduidige rechten en plichten van consumenten en ondernemers in de Europese Unie wordt de (Europese) consumentenwet- en regelgeving verder gestroomlijnd en geactualiseerd. Het doel is om de werking van de interne markt te bevorderen en het consumentenvertrouwen te vergroten. De onderhandelingen over een Europese richtlijn consumentenrechten worden voortgezet. Nederland streeft daarbij naar een adequaat evenwicht tussen een hoog beschermingsniveau voor de consument en het concurrentievermogen van het bedrijfsleven. Als het voorstel voor de richtlijn wordt aangenomen, geniet de consument bij aankoop van een product in alle lidstaten van de EU dezelfde bescherming. Dit vergroot het vertrouwen om aankopen te doen over de grens. Daarnaast hoeft de ondernemer bij aanbieding van zijn producten binnen de EU dan nog maar rekening te houden met één stelsel van consumentenwetgeving. Dit verlaagt de drempels naar een grotere afzetmarkt voor de ondernemer.

Naast de Wet handhaving consumentenbescherming, die de basis vormt voor de Consumentenautoriteit, is de in oktober 2008 in Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek opgenomen Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken van groot belang voor de consumentenbescherming in Nederland. De Consumentenautoriteit handhaaft deze wetgeving. Tijdens de Kamerbehandeling van de Wet handhaving consumentenbescherming is afgesproken deze in 2009 kort te evalueren. Mede als gevolg van veel klachten over agressieve telefonische verkoop zal in 2010 een voorstel worden gedaan tot aanscherping van de bevoegdheden van de Consumentenautoriteit, om bij evidente misstanden sneller te kunnen ingrijpen. Zo zal een voorstel tot aanpassing van de Wet handhaving consumentenbescherming worden ingediend om de Consumentenautoriteit de mogelijkheid te bieden om een voorlopige last onder dwangsom op te leggen. Tevens wordt bezien of de bevoegdheid tot het opleggen van een last onder dwangsom – vergezeld kan gaan van de mogelijkheid om aanvullende verplichtingen op te leggen. Hierbij kan worden gedacht aan het tijdelijk verplicht gebruik maken van een schriftelijke bevestiging van het contract bij telefonische verkoop. Wellicht vloeit uit de korte evaluatie van de wet nog ander aanvullend beleid voort.

Voor het versterken van de positie van de consument is dus voorzien in beschermende wet- en regelgeving en een sterke toezichthouder. Daarnaast moet consumenten de mogelijkheid worden geboden zichzelf weerbaar maken. Hiertoe moeten zij weten wat hun rechten en plichten zijn. De website ConsuWijzer.nl, het Informatieloket van de Consumentenautoriteit, de Nederlandse Mededingingsautoriteit en de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit, voorziet de consument van deze informatie. Naast wetgeving en informatieverstrekking blijft ook zelfregulering van groot belang. De groei van het aantal geschillencommissies en bijvoorbeeld de reclamecode over beprijzing in de luchtvaart zijn daarvan goede voorbeelden.

Extra ondersteuning van consumenten waar nodig

Met wetgeving is in 2008 en 2009 de positie van de consument op het terrein van energie, telecom en post flink verbeterd. Ook heeft de sector de nodige zelfreguleringsinitiatieven genomen. Zoals de afspraken van zes grote internetaanbieders over een geschillencommissie en het makkelijker maken voor een consument om over te stappen van de ene internetaanbieder naar de andere. Het komende jaar staat vooral in het teken van het doorvoeren en handhaven van de nieuwe wetgeving en het monitoren van de werking van zelfregulering.

De concurrentie in de energiesector is de afgelopen jaren fors toegenomen. Hierdoor kunnen consumenten kiezen uit meer energieleveranciers en hebben zij de vrijheid van leverancier te veranderen. Om een goede keus te kunnen maken, moeten consumenten leveranciers kunnen beoordelen op prijs en kwaliteit. Consumenten vinden op ConsuWijzer informatie over hun rechten en plichten bij het overstappen van leverancier en over sites die prijzen vergelijken. In 2010 wordt de keurmerkensite op ConsuWijzer verder uitgebreid.

De Energiekamer monitort de kleinverbruikersmarkt. In 2009 en 2010 doet zij onderzoek naar consumentenvertrouwen in de energiesector. Als consumenten bijvoorbeeld problemen hebben met een nota, hebben zij behoefte aan één aanspreekpunt. Het wetsvoorstel tot wijziging van de Electriciteitswet 1998 en de Gaswet ter verbetering van de Electriciteits- en Gasmarkt (Marktmodel) introduceert daarom het leveranciersmodel, waarbij de leverancier hét aanspreekpunt is voor de consument. Het neemt bovendien een aantal administratieve barrières weg om naar een andere leverancier over te stappen en om meterstanden vast te stellen. Ook wordt een begin gemaakt met de invoering van de slimme meter. Een slimme meter is eenelektriciteitsmetermet ingebouwde informatie- en communicatietechnologie. Zodra de toegezegde novelle in de Eerste Kamer arriveert, zal de Kamerbehandeling van het wetsvoorstel Marktmodel worden hervat. Na afronding van de wetsvoorstellen en de lagere regelgeving kan de invoering van de slimme meter worden gestart.

EZ wijst burgers en ondernemers op de mogelijkheden en gevaren van elektronische communicatie. Zoals de privacyaspecten van telecom- en ICT-toepassingen. Binnen het programma Digivaardig & Digibewust worden mensen bewuster gemaakt van de mogelijkheden en risico’s van ICT en elektronische communicatie. Zo faciliteert het project i-Coach stages voor ROC-leerlingen. MKB’ers leren daarbij van leerlingen over de mogelijkheden van ICT voor hun bedrijf.

6. Onze energie is schoon en zeker en onze telecommunicatie veilig en betrouwbaar

Energie en elektronische communicatie zijn van vitaal belang voor onze economie. Economische Zaken zet zich daarom in voor een betrouwbare en veilige infrastructuur en goed functionerende markten in deze netwerksectoren. Met het oog op toekomstige voorzieningszekerheid en de reductie van broeikasgassen werken we eveneens aan een duurzame energievoorziening.

Het bevorderen van de voorzieningszekerheid.

Er is wereldwijd voldoende energie aanwezig, maar de investeringen om die energie te winnen en te distribueren zijn achtergebleven bij de gestegen vraag. Gevolg daarvan is een toenemende schaarste en dus een stijging van de energieprijzen. Energiebronnen zijn de inzet geworden van een internationale politieke arena, wat leidt tot toenemende spanningen en onzekerheden. Dit vergroot het belang van goed functionerende internationale energiemarkten en een goede positie van Nederland daarbinnen. De recessie geeft tijdelijk verlichting, maar we moeten rekening houden met structurele krapte. Voor onze voorzieningszekerheid wordt energiediplomatie steeds belangrijker.

EZ onderhoudt intensieve contacten met huidige en toekomstige energieleveranciers. In 2010 worden Egypte, de Verenigde Arabische Emiraten, Noorwegen, Nigeria, Mexico en Libië bezocht. Ook gebeurt het nodige op Europees terrein. Zo wordt de Europese richtlijn over het veiligstellen van de aardgasvoorziening versneld herzien en wordt gewerkt aan betere samenwerking tussen de landelijke netbeheerders (Transmission System Operators, TSO’s) en een betere verantwoordelijkheidsverdeling tussen Nederlandse en Europese toezichthouders.

Om de integratie van de Noordwest-Europese elektriciteits- en gasmarkt te bevorderen, maken overheden, toezichthouders en landelijke netbeheerders uit vijf landen in het Pentalaterale Forum afspraken over verdere harmonisering van marktregels in Noordwest-Europa. Vanaf maart 2010 wordt de elektriciteitsmarkt van Duitsland gekoppeld aan de reeds gekoppelde markten van Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk. Voor een hogere leveringszekerheid worden gezamenlijke veiligheidscentra ingesteld. Hiermee kunnen stroomstoringen beter worden aangepakt. Voor 2010 wordt een gemeenschappelijk actieplan opgesteld om windparken op de Noordzee beter te verbinden met het bestaande stroomnet in Noordwest Europa.

Om een goede positie op de internationale gasmarkt te krijgen, wil Nederland een natuurlijk knooppunt worden van Noordwest-Europese gasstromen. Dat stelt onze toekomstige gasvoorziening veilig en versterkt onze concurrentiepositie. Om niet afhankelijk te zijn van slechts enkele energieleveranciers, halen we de banden aan met gaslanden als Algerije, Angola en Qatar. In de Baltische Zee wordt de Nordstreampijplijn naar Noordwest-Europa aangelegd.

Samen met het Platform Gasrotonde introduceren we in 2010 een Gasrotonde-programma. Daarnaast werken we aan verdere commerciële en juridische integratie van de Noordwest-Europese energiemarkt, internationaal diplomatiek overleg en meer (buitenlandse) investeringen in de gasinfrastructuur. Bij het laatste kan worden gedacht aan gasopslagcapaciteit en LNG-installaties.

Ook de nationale energie-infrastructuur blijft een punt van aandacht. Hierbij staat 2010 vooral in het teken van het onafhankelijk netbeheer. Vanaf 1 januari 2011 mogen netbeheerders geen deel meer uitmaken van dezelfde holding als productie, handels- en leveringsbedrijven. Daarnaast stelt EZ in overleg met netwerkbedrijven en hun aandeelhouders een onderzoeksgroep in, die zich richt op een betere inrichting van netwerkbedrijven en een professioneel aandeelhouderschap. Onderdeel van het onderzoek zijn een uniforme waarderingsmethode voor netwerken en een eventuele exitstrategie voor kleine aandeelhouders.

In 2010 wordt het reguleringskader voor de energienetten – de Elektriciteits- en Gaswet – hervormd. Ten eerste wordt de implementatie van het derde liberaliseringspakket ter versterking van een concurrerende energiemarkt aan de Kamer voorgelegd. Belangrijke onderwerpen in dit wetsvoorstel zijn de versterking van grensoverschrijdende samenwerking tussen Transmission System Operators (TSO’s) en toezichthouders en de verantwoordelijkheidsverdeling tussen de Nederlandse toezichthouder, het Europees toezichtshouders agentschap en de nationale overheid. Daarnaast zal het reguleringskader worden doorgelicht op verbeteringen in innovatie, kwaliteit en efficiëntie. Het kader moet voldoende ruimte bieden aan belangrijke ontwikkelingen voor een duurzame energievoorziening zoals bijvoorbeeld slimme netten, de elektrische auto en vraagrespons. Hierover ontvangt de Tweede Kamer een beleidsbrief die vervolgens zal resulteren in een wetswijziging van de Elektriciteits- en Gaswet en een set van uitvoeringsregels.

In de Elektriciteitswet 1998, de Gaswet en de Mijnbouwwet is de Rijkscoördinatieregeling van toepassing verklaard op grote energie-infrastructuurprojecten. Het betreft onder meer de realisatie van hoogspanningsverbindingen (Randstad 380 kV, Zuid-West 380 kV, Noord-West 380 kV en de interconnector Doetinchem-Wesel), gasopslag, windprojecten en gasleidingen.

Doelstelling 22: Het stimuleren van duurzame consumptie en productie

+

Project Schoon en Zuinig

De wereldwijd toenemende uitstoot van broeikasgassen moet internationaal worden aangepakt. In Kopenhagen wordt in december 2009 gesproken over afspraken als vervolg op het Kyoto-verdrag. Deze afspraken moeten bijdragen aan de geleidelijke opbouw van een wereldwijd emissiehandelssysteem, vergelijkbaar met het Europese Emission Trading Scheme (ETS). Een akkoord in Kopenhagen heeft gevolgen voor de Europese broeikasgas-doelstelling (20% emissiereductie in 2020 ten opzichte van 1990), inclusief het ETS. Ook voor het halen van onze nationale broeikasgas doelstelling (30% emissiereductie in 2020 ten opzichte van 1990) is de uitkomst van belang.

Het interdepartementale project Schoon en Zuinig richt zich op energiebesparing en duurzame energie als oplossingen voor een substantiële CO₂-reductie. In 2010 worden de innovatieprogramma’s energie uitgevoerd die in 2009 zijn opgesteld. De focus van EZ ligt op de programma’s voor industriële energiebesparing en duurzame energie, die moeten leiden tot nieuwe technologieën en producten. De programma’s zijn onderdeel van de Innovatieagenda Energie. Hiervoor is in deze kabinetsperiode € 438 mln beschikbaar.

Kabinetsdoel is om in 2020 20% van onze energie duurzaam te produceren. Het belangrijkste instrument dat EZ op dit terrein inzet is de Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie (SDE), die investeerders in projecten voor hernieuwbare elektriciteit en gas ondersteunt. De SDE wordt in januari 2010 voor de derde keer opengesteld. Een toename van de windenergieproductie op land is het komend jaar een van de grootste uitdagingen. EZ, VROM, provincies en gemeenten lossen samen de knelpunten in de vergunningverlening op, zodat windenergie op land in 2011 kan worden verdubbeld tot 4000 MegaWatt (MW).

Ook bij windenergie op zee speelt de inpassing van de infrastructuur, zoals het toegankelijk maken van de energienetten voor de levering van energie door windparken op zee. In het Aanvullend Beleidsakkoord is voor de periode 2014–2029 € 2,4 mld extra budget beschikbaar gesteld voor windenergie op zee. Dit leidt tot een extra 500 MW wind op zee, bovenop de geplande 450 MW. Daarnaast is een bedrag van € 15 mln vrijgemaakt voor kosten die samenhangen met de uitgifte vanaf 2011 van windenergiegebieden zoals die in het Nationaal Waterplan zijn aangewezen.

Naar aanleiding van de motie Samsom1 is in 2008 en 2009 het project Net op Zee gestart. Het hoofdrapport Net op Zee2 dat de Tweede Kamer in juni 2009 heeft ontvangen, bevat aanbevelingen over mogelijke netconfiguraties en de kosten en realisatietermijnen die hier bij horen. De Energiekamer en Tennet worden gevraagd om te adviseren over een alternatieve tarievensystematiek voor de financiering.

Om een schone en zuinige energievoorziening voor de toekomst veilig te stellen is in het aanvullend beleidsakkoord ’Werken aan Toekomst’ afgesproken dat de SDE in zijn huidige vorm zal blijven bestaan, maar dat deze ruimer en robuuster zal worden gefinancierd uit een opslag op het elektriciteitstarief. Zo wordt langjarige zekerheid gegeven over de beschikbaarheid van voldoende middelen om de ambitie van 20% duurzame energie in 2020 te realiseren. Bij de uiteindelijke vormgeving zullen de koopkrachteffecten en de budgettaire beheersbaarheid worden meegewogen. De vrijvallende middelen op de EZ-begroting worden aangewend voor lastenverlichting.

In de brief aan de Tweede Kamer van 17 april jl. is aangegeven dat de Minister van Economische Zaken voor het einde van 2009 de Kamer zal informeren over de de vormgeving van deze nieuwe financieringswijze en de consequenties daarvan. Daarbij blijft het huidige sturingsmechanisme van de SDE – conform het aanvullend beleidsakkoord – gehandhaafd. Dit impliceert budgettering door middel van plafonds en handhaven van het gesloten-einde karakter van de SDE.

Op weg naar duurzame automobiliteit en een sterkere energiepositie heeft het kabinet in het Aanvullend Beleidsakkoord afgesproken om maximaal € 65 mln extra te investeren in de ontwikkeling van de elektrische auto. Op 3 juli 2009 heeft het kabinet het zogenoemde Plan van aanpak elektrisch rijden1 vastgesteld. In dit plan is aangegeven dat dit bedrag aangewend zal worden voor het uitvoeren van proeftuinen, het stimuleren van de productie van elektrische voertuigen en auto-onderdelen in Nederland, het bevorderen van de aanschaf van elektrische voertuigen door overheden en het neerzetten van de noodzakelijke elektrische infrastructuur. Het plan van aanpak is in het kader van de energietransitie tot stand gekomen in een nauwe samenwerking tussen de ministeries van EZ, Verkeer en Waterstaat, Financiën en VROM.

De hierboven omschreven maatregelen gericht op energiebesparing en duurzame energieproductie helpen de CO₂-uitstoot terug te dringen. Carbon Capture and Storage (CCS), de afvang en opslag van CO₂, kan bijdragen aan een vermindering van de klimaateffecten van de CO₂-uitstoot. Gepland is om vóór 2010 een wetsvoorstel voor de implementatie van de Europese CCS-richtlijn voor advies voor te leggen aan de Raad van State. Ook worden de mogelijkheden uitgewerkt voor publiekprivate samenwerking bij demonstratieprojecten en voor de vormgeving van transport- en opslaginfrastructuur.

Een veilig en betrouwbaar elektronisch en postnetwerk

EZ is verantwoordelijk voor een goede ordening van de markten voor elektronische communicatie en post. Daarvoor zijn goede wet- en regelgeving en een goed toezicht op de markt onmisbaar.

Het Europese reguleringskader voor de telecomsector wordt periodiek herzien om een goede aansluiting bij nieuwe marktontwikkelingen te waarborgen. Waarschijnlijk wordt de lopende herziening van het Europese reguleringskader (New Regulatory Framework) in het najaar van 2009 afgerond. Dit zorgt vanaf 2010 voor meer consistentie bij de toepassing van het reguleringskader onder andere door versterking van de samenwerking tussen toezichthouders, het ontwikkelen van een toekomstvisie voor het frequentiebeleid door het opstellen van een meerjarenprogramma en een betere bescherming van de telecomconsument, met name op het gebied van privacy. Punt van discussie is nog de bescherming van de consument als hij door zijn leverancier van internet dreigt te worden afgesloten. Als het reguleringskader wordt aangenomen, wordt de Telecommunicatiewet in 2010 aangepast.

Nederlanders zijn gewend aan radio in de auto en aan de mogelijkheid om overal en altijd mobiel te kunnen bellen. Mobiel internetten en e-mailen zijn in opkomst. Hiervoor zijn voldoende radiofrequenties en draadloze communicatietoepassingen nodig. De verschillende aanbieders van deze diensten hebben ieder een deel van het frequentiespectrum ter beschikking. Om in ieder geval drie nieuwe marktpartijen een kans te geven op de markt voor mobiele communicatie, worden extra frequenties uitgegeven (door middel van een veiling) voor mobiel breedband, mobiel internet en mobiel bellen (2,6 GHz). De mogelijkheden voor bestaande partijen op de markt voor mobiele communicatie worden hierbij ingeperkt, waardoor de concurrentie naar verwachting toeneemt. Dit pakt ook weer positief uit voor de consument. Voor februari 2010 wordt ook besloten over verlenging van de GSM-vergunningen voor de 1800 MHz band. Vervolgens wordt beleid opgesteld voor de verdeling van GSM-verbindingen (900 en 1800 MHZ).

In 2015 moet in 80% van Nederland naar de digitale radio (TDAB) kunnen worden geluisterd. Om dit mogelijk te maken worden de FM- en AM-vergunningen verlengd, onder de verplichting dat deze vergunninghouders investeren in digitale radio. De beschikbare frequentieruimte voor digitale radio biedt nationale, regionale en lokale radiomakers voldoende ruimte. Bovendien worden voor nieuwkomers op de markt op korte termijn twee vrijgekomen FM-vergunningen uitgegeven.

Het stopzetten van analoge ether-televisie-uitzendingen betekent dat er ruimte is vrijgekomen in de ether. Dit digitaal dividend is voor een deel ingezet voor digitale ethertelevisie. Het resterende deel wordt de komende jaren waarschijnlijk vrijgemaakt voor nieuwe elektronische telecommunicatienetwerken en -diensten, zoals mobiele breedbandtoepassingen. In de loop van 2009 en 2010 wordt het beleid hiervoor vastgesteld. Daarna starten de voorbereidingen voor uitgifte van de resterende frequentieruimte.

Om te bellen, mailen, pinnen, sms-en en aankopen te doen via internet, worden we steeds afhankelijker van elektronische communicatie. De gevolgen van een onverwacht uitvallen van systemen, netwerken of diensten worden hierdoor steeds ingrijpender. Daarom moet de kans op uitval worden geminimaliseerd. EZ en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zijn een project gestart om de samenleving weerbaarder te maken bij langdurige uitval van energie, ICT en telecom. Onderdeel hiervan is een nationaal responsplan voor ICT en Telecom bij incidenten. Onder andere Govcert en marktpartijen worden bij het plan betrokken.

Nederland organiseert in 2010 het World Congress on IT (WCIT). Dit congres is het grootste ICT evenement ter wereld en biedt de gelegenheid bij uitstek om Nederland te profileren als dé vestigingslocatie voor ICT-bedrijven en de Nederlandse kennis en kunde internationaal te vermarkten.

7. Tabel met financiële inzet per prioriteit en kabinetsdoelstelling

8. Tabel met intensiveringen Beleidsprogramma

De met het beleidsprogramma samenhangende intensiveringen worden «tranchegewijs» aan de verschillende departementale begrotingen toegevoegd. Dit betekent voor EZ dat de volgende additionele verplichtingenbedragen (tranche 2010) in de begroting 2010 zijn opgenomen in de tabel voor budgettaire gevolgen van beleid in de genoemde artikelen:

De resterende bedragen voor de periode 2011 en verder blijven gereserveerd voor EZ op de aanvullende post van het Rijk. Dit betreft de enveloppen uit het Coalitieakkoord minus de reeds uitgedeelde bedragen uit de tranches 2008, 2009 en 2010. Deze bedragen worden jaarlijks per tranche beschikbaar gesteld aan EZ.

9. Slotparagraaf

Onderstaand is een selectie opgenomen van de belangrijkste wijzigingen (kasuitgaven en ontvangsten) ten opzichte van de begroting 2009. Een volledig overzicht van de majeure beleidsmatige verplichtingenmutaties is opgenomen in het verdiepingshoofdstuk.

1. In het Beleidsprogramma zijn extra middelen uitgetrokken voor Innovatievouchers. Deze zijn voor een deel gereserveerd op de aanvullende post van het Rijk en worden tranchegewijs uitgekeerd. Met deze mutatie wordt tranche 2010 aan de EZ-begroting toegevoegd.

2. Als onderdeel van het Aanvullend Beleidsakkoord worden de Fes-middelen voor onder andere IPC’s, TechnoPartner, BSIK en Holst volgens een vaste verdeling van 50 procent in 2009 en 50 procent in 2010 aan de EZ-begroting toegevoegd.

3. Vanuit het Aanvullend Beleidsakkoord is door het kabinet € 280 mln beschikbaar gesteld voor versterking van de kennisinfrastructuur in de jaren 2009 en 2010. Hieronder vallen de regelingen High Tech Top Projecten (€ 100 mln) en Kenniswerkers (€ 180 mln). Deze mutatie betreft het opnemen van het EZ-deel van de benodigde kasmiddelen. Het andere deel van de middelen staat op de OCW-begroting.

4. Het kabinet heeft uit de investeringsimpuls 2006 van het Fes onder voorwaarden een bedrag van € 150 mln beschikbaar gesteld aan CTMM. Hiervan is € 75 mln in 2006 aan de EZ-begroting toegevoegd en bleef € 75 mln gereserveerd in het Fes. Na een positieve beoordeling over de voortgang en de plannen voor de tweede tranche van CTMM wordt met deze mutatie de tweede tranche vanuit het Fes van € 75 mln voor CTMM aan de EZ-begroting toegevoegd.

5. Deze mutatie betreft de overheveling van de vanuit het Fes toegekende middelen voor Scheidingstechnologie.

6. Dit betreft de bijdrage van V&W voor het onlangs gestarte innovatieprogramma Logistiek. EZ reserveert eveneens € 12,5 mln, zodat de totale reservering voor het innovatieprogramma Logistiek € 25 mln bedraagt.

7. Deze mutatie betreft de middelen van V&W voor aardobservatie die aan de EZ-begroting worden toegevoegd. Deze overdracht vloeit voort uit de oprichting van het Netherlands Space Office (NSO).

8. Dit betreft de in 2008 niet uitgeputte middelen voor de luchtvaartkredietfaciliteit. Er is vertraging opgetreden in het Airbus 350-project. Daardoor is het beroep van de Nederlandse vliegbouwindustrie op de faciliteit lager dan verwacht. Voorgesteld wordt de middelen door te schuiven naar 2012, omdat deze naar verwachting dan zullen worden uitgegeven.

9. Het kabinet heeft besloten het voorstel voor Nanolab gedeeltelijk te honoreren met een Fes-bijdrage van € 14,6 mln. Deze mutatie betreft de toevoeging van deze middelen aan de EZ-begroting.

10. In 2009 zal de regionale ontwikkelingsmaatschappij LIOF dividend ter grootte van € 8,4 mln aan EZ afdragen. Met de provincie Limburg is afgesproken dat deze middelen weer beschikbaar komen voor economische projecten in Limburg, zodat ook de uitgavenraming voor Bijdragen aan ROM’s met hetzelfde bedrag wordt verhoogd.

11. Deze mutatie betreft een kapitaalstorting van in totaal € 15 mln voor de regionale ontwikkelingsmaatschappijen Oost N.V. en N.V. BOM. Beide stortingen zijn, mede in het licht van de stimulerende werking die er vanuit gaat tijdens de crisis, gewenst om de participatietaken van de beide ROM’s op niveau te kunnen houden.

12. De mutatie is opgebouwd uit de opboeking € 32,4 mln uit de motie Van Geel (€ 27 mln) en de overboekingen van V&W en VROM voor de integrale gebiedsontwikkeling Moerdijk (€ 5,4 mln). Ten behoeve van diezelfde gebiedsontwikkeling wordt in totaal € 24,2 mln overgeboekt uit dit instrument naar het Provinciefonds.

13. Voor de versterking van de economie in Noord-Nederland zijn middelen overgeheveld (€ 150 mln voor de periode 2009–2020) van het Infrastructuurfonds naar EZ. Deze middelen waren oorspronkelijk bestemd voor de aanleg van de Zuiderzeelijn.

14. Voor het stimuleren van de kredietverlening aan bedrijven is de groeifinancieringsfaciliteit verruimd met in totaal € 1,5 mrd, waarvan € 1 mrd in 2009, voor borgstelling op kredieten met een maximale omvang van € 50 mln. Ter afdekking van de schades zullen kostendekkende premies in rekening worden gebracht, waarvoor een ophoging van de ontvangsten is verwerkt.

15. Met het Beleidsprogramma zijn extra middelen uitgetrokken voor stimulering van de kapitaalmarkt. Deze zijn voor een deel gereserveerd op de aanvullende post van het Rijk en worden tranchegewijs aan de EZ-begroting toegevoegd. Met deze mutatie wordt tranche 2010 aan de EZ-begroting toegevoegd.

16. Als onderdeel van het Aanvullend Beleidsakkoord worden de Fes-middelen voor Beroepsonderwijs in Bedrijf en Onderwijs en Ondernemerschap volgens een vaste verdeling van 50 procent in 2009 en 50 procent in 2010 aan de EZ-begroting toegevoegd.

17. Als onderdeel van het Aanvullend Beleidsakkoord worden de Fes-middelen voor BSIK, CO₂-afvangtechnologie en Energie-efficiency volgens een vaste verdeling van 50 procent in 2009 en 50 procent in 2010 aan de EZ-begroting toegevoegd.

18. Vanuit het Fes worden middelen beschikbaar gesteld voor de tweede tranche van programma’s binnen het project «Innovatieagenda Energie». Met deze mutatie worden de middelen voor Groene grondstoffen, Duurzame elektriciteitsvoorziening, ADEM, Ketenefficiency, CATO en duurzame warmte in de gebouwde omgeving naar de EZ-begroting overgeheveld.

19. Binnen het programma Schoon & Zuinig zijn middelen gereserveerd voor een garantiefaciliteit om geothermische boringen te stimuleren. Daarnaast zijn binnen het Fes middelen beschikbaar gesteld voor het programma «Kas als Energiebron». Deze middelen zullen worden aangewend om geothermische toepassingen te stimuleren. Met deze mutatie worden de betreffende middelen voor de jaren 2009 en 2010 aan de EZ-begroting toegevoegd.

20. Met deze mutatie worden de in 2008 niet uitgeputte middelen weer aan de EZ-begroting toegevoegd.

21. Vanaf de aanvullende post van het Rijk zijn middelen overgeheveld naar de EZ-begroting voor de toepassing van CO₂-afvang en -opslag (CCS).

22. De lagere realisatie van de SDE 2008 en de nieuwe ramingen voor de SDE 2009–2011 leiden tot een tragere uitfinanciering dan eerder werd verwacht. Een belangrijke reden hiervoor is vertraging in de vergunningverlening bij «Wind op land». Als gevolg daarvan verschuiven er middelen van de jaren 2009–2013 naar de periode 2014–2017.

23. De COVA-heffing dient ter financiering van de kosten voor het aanhouden van noodvoorraden aardolie door de Stichting Centraal Orgaan Voorraadvorming (COVA). De ontvangst is het product van het heffingsplichtige volume en een tarief per eenheid. De mutatie is het gevolg van de aanpassing van het tarief voorraadheffing per 1 juli 2009. De tijdelijke verlaging van het wettelijke tarief vervalt daarmee. Het tarief stijgt daardoor van € 5,30 naar € 5,90/kg. Via de uitgavenkant van de EZ-begroting zijn de ontvangen heffingen doorgesluisd naar de stichting.

24. Ten behoeve van de financiering van de Wereldtentoonstelling 2010 te Shanghai wordt € 10 mln aan deze post toegevoegd. De middelen zijn afkomstig uit de eindejaarsmarge HGIS over 2008 (€ 7,5 mln) en de bijdrage van Buitenlandse Zaken (€ 2,5 mln).

25. Deze mutatie betreft het programma «Slim Geregeld, Goed Verbonden». Dit is een onderdeel van het «Programma Vernieuwing Rijksdienst» waarvan de middelen, conform het advies van de stuurgroep Bekker, in oktober 2008 zijn toegekend. Deze toekenning wordt met deze mutatie aan de EZ-begroting toegevoegd.

26. Betreft de uitdeling door het Ministerie van Financiën van de compensatie voor de loon- en prijsontwikkeling van EZ-uitgaven.

27. Bij het toekennen van de high trustraming van € 17,4 mln in 2008 en € 22,0 mln in 2009 en verder is besloten om over te gaan naar een systematiek van ramen van verwachte, in plaats van in het verleden reeds opgelegde boetes (wat tot dan toe gebruikelijk was). Omdat de raming van verwachte boetes wel aan de EZ-begroting is toegevoegd, maar de reeks van opgelegde boetes niet is verlaagd, is een dubbeltelling in de ontvangstenbegroting ontstaan. Met de mutatie van € 29,3 mln in 2009 en € 9,2 mln in 2010 wordt deze dubbeltelling gecorrigeerd.

28. Als onderdeel van het Aanvullend Beleidsakkoord zijn, bij eerste suppletore begroting 2009, de Fes-middelen volgens een vaste verdeling van 50 procent in 2009 en 50 procent in 2010 aan de EZ-begroting toegevoegd. Daarnaast betreft deze mutatie de toevoeging aan de EZ-begroting van de benodigde middelen voor de gehonoreerde Fes-projecten van de nieuwe verplichtingenmutaties.

29. Uit hoofde van de afrekening van oude programma’s in Noord Nederland en verkoopopbrengsten van de gronden bij Maastricht Aken Airport wordt de ontvangstenraming in 2009 verhoogd. Eerder waren deze ontvangsten geraamd in 2008, maar niet ontvangen.

30. Zie mutatie 11.

31. Zie mutatie 14.

32. Zie mutatie 23.

33. Deze neerwaartse bijstelling van de aardgasbatenraming wordt voornamelijk veroorzaakt door een sterk gedaalde olieprijs ten opzichte van de oorspronkelijke ramingen (daling van € 125 dollar per vat ten tijde van de Miljoenennota 2009 naar € 44 dollar per vat). Behalve een lagere olieprijs is ook de euro / dollar koers gewijzigd vergeleken met vorige ramingen en is het productievolume neerwaarts bijgesteld.

34. Sinds 2008 is er sprake van een vaste voeding van het Fes uit de aardgasbaten. Deze mutatie betreft een aanpassing van de raming van de afdracht aan het Fes, zodat de uitgaven kunnen worden gedekt.

35. Als onderdeel van het Aanvullend Beleidsakkoord zijn de Fes-middelen volgens een vaste verdeling van 50 procent in 2009 en 50 procent in 2010 aan de EZ-begroting toegevoegd. Daarnaast zijn er vanuit het Fes middelen toegevoegd in het kader van de Innovatieagenda Energie.

36. De ontvangsten in verband met de in het verleden door Novem BV verstrekte bedragen ten behoeve van energiebesparingsprojecten zijn in 2008 niet gerealiseerd. Deze ontvangsten zullen in 2009 worden gerealiseerd.

37. In het Coalitieakkoord is een stijging van de boete-inkomsten van het Rijk voorzien als gevolg van high trust-boetebeleid. Deze rijksbrede boetetaakstelling is in afwachting van nadere verdeling bij Miljoenennota 2008 geparkeerd op de EZ-begroting. Bij Voorjaarsnota 2009 is het restant verdeeld over de betrokken departementen.

3. DE BELEIDSARTIKELEN

Artikel 1 Goed functionerende economie en markten in Nederland en Europa

Algemene doelstelling

Het versterken van het duurzaam economisch groeivermogen in Nederland, door bevordering van het functioneren van de economie en markten.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Economische groei is noodzakelijk voor het in stand houden van onze welvaart en collectieve voorzieningen. De vergrijzing van onze samenleving legt extra druk op deze welvaart en voorzieningen. EZ richt zich daarom op versterking van de economische structuur en verbetering van de werking van markten in Nederland en Europa. Gezonde concurrentieverhoudingen kunnen zorgen voor een goede prijs-kwaliteitverhouding van goederen en diensten, keuzevrijheid voor gebruikers en kunnen daarnaast innovatie stimuleren. Hiervan profiteren burgers en bedrijven. Een stabiele macro-economische omgeving met goed werkende markten vormt daarbij de basis.

Verantwoordelijkheid

De Minister van Economische Zaken is (mede)verantwoordelijk voor:

• de versterking van het groei- en concurrentievermogen in Nederland en de EU. Zo is de minister, als politiek Lissabon coördinator, verantwoordelijk voor de uitvoering van de Lissabonstrategie voor groei en banen in Nederland;

• de versterking van de Interne Markt, waaronder beleid op het terrein van staatssteun;

• de Nederlandse inbreng in de Raad voor Concurrentievermogen en in de Raad voor Energie en Telecommunicatie;

• het bevorderen van optimale marktordening en mededinging;

• het creëren van een duidelijke economische infrastructuur;

• het versterken van de positie van de consument;

• het toezicht op de mededinging door de NMa, op het consumentenbeleid door de Consumentenautoriteit en door Verispect op de economische infrastructuur;

Externe factoren

Behalen van deze doelstelling hangt onder andere af van:

• de ontwikkeling van de wereldeconomie en de internationale financiële markten;

• de uitvoering van de Lissabonstrategie op communautair niveau en binnen andere lidstaten (het gemeenschappelijke Lissabonprogramma en de nationale hervormingsprogramma’s van de lidstaten);

• het Europese krachtenveld en de speelruimte die de Europese richtlijnen nationaal bieden.

Economische crisis

Het duurzame groeivermogen van de Nederlandse economie hangt onder andere af van de structurele groei van de werkgelegenheid en de structurele groei van de arbeidsproductiviteit. Deze factoren staan onder druk als gevolg van de economische crisis. Het is dan ook zaak om onverkort in te zetten op het versterken van de economische structuur.

De huidige economische crisis heeft ons duidelijk gemaakt dat bij de inrichting van de economie onevenwichtigheden kunnen ontstaan. Om grote onevenwichtigheden in de toekomst te voorkomen, blijft EZ werken aan een juiste balans tussen markt en overheid, warbij op een doelmatige wijze publieke belangen worden geborgen. De snelheid waarmee de economische crisis zich wereldwijd heeft verspreid toont bovendien het belang van internationale cordinatie aan. EZ zet zich daarom via diverse internationale gremia in om tot een internationale gecoördineerde aanpak te komen van lange termijn uitdagingen. Daarnaast blijft EZ zich ook op Europees niveau inzetten tegen protectionisme zowel binnen de interne markt als mondiaal. Ook op nationaal niveau mag de economische crisis niet als vrijbrief worden aangegrepen voor mededingingsbeperkend gedrag door ondernemingen, hoewel de bijzondere omstandigheden waarmee ondernemingen geconfronteerd worden niet uit het oog verloren mogen worden. Mededingingsbeperkend gedrag draagt immers niet bij aan het consumentenvertrouwen en economisch herstel.

Toelichting

De potentiële economische groei is de economische groei gezuiverd voor conjuncturele schommelingen. Dit cijfer wordt bepaald door de groei van de structurele arbeidsproductiviteit, de groei van het structurele arbeidsaanbod en de verandering van de evenwichtswerkloosheid. De ramingen van de potentiële groei op de middellange termijn vormen onderdeel van de Economische Verkenningen, die aan het begin van de kabinetsperiode door het CPB worden opgesteld.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* Dit betreft uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2009 zijn aangegaan en de bijdragen aan instellingen en instituten.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationeel doel

Markt en spelregels

Operationele doelstelling 1

Bevorderen van een stabiele macro-economische omgeving en versterken van de Interne Markt.

Motivering

Een stabiele macro-economische omgeving vormt de basis voor een gezond ondernemings- en investeringsklimaat en daarmee een basisvoorwaarde voor duurzame economische groei. Ondernemers zijn gebaat bij zoveel mogelijk zekerheid over de prijsontwikkeling, renteontwikkeling, stabiele (internationale) politieke verhoudingen en regelgeving. EZ bevordert daarom het goed functioneren van (internationale) markten en heldere wet- en regelgeving. Daarbij worden de Europese maatregelen en de maatregelen van andere landen op dit gebied op de voet gevolgd. De insteek van Nederland is om te zorgen dat vast wordt gehouden aan de Interne Markt en staatssteunregels en dat, daar waar extra maatregelen zijn genomen die niet bijdragen aan het versterken van het groeivermogen en houdbare overheidsfinanciën op langere termijn, deze ook daadwerkelijk tijdelijk zijn. Doelstelling is om het level playing field dat ons in de afgelopen jaren veel heeft gebracht te behouden en te versterken. Een goed level playing field zorgt ervoor dat productiemiddelen optimaal kunnen worden ingezet en draagt daarmee bij aan de vergroting van het groei- en concurrentievermogen van de EU.

Instrumenten

• Coördineren interdepartementale koers om sterker uit de crisis te komen (Centraal Economische Commissie). De CEC is een interdepartementaal adviesorgaan om de kwaliteit van de besluitvorming te verbeteren op algemeen economisch terrein.

• In 2010 wordt een voortgangsrapport opgesteld op het nationale hervormingsprogramma dat onderdeel vormt van de Lissabonstrategie. Dit rapport beschrijft het hervormingsbeleid van Nederland ter bevordering van structurele duurzame groei over de volle breedte van het sociaal economisch terrein (arbeidsmarkt, kennis en innovatie, ondernemingsklimaat, energie en klimaat).

• Strategievorming en versterking van economische functies. Strategievorming is nodig om lange termijn uitdagingen het hoofd te kunnen bieden. Versterken van economische functies draagt bij aan duurzame economische groei.

• Versterken van concurrentiekracht van de Europese economie via Raad voor het Concurrentievermogen, de Energieraad en de Telecomraad. De Raad voor Concurrentievermogen draagt bij aan vergroten van het concurrentievermogen van de Europese Unie via coördinatie van het economische beleid en, onder andere, door versterking van de Interne markt, reductie van administratieve lasten van EU-wetgeving en de samenwerking op het terrein van onderzoek en innovatie. De Energie- en Telecomraad dragen zorg voor de onderhandelingen en uitwerking van energie- en klimaatdoelstellingen en een goede werking van de Europese energie en Telecommunicatiemarkt.

• Klachtenloket SOLVIT. Dit loket behandelt klachten van burgers en bedrijven uit de ene lidstaat over overheidsdiensten van een andere lidstaat die EG-recht verkeerd toepassen.

In 2010 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten, waarbij EZ verantwoordelijk is voor de Nederlandse standpuntbepaling of hieraan meewerkt in interdepartementaal verband:

• Met het oog op de crisis wordt in de Centraal Economische Commissie door interdepartementale afstemming zorg gedragen voor een goed gecoördineerde koers om sterker uit de crisis te komen. EZ streeft naar een nieuwe balans tussen markt en overheid in 2010 om stabieler uit de crisis te komen en zet onverkort in op het tegengaan van protectionisme bij de aanpak van de crisis.

• In 2010 zal worden besloten over de vormgeving van de Lissabonstrategie na 2010. De Lissabonstrategie zoals deze sinds 2000 wordt toegepast biedt het kader waarbinnen de landen van de Europese Unie van elkaar leren op sociaal-economisch terrein en elkaar stimuleren verstandig beleid te voeren gericht op duurzame economische groei. Daarnaast worden binnen het kader van de strategie afspraken gemaakt over initiatieven op EU-niveau zoals versterking van de interne markt, het aanpakken van klimaatverandering, het verlagen van administratieve lasten en investeringen in onderzoek. De huidige strategie loopt in 2010 af. Tijdens de Europese Voorjaarsraad in maart 2010 zal op Europees niveau politieke besluitvorming plaatsvinden over de opvolger van deze strategie.

Operationele doelstelling 2

Optimale marktordening en mededinging bevorderen.

Motivering

Optimaal functionerende markten kunnen in belangrijke mate bijdragen aan economische groei. In een optimaal functionerende markt reageren vraag en aanbod effectief op elkaar. Zowel consumenten als bedrijven profiteren daarvan. Goed functionerende markten zorgen voor een optimalisering van de prijs-kwaliteitverhouding van goederen en diensten en keuzevrijheid voor gebruikers en stimuleren daarnaast innovatie. EZ houdt zich daarom actief bezig met mededinging en marktordening. Een goed werkende markt vereist gezonde concurrentie. EZ probeert door middel van haar marktordeningsbeleid markten beter te laten functioneren waar dat nodig is. Daardoor worden vraag en aanbod beter op elkaar afgestemd. Het uitgangspunt hierbij is het borgen van het publieke belang (zoals kwaliteit, toegankelijkheid).

Instrumenten

• Wet- en regelgeving (Mededingingswet, Aanbestedingswet, Winkeltijdenwet, Metrologiewet en Waarborgwet) voor het bevorderen van de ordening en werking van en het toezicht op markten.

• De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) voor het uitvoeren van de Mededingingswet en enkele sectorspecifieke wetten op het gebied van mededinging (onder andere Gaswet en Elektriciteitswet 1998).

• Infrastructuur voor markttransparantie:

o Nederlands Normalisatie Instituut (NEN) voor het maken en bevorderen van de toepassing van (inter)nationale normen.

o Raad voor Accreditatie (RvA) voor het erkennen van de daarvoor in aanmerking komende organisaties en instituten.

o Van Swinden Laboratorium voor het beheren, onderhouden en ontwikkelen van Nederlandse meetstandaarden.

• Expertisecentrum PIANOo (Professioneel & Innovatief Aanbesteden Netwerk voor Overheidsopdrachtgevers) voor het stimuleren en faciliteren van expertise over aanbestedingen bij alle publieke opdrachtgevers.

In 2010 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• Optimale handhaving van de Mededingingswet. Om dit te bereiken is een voorstel in voorbereiding dat de bestuursrechtelijke handhaving van de Mededingingswet aanvult met strafrechtelijke sanctionering, waarbij de NMa zaken kan aanbrengen bij het OM. In 2009 zal het wetsvoorstel worden ingediend waarvan parlementaire behandeling in 2010 vervolg zal krijgen. Daarnaast zal EZ in 2010 een evaluatie uitvoeren naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van het functioneren van de NMa.

• Opstellen van een nieuwe aanbestedingswet. Het wetsvoorstel zal aan de Tweede Kamer worden aangeboden voor behandeling in 2010. Belangrijke doelen zijn lagere lasten, uniformering en goede toegang voor ondernemers bij aanbestedingen. Daarnaast wordt met flankerend beleid ingezet op een verdere professionalisering van aanbestedende diensten. Expertisecentrum PIANOo (Professioneel & Innovatief Aanbesteden Netwerk voor Overheidsopdrachtgevers) zal zorgen voor het stimuleren en faciliteren van expertise over aanbestedingen bij alle publieke opdrachtgevers.

• Zelfregulerings instrument Normalisatie: normen worden primair gemaakt door en voor het bedrijfsleven en stakeholders en niet door de overheid. Naar aanleiding van het Aanvullend Beleidsakkoord zijn in 2009 twee trajecten gestart voor normen waarnaar in wet- en regelgeving wordt verwezen. Eén traject heeft als doel deze normen lastenarm te maken. In het andere traject wordt onderzocht of deze normen goedkoper of zelfs gratis kunnen worden gemaakt. De uitwerking van deze trajecten zal voor een belangrijk deel in 2010 plaatsvinden.

• De (effecten van de) onrust op de financiële markten behoeven ook bijzondere aandacht. Deze onrust heeft geleid tot interventies en veranderende wet- en regelgeving. Op de financiële markten blijft EZ, samen met het Ministerie van Financiën, streven naar optimale mededinging. Ondanks (tijdelijke) veranderende marktverhoudingen en overheidsbemoeienis is het lange termijn doel terugkeer naar een gezonde financiële sector met normale marktverhoudingen en gezonde concurrentie. Verschillende banken hebben een kapitaalinjectie gekregen of zijn volledig genationaliseerd. Dergelijk overheidsingrijpen valt onder de staatssteunregels, hierover wordt overleg gevoerd met de Europese Commissie. Daarnaast houdt de NMa scherp toezicht op de bankenmarkt ook in deze bijzondere marktomstandigheden.

Toelichting

Versterking van de concurrentie kan, via een versterking van de productiviteitsgroei, een belangrijke bijdrage leveren aan vergroting van de structurele groei in Nederland. Het kengetal «concurrentie» is een samengesteld kengetal, opgebouwd uit twaalf variabelen. Het kengetal geeft een rangorde aan van de prestatie van Nederland ten opzichte van twaalf landen (België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Ierland, Italië, Japan, Nieuw Zeeland, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten en Zweden). Het kengetal geeft informatie over de mate van effectiviteit van het mededingingsbeleid en de mate van concurrentie tussen bedrijven, de aanwezigheid van verstorende overheidssubsidies en beleid met betrekking tot het aanbesteden door de overheid. Bronnen voor het kengetal zijn het «World Competitiveness Yearbook» van het IMD en het «Global Competitiveness Report» van het World Economic Forum. De rankings op veel verschillende variabelen in deze rapporten zijn gebaseerd op breed uitgezette enquêtes onder bedrijven.

Toelichting

Het is de bedoeling dat TenderNed hét systeem voor elektronisch aanbesteden in Nederland wordt. TenderNed is daarmee een belangrijk onderdeel van het flankerende aanbestedingsbeleid en levert een bijdrage aan professionalisering van de overheidsinkoop. TenderNed levert een belangrijke bijdrage aan de vermindering van administratieve lasten voor potentiële opdrachtnemers uit het bedrijfsleven. Ondernemers kunnen, zonder dat zij op verschillende plaatsen hoeven te zoeken, op één centrale plaats alle (overheids)opdrachten vinden. Bovendien wordt in het wetsvoorstel voor een nieuwe Aanbestedingswet een bepaling opgenomen die aanbestedende diensten verplicht de (voor)aankondiging van de opdracht en het bekendmaken van de gunning te publiceren via TenderNed.

Operationele doelstelling 3

Positie van de consument versterken.

Motivering

Om consumenten als volwaardige spelers op de markt hun rol als afnemer te kunnen laten spelen blijft het van groot belang dat, markten transparant zijn, dat consumenten eenvoudig van aanbieder kunnen wisselen en dat zij voldoende geïnformeerd zijn over hun rechten en plichten voor, tijdens en na de aanschaf van producten of diensten.

Goed geïnformeerde consumenten kunnen zelfstandig en vol vertrouwen op de markt bewegen. Dat komt de werking van markten ten goede en draagt bij aan de welvaart. Het vertrouwen van consumenten in de markt neemt ook toe als zij er zeker van kunnen zijn dat zij bij zowel individuele als collectieve geschillen kunnen terugvallen op instanties die onafhankelijk van marktpartijen kunnen arbitreren.

Instrumenten

• Wettelijke regelingen: de Colportagewet, de Prijzenwet, en de bepalingen uit het Burgerlijk Wetboek met betrekking tot consumentenbescherming (over (onder andere) algemene voorwaarden, pakketreizen, verkoop op afstand, non-conformiteit, garanties en oneerlijke handelspraktijken).

• De Consumentenautoriteit (CA) houdt toezicht op de naleving van de hiervoor genoemde bepalingen.

• ConsuWijzer: het gezamenlijke informatieloket van de CA, de NMa en OPTA dat consumenten van informatie voorziet over hun rechten en plichten. Op dit informatieloket kan de consument ook informatie vinden over prijzen en kwaliteit. ConsuWijzer verstrekt daarnaast informatie over private keurmerken.

In 2010 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• In 2010 zal bijzondere aandacht uitgaan naar de uitkomsten van een korte evaluatie van de Wet handhaving consumentenbescherming, de wet die ten grondslag ligt aan de Consumentenautoriteit. Tijdens de parlementaire behandeling van de wet is aan de Tweede Kamer toegezegd om na twee jaar een korte evaluatie van deze wet te houden. Afhankelijk van de uitkomsten van de evaluatie in 2009 zullen in 2010 mogelijk beleidsmatige acties volgen.

• Na de voltooiing van de implementatie van de Dienstenrichtlijn zal via onder andere ConsuWijzer informatie worden verstrekt voor afnemers van diensten. Deze informatie zal bijdragen aan een betere informatievoorziening over de rechten van consumenten ten aanzien van dienstverleners.

• Om er voor te zorgen dat de rechten en plichten van consumenten en ondernemers binnen de Europese Unie eenduidiger wordt, wordt de (Europese) consumentenwet- en regelgeving verder gestroomlijnd en geactualiseerd. In 2010 worden de Europese onderhandelingen over de Europese richtlijn consumentenrechten gecontinueerd. Nederland zal zich actief inzetten om een goed beschermingsniveau voor de consument te bereiken zonder dat dit een onevenredige lastenverzwaring voor het bedrijfsleven met zich meebrengt. De Europese richtlijn consumentenrechten moet leiden tot vergroting van het consumentenvertrouwen en verbetering van de werking van de interne markt.

Toelichting

Met ingang van 2007 wordt tweejaarlijks onderzocht of consumenten tevreden zijn over de verkregen informatie via ConsuWijzer. In 2007 is hier een zogenaamde nulmeting gehouden. Aan de hand daarvan is voor 2009 de streefwaarde ten aanzien van klanttevredenheid geformuleerd. Aangezien dit een tweejaarlijkse meting betreft, is er voor 2010 geen streefwaarde opgenomen.

Artikel 2 Een sterk innovatievermogen

Algemene doelstelling

Een sterker innovatievermogen van de Nederlandse economie.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Innovatie is een belangrijke bron voor de toekomstige welvaartsgroei van de Nederlandse economie. Niet alleen verhoogt het de productiviteit van Nederlandse bedrijven, ook verbetert het de Nederlandse concurrentiepositie en leidt het tot nieuwe producten en diensten. Innovatie en economische groei verhogen ook de welvaart, omdat daarmee maatschappelijke vraagstukken kunnen worden opgelost en ze ruimte bieden voor het verbeteren van de kwaliteit van de samenleving.

Investeringen in kennisontwikkeling worden door bedrijven niet zonder meer gedaan, onder andere vanwege grote financiële risico’s en niet optimaal functionerende markten. De overheid spant zich daarom in om publieke en private investeringen in kennisontwikkeling en innovatie te vergroten en zo veel mogelijk partijen aan het innoveren te krijgen. Door partijen samen te brengen en de juiste condities te creëren wordt kennisontwikkeling gestimuleerd en worden kennisbenutting en commercialisering van kennis voor innovatie vergroot.

EZ streeft dit na door middel van een eenvoudig en toegankelijk instrumentarium waarmee bedrijven snel en op maat geholpen kunnen worden. Het innovatiebeleid is daarom ingedeeld in basisvoorzieningen voor alle ondernemers (basispakket) en een pakket dat zich richt op die terreinen waarin Nederland kansrijk is (programmatisch pakket).

Het basispakket is met name gericht op het MKB en wordt gekenmerkt door grote toegankelijkheid. Ondernemers worden via subsidies, kredieten of fiscale faciliteiten (WBSO) gestimuleerd om in hun bedrijfsvoering meer aandacht te besteden aan innovatie en meer samen te werken met kennisinstellingen en andere bedrijven om de beschikbare kennis beter te benutten.

Het programmatisch pakket bestaat met name uit de innovatieprogramma’s. Met de innovatieprogramma’s worden kansrijke clusters, die wereldwijd concurreren, gericht en vraaggestuurd ondersteund. Om de concurrentiekracht verder te vergroten, stimuleert EZ ondernemers en kennisinstellingen om hun krachten te bundelen. Daarnaast helpt EZ daar waar mogelijk om knelpunten, die deze ontwikkelingen in de weg staan, uit de weg te ruimen.

Verantwoordelijkheid

De Minister van Economische Zaken is verantwoordelijk voor optimale innovatiecondities voor bedrijven, de vormgeving en uitvoering van de innovatiestimuleringsmaatregelen en de stimulering van goede samenwerking tussen kennisinfrastructuur en bedrijfsleven (samen met OCW).

Externe factoren

De overheid heeft beperkt invloed op de innovatiegraad van de Nederlandse economie. De innovatiegraad van bedrijven en het succes van innovaties worden primair bepaald door de (internationale) marktontwikkelingen en strategische afwegingen die bedrijven daarbij maken.

Economische crisis

Als gevolg van de economische crisis zijn de inspanningen door het bedrijfsleven op het gebied van research en development fors onder druk komen te staan. Om dit op te vangen, heeft het kabinet zowel in 2009 als in 2010 € 150 mln beschikbaar gesteld voor een intensivering van de WBSO. Voorts zijn er extra middelen (€ 180 mln) beschikbaar gesteld om de werkgelegenheid van onderzoekers bij het bedrijfsleven via tijdelijke detachering bij kennisinstellingen zoveel mogelijk voor ons land te behouden en heeft het kabinet besloten tot extra ondersteuning (€ 100 mln) van bedrijfs-R&D in de zogenaamde High Tech Top projecten.

* nnb = nog niet beschikbaar; van alle kengetallen in deze tabel zijn de meest actuele cijfers opgenomen

Toelichting

In internationale vergelijkingen van innovatievermogen kenmerkt Nederland zich door een middenpositie (zie bijvoorbeeld de positie in de European Innovation Scoreboard). De private uitgaven aan research en development (R&D) zijn relatief laag. Deze lagere innovatiegraad komt deels door het feit dat Nederland overwegend een diensteneconomie is en deels doordat er relatief weinig R&D-intensieve investeringen uit het buitenland komen (zie de tekstbox «Verklaring voor de lage private uitgaven aan research en development in Nederland»). In de Europese Lissabonagenda is de ambitie voor 2010 afgesproken om publieke en private R&D-uitgaven op EU-niveau richting 3% van het BBP te brengen, waarvan 1/3 publiek en 2/3 privaat. In Europees verband wordt toegewerkt naar een post-Lissabon 2010 agenda. In een separate beleidsbrief wordt ingegaan op de nationale ambitie van dit kabinet voor onderwijs, kennis en innovatie voor de middellange termijn. Door Nederlandse bedrijven en instellingen worden relatief veel Europese octrooien aangevraagd in vergelijking met andere EU-landen, mede als gevolg van de aanwezigheid in Nederland van de hoofdkantoren van enkele kennisintensieve bedrijven. De publieke R&D-uitgaven kennen de afgelopen jaren een dalende trend en liggen in 2007 licht boven het EU27-gemiddelde. Door een gebrekkige wisselwerking tussen kennisinfrastructuur en bedrijfsleven worden de resultaten van dit publieke onderzoek echter onvoldoende benut.

Verklaring voor de lage private uitgaven aan research en development in Nederland

Private R&D-uitgaven als % BBP, ontwikkeling 1997–2007

De private R&D-uitgaven in Nederland zijn relatief laag in vergelijking met het buitenland. Bijgaande grafiek toont dat de afstand tot het OESO- en het EU15-gemiddelde in de loop der jaren ook trendmatig is toegenomen. Uit onderzoek van het Innovatieplatform en het Ministerie van Economische Zaken¹ blijkt dat de kennisextensieve Nederlandse sectorstructuur de belangrijkste oorzaak (60% van het verschil ten opzichte van het OESO-gemiddelde) vormt van de achterblijvende private R&D-uitgaven. De rest van het verschil kan worden verklaard vanuit verschillende factoren. Een voorbeeld daarvan is de relatief lage R&D-uitgaven van buitenlandse bedrijven in Nederland². Nederlandse bedrijven doen veel onderzoek in het buitenland maar Nederland trekt relatief veel minder R&D van buitenlandse bedrijven aan. Het Netherlands Foreign Investment Agency, onderdeel van de EVD, heeft zijn acquisitiestrategie dan ook specifieker gericht op het aantrekken van kennisintensieve bedrijven en buitenlandse projecten.

¹ E. Haveman en P. Donselaar (2008) An analysis of the Netherlands’ private R&D position, Innovatieplatform, Den Haag; H.P.G. Erken en M.L. Ruiter (2005) Determinanten van de private R&D-uitgaven in internationaal perspectief, Ministerie van Economische Zaken, Den Haag.

² In deze onderzoeken worden meer factoren genoemd die de lage private R&D-uitgaven verklaren.

Totale verplichtingen, uitgaven en ontvangsten artikel 2

* Dit betreft uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2009 zijn aangegaan en de bijdragen aan instellingen en instituten.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationeel doel

Toelichting

Met het beleidsprogramma «Samen werken, samen leven» uit 2006 doet het kabinet vele intensiveringen op het gebied van innovatie die gedurende de kabinetsperiode oplopen (tot 2011). Dit betreft zowel het basispakket (OD1) als het programmatisch pakket (OD2). Daarnaast investeert het kabinet in het Aanvullend Beleidsakkoord in 2009 en 2010 opnieuw in kennis en innovatie. De bijbehorende verplichtingen worden met name in 2009 aangegaan.

Basispakket

Operationele doelstelling 1

Meer bedrijven die meer (technologische) kennis ontwikkelen en benutten.

Motivering

Vanuit het streven naar zo veel mogelijk investeringen in kennisontwikkeling en innovatie kiest het kabinet voor een brede stimulering van die investeringen, in de eerste plaats via een breed toegankelijk basispakket. Naast algemene advisering en voorlichting worden met name MKB-ondernemingen gericht gestimuleerd om in hun bedrijfsvoering voldoende aandacht te besteden aan innovatie. Kennisinstellingen en ondernemers worden samengebracht om de beschikbare kennis te delen en te benutten om zo hun innovatievermogen te vergroten. Bedrijven en kennisinstellingen leren van elkaar en maken beter gebruik van de beschikbare kennis. Daarnaast worden innovatieprojecten, met veel commerciële potentie maar ook met grote technische risico’s, direct ondersteund, omdat deze anders onvoldoende van de grond zouden komen. Enerzijds omdat het bedrijf de (financiële) risico’s niet zelf kan dragen en anderzijds omdat de risico’s nog te groot zijn om hiervoor volledige externe financiering te kunnen aantrekken.

Toelichting

Verschillende subsidie-instrumenten dragen bij aan het behalen van deze operationele doelstelling, zoals weergegeven in bovenstaande tabel. De meeste van deze instrumenten zijn opgenomen in de Subsidieregeling innoveren en de Subsidieregeling starten, groeien en overdragen van ondernemingen. De WBSO draagt eveneens bij aan deze operationele doelstelling. Het is een fiscale maatregel en staat daarmee niet op de EZ begroting. Het budgettaire belang wordt wel inzichtelijk gemaakt.

Innovatievouchers

Doel en beschrijving: Een innovatievoucher is een «tegoedbon» waarmee een ondernemer onderzoek bij een kennisinstelling (gedeeltelijk) kan bekostigen, zoals een universiteit of hogeschool. Het doel van de innovatievoucher is het innovatieve vermogen van het MKB te vergroten en wisselwerking tussen het MKB en kennisinstellingen te stimuleren. De kracht van het instrument is gelegen in de laagdrempeligheid en het brede bereik bij het MKB. Een ondernemer hoeft van te voren niet al een kennisvraag te formuleren.

Voornaamste acties in 2010: De innovatievoucher is voor de periode 2008 tot en met 2010 uitgebreid van 6000 naar 8000 vouchers. De regeling is gedigitaliseerd waardoor het nog eenvoudiger is geworden om een voucher aan te vragen (dit kan via de SenterNovem website in 8 minuten). In 2010 wordt dit systeem verder verbeterd om het gemak te vergroten en de beperkte administratieve last nog meer terug te brengen. In 2010 wordt verder aandacht besteed aan begeleiding van de bedrijven met een voucher. De regeling wordt verder verbeterd op basis van de in 2009 opgedane ervaringen met een pilot waarbij de innovatievouchers besteed kunnen worden bij private kennisleveranciers.

Indicator: De indicator «verzilveringspercentage innovatievouchers» geeft weer welk deel van de innovatievouchers die in een bepaald jaar zijn uitgegeven per ultimo van het daaropvolgende jaar zijn besteed. Daarmee geeft de indicator informatie over de mate waarin de innovatievouchers hebben geleid tot een wisselwerking tussen MKB en kennisinstellingen. De vouchers die eind 2010 zijn verstrekt kunnen tot eind 2011 verzilverd worden. EZ streeft naar een verzilveringspercentage van 70%. Om dit te bereiken wordt Syntens ingezet om ondernemers te begeleiden bij het formuleren van een kennisvraag en het vinden van een geschikte kennisinstelling.

De innovatievoucher gaat internationaal

De innovatievoucher is voor de derde maal geëvalueerd. Het evaluatie rapport is in maart 2008 naar de Tweede Kamer gestuurd. De evaluatie geeft een overwegend positief beeld van de vouchers: ze zijn eenvoudig aan te vragen («lage drempel») en bereiken alle sectoren van het MKB. Het is daarmee een belangrijk instrument voor het MKB. Ook is er sprake van een hoge additionaliteit: 80% van de MKB-ondernemers, die een innovatievoucher hebben verzilverd, geeft aan dat zij zónder de voucher het innovatieproject niet of later hadden gedaan. EZ heeft inmiddels meer dan 20 000 vouchers verstrekt. Het succes van de voucher kent navolging in het buitenland: ook Oostenrijk, Denemarken, Ierland, Zweden, regio’s in Engeland en Duitsland hebben een voucherregeling geïntroduceerd of zijn hiermee bezig. Daarnaast tonen ook andere landen serieuze interesse zoals België, Australië en Singapore. Een rapport dat in opdracht van de Europese Commissie is opgesteld noemde onlangs het Nederlandse vouchermodel een «best-practice».

Innovatie Prestatie Contracten (IPC)

Doel en beschrijving: Met de Innovatie Prestatie Contracten (IPC) worden groepen MKB-ers (15–35 bedrijven) gestimuleerd om, onder leiding van een penvoerder (bijvoorbeeld een brancheorganisatie), op meerjarige basis samen te werken aan de uitvoering van hun collectieve en individuele innovatieplannen. Doelstelling is om het innovatievermogen van de MKB-bedrijven te vergroten door de samenwerking en de kennisoverdracht tussen MKB-bedrijven te versterken. De regeling richt zich dan ook op groepen MKB-ers die een inhoudelijke samenhang met elkaar hebben (keten, regio, thema, branche etcetera).

Voornaamste acties in 2010: De regeling is op 1 januari 2007 in werking getreden. Er wordt sindsdien een groot beroep gedaan op de regeling. Om beter tegemoet te kunnen komen aan deze vraag, is het budget voor 2010 verhoogd van € 10 mln naar € 20 mln. In 2010 zal het voor penvoerders en MKB-bedrijven beter mogelijk worden om via de IPC deel te nemen aan Europese instrumenten op het gebied van het 7e Kaderprogramma (KP7). Hierbij wordt bijvoorbeeld gedacht aan ERA NET (European Research Area NETworks), een beleidsinstrument van de Europese Commissie (EC) voor de cordinatie van nationale onderzoeksprogramma’s in Europa. Aan de hand van de uitkomsten van de evaluatie die in 2010 gaat plaatsvinden zal het instrument daar waar nodig verder worden verbeterd.

Indicator: Het «aantal betrokken bedrijven bij gestarte IPC’s» is als indicator opgenomen voor de innovatieprestatiecontracten, omdat dit informatie geeft over het aantal MKB-ers dat met dit instrument wordt gestimuleerd om kennis over te dragen en te innoveren. De streefwaarde van 330 voor 2010 is gerelateerd aan het voor 2010 beschikbare budget van € 20 mln.

TechnoPartner

Doel en beschrijving: TechnoPartner is een integraal programma dat bestaat uit verschillende activiteiten en subsidie-instrumenten om het ondernemingsklimaat voor technostarters te verbeteren en om hen te stimuleren om een onderneming te starten. Technostarters zijn pioniers op het gebied van innovatie, ze willen hun technologische kennis omzetten in toepasbare producten of diensten. TechnoPartner stimuleert kennisinstellingen en bedrijfsleven om technostarters te begeleiden. Door middel van de Seed-faciliteit wordt het aanbod van risicokapitaal voor technostarters via medefinanciering in startersfondsen verbeterd. Het Business Angel Programma draagt bij aan het vergroten van de toegang tot informeel kapitaal voor (innovatieve) starters. Business Angels zijn vermogende particuliere investeerders die niet alleen geld inbrengen, maar ook kennis, contacten, managementervaring en coaching.

Voornaamste acties in 2010: In 2010 wordt er naar gestreefd om via bestaande en nieuwe TechnoPartner Seedfondsen de omvang van het beschikbare risicokapitaal voor technostarters te verhogen. Informal investment wordt gestimuleerd middels een trainingsprogramma gericht op het investeringsrijp maken van Business Angels en ondernemers die op zoek zijn naar risicokapitaal. Ook zal meer bekendheid worden gegeven aan de mogelijkheden van informal investment en zullen de Business Angel netwerken worden versterkt. In 2010 wordt de internationalisering van technostarters gestimuleerd door de verdere uitwerking van de samenwerkingsprogramma’s met China en de Verenigde Staten. In 2010 zal de SKE-regeling opgegaan zijn in een nieuw valorisatie instrument; het Valorisatie Programma. Hiermee wordt via samenwerkingsverbanden van kennisinstellingen en private partijen een impuls gegeven aan de valorisatie inspanningen in Nederland, zodat kennis beter en sneller wordt omgezet in nieuwe toepassingen, producten, processen of diensten. De aanleiding hiervoor betreft de door belangenorganisaties en de ministers van EZ en OCW getekende Valorisatieagenda «Kennis moet circuleren».

Indicator: Hoewel de SKE-regeling in 2010 zal opgaan in het Valorisatie Programma zullen ook in 2010 nieuwe technostarters voortkomen uit de reeds gehonoreerde SKE-projecten met een meerjarige looptijd. Het aantal participaties dat vanuit seed fondsen wordt gedaan in technostarters moet in 2010 30 bedragen. Ondanks de economische crisis wordt het bereiken van deze (structurele) streefwaarde haalbaar geacht. De indicator geeft informatie over de mate waarin de ondersteuning van de Seed participatiefondsen heeft geleid tot investeringen van private kapitaalverschaffers in technostarters.

Innovatiekredieten

Doel en beschrijving: Het innovatiekrediet is een financieringsinstrument dat zich richt op het stimuleren van ontwikkelingsprojecten (producten, processen en diensten), waaraan substantiële technische en daaruit voortvloeiende financiële risico’s zijn verbonden en die voor hun financiering niet of onvoldoende terecht kunnen op de kapitaalmarkt.

Voornaamste acties in 2010: In 2010 zal de inzet van innovatiekredieten verder worden geïntensiveerd door het verhogen van het budget van € 40 mln naar € 50 mln. Het kabinet heeft in het Aanvullend Beleidsakkoord extra middelen vrijgemaakt voor duurzaam ondernemen en EZ is voornemens om een gedeelte hiervan (€ 15 mln) in te zetten voor een uitbreiding van het innovatiekrediet om zo ook de investeringen in duurzame innovatieprojecten bij bedrijven groter dan het MKB te stimuleren.

Indicator: EZ hanteert voor de innovatiekredieten een indicator die aangeeft hoeveel private R&D-uitgaven worden ondersteund met het innovatiekrediet. De streefwaarde voor 2010 is vastgesteld op basis van het beschikbare bedrag voor innovatiekredieten in 2010: € 50 mln. Maximaal 35% van de subsidiabele innovatieprojectkosten wordt door EZ gefinancierd. De streefwaarde is daarom vastgesteld op € 142 mln (€ 50 mln gedeeld door 0,35).

Syntens

Doel en beschrijving: Syntens is het landelijk netwerk dat als doel heeft het MKB aan te zetten tot succesvol innoveren. Syntens geeft voorlichting, adviseert en ondersteunt op het gebied van innovatie.

Voornaamste acties in 2010: Naast de reguliere activiteiten schenkt Syntens in 2010 extra aandacht aan de begeleiding bij private en publieke innovatievouchers (zie innovatievouchers).

Indicator: De indicator geeft het oordeel van klanten van Syntens weer over de intensieve begeleiding van Syntens. Vanaf 2009 wordt het klanttevredenheidsonderzoek op een andere manier vormgegeven. Er wordt niet langer alleen naar de intensieve begeleiding gekeken, maar naar het totale pakket van activiteiten van Syntens. Dit heeft mogelijk ook consequenties voor de streefwaarde. Omdat het nieuwe klanttevredenheidsonderzoek pas gedurende 2009 wordt uitgevoerd, kan het streefcijfer voor Syntens nog niet worden bijgesteld. Indien noodzakelijk zal dit vanaf de begroting 2011 het geval zijn.

Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO)

Doel en beschrijving: de WBSO is een fiscale faciliteit ter bevordering van R&D, waarmee de kosten voor het verrichten van R&D worden verlaagd. Het overgrote deel van de WBSO is bestemd voor werknemers in loondienst. Voor die groep wordt de WBSO via de loonbelasting verrekend. Het gebruik van de WBSO blijkt uit het aantal toegekende uren voor speur- en ontwikkelingswerk. In 2008 is dit aantal met 4,5% gegroeid tot 62 400 jaren. Uit de evaluatie van de WBSO blijkt dat met name voor het MKB de toegevoegde waarde groot is.

Voornaamste acties in 2010: Zoals aangekondigd in het beleidsprogramma zal in 2011 € 115 mln extra voor de WBSO beschikbaar zijn. Van 2009 tot 2011 loopt hiertoe het beschikbare budget stapsgewijs op. In 2009 is de R&D-definitie verbreed waardoor ook de ontwikkeling van programmatuur ter bevordering van innovatieve diensten is inbegrepen. In 2010 wordt deze intensivering verder beleidsmatig ingevuld. In aanvulling daarop heeft het kabinet in het Aanvullend Beleidsakkoord in 2009 € 150 mln en in 2010 eveneens € 150 mln extra beschikbaar gesteld voor de WBSO. Ook heeft het kabinet besloten hier bovenop de WBSO in 2010 incidenteel met € 60 mln. te verhogen. Hiermee wordt investeren in R&D aantrekkelijker gemaakt.

Indicator: De indicator «aantal aanvragers met toegekende WBSO» geeft het bereik van de WBSO onder bedrijven en kennisinstellingen aan. De indicator «aantal aanvragers met toegekende WBSO dat van de startersfaciliteit gebruik maakt» geeft een beeld van dit bereik onder starters, waarvoor een speciale faciliteit geldt binnen de WBSO.

Programmatisch Pakket

Operationele doelstelling 2

Topprestaties op innovatiethema’s.

Motivering

Om op wereldschaal te kunnen concurreren is het noodzakelijk om als onderneming uit te blijven blinken en dus te blijven innoveren. Nederland beschikt over kansrijke clusters, waarmee Nederland tot de wereldtop kan behoren. Het programmatisch pakket voor innovatie richt zich op het vergroten van het innovatief vermogen en daarmee de concurrentiekracht op die gebieden. Het doel is om in dialoog met het bedrijfsleven en de kennisinstellingen economische kansen te signaleren en sterktes door middel van publiek/private samenwerkingsverbanden uit te bouwen. Eventuele knelpunten worden geïdentificeerd en met gerichte acties aangepakt.

* Overige verplichtingen bestaan uit de Innovatiegerichte Onderzoeksprogramma’s (IOP’s), Creative Challenge Call, Uitdagerskredieten, bijdrage aan instituten, onderzoek & beleidsexperimenten, overige kredieten en overige verplichtingen.

Toelichting

Zoals aangegeven in bovenstaande tabel dragen verschillende subsidie-instrumenten bij aan deze operationele doelstelling, de voornaamste zijn weergegeven. Het betreft bijvoorbeeld vraaggestuurde instituut financiering om (fundamenteel) onderzoek te stimuleren, maar ook de financiering van (internationale) innovatiesamenwerkingsprojecten die zijn opgenomen in de Subsidieregeling Sterktes in innovatie. Lucht- en ruimtevaart zijn voor de Nederlandse economie bijzondere en strategisch belangrijke sectoren, met een eigen plaats binnen dit operationeel doel.

Innovatieprogramma’s

Doel en beschrijving: Met de innovatieprogramma’s investeert het Ministerie van Economische Zaken samen met het bedrijfsleven en kennisinstellingen gericht in «ecosystemen» voor innovatie in Nederland. Deze ecosystemen zijn hechte, primair op innovatie gerichte, samenwerkingsverbanden van grote bedrijven, kleine bedrijven en kennisinstituten in domeinen, zoals nano-elektronica, materiaaltechnologie en voedingsmiddelen, waarin Nederland excelleert en internationaal kan uitblinken. In de jaarrapportage 20081 zijn de 8 lopende innovatieprogramma’s beschreven. Een voorbeeld uit een van die programma’s, Maritiem, staat beschreven in onderstaande tekstbox.

In de innovatieprogramma’s wordt een breed scala aan activiteiten ontplooid, zoals financiële ondersteuning van onderzoek en ontwikkeling, het aanpakken van hinderlijke regelgeving, mobiliteit van onderzoekers, bevorderen van opleidingen voor onderzoekers, het bevorderen van starters etcetera.

Voornaamste acties in 2010: In 2010 zal een aantal lopende programma’s het laatste jaar in gaan en zal in dialoog met deze sectoren opnieuw worden bezien welke (nieuwe) economische kansen er liggen en welke ondersteuning EZ kan bieden bij het aanpakken van eventuele knelpunten, waar nodig in samenwerking met andere departementen. Daarnaast zal de onderlinge aansluiting en de complementariteit tussen innovatieprogramma’s, het internationale programmatische instrumentarium, 2g@there, en gebiedsgerichte programmatische instrumentarium van EZ, Pieken in de Delta, in 2010 verder versterkt worden door een betere afstemming.

Indicator: De bijdrage van de innovatieprogramma’s aan het versterken van het innovatief vermogen van de Nederlandse economie komt tot uiting in de volgende twee indicatoren:

• Aantal deelnemers in innovatieprogramma’s: alle partijen die betrokken zijn bij de innovatieprogramma’s, inclusief deelnemers aan workshops etcetera. Dit getal geeft een indicatie van de omvang van het totale netwerk dat met de innovatieprogramma’s wordt versterkt.

• Totale R&D-investeringen in innovatieprogramma’s: totale publieke en private investeringen in R&D in dat jaar zoals zichtbaar binnen de regelingen (inclusief Technologische Topinstituten) van de innovatieprogramma’s.

Voorbeeld van een Innovatieprogramma: het innovatieprogramma Maritiem

In dit programma richt de Nederlandse maritieme industrie zich exclusief op haar vier economisch sterkste speerpunten, namelijk: de Liquified Natural Gas (LNG-) Supply Chain voor offshore industrie; de olie/gaswinning onder extreme omstandigheden voor de offshore industrie; de bouw van Complexe Specials voor de maritieme maakindustrie; de procesinnovatie in de maritieme maakindustrie.

Partijen in de scheepsbouw waren aanvankelijk huiverig om hun strategische onderzoeksbehoeften te delen. Zij vreesden aantasting van hun concurrentiepositie. Nadat zij binnen het Maritieme Innovatieprogramma deze stap toch hebben gezet, blijkt dat verschillende partijen uiteenlopende onderdelen van de uitkomsten van het gezamenlijke onderzoek kunnen gebruiken. Bedrijven geven aan dat hun vrees tot strategische kennisdeling achteraf gezien ongegrond was. Een van de projecten die hieruit is voortgekomen is hieronder beschreven.

Verbindingstechnologie in de scheepsbouw: Lekker licht lijmen Constructief verbinden in de scheepsbouw? Dat is tot nu toe synoniem met lassen, want lijmen komt maar weinig voor. Daar brengt het project «Adhesive Bonding in Ship Structures» op termijn wellicht verandering in. Research coördinator ir. Joep Broekhuijsen van Damen Schelde Naval Shipbuilding in Vlissingen licht toe: «Lichtere constructies maken schepen zuiniger en sneller. Dat betekent direct concurrentievoordeel. Om dit mogelijk te maken passen we dunnere staalplaat toe. Die platen vervormen bij het lassen, wat je met kostbare nabewerking weer strak moet trekken. Voor lichte constructies onderzoeken we tegenwoordig ook de mogelijkheden van carbon sandwich. Dat kun je niet lassen. En op moeilijk bereikbare plaatsen zoals dubbele bodems is lassen ook niet makkelijk. In al die gevallen kan lijmen een alternatief vormen.» Lijmen in plaats van lassen verkort bovendien de doorlooptijd. De productiemedewerkers doen ook mee in het project, zij moeten tenslotte een nieuwe manier van werken aanleren die uniek is voor de scheepsbouw.

Detachering kenniswerkers/High Tech Topprojecten

Doel, beschrijving, actie en resultaten: Het kabinet heeft in het aanvullend beleidsprogramma voor 2009 en 2010 in totaal € 280 mln beschikbaar gesteld voor versterking van de kennisinfrastructuur en tijdelijke inzet van private kenniswerkers in het publieke domein. De beschikbare middelen zijn 50/50 verdeeld over de begrotingen van OCW en EZ (Kamerstukken II, 2008/2009, 27 406, nr. 144). Het programma betreft twee sporen. Het eerste spoor (€ 180 mln) wordt gezamenlijk met OCW uitgevoerd en beoogt kenniswerkers op termijn voor bedrijven in Nederland te behouden. Ondernemingen die kampen met een acute omzetdaling kunnen een deel van hun onderzoekers inzetten voor onderzoek en ontwikkeling op prioritaire maatschappelijke thema’s in de publieke kennisinfrastructuur. De kennis en expertise van de onderzoekers wordt voor een periode van maximaal 1,5 jaar (uiterlijk tot ultimo 2010) beschikbaar gesteld aan publieke kennisinstellingen, bijvoorbeeld een universiteit of TNO. De onderzoekers worden gedetacheerd en een deel van de loonkosten wordt vergoed door de overheid. Na die periode zijn de onderzoekers weer volledig werkzaam in de private sector. De inschatting is dat met het volledige bedrag van € 180 mln ongeveer 2000 onderzoekers kunnen worden gedetacheerd. Het tweede spoor betreft de High Tech Topprojecten. Met dit spoor (€ 100 mln) worden omvangrijke strategische R&D projecten op het gebied van High Tech Systems gestimuleerd. Het subsidiepercentage zal – afhankelijk van het soort onderzoek – variëren tussen 35% en 50%, met een maximum van € 25 mln. Deze projecten hebben als doel om de industriële innovatie in deze sector op peil te houden en zo de kennis- en marktpositie. Daarmee dragen deze projecten bij aan het in stand houden van bestaande ecosystemen van bedrijven en kennisinstellingen en aan het creëren en versterken van strategische samenwerkingsverbanden.

Interdepartementaal project Nederland Ondernemend Innovatieland

Maatschappelijke Innovatieprogramma’s

In de maatschappelijke innovatieprogramma’s staat de inzet van kennis en vernieuwend ondernemerschap ten behoeve van het oplossen van maatschappelijke vraagstukken centraal. In het kader van het kabinetsproject Nederland Ondernemend Innovatieland worden in 2010 de verschillende maatschappelijke innovatieprogramma’s die zijn opgesteld, uitgevoerd: Gezondheid, Water, Veiligheid, Energie, Onderwijs en Duurzame Agro- en Visserijketens.

Voorbeeld van een maatschappelijk innovatieprogramma: gezondheid

Innovatie is essentieel om ook in de toekomst de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg te kunnen garanderen. Innovaties zorgen ervoor dat de kwaliteit van de zorg verbetert, werkprocessen soepeler verlopen en dat de zorg beter is afgestemd op de patiënt. Innovaties kunnen technisch van aard zijn, zoals de inzet van moderne ICT-middelen of de ontwikkeling van nieuwe diagnostische apparatuur. Vernieuwing kan ook betrekking hebben op oplossingen voor het stijgende tekort aan goed personeel in de zorg. Zorgaanbieders, (zorggerelateerde) ondernemers, kennisinstellingen en adviseurs in de zorgsectoren kunnen gebruik maken van vier financiële instrumenten, waarvoor tot en met 2012 € 100 mln beschikbaar is: zorginnovatievouchers, zorginnovatieprestatiecontracten, experimenten voor innovatieve oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken (via SBIR) en opschaling van kleinschalige innovaties. SenterNovem voert deze instrumenten uit in opdracht van VWS en het Zorginnovatieplatform.

De overheid als opdrachtgever voor innovatie

De overheid kan de vraagkant van innovatie stimuleren door op te treden als opdrachtgever. Een methode die hierbij bij uitstek toegepast wordt is het Small Business Innovation Research programma (SBIR). En in gevallen waar al wel een oplossing bestaat, maar die nog nieuw is, kan de overheid optreden als innovatiebevorderende klant (launching customer).

– Small Business Innovation Research programma (SBIR)

SBIR is een methode waarbij de overheid R&D opdrachten op maatschappelijke thema’s uitbesteedt. SBIR is interessant voor Nederlandse innovatieve bedrijven. Het blijkt dat veel MKB-ers aan SBIR meedoen. SBIR is in Nederland geen apart programma, maar maakt deel uit van bestaande en nieuwe programma’s voor R&D, zoals de maatschappelijke innovatieprogramma’s. Het aantal departementen dat SBIR inzet neemt steeds verder toe. EZ, V&W, VROM, LNV, VWS, Defensie en het interdepartementale programma IPE benutten SBIR. De maatschappelijke innovatieagenda’s blijken goede aanknopingspunten om nieuwe SBIR-projecten te starten. In 2010 zal het aantal SBIR projecten in de maatschappelijke innovatieprogramma’s verder toenemen. Ook zal in 2010 nadrukkelijk worden ingezet om SBIR in de innovatieprogramma’s in te bedden.

– Innovatiegericht inkopen (voorheen Launching Customer)

In 2010 start EZ met een pilot voor het ontwikkelen van een rijksbrede prestatie-indicator voor de overheid als innovatiebevorderende klant. Daarmee wordt voldaan aan de motie Aptroot-Besselink uit december 2008 (Kamerstukken II, 2008/2009, 27 406, nr. 127). De prestatie-indicator is het aantal door de aanbestedende dienst uitgevoerde innovatie bevorderende aanbestedingen. Een belangrijk speerpunt dat veel departementen raakt is bijvoorbeeld energie en daarbinnen het ontwikkelen van elektrisch vervoer. Bewustwording, kennisontwikkeling en kennisdeling zijn belangrijke onderdelen van het project innovatiegericht inkopen. Daartoe is in 2009 gestart met een expertisenetwerk dat overheden bijstaat in hun traject naar (precommerciële) innovatiegerichte inkoop.

Luchtvaartbeleid

Doel en beschrijving: Doel van het beleid is het luchtvaartcluster te ondersteunen in het versterken van zijn positie binnen de keten van vooral de Europese vliegtuigbouw en het zorgen voor een gelijk speelveld. Instrumenteel hierbij zijn het Strategisch Research Programma (SRP) en het subsidiebesluit Civiele Vliegtuigontwikkeling (CVO). De CVO ondersteunt, via het verlenen van kredieten, risicodragende deelname door het luchtvaartcluster in nieuwe ontwikkelingsprogramma’s van Airbus en van regionale vliegtuigbouwers. Het SRP beoogt fundamentele en industriële basiskennis via toepassingsgericht onderzoek te vertalen naar concrete toepassingen in de vliegtuigbouw op middellange termijn.

Voornaamste acties in 2010: Op basis van een in het laatste kwartaal van 2009 uit te voeren externe beleidsdoorlichting zal in 2010 een besluit worden genomen over (de vorm van) het beleid na afloop van de lopende beleidsperiode tot en met 2010. De uitwerking van dit besluit zal in de tweede helft van 2010 plaats hebben, waarbij de inzet is om het beleid voor het luchtvaartcluster in te bedden in een nieuw of lopend innovatieprogramma.

Ruimtevaartbeleid

Doel en beschrijving: Het ruimtevaartbeleid beoogt een bijdrage te leveren aan het Europese ruimtevaartbeleid. De bijdrage stoelt op onderwerpen op wetenschappelijk, industrieel en technologisch gebied, waar Nederland in excelleert. Deze excellenties vormen daarmee de prioriteiten waarop EZ inzet. Door te investeren in ruimtevaart draagt EZ bij aan oplossingen van maatschappelijke vraagstukken op het gebied van veiligheid en defensie, mobiliteit, milieu, klimaat, landbouw, etcetera.

Voornaamste acties in 2010: Naast een verdere programmatische uitwerking van de Nederlandse inzet bij de ministeriële conferentie 2008 van ESA in Den Haag zal in 2010 de nadruk vooral liggen op het versterken van het gebruik van ruimtevaart voor aardse toepassingen bij oplossingen van maatschappelijke vraagstukken. Daarnaast zal de vernieuwde basis (NSO) voor een efficiënte en effectieve uitvoering van het Nederlandse ruimtevaartbeleid verder worden verankerd binnen de nieuwe uitvoeringsstructuur.

Indicator: De prestatie-indicator «ruimtevaart geo-return» betreft opdrachten van ESA aan de Nederlandse industrie en kennisinstellingen. Deze opdrachten vloeien voort uit de Nederlandse contributies aan diverse R&D-programma’s van ESA. Daarbij wordt door ESA een return van 0,9 (90%) van de bijdrage van lidstaten aan deze programma’s gegarandeerd. De afgelopen jaren heeft Nederland een overreturn gerealiseerd. Voor 2010 wordt gestreefd naar een waarde van tenminste 1,0.

Europees programma: 7e Kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling (KP7)

Doel en beschrijving: In een periode van 2007 tot en met 2013 trekt de Europese Commissie circa € 50 mrd uit voor het stimuleren van innovatie. Dit geld wordt besteed binnen het Zevende Kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling. Het doel is de wetenschappelijke en technologische basis van de Europese industrie en kennisinstellingen te verbeteren en de Europese concurrentiepositie te versterken. Dit gebeurt door financiering van onderzoekssamenwerking, excellente (individuele) onderzoeksvoorstellen, mobiliteit van onderzoekers en door capaciteitsversterking. Budget en uitvoeringsverantwoordelijkheid van dit programma liggen bij de Europese Commissie.

Voornaamste acties in 2010: In 2010 gaat KP7 het vierde uitvoeringsjaar in. Belangrijkste streven van EZ is, evenals in voorgaande jaren, dat Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen profiteren van dit Europese programma voor onderzoek en ontwikkeling. Naastvoortzetting van deze reguliere uitvoering zal in 2010 in het bijzonder aandacht uitgaan naar participatie van Nederlandse partijen in de drie nieuwe publiekprivate samenwerkingsverbanden die zijn aangekondigd in het economisch herstelplan van de Europese Unie: Clean Cars, Energy Efficient Buildings en Factories of the Future. Voorts wordt in 2010 overeenstemming bereikt over een samenwerkingsprogramma tussen lidstaten op het gebied van metrologisch onderzoek. Eind 2010 zal onder coördinatie van de Commissie een tussentijdse evaluatie van het KP7 worden afgerond.

Bijdrage aan TNO/GTI’s (Institutioneel onderzoek)

Doel en beschrijving: Deze bijdrage staat in het teken van de vraagprogrammering van TNO en de andere grote technologische instituten (GTI’s). Het doel van de vraagprogrammering is dat de onderzoeksprogramma’s van TNO en de GTI’s beter aansluiten op de vraag naar onderzoek zoals gesteld door de overheid, het bedrijfsleven en andere betrokken partijen. De vraagprogrammering is ingedeeld in 12 thema’s. Economische Zaken is verantwoordelijk voor thema 12 (hoogwaardige systemen, processen en materialen). Een deel van de bijdrage aan TNO is gericht op collectieve kennisoverdracht aan het MKB en voor toepassing van het Small Business Innovation Research Programma (SBIR).

Voornaamste acties in 2010: Het kabinet heeft in het Beleidsprogramma aangegeven dat de vraagprogrammering in 2010 is ingevoerd. In 2010 zal worden geëvalueerd in hoeverre deze doelstelling is gerealiseerd. In de tussentijd zullen voor thema 12 nog diverse acties ondernomen worden om de afstemming tussen vraag en aanbod verder te verbeteren, zoals verbetering van de betrokkenheid van het bedrijfsleven, structurering van het rapportageproces en het ontwikkelen en gebruiken van indicatoren die zicht geven in de relatie tussen vraag en aanbod.

Indicator: De indicator «klanttevreden co-financiers bij kennisontwikkeling TNO» meet de algemene tevredenheid van bedrijven (MKB en grootbedrijf) die aan cofinancieringprojecten deelnemen in het onderzoeksprogramma van TNO. EZ streeft vooralsnog een klanttevredenheid na van 8,0 voor projecten afgesloten in 2009. De gerealiseerde score voor projecten afgesloten in 2008 lag op 6,6. EZ is met TNO in gesprek over ambitieniveau en verbetermogelijkheden.

Innovatieplatform

Doel en beschrijving: De missie van het Innovatieplatform is om de innovatiekracht van Nederland te versterken, zodat ons land weer een koploper is in de internationale kenniseconomie. Dat betekent dat Nederland een land moet worden waar volop ruimte is voor excellentie, ambitie, innovatie en ondernemerschap van mensen en organisaties. Het Innovatieplatform heeft hierbij de rol van ijsbreker en inspirator. Het Innovatieplatform maakt onder meer jaarlijks de stand van zaken op van de Kennisinvesteringsagenda (KIA), de zogenaamde KIA-foto. De Kennisinvesteringsagenda 2007–2016 van het Innovatieplatform uit 2006 geeft aan langs welk pad Nederland zijn investeringen in onderwijs, onderzoek en innovatie moet uitbreiden om tot de kennistop van Europa te kunnen behoren in 2016.

Voornaamste acties in 2010:

– Derde KIA-foto (thema’s: hoger opgeleide beroepsbevolking, sterke kennisbasis en -benutting en meer innovatie en ondernemerschap);

– Roadmap to excellence (uitdaging tot excellente wetenschap en bijdrage daarvan aan concurrentiekracht en samenleving);

– Acties van Innovatieplatform-rapport Nederland in de Wereld 2008: om Nederland naar de mondiale Concurrentiekracht top 5 te bewegen (onder andere inzet op sleutelgebieden en het aantrekken van 50 significante, kennisintensieve internationale ondernemingen naar Nederland) en opstelling Agenda Concurrentiekracht 2020;

– Verkenning naar Duurzame energie als mogelijk nieuw sleutelgebied.

Toelichting

Naast de apparaatskosten van EZ worden hier met name de uitgaven aan het Agentschap Uitvoering1 verantwoord, die betrekking hebben op dit artikel. Het agentschap voert de regelingen uit die vallen onder de twee operationele doelen van dit artikel. Daarnaast voert het agentschap twee meer beleidsmatige taken uit, namelijk het onderhouden van het netwerk van TWA’s en het Octrooibeleid.

Netwerk Technisch Wetenschappelijke Attachés (TWA’s)

Doel en beschrijving: Het TWA-netwerk werkt aan het verbeteren van het innovatievermogen in Nederland door het activeren en koppelen van de vraag naar en het aanbod van kennis over technisch wetenschappelijke ontwikkelingen en daaraan gerelateerde trends op het terrein van innovatief ondernemerschap in Nederland en het buitenland.

Voornaamste acties in 2010: Het netwerk richt zich op bedrijven, kennisinstellingen en overheidsorganisaties in Nederland en buitenland. Daarbij concentreert het netwerk zich op de innovatieprogramma’s plus de maatschappelijke innovatieagenda’s en de wijze waarop deze innovaties genereren die voor de Nederlandse kenniseconomie en de hele innovatieketen van belang zijn. De TWA’s zijn gestationeerd in Noord-Amerika, Azië en de EU.

Indicator: De prestatie-indicator «klanttevredenheid TWA Netwerk» geeft aan in hoeverre de cliënten (bedrijven, kennisinstellingen, overheid) van het TWA-netwerk tevreden zijn met de geboden dienstverlening door de TWA’s. Het klanttevredenheidsonderzoek van het TWA netwerk wordt in 2010 uitgevoerd als onderdeel van een EVD-breed klanttevredenheidsonderzoek. Voor de dienstverlening van de EVD geldt een streefwaarde van minimaal een 7,5.

Octrooicentrum Nederland (OCNL) en Kennisbescherming

Doel en beschrijving: Een goed functionerend stelsel van intellectuele eigendomsrechten is een belangrijke voorwaarde voor een innoverende en dynamische economie. Essentieel daarbij is het vinden van de juiste balans tussen enerzijds kennisbescherming en anderzijds de verspreiding en benutting van kennis. Om dat te verwezenlijken staan Nederland verscheidene wetten, verdragen en instrumenten ter beschikking, zoals de Rijksoctrooiwet 1995, het Beneluxverdrag voor de intellectuele eigendom (merken, tekeningen of modellen), het Europees Octrooiverdrag, en verschillende WIPO-verdragen en communautaire instrumenten (Merkenrechtverordening).

De Nederlandse uitvoeringsorganisatie, Octrooicentrum Nederland (OCNL), is belast met de verlening en registratie van octrooien. Voor het stimuleren van gebruik van het octrooisysteem geeft OCNL voorlichting aan bedrijven en kennisinstellingen over het aanvragen van octrooien, alsmede over het gebruik van de kennisinformatie die in octrooidatabanken is opgeslagen.

Voornaamste acties in 2010: De verdere vervolmaking van het Europese octrooistelsel (met name Gemeenschapsoctrooi en Europese octrooirechtspraak) blijft ook in 2010 van primair belang. In 2010 zal voorts de aanpassing van wetgeving en verdragen op het gebied van de intellectuele eigendom in verband met de staatkundige hervorming van de Nederlandse Antillen worden afgerond. Ook de uitvoeringspraktijk zal hierop worden aangepast.

Indicator: OCNL doet elke twee jaar een klanttevredenheidsonderzoek. De indicator «klanttevredenheid OCNL» geeft de tevredenheid van «klanten» van OCNL weer over de dienstverlening van OCNL. Met een rapportcijfer geven de klanten (MKB-bedrijven, particulieren, kenniscentra en octrooigemachtigden) een totaaloordeel voor de totale dienstverlening van OCNL. Deze totale dienstverlening bestaat ondermeer uit het innemen van een octrooiaanvraag, het beheer van octrooirechten, het aanbieden van workshops en/of trainingen en het telefonisch beantwoorden van vragen.

* In begroting 2009 is reeds opgenomen dat de beleidsdoorlichting van operationeel doel 2.1 wordt gecombineerd met evaluatie van de Rijksoctrooiwet.

** De beleidsdoorlichtingen van operationaal doel 2.1 en 2.2 worden gecombineerd.

Artikel 3 Een concurrerend ondernemingsklimaat

Algemene doelstelling

Scheppen van een concurrerend ondernemingsklimaat voor bestaande bedrijven en nieuwe ondernemers.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het bedrijfsleven is de motor van de Nederlandse economie. Het is daarom van groot belang dat ondernemen aantrekkelijk is en blijft en dat sterke clusters zo goed mogelijk worden benut. Alleen door een goed ondernemingsklimaat en door sterk in te zetten op het potentieel en de kracht van regionale clusters kan duurzame groei worden bewerkstelligd in de Nederlandse open economie met toenemende internationale concurrentie.

Een eerste belangrijke voorwaarde daarbij is zorgen dat Nederlandse ondernemingen kunnen opereren in eerlijke (internationale) concurrentieverhoudingen. Daarnaast werkt EZ aan een zo aantrekkelijk mogelijk ondernemings- en vestigingsklimaat en een zo gezond mogelijk ondernemersbestand, door de drempel om te ondernemen zoveel mogelijk te verlagen en de ondernemerszin te stimuleren. Regels zijn daarbij noodzakelijk, maar daar waar mogelijk worden de lasten daarvan zoveel mogelijk beperkt. Ondernemers krijgen de ruimte die ze nodig hebben om te starten en te groeien en EZ ondersteunt ondernemers met financiële middelen om de benodigde investeringen te kunnen doen.

Verantwoordelijkheid

De Minister van Economische Zaken is verantwoordelijk voor het scheppen van goede omstandigheden voor bedrijven om te kunnen ondernemen en excelleren. Hiertoe kent EZ eigen instrumenten (bijvoorbeeld BBMKB en Pieken in de Delta) en wordt ook samengewerkt met andere departementen en andere overheden op terreinen als infrastructuur, lucht- en zeehavens, milieuregelgeving en de fiscaliteit.

Externe factoren

De mogelijkheden van de Minister van Economische Zaken om deze algemene doelstelling te behalen hangt mede af van:

• De mate van concurrentieverstoring door beleid in andere landen en de acties die in EU/WTO-kader daarop worden ondernomen.

• Ontwikkelingen in de marktsector ten aanzien van het aanbod van kredieten en durfkapitaal.

• Bereidheid en vermogen van andere Nederlandse overheden om ruimte te scheppen voor een concurrerend ondernemingsklimaat.

Economische crisis

Als gevolg van de economische crisis staat het Nederlandse ondernemingsklimaat onder druk. De minister onderhoudt nauw contact met (vertegenwoordigers van) het bedrijfsleven en de regio’s om de ontwikkelingen te monitoren. De druk is merkbaar bij de kredietverlening aan het bedrijfsleven. Om de kredietverlening aan bedrijven te stimuleren, heeft het kabinet eind 2008 de BBMKB tijdelijk verruimd en is de Groeifaciliteit tijdelijk opgeschaald met de Garantie Ondernemingsfinanciering (GO). Daarnaast is EZ voornemens om samen met VROM een impuls te geven aan investeringen in duurzame productie, met behulp van de middelen uit de enveloppe duurzaam ondernemen van het Aanvullend Beleidsakkoord.

Toelichting

• GCI: Het World Economic Forum publiceert jaarlijks het Global Competitiveness Report, waarin landen op belangrijke deelaspecten van het ondernemingsklimaat en het concurrentievermogen van landen worden vergeleken. De cijfers zijn deels gebaseerd op harde data en deels op antwoorden van opinieleiders in de verschillende landen op een enquête. Hieruit wordt een overkoepelende ranglijst samengesteld: de Global Competitiveness Index. In het meest recent beschikbare rapport (editie 2008/2009) is Nederland gestegen van de 10e naar de 8e plaats. De ambitie voor 2010 is minimaal deze plaats vast te houden. Op wat langere termijn streeft het kabinet naar een top 5-positie conform de motie Uitslag cs1. In lijn met de motie Uitslag is de richtinggevende ambitie om aan het eind van deze kabinetsperiode in de top 5 te staan. Het bereiken van deze ambitie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de overheid en (vertegenwoordigers van) ondernemers en werknemers.

• Investeringsquote: De investeringsquote is over de periode 2005–2008 steeds gestegen. Dit is mede veroorzaakt door een gunstige conjuncturele situatie in die periode. Door de afnemende conjunctuur als gevolg van de kredietcrisis verwacht het CPB een daling de komende jaren, voor 2009 en 2010 wordt een investeringsquote van respectievelijk 14½% en 12¾ geraamd.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* Dit betreft uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2009 zijn aangegaan en de bijdragen aan instellingen en instituten.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationeel doel

¹ Het betreft hier niet de kasderving maar de contante waarde van het rentevoordeel voor de betrokken belastingplichtigen c.q. het rentenadeel voor de overheid.

Markt en spelregels

Operationele doelstelling 1

Bevorderen level playing field.

Motivering

Nederland heeft een open economie met in toenemende mate internationale concurrentie. De eerste voorwaarde voor ondernemers en ondernemingen in Nederland is dan ook te zorgen dat ze kunnen opereren in een eerlijk (internationale) speelveld. EZ werkt, bij voorkeur via onder andere de EU en de WTO (zie tevens artikel 1 en 5), aan een eerlijker speelveld (level playing field). Daar waar bedrijven en branches toch tegen marktverstoringen aanlopen, die veroorzaakt zijn door buitenlandse overheden, worden gerichte maatregelen ingezet om het level playing field alsnog te herstellen. Streven daarbij is om het level playing field niet verder te verstoren en protectionistisch gedrag door buitenlandse overheden te voorkomen.

Instrumenten

De scheepsbouwsector heeft in internationaal verband last van oneerlijke concurrentie uit met name Aziatische landen. De Europese Commissie heeft daarom tot en met 2011 een apart steunkader voor deze sector vastgesteld, waarbinnen lidstaten extra steun kunnen verlenen aan de sector. Daarnaast is de internationale markt voor defensiegerelateerde industrie beperkt door de concentratie van deze industrie in een aantal landen. Daarom is internationaal afgesproken dat defensieorders worden gecompenseerd met tegenorders in de betreffende landen. Om een gelijk speelveld met de buurlanden te bewaken is het in een aantal regio’s in Noord-Nederland en Limburg mogelijk om via de BSRI investeringssteun te verlenen aan ondernemers die in deze regio investeren.

• Borgstellingsregeling scheepsnieuwbouw: In navolging van andere EU-landen heeft het kabinet een borgstellingsregeling geïntroduceerd waarmee het bankkrediet aan de scheepsbouwer voor maximaal 80% wordt gegarandeerd door het Rijk gedurende de periode van de bouw van het schip.

• Subsidieregeling Innovatieve Zeescheepsbouw: door subsidiëring van ordergerelateerde kosten voor innovatie in de zeescheepsbouwprojecten wordt getracht het concurrentievermogen van Nederlandse zeescheepsbouwsector (werven plus toeleveranciers) te vergroten.

• Defensie Industrie Strategie (DIS) en compensatiebeleid: met de DIS wil EZ, samen met Defensie, een bijdrage leveren aan het versterken van de positie van de Nederlandse defensie gerelateerde industrie bij de ontwikkeling, productie en instandhouding van materieel. Hierbij zet EZ zich in voor een open, concurrerende, internationale markt voor defensiematerieel. Zolang deze markt nog onvoldoende gelijke kansen biedt, voert EZ compensatiebeleid. Aldus verzekert EZ dat de aanschaf van buitenlands defensiematerieel voor 100 procent wordt gecompenseerd met orders in Nederland. Hierbij streeft EZ naar een zo hoog mogelijk percentage opdrachten voor de Nederlandse defensie gerelateerde industrie.

• Besluit Subsidies Regionale Investeringsprojecten (BSRI): op grond van de Europees vastgestelde steunkaart is het mogelijk om in een beperkt aantal regio’s investeringssteun te verlenen aan ondernemers die zich hier vestigen of strategisch uitbreiden. Doel hierbij is de keuze van een ondernemer voor zijn vestigingslocatie te beïnvloeden en om een gelijk speelveld te creëren met de buurlanden waar navenante ondersteuningsmogelijkheden bestaan.

In 2010 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• De EZ-inzet richt zich in 2010 zowel op actuele knelpunten als op het anticiperen en voorkomen van nieuwe knelpunten in het gelijke speelveld van bedrijven. Aandachtspunt hierbij zijn de gevolgen van de tijdelijke maatregelen van buitenlandse overheden voor de bestrijding van de economische crisis.

• In 2010 wordt samen met Defensie gewerkt aan de implementatie van de nieuwe Europese richtlijn voor verwerving op het gebied van Defensie en Veiligheid die in 2011 van kracht zal worden. De inzet van EZ is er daarnaast op gericht om het bedrijfsleven zo goed mogelijk te ondersteunen bij het verwerven van opdrachten in het JSF-programma.

Toelichting

• SIZ: De indicatoren voor de Subsidieregeling Innovatieve Zeescheepsnieuwbouw (SIZ) geven een beeld van het aantal door de SIZ ondersteunde scheepsbouwinnovatieprojecten en de omvang van de RD&I die met deze projecten gemoeid is.

• Compensatieverplichtingen: De indicator gerealiseerde invulling compensatieverplichtingen geeft het bedrag weer dat door buitenlandse partijen bij Nederlandse bedrijven wordt besteed ter compensatie van bestedingen van het Ministerie van Defensie in buitenlands materieel.

Basispakket

Operationele doelstelling 2

Stimuleren meer en beter ondernemerschap.

Motivering

Het bedrijfsleven is de motor van onze samenleving. Voor een duurzame economische groei is het daarom essentieel om een groot en sterk ondernemersbestand te hebben. Hoewel het ondernemerschap in Nederland de laatste jaren behoorlijk in de lift zit, laten internationale vergelijkingen zien dat er ook nog ruimte is voor verbetering, met name op het terrein van de (snelle) groei van bedrijven. Het EZ-beleid is er op gericht ondernemerschap in algemene zin te stimuleren en om gericht bepaalde knelpunten aan te pakken, die het starten en doorgroeien van ondernemingen in de weg staan. Integratie van ondernemerschap in alle geledingen van het onderwijs wakkert ondernemerschap op jonge leeftijd aan. Goede toegang tot advies en kennis voor startende (en gevestigde) bedrijven via onder andere de Kamers van Koophandel is een belangrijke voorwaarde voor een goede start, die door eenvoudige regelgeving met zo weinig mogelijk administratieve lasten kan worden gemaakt. Bij het financieringsvraagstuk wordt in de diverse levensfases aan die bedrijven die moeilijk aan de benodigde financiering kunnen komen ook financiële ondersteuning geboden. Tot slot wordt maatschappelijk verantwoord ondernemerschap bevorderd vanwege de positieve externe effecten.

Instrumenten

• BBMKB: De Borgstellingsregeling midden- en kleinbedrijf (BBMKB) vergroot de toegang van het MKB tot bankkrediet als er onvoldoende zekerheidsdekking voor de bank aanwezig is. Om de kredietverlening aan bedrijven te stimuleren is in het kader van het Aanvullend Beleidsakkoord rondom de economische crisis het instrument qua voorwaarden tijdelijk verruimd ten aanzien van het maximale krediet (van maximaal € 1 mln naar € 1,5 mln) en de doelgroep (van maximaal 100 naar 250 fte). Vanaf september 2009 wordt tevens de opschortingstermijn van de aflossingsverplichting tijdelijk verruimd.

• Groeifacilteit: De Groeifaciliteit is een borgstelling van 50% op risicodragende leningen tot € 5 mln en bevordert de investerings- en financieringsmogelijkheden van snelle groeiers, bedrijfsoverdrachten en het starten van een onderneming.

• In het kader van de crisis is de Groeifaciliteit tijdelijk opgeschaald tot de Garantie Ondernemingsfinanciering (GO) om zo met name de grotere kredietverlening op peil te houden. Met de GO kan een borgstelling van 50% worden verkregen op leningen tot € 50 mln. In september 2009 is de GO ook opengesteld voor de curatieve zorgsector (VWS).

• Microkrediet: Met microkrediet staat EZ borg voor leningen tot maximaal 35 000 euro waarmee kleine en startende ondernemers een bedrijf kunnen opstarten of uitbreiden. Het richt zich specifiek op ondernemers die niet traditioneel door banken bediend worden. Daarnaast maakt coaching van de ondernemer een belangrijk onderdeel uit van het instrumentarium.

• Ondernemerschap en Onderwijs: Via het actieprogramma Onderwijs & Ondernemen worden verschillende acties uitgevoerd, waaronder een landelijk ondernemerscertificaat, het oprichten van Centres of Entrepreneurship in het Hoger Onderwijs en een international uitwisselingsprogramma van ondernemende studenten.

• Beroepsonderwijs in Bedrijf: De subsidieregeling «Beroepsonderwijs in Bedrijf» heeft als doel het praktijkleren te verbeteren, zodat het beroepsonderwijs aantrekkelijker wordt en beter aansluit op de arbeidsmarkt. Bedrijven en beroepsonderwijsinstellingen (vmbo en mbo) worden uitgedaagd om samen het leren in de praktijk te vernieuwen en de beschikbaarheid en kwaliteit van beroepspraktijkplaatsen te verbeteren.

• Groeiversneller: In dit programma worden ambitieuze ondernemers intensief begeleid op gebieden als strategieontwikkeling, financiering, marktbenadering, innovatie en internationalisering om zo binnen 5 jaar een omzet van € 20 mln per jaar te behalen.

• Veiligheid: Met Bedrijven Investeringen Zones (BIZ) ondersteunt EZ groepen ondernemers die zelf willen bijdragen aan een aantrekkelijker en veiliger bedrijfsomgeving. Daarnaast is EZ verantwoordelijk voor verschillende projecten uit het Actieplan Veilig Ondernemen, waaronder veiligheid in relatie tot de detailhandel en de veiligheid van kleine bedrijven.

• Verminderen regeldruk: In het plan van aanpak 2007 – 2011 «Merkbaar minder regeldruk voor ondernemers!» (Kamerstukken II, 2006/2007, 29 515, nr. 202) heeft het kabinet zijn ambities voor het verminderen van regeldruk voor bedrijven vastgelegd, waarmee in één programma administratieve lasten, toezichtslasten, vergunningen, nalevingskosten en dienstverlening voor bedrijven geïntegreerd worden aangepakt. EZ cordineert samen met Financiën de vermindering van de regeldruk voor bedrijven. Het beschikbare meerjarige programmabudget wordt verantwoord op de begroting van Financiën.

In 2010 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• Het bestrijden van de economische crisis. Intensieve monitoring van de economie en vroegtijdige signalering van de problemen die ondernemers ondervinden zijn daarbij een speerpunt, zodat waar mogelijk en nodig, het kabinet kan bijspringen. Belangrijke onderdelen hiervan zijn het stimuleren van de kredietverlening aan bedrijven en de implementatie van de verschillende stimuleringsmaatregelen voor ondernemerschap.

• In 2010 worden 4 tot 6 Centres of Entrepreneurship opgericht. Dit zijn samenwerkingsverbanden van universiteiten en hogescholen met het bedrijfsleven.

• De subsidieregeling Beroepsonderwijs in Bedrijf met als doel het verbeteren van het praktijkleren. Voor 2010 staan nog 50 nieuwe projecten gepland.

• In 2010 wordt de wet op de Kamers van Koophandel geëvalueerd, waarbij de focus zal liggen op de wijzigingen die in de afgelopen 2 jaar zijn doorgevoerd. Daarnaast is het nieuwe handelsregister compleet en klaar voor gebruik. Vanaf dat moment zullen de overheden gaan aansluiten op het systeem.

• In 2010 zal voor het programma Groeiversneller met een tweede tranche van 40 – 50 bedrijven worden gestart.

• Een beperking van de administratieve lasten van 1,5% ten opzichte van 2009. Daarnaast worden nog enkele andere maatregelen genomen, zoals het lastenarm maken van subsidie-instrumenten en het digitaal versturen en verwerken van facturen (streefwaarde 10%).

Toelichting

• Ondernemersquote: de ondernemersquote meet het aandeel zelfstandige ondernemers in de beroepsbevolking en is een graadmeter voor de ontwikkeling van het ondernemerschap in Nederland. De ondernemersquote laat al een aantal jaar een positieve ontwikkeling zien tot een waarde van 12,6% in 2008. Structureel ontwikkelt de ondernemerszin in Nederland zich dus goed1. Wel blijft het aandeel (snel) groeiende bedrijven achter ten opzichte van het buitenland.

• BBMKB: voor de BBMKB wordt een percentage van 80% gehanteerd als graadmeter voor benutting van het jaarbudget. De feitelijke benutting hangt af van investerings- en overnameplannen van het bedrijfsleven en de start van nieuwe bedrijven is daarmee nauw verbonden met de ontwikkeling van de conjunctuur. De afgelopen jaren laten een uitputting zien van de BBMKB boven de 80%.

• Groeifaciliteit: voor de Groeifaciliteit wordt het volume afgesloten financieringscontracten gehanteerd voor de benutting van het jaarbudget. De term financieringscontract heeft uitsluitend betrekking op het door de overheid gegarandeerde deel (dat wil zeggen 50% van het bedrag aan gecontracteerde groeifaciliteiten). De feitelijke benutting hangt af van investerings- en overnameplannen van het bedrijfsleven is daarmee nauw verbonden met de ontwikkeling van de conjunctuur.

• Administratieve Lasten vermindering door EZ als vakdepartement: de prestatie indicator voor administratieve lasten is de reductie ten opzichte van de nieuwe nulmeting waarvan de peildatum 31-3-2007 is. Streefgetal voor 2010 is – 14,7%.

Programmatisch pakket

Operationele doelstelling 3

Benutten van gebiedsgerichte economische kansen.

Motivering

Door groei en innovatie kan Nederland haar concurrentiepositie versterken. Sterke clusters van kennis en bedrijvigheid leveren een belangrijke bijdrage aan deze groei. EZ biedt gebiedsgerichte ondersteuning om de economische kansen in deze sterke clusters te verzilveren. Met focus en maatwerk worden die knelpunten aangepakt, die deze kansen in de weg staan. Een gedeelde lange termijn agenda van Rijk en regio voor deze regionale clusters is daarbij het uitgangspunt. Voor deze agenda’s zijn verschillende instrumenten beschikbaar.

Door de krachten met regionale partijen in meerjarige economische agenda’s te bundelen is het mogelijk om meer bestuurlijke en inhoudelijke samenhang en bestuurlijke slagkracht te creëren en publieke en private geldstromen samen te brengen.

Instrumenten

• Pieken in de Delta: samen met de regio’s worden gebiedsgerichte economische kansen van nationaal belang gericht gestimuleerd. In zes programma’s wordt in de periode 2007–2010 samen met regionale overheden, bedrijfsleven, grote steden, regionale ontwikkelingsmaatschappijen en kennisinstellingen gewerkt aan versterking van deze clusters van bedrijvigheid, zodat ze internationaal concurrerend kunnen worden.

• Sterke regio’s: In vier regio’s (de Randstad, het Energieknooppunt Groningen, de Brainport Eindhoven en de voedseltechnologieregio Oost-Nederland) wordt aanvullend ingezet op ambitieuze investeringen die het internationale vestigingsklimaat versterken («Sterke regio’s»). Voor deze gebieden heeft het kabinet € 125 mln extra beschikbaar gesteld uit het Fes voor ambitieuze investeringen die het internationale vestigingsklimaat in deze regio’s versterken.

• Structuurfondsen/EFRO-cofinanciering (periode 2007–2013): de Europese structuurfondsen hebben als doel de economische concurrentiekracht te versterken en de cohesie binnen Europa te vergroten. Naast deze nationale programma’s richten de structuurfondsen zich ook op het versterken van de grensoverschrijdende samenwerking. Via de Europese territoriale samenwerkingsprogramma’s worden kansrijke projecten over landsgrenzen heen ondersteund. De programma’s sluiten aan bij nationale beleidsagenda’s, zoals onder meer verwoord in Pieken in de Delta.

• Bedrijventerreinen: Om te kunnen ondernemen, hebben bedrijven voldoende en goede bedrijfsruimte nodig. Daarom draagt EZ samen met VROM bij aan de herstructurering van bestaande bedrijventerreinen en de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen. De taskforce (Her)ontwikkeling Bedrijventerreinen heeft in 2008 advies uitgebracht over de herstructurering van bedrijventerreinen. Naar aanleiding hiervan heeft het kabinet besloten om tussen 2009 en 2013 6 500 hectare te herstructureren. VROM en EZ werken ook in 2010 samen aan de uitvoering van dit besluit. De provincies stellen uiterlijk in april 2010 hun provinciale herstructureringsprogramma’s op. Als de programma’s zijn goedgekeurd, zal een belangrijk deel van de rijksmiddelen via een decentralisatie-uitkering aan de provincies worden overgedragen. De «Noordanuspilots» die in 2009 zijn gestart, worden in 2010 afgerond en geëvalueerd. Samen met het Interprovinciaal overleg en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten wordt in 2010 een kennisnetwerk bedrijventerreinen opgericht.

• Toerisme (inclusief NBTC): De doelstelling van het toeristisch promotiebeleid is het stimuleren van het inkomend toerisme naar ons land, waarbij doelgroepen met relatief hoge bestedingen extra promotionele aandacht krijgen. Naast het promoten van het inkomend toerisme zet EZ zich in voor een goed ondernemingsklimaat voor de sector toerisme en recreatie; onder meer door het verminderen van regeldruk en het stimuleren van regionale productontwikkeling.

In 2010 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• De sterke clusters in Nederland verder stimuleren. Juist in tijden waarin de economische ontwikkeling onder druk staat, kan door gerichte investeringen in een aantal focusgebieden een economische stimulans worden gegeven en de structuur versterkt worden.

• De verdere vereenvoudiging van het beleidsinstrumentarium en het versnellen van de werking van instrumenten. Zo wordt in Europees verband gewerkt aan een verdere vereenvoudiging van de structuurfondsprogramma’s, terwijl nationaal via bijvoorbeeld het verkorten van de doorlooptijd van het afgeven van beschikkingen voor Pieken in de Delta ondernemers tegemoet worden gekomen.

• Het Ministerie van Economische Zaken blijft, dankzij haar gebiedsgerichte instrumentarium en het bijbehorende netwerk van ondernemers, alert op signalen uit de regio’s, zodat zij slagvaardig in kan spelen op actuele ontwikkelingen in en vragen uit de economie.

* Dit cijfer wordt vertekend door één project van € 83 mln.

Toelichting

Het Pieken in de Delta programma is één van de speerpunten van het gebiedsgerichte economische beleid. De prestatie-indicatoren geven respectievelijk een indruk van de vraag naar het programma vanuit de regio’s en de totale omvang van de met Pieken in de Delta middelen ondersteunde projecten.

Onderstaande tabel geeft weer welke bedragen door het rijk worden geïnvesteerd in de jaren 2007–2010:

* Stuwende bedrijvigheid: het aandeel van het gebied in de nationale werkgelegenheid in de stuwende sectoren, dat wil zeggen sectoren die meer dan de helft van hun producten buiten de eigen regio afzetten.

Toelichting

In een viertal toonaangevende regio’s worden projecten ondersteund die bijdragen aan de versterking van de fysieke en kennisinfrastructuur. Over de eerste projecten is in 2008 besloten. Zo wordt er middels een lening uit het Fes aan de Internationale school Eindhoven een bijdrage geleverd aan de verdere versterking van de Brainport Eindhoven. Het Bio Science cluster in Leiden wordt versterkt door de financiering van de ontsluiting van het park. Daarnaast krijgen ondernemers bij het project High Tech Factory Twente toegang tot hoogwaardige faciliteiten voor micro- en nanotechnologie. Een aantal andere projecten is in voorbereiding.

Toelichting

Middels cofinanciering wordt een bijdrage geleverd aan het versterken van de regionale concurrentiekracht in een viertal regionale programma’s in Noord-, Oost-, Zuid- en West-Nederland. Daarnaast worden een viertal grensoverschrijdende programma’s, het programma «Duitsland-Nederland», «Euregio Maas-Rijn», «Vlaanderen-Nederland» en «Twee Zeeën» ondersteund. De programma’s zijn goed op stoom gekomen.

* de beleidsdoorlichting van operationeel doel 3.1 wordt gecombineerd met de evaluatie van de subsidieregeling innovatieve zeescheepsbouw.

** In de begroting 2009 was opgenomen dat deze gecombineerd zou worden met de tussenevaluatie Gebiedsgericht beleid (Pieken in de Delta). Besloten is echter om ze volgtijdelijk uit te voeren zodat de resultaten van de tussenevaluatie Gebiedsgericht beleid (Pieken in de Delta) beschikbaar zijn voordat de beleidsdoorlichting van operationeel doel 3.3 wordt uitgevoerd.

Artikel 4 Doelmatige en duurzame energiehuishouding

Algemene doelstelling

Een doelmatige en duurzame energiehuishouding.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

De energievoorziening is van vitaal belang voor onze economie en moet daarom betrouwbaar, betaalbaar en duurzaam zijn. Voor een duurzame economische ontwikkeling is een transitie naar een duurzame energiehuishouding nodig. Er is sprake van een toenemende mondiale energieschaarste en de stijgende uitstoot van broeikasgassen. Daarbij biedt energietransitie kansen voor het bedrijfsleven en de economische ontwikkeling in binnen- en buitenland. Om te komen tot een energiemix die duurzaam aan de energievraag kan voldoen, werkt het kabinet aan een schonere en zuinigere energievoorziening, een meer centrale rol voor afnemers van energie en een goed investeringsklimaat voor alle energieopties. Deze strategie wordt in het Energierapport 2008 concreet gemaakt aan de hand van drie thema’s.

1. Hoe te zorgen dat energie die we de komende decennia nodig hebben op een economische efficiënte manier beschikbaar blijft?

2. Welke energiemix kan duurzaam in de Nederlandse energievraag voorzien?

3. Welke infrastructuur is nodig om de komende decennia de energie van de bron bij de klant te krijgen?

Verantwoordelijkheid

De Minister van Economische Zaken is verantwoordelijk voor:

• het zodanig ordenen van de energiemarkten dat maximaal wordt bijgedragen aan duurzame economische groei en een betrouwbare en efficiënte energievoorziening;

• het bevorderen van effectieve concurrentie op de elektriciteits- en gasmarkt met het doel de afnemers (burgers en bedrijven) optimaal te laten profiteren van de liberalisering;

• de internationale dimensie van het energiebeleid. EZ en BZ trekken bij het bevorderen van de buitenlandse energievoorzieningszekerheid samen op. BZ is betrokken op grond van zijn verantwoordelijkheid voor geopolitieke, veiligheidspolitieke en ontwikkelingspolitieke vraagstukken en is daarnaast verantwoordelijk voor de algehele samenhang in het Nederlandse buitenland beleid;

• het creëren van de randvoorwaarden waardoor leverings- en voorzieningszekerheid van energie gewaarborgd kunnen worden. Het gaat dan om een sterk investeringsklimaat in Nederland (voor onder andere Liquefied Natural Gas (LNG), gasopslag, nieuwe elektriciteitscentrales, transportcapaciteit elektriciteit en gas en productiecapaciteit) en op internationaal gebied het kweken van onderling begrip, economische samenwerking en het tot stand brengen van investeringsrelaties;

• het bevorderen van de ontwikkeling en het gebruik van innovatieve energietechnologieën ten behoeve van de verduurzaming van de Nederlandse energiehuishouding;

• het stimuleren van schone energieproductie en warmtekrachtkoppeling (WKK);

• het vergroten van de energie-efficiëntie in de sectoren industrie en energie;

• het vormgeven van (duurzaam) warmtebeleid;

• het bevorderen van de totstandkoming van een evenwichtige brandstofmix.

Externe factoren

Het behalen van de algemene doelstelling hangt onder andere af van de volgende externe factoren:

• draagvlak bij burgers, bedrijven en publieke instellingen voor duurzame energie en energiebesparingsmaatregelen;

• de mate van concurrentie op de energiemarkt en de totstandkoming van de Europese interne markt;

• de mate waarin op Europees niveau afspraken op het gebied van klimaat, besparing, duurzame energie, voorzieningszekerheid, investeringsklimaat en toegang tot energie kunnen worden gemaakt;

• de ontwikkeling van technologie en kostenreductie op het gebied van duurzame energie;

• de nadere invulling van Kyoto-afspraken en de afspraken die gemaakt worden in het kader van post-Kyoto;

• de ontwikkeling van de olie- en gasprijzen op de wereldmarkt.

Economische crisis

Het Ministerie van Economische Zaken streeft ernaar dat Nederland sterker, slimmer en schoner uit de crisis komt. Met het oog op onze concurrentiepositie op de lange termijn zijn structuurversterkende maatregelen echter noodzakelijk. Ook investeringen in duurzaamheid zijn belangrijk vanuit het perspectief van de schaarsteproblematiek, maar zeker ook als het gaat om een goede positionering van het Nederlandse bedrijfsleven in de toekomst. In het Aanvullend Beleidsakkoord zijn daarom maatregelen opgenomen om een structurele impuls aan duurzaamheid te geven. Om een schone en zuinige energievoorziening voor de toekomst veilig te stellen, zal de SDE in zijn huidige vorm blijven bestaan, maar zal deze ruimer en robuuster worden gefinancierd uit een opslag op het elektriciteitstarief. Zo wordt langjarige zekerheid gegeven over de beschikbaarheid van voldoende middelen om de ambitie van 20% duurzame energie in 2020 te realiseren. Bij de uiteindelijke vormgeving zullen de koopkrachteffecten en de budgettaire beheersbaarheid worden meegewogen. De vrijvallende middelen op de EZ-begroting zullen worden aangewend voor lastenverlichting. Verder zijn er middelen beschikbaar gesteld voor de elektrische auto en zijn er extra middelen toegevoegd voor wind op zee waarmee 500MW extra kan worden gecommitteerd bij de komende tender.

Toelichting

De energie-intensiteit geeft inzicht in het energieverbruik per eenheid BBP en wordt gedefinieerd als de verhouding tussen het bruto binnenlands energiegebruik (in ton olie equivalenten) en het bruto binnenlandse product (BBP in miljoenen euro’s; constante prijzen 2000). De energie-intensiteit in Nederland is sinds 2005 gedaald. De hogere energie-intensiteit in Nederland dan het EU-gemiddelde in 2007 wordt verklaard door de relatief grote omvang van de petrochemie en de tuinbouw in Nederland. Door tussentijdse aanpassingen in de Eurostat statistieken van zowel het energieverbruik als van het BBP, wijken de waarden enigszins af van de waarden zoals vermeld in de Begroting 2009 en het Jaarverslag 2008.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* Dit betreft uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2009 zijn aangegaan en de bijdragen aan instellingen en instituten.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationeel doel

Markt en spelregels

Operationele doelstelling 1

Optimale ordening en werking van de energiemarkten.

Motivering

Om ervoor te zorgen dat leveranciers efficiënt produceren, afnemers een efficiënte prijs betalen en vraag en aanbod zo goed mogelijk op elkaar af worden gestemd, creëert de overheid de randvoorwaarden voor een concurrerende energiemarkt. Daarnaast zorgt de Rijksoverheid voor een doeltreffend reguleringskader voor het netbeheer om zo te bereiken dat de netten de markt tegen redelijke tarieven en voorwaarden faciliteren.

Instrumenten

• Elektriciteitswet 1998 en Gaswet voor het realiseren van een goed functionerende elektriciteits- en gasmarkt.

• Warmtewet; doel van de warmtewet is het bieden van leveringszekerheid en (prijs)bescherming voor zowel afnemers als leverancies van warmte. Daarnaast wordt gestreefd naar verdere uitbreiding van het aantal warmteprojecten.

• Wet Onafhankelijk Netbeheer;wet die in aanvulling op deElektriciteitswet 1998 en deGaswet_(juridisch)Gaswetnadere regels geeft omtrent onafhankelijk netbeheer.

• Wet Marktmodel; met als doel de kleinverbruikersmarkt voor elektriciteit en gas te verbeteren.

• Toezicht op en het monitoren van de energiemarkten door de NMa.

• Participatie in Europese en Noordwest-Europese fora, waaronder het Pentalaterale energieforum. Dit forum bestaat uit Duitsland, Frankrijk, België, Nederland en Luxemburg en heeft de totstandkoming van de Noordwest-Europese elektriciteits- en gasmarkt als doel.

In 2010 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• Het monitoren en evalueren van de (vrijwillige) uitrol van de slimme meter. Na het indienen van de novelle van het wetsvoorstel marktmodel medio 2009 zal, naar verwachting in 2010, een proefperiode starten waarbij de slimme meter gefaseerd zal worden ingevoerd.

• Op 1 juli 2008 is het groepsverbod uit de Wet Onafhankelijk Netbeheer in werking getreden. Dit betekent, gelet op de invoeringstermijn van tweeënhalf jaar, dat netbeheerders vanaf 1 januari 2011 geen deel meer mogen uitmaken van dezelfde holding als productie, handels- en leveringsbedrijven. Daarnaast zal een gezamenlijk onderzoek naar de optimale inrichting van de netwerkbedrijven plaatsvinden: EZ neemt als aanjager het initiatief om een onderzoeksgroep in te stellen in overleg met de netwerkbedrijven en hun aandeelhouders. De onderzoeksgroep heeft onder meer als taak om de mogelijkheden te onderzoeken om te komen tot een optimale indeling van de netwerken en het bewerkstelligen van een professionalisering van het aandeelhouderschap. Daarbij zal ook aandacht zijn voor een uniforme waarderingsmethode van de netwerken en een eventuele exit-strategie van kleine aandeelhouders.

• De parlementaire behandeling van de implementatie van het derde liberaliseringspakket ter versterking van een concurrerende energiemarkt. Belangrijkste onderwerpen in dit wetsvoorstel betreffen de versterking van grensoverschrijdende samenwerking tussen Transmission System Operators (TSO’s) en toezichthouders, de verantwoordelijkheidsverdeling met betrekking tot reguleringstaken tussen de Nederlandse toezichthouder, het Europees toezichtshouders agentschap en nationale overheid.

• Het bevorderen van gashandel op de groothandelsmarkt, door aanpassing van de Gaswet en daarop gebaseerde regelgeving, met als doel gas beter verhandelbaar te maken, de markten voor hoog- en laagcalorisch gas te integreren en netgebruikers beter in staat te stellen om een actieve rol te spelen bij de balancering van het gasnet en de financiële risico’s die zij daarbij lopen, beter te beheersen.

• Het afronden van de parlementaire behandeling en implementatie van het wetsvoorstel tot wijziging van de Gaswet en de Elektriciteitswet 1998, tot versterking van de werking van de gasmarkt, verbetering van de voorzieningszekerheid en houdende regels met betrekking tot de voorrang voor duurzame elektriciteit, alsmede enkele andere wijzigingen van deze wetten.

• Uitwerking lagere regelgeving Warmtewet. Begin 2009 is de parlementaire behandeling van het initiatiefwetsvoorstel voor de Warmtewet afgerond. Op basis hiervan worden nadere regels vastgesteld in een Algemene Maatregel van Bestuur waarin een uitwerking van het in de wet verankerde principe van «Niet Meer Dan Anders» wordt gegeven en onder meer bepalingen ten aanzien van de aansluitbijdrage en vergunningverlening en boekhoudkundige regels voor leveranciers worden vastgelegd. De voorbereidingen hiervan zijn begonnen in 2009. Inwerkingtreding is gepland in 2010.

• Indiening wetsvoorstel ter herziening van het reguleringskader voor het netbeheer elektriciteit en gas, teneinde de toekomstvastheid van het reguleringskader te verzekeren in het licht van de veranderende markteisen die aan de netten gesteld worden en de duurzaamheidsdoelstellingen van het kabinet.

• Het vanaf maart 2010 koppelen van de elektriciteitsmarkt tussen Nederland, België, Luxemburg, Frankrijk en Duitsland.

• Het verbeteren van de Noord West Europese leveringszekerheid door versterking van informatie-uitwisseling tussen TSO’s en het oprichten van gezamenlijke veiligheidscentra onder meer om in de toekomst adequater in te kunnen spelen op stroomstoringen.

Toelichting

• HHI: De mate van concentratie op de kleinverbruikersmarkt voor elektriciteit en gas vormt een indicatie voor de concurrentie op die markten. Een indicator hiervoor is de Herfindahl-Hirschman index. De hoogte van de HHI wordt beïnvloed door het aantal actieve spelers op een bepaalde markt en de variatie in de marktaandelen. De opgenomen cijfers betreffen die van juni 2008. De concentratie is dalende en voor beide markten het laagst sinds de liberalisering op 1 juli 2004. Uit oogpunt van marktwerking is de voorkeur te geven aan een situatie waarin er geen partijen zijn met een dominante marktpositie. De HHI met een waarde onder 1800 geeft aan dat de kans op een dominante positie beperkt is.

• C3: De C3 geeft het gezamenlijk marktaandeel van de drie grootste actieve partijen op de energiemarkten, zoals gerapporteerd door de Energiekamer. Een hoog en stabiel gezamenlijk marktaandeel van de drie grootste actieve partijen op een markt kan een teken zijn van een niet goed functionerende markt.

Operationele doelstelling 2

Bevorderen van de voorzieningszekerheid.

Motivering

De voorzieningszekerheid is de mate waarin eindafnemers erop kunnen vertrouwen dat energie (in de moderne maatschappij een basisbehoefte van mens en economie) aan hen geleverd zal worden. De voorzieningszekerheid betreft de lange termijn beschikbaarheid van energiebronnen. Daarbij spelen de omvang van de mondiale energiereserves in relatie tot de productiecapaciteit, het verbruik en de geografische spreiding een rol.

Naast de energiebedrijven (actief in productie, handel en transport) heeft de overheid een rol in het vergroten van de voorzieningszekerheid, daar waar marktwerking alleen niet voldoende is en/of problemen op een (inter)nationaal niveau aangepakt moeten worden zoals bij de schaarste van fossiele brandstoffen. Leveringszekerheid maakt deel uit van de voorzieningszekerheid en betreft de mate waarin afnemers onder voorzienbare omstandigheden feitelijk kunnen rekenen op de levering van energie.

Voorzieningszekerheid heeft betrekking op:

• Diverse energiedragers: de primaire dragers olie, gas, kolen, uranium en de secundaire drager elektriciteit.

• Alle schakels in de energieketen: productie (olie- en gaswinning, elektriciteitsopwekking), import van kolen, uranium en olie, verwerking (raffinage, conversie), transport en distributie (zowel betrouwbaarheid als capaciteit).

• Diverse termijnen: korte termijn (bijvoorbeeld stroomuitval) en lange termijn (infrastructuur, relaties met producerende landen, energiemix).

Instrumenten

In dit verband heeft de overheid de volgende instrumenten tot haar beschikking:

• De Mijnbouwwet waarmee onder andere het mijnbouwklimaat gestimuleerd wordt.

• Elektriciteitswet 1998 en Gaswet, die voor nationale en internationale aanbieders de voorwaarden voor toegang tot de netten regelen.

• Internationaal energiebeleid met deelname aan multilaterale organisaties als Internationaal Energie Agentschap (IEA), International Energy Forum (IEF) en Internationale Financiële Instellingen als Wereldbank, European Bank for Reconstruction and Development (EBRD) en European Investment Bank (EIB). De activiteiten in EU-kader zijn met name gericht op het realiseren van herziene voorzieningszekerheidsrichtlijnen inzake olie en gas, voortkomend uit de Strategic Energy Review en de opname van een substantiële energieparagraaf in de nieuwe Partnerschaps- en Samenwerkingsovereenkomst met Rusland. Daarnaast draagt het bij aan het totstandbrengen van een gelijk speelveld met geharmoniseerde regelgeving in omliggende landen, onder andere door deelname aan het Energiehandvestverdrag, de Europese Energiegemeenschap en Euromed.

• Het onderhouden en bevorderen van bilaterale energierelaties met onze prioritaire landen, Rusland, Saoedi-Arabië, Algerije en Kazachstan en meer algemeen met de belangrijkste olie- en gasproducenten.

• De positionering van Nederland als knooppunt voor de internationale gasstromen in Noordwest-Europa; het ontwikkelen en versterken van de gasrotonde.

• EU-extern energiebeleid waarbij Nederland meewerkt aan een uitwerking van de voorstellen van de «Tweede Strategische Herziening van het Energiebeleid», die in november 2008 door de Europese Commissie werd uitgebracht. De voorstellen gaan onder meer over de uitwerking en herziening van de voorzieningszekerheidsrichtlijnen olie en gas.

• Crisisbeleid dat verstoringen in de olieaanvoer moet opvangen. In dit kader worden onder andere strategische olievoorraden aangehouden. Daarnaast bestaat er een pakket vraagbeperkende maatregelen.

• Beleid gericht op de veiligheid (security en safety) van zowel Nederlandse als voor Nederland belangrijke Europese energie-infrastructuur teneinde de voorzieningszekerheid te bevorderen.

• Toezicht door de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa/Energiekamer) op kwaliteit en toegankelijkheid van netwerken en door Staatstoezicht op de Mijnen op delfstoffenwinning.

• Samen met het Ministerie van VROM de regie voeren op ruimtelijke inpassing van grote energie infrastructuur projecten (Rijkscoördinatieregeling) zoals hoogspanningsverbindingen, opslag van gas, CO₂ etcetera.

In 2010 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• EZ zal in 2010, op grond van de Rijkscoördinatieregeling, de regie voeren over een groot aantal energie-infrastructuurprojecten van nationaal belang. Het betreft onder meer de realisatie van hoogspanningsverbindingen (Randstad 380 kV, Zuid-West 380 kV, Noord-West 380 kV en de interconnector Doetinchem-Wesel), gasopslag, windprojecten en gasleidingen. EZ zal samen met VROM zorgen voor de ruimtelijke besluitvorming in de vorm van een rijksinpassingsplan of een gecoördineerde vergunningverlening en een integrale afweging van publieke belangen met het oog op een tijdige realisatie van deze energieprojecten.

• Het wetsvoorstel ten aanzien van congestiemanagement en voorrang voor duurzaam is in 2009 aan de Kamer gestuurd. In dat kader wordt gewerkt aan lagere regelgeving die vanaf 2010 het bij voorrang transporteren van duurzaam opgewekte elektriciteit in congestiegebieden waarborgt. In 2010 zal worden gewerkt aan de implementatie van het voorgeschreven model van congestiemanagement en zal de effectiviteit van dit instrument worden getoetst.

• EZ wil één pakket van aangepaste en nieuwe regels voor de energiesector formuleren in de Elektriciteits- en Gaswet. EZ zal dat pakket in één gebundeld wetgevingstraject voor de energiesector aanbieden aan de Tweede Kamer in 2009 zodat de wet in 2010 in werking kan treden.

• Mede als gevolg van het gasconflict tussen Rusland en Oekraïne in januari 2009 en de uitwerking die dit had op de gaslevering aan de EU, heeft de Europese Commissie op verzoek van de Raad de reeds aangekondigde herziening van Richtlijn 2004/67/EG (betreffende maatregelen tot veiligstelling van de aardgasvoorziening), versneld ter hand genomen. Afhankelijk van de uitkomsten van dit proces kan dit leiden tot aanpassing van de huidige Nederlandse wet- en regelgeving op dit gebied.

• Om Nederland te ontwikkelen tot gasrotonde van Noordwest Europa wordt het Platform Gasrotonde opgericht en zal een programma Gasrotonde worden uitgevoerd. Het programma is onder andere gericht op het vergroten van de aantrekkelijkheid van Nederland als plaats om gas, dat is bestemd voor de Noordwest-Europese markt naar toe te brengen en te verhandelen. Doelstelling is om de gasvoorziening veilig te stellen en een bijdrage te leveren aan de continuïteit van de Europese gasvoorziening.

• De conclusies en aanbevelingen uit de evaluatie van de Mijnbouwwet worden omgezet in voorstellen tot aanpassing van beleid en wet- en regelgeving. Het gaat daarbij onder andere om stroomlijning van vergunningprocedures, voorschriften voor aardwarmte, criteria voor de toelating van nieuwe mijnbouwmaatschappijen en het beleid voor het verwijderen van offshore platforms.

• De implementatie van de Europese CCS-richtlijn zal in 2010 worden gerealiseerd. CCS staat voor Carbon Capture and Storage, hetgeen CO₂-afvang en -opslag betekent. Tevens zullen de randvoorwaarden voor het behoud van potentiële opslaglocaties worden bepaald en worden verwerkt in voorstellen voor aanpassing van de Mijnbouwwetgeving.

Toelichting

• 1 t/m 3: In het kader van voorzieningszekerheid is het van belang dat het aardgas dat zich bevindt in de Nederlandse kleine velden ook wordt gewonnen. Dit omvat zowel het produceren van reeds ontdekte velden (kengetal 1,3 en 5) als het exploreren van nieuwe velden (kengetal 2). EZ stelt de randvoorwaarden middels een concurrerend mijnbouwklimaat, marktpartijen nemen de productie en exploratie voor hun rekening. Kengetal 1 geeft de totale hoeveelheid gewonnen gas uit kleine velden (onshore en offshore). Hiervan was in 2007 12 miljard m³ onshore en 26 miljard m³ offshore. In 2008 was dit respectievelijk 11 en 25 miljard m³. Kengetal 5 geeft de totale aardgasproductie in Nederland, dus aardgas gewonnen uit kleine velden en het Groningerveld.

• 4: Het aantal storingsminuten per huishouden per jaar geeft een indicatie van de leveringszekerheid van elektriciteit. In 2007 vond er op 12 december een incident plaats met een Apache-helicopter in de Bommelerwaard. Dit incident veroorzaakte ongeveer 9 van de 33 minuten storing.

• 5 t/m 7: De bepalende factoren voor de geraamde aardgasbaten zijn de aardgasprijs, die gerelateerd is aan de prijs van olie in dollars, de euro/dollar koers en het volume van de verkopen.

Basispakket

Operationele doelstelling 3

Verduurzaming van de energiehuishouding.

Motivering

De uitstoot van stoffen door het gebruik van fossiele brandstoffen draagt bij aan klimaatverandering en andere milieu- en gezondheidsproblemen. Bovendien is Nederland afhankelijk van een klein aantal landen voor haar olie en gas – die afhankelijkheid maakt ons kwetsbaar. Daarom richt EZ zich op de bevordering van duurzame energie. De transitie naar een duurzame energiehuishouding moet in samenwerking tussen bedrijven, burgers kennisinstellingen, belangenorganisaties en overheden worden gerealiseerd. EZ zorgt voor een set toekomstvaste randvoorwaarden en regisseert en stimuleert om het evenwicht tussen de publieke belangen«betrouwbaar», «betaalbaar» en «schoon» te bewaren.

In lijn met het werkprogramma «Schoon en Zuinig» werkt EZ aan een energiehuishouding die schoon en ook voor volgende generaties voldoende beschikbaar is. Het programma Schoon en Zuinig heeft als doel in 2020 een CO₂-uitstoot te realiseren die 30% lager is dan in 1990, liefst in Europees verband.

Daarnaast heeft het programma de ambitie om een versnelde energiebesparing (naar 2% per jaar) en een forse verhoging van het aandeel duurzame energie (20% in 2020) te bewerkstelligen, in lijn met de vastgelegde doelstellingen in Nederland en de Europese Unie.

Instrumenten

Bevorderen van het aandeel duurzame energie

• Besluit Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE). Deze subsidieregeling voor investeerders in projecten op het gebied van hernieuwbare elektriciteit en hernieuwbaar gas is in 2008 van start gegaan en is de opvolger van de Regeling Milieukwaliteit Elektriciteitsproductie (MEP). Ieder jaar wordt een subsidieplafond opengesteld. Tot en met 2017 vindt nog met MEP gestimuleerde duurzame elektriciteitsproductie plaats.

• Verdere ontwikkeling van windenergie. Bijvoorbeeld door de rijkscoördinatieregeling voor energie-infrastructuurprojecten. De bedoeling hiervan is de procedures te verkorten en te stroomlijnen, waardoor de aanleg van grote windparken sneller kan worden gerealiseerd.

• Bevorderen van toepassen van duurzaamheidcriteria bij biomassa die ingezet wordt voor transportbrandstoffen, elektriciteit en warmte door onder andere de subsidieregeling die in 2009 onder de TERM (Tijdelijke energieregeling markt en innovatie) is opgestart. Deze activiteiten en subsidieregeling vallen onder het deelprogramma «duurzame biomassa» van het programma Groene Grondstoffen.

Het bevorderen van energiebesparing in met name industrie en energiesector

• Intensiveren van energiebesparing bij het bedrijfsleven via het vernieuwen van de bestaande convenanten energiebesparing. EZ streeft er naar om ook de grote bedrijven, die onder het convenant Benchmarking vallen, op te laten gaan in een nieuw convenant SEE (Sectorakkoord Energie-efficientie ETS-ondernemingen). Met de middelgrote bedrijven is in 2008 een nieuwe meerjarenafspraak afgesloten (MJA3). Onderdeel van de nieuwe aanpak zijn de doorbraakinnovaties. Via zogeheten «roadmaps» brengen een tiental sectoren de mogelijkheden voor forse verbetering van energie-efficiëntie op de lange termijn in kaart.

• Energiebesparing bij het MKB wordt gestimuleerd via het Energiecentrum MKB.

Warmtebeleid onder andere door uitvoering van het actieplan Warmte op Stoom

• Met de subsidieregeling Duurzame Warmte voor bestaande woningen die gericht is op particuliere woningbezitters in Nederland stimuleert EZ de aanschaf van zonneboilers, warmtepompen en micro warmtekracht ketels.

• Het verbeteren van de randvoorwaarden voor levering van restwarmte en collectieve duurzame warmte, middels een subsidieregeling voor restwarmteprojecten met een budget van € 40 mln tot 2011 met als doel investeringen in collectieve netten te ondersteunen.

• Voorlichting over het verduurzamen van de warmte- en koudevoorziening via het Nationaal Expertisecentrum Warmte.

Het reduceren van de CO₂ uitstoot

• Er is in het EU-klimaat- en energiepakket één Europees uitstootplafond vastgesteld voor 2020 voor die sectoren die onder het emissiehandelsysteem (EU ETS) vallen. In Kopenhagen worden eind december 2009 afspraken gemaakt als vervolg op het Kyoto-verdrag. Deze afspraken moeten bijdragen aan de geleidelijke opbouw van een wereldwijd emissiehandelsysteem, vergelijkbaar met het Europese Emission Trading Scheme (ETS). Een akkoord in Kopenhagen heeft gevolgen voor de Europese broeikasgas-doelstelling (20% emissiereductie in 2020 ten opzichte van 1990), inclusief het ETS. Ook voor het halen van onze nationale broeikasgas-doelstelling (30% CO₂ reductie in 2020 ten opzichte van 1990) is de uitkomst van belang.

• Aankopen van emissiereducties in andere ontwikkelde landen via onder andere Joint Implementation en gegroende Assigned Amount Units (AAU).

• Stimuleren van verdere ontwikkeling van CO₂-afvang en -opslag (CCS). Voorbereiden van een regelgevend kader voor CCS.

Het voeren van energie innovatie beleid

• Energie Onderzoeks Subsidies (EOS). Dit subsidieprogramma heeft als doel de technische kennis over energie-efficientie en duurzame energie uit te breiden door onderzoek van Nederlandse kennisinstellingen en bedrijven te steunen. Begin 2010 zullen de inhoudelijke onderzoeksthema’s zijn geactualiseerd.

• Uitvoering van de Innovatieagenda Energie, resulterend in een groot aantal innovatieprogramma’s en innovatieve projecten. EZ richt zich met name op industriële energiebesparing (via programma’s ketenefficiency en warmte) en duurzame energie (via programma’s duurzame elektriciteit, en nieuw gas). Deze programma’s zijn in 2009 opgesteld en worden in 2009/2010 samen met de industrie gestart onder andere via subsidieregelingen en versnellingsteams.

In 2010 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• Planning is dat in april 2010 de SDE beschikkingen worden afgegeven voor windenergie op zee. Deze beschikkingen zullen worden toegewezen volgens de aangekondigde tendermethode, die in november 2009 zal starten. Met deze tender kan naar verwachting 950 MW aan windparken op zee worden gecommitteerd.

• In het fiscaal stimuleringspakket heeft het kabinet € 320 miljoen extra vrijgemaakt voor energiebesparende maatregelen in bestaande huurwoningen bestemd voor anders dan kortstondige verhuur. Het budget van de Energie Investeringsaftrek (EIA), een fiscale regeling voor ondernemers die investeren in energiebesparende bedrijfsmiddelen en de toepassing van duurzame energie, is hiervoor in de jaren 2009 en 2010 cumulatief verhoogd met € 277,5 mln. De Energielijst die jaarlijks wordt gepubliceerd en waarop staat aangegeven welke bedrijfsmiddelen voor EIA in aanmerking komen is hiervoor uitgebreid.

• Het uitvoeren van de afspraken gemaakt in een sectorakkoord met de industrie en met de energiesector. Deze convenanten vormen onderdeel van het overkoepelende duurzaamheidsakkoord waarin de overheid afspraken maakt met sectoren over hun bijdrage aan de kabinetsdoelstellingen voor CO₂-reductie, energiebesparing en hernieuwbare energie.

• Voor CCS zal 2010 in het teken staan van kleine demonstratieprojecten (afvang en opslag) en het vervolg wetenschappelijk onderzoek (CATO-2) en de voorbereidingen voor de grotere en geïntegreerde demonstratie projecten met substantiële en groeiende opslagvolumes.

• Eind 2009/begin 2010 zal het verloop van de implementatie van de EZ innovatieprogramma’s uit de Innovatieagenda energie (Duurzame elektriciteitsvoorziening, Ketenefficiency en Groene Grondstoffen) worden geëvalueerd met het oog op eventuele bijstellingen in 2010. Daarnaast zal in 2010 de tweede tranche van de innovatieprogramma’s worden gecommitteerd.

• Ondersteuning bieden aan nieuwe grote STEG warmtekrachtkoppelingsinstallaties middels een vangnetregeling voor tegenvallende marktresultaten.

• De implementatie van de Europese richtlijn hernieuwbare energie in nationale wet- en regelgeving en het opstellen van een nationaal actieplan waarin we beschrijven hoe Nederland de EU-duurzame energiedoelstelling voor 2020 gaat invullen. De richtlijn verplicht de lidstaten tot het opstellen van een dergelijk actieplan.

• In het voorjaar van 2010 zal de uitwerking van de in het Energierapport geschetste scenario’s voor de mogelijke inzet van kernenergie aan de Tweede Kamer worden aangeboden, inclusief transparante en consistente randvoorwaarden, zodat een volgend kabinet op een verantwoorde wijze een besluit kan nemen over de brandstofmix.

Toelichting

• Duurzame elektriciteitsproductie: Het aandeel van het nationale elektriciteitsverbruik dat wordt opgewekt met behulp van hernieuwbare technieken. Conform de richtlijn duurzame elektriciteit betreft dit het bruto aandeel. De daling van het aandeel duurzame elektriciteit komt door een terugval in de bij- en meestook van biomassa. Zoals aangegeven in de brief van 26 februari 2008 (Kamerstukken, 2007–2008, 31 239, nr. 10) is het desondanks de verwachting dat de doelstelling van 9% wel wordt gehaald in 2010.

• Duurzame energieproductie: Het aandeel van het nationale energieverbruik waarvoor hernieuwbare, primaire energiedragers met behulp van energieconversietechnieken zijn omgezet in secundaire oftewel bruikbare energiedragers.

• CO₂-uitstoot: Maximale hoeveelheid broeikasgasemissies in de totale industrie- en energiesector in Mton. Een deel van de sector neemt deel in het emissiehandelssysteem (ETS). Het emissieplafond is het maximum aan broeikasgassen in absolute hoeveelheden dat deelnemende inrichtingen gedurende de periode 2008–2012 mogen uitstoten of moeten compenseren via het emissiehandelsysteem. Met de middelgrote energiegebruikers die niet aan het ETS deelnemen zijn meerjarenafspraken gemaakt.

• JI en AAU’s: JI en gegroende AAU’s zijn mechanismen waarmee geïndustrialiseerde landen kunnen voldoen aan hun doelstellingen ter vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. JI houdt in dat geïndustrialiseerde landen projecten financieren voor energiebesparing in andere geïndustrialiseerde landen, die eveneens onder het protocol vallen (met name Oost-Europese landen). Zij mogen dan de bereikte besparing van hun eigen emissies aftrekken. AAU’s zijn de Kyoto-quota die aan landen worden toebedeeld. Sommige landen met een verplichting op grond van het Kyoto-protocol hebben emissieruimte over die zij mogen verkopen in de vorm van AAU’s. Bij groene AAU’s wordt de opbrengst van de verkoop op enigerlei wijze voor milieuverbetering aangewend.

Toelichting

Het percentage van het budget van het zesde kaderprogramma, als ook van het zevende kaderprogramma voor het jaar 2007, betreffende het thema energie, dat naar energieonderzoek gaat van in Nederland gevestigde instituten en bedrijven. De EU ondersteunt alleen de allerbeste projectvoorstellen waarbij in aanmerking moet worden genomen dat het EU-budget voor het thema energie relatief laag is ten opzichte van andere thema’s, waardoor voor bijna tien maal meer voorstellen zijn ingediend dan zijn toegekend. Het percentage is bepaald uit de Nederlandse deelname ter waarde van € 19,5 mln in KP7 thema ENERGY met een budget van € 490 mln. Dit relatief hoge percentage komt mede door de goede Nederlandse score in het programma «Concerto» uit het voorjaar 2008, in de begroting van 2009 ontbrak.

* De beleidsdoorlichting van operationeel doel 4.3 wordt gecombineerd met tussenevaluatie van het programma Schoon en Zuinig die in 2010 zal plaatsvinden.

Artikel 5 Internationale Economische Betrekkingen

Algemene doelstelling

Verbeteren van het klimaat voor internationale handel en investeringen en vergroten van de Nederlandse internationale participatie om de concurrentiekracht van de Nederlandse economie te vergroten.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Nederland is een open economie en internationale handel en investeringen zijn van groot belang voor het economische groeivermogen. EZ treedt in dit speelveld op door internationale bedrijven te ondersteunen en belemmeringen weg te nemen om ze ook internationaal te laten groeien. In landen met een andere marktordening, waarin de overheid een grotere rol speelt, trekt EZ samen op met het bedrijfsleven om deuren te openen die anders gesloten blijven. Markten als Turkije, Rusland, India en China (TRIC landen) bieden Nederland extra kansen om te profiteren van de daar bestaande groei van de economie. Internationalisering zorgt daarnaast voor gezonde concurrentieverhoudingen en een dynamiek die aanzet tot vernieuwing en een hogere productiviteit. De Nederlandse economie is dan ook gebaat bij een zo groot mogelijke openheid.

EZ bestrijdt protectionisme, maakt zich internationaal sterk voor het openhouden van de wereldeconomie en een level playing field, probeert hiaten in internationale regels aan te pakken en de voordelen van vrijhandel vast te leggen in multilaterale onderhandelingen en handelsafspraken. Dit gebeurt primair via onze inbreng in het handelsbeleid van de EU en in de WTO. Voor een brede acceptatie van multilaterale afspraken is het daarbij belangrijk dat nieuwe economische wereldspelers betrokken worden. Naast de WTO biedt ook de G20 een platform om dit te bewerkstelligen. Nederlandse deelname aan de G20 vergroot bovendien de invloed op multilaterale afspraken en biedt kansen om de global governance van de economie te versterken. Een effectieve internationale economische rechtsorde gaat verder dan alleen regelgevende kaders. Er is ook een gezaghebbend gedeeld normatief kader nodig. Ook hier maakt EZ zich internationaal sterk om via multilaterale onderhandelingen een kader te ontwikkelen zodat duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen integraal onderdeel worden van economisch handelen.

Verantwoordelijkheid

De minister van Economische Zaken is verantwoordelijk voor:

• kwalitatief goede buitenlandse economische betrekkingen;

• het internationale handel- en investeringsbeleid;

• internationaal ondernemen en het aantrekken van buitenlandse bedrijven;

• de Nederlandse inbreng in het handelsbeleid in de EU en het vertegenwoordigen van het Nederlandse economisch belang in WTO- en OESO-kader.

Externe factoren

Het succes van het buitenlands economisch beleid is ook afhankelijk van externe factoren. Politieke en economische ontwikkelingen bij onze handelspartners hebben gevolgen voor de Nederlandse economie, voor succesvolle afronding van de multilaterale handelsakkoorden en op de mogelijkheden voor het Nederlandse bedrijfsleven. Succes wordt mede bepaald door het handels- en investeringsklimaat in binnen- en buitenland en veranderingen daarin.

Economische crisis

De crisis geeft in veel landen aanleiding om beleid in te richten dat lokale producenten bevoordeeld. Daarom is er verhoogde aandacht van EZ om protectionisme tegen te gaan. Daarnaast heeft de crisis grote weerslag op de export- en investeringsplannen van het Nederlandse bedrijfsleven. Ook buitenlandse investeerders blijken terughoudender te zijn met het doen van investeringen. Om Nederlandse bedrijven een steun in de rug te geven bij het betreden van (nieuwe) buitenlandse markten zijn er, naast het bestaande instrumentarium, enkele specifiek op de crisis gerichte maatregelen genomen:

• Er is een tijdelijke regeling 2Explore opgezet waarmee bedrijven subsidie kunnen krijgen voor het doen van haalbaarheidsstudies naar het doen van investeringen of leveranties op opkomende markten.

• Voor bedrijven is het mogelijk om gedeeltelijke staatsgarantie op de kredietgarantiepolissen voor korte termijn kredieten te krijgen. Deze regeling wordt uitgevoerd door het ministerie van Financiën. Afgesproken is dat EZ en Financiën de kosten van € 40 mln van deze faciliteit delen.

Bron: World Investment Report; UNCTAD

Toelichting

Op basis van cijfers van de UNCTAD (United Nations Conference for Trade and Development) kan worden bepaald wat de positie van Nederland is op de wereldranglijst op het gebied van goederen, diensten en investeringen. De ambitie is om binnen de top 10 te blijven. De cijfers over 2008 zijn pas in de tweede helft van 2009 beschikbaar.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* Dit betreft uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2009 zijn aangegaan en de bijdragen aan instellingen en instituten.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationeel doel

Markt en spelregels

Operationele doelstelling 1

Een open internationaal handels- en investeringsverkeer en een versterkte, duurzame, internationale economische rechtsorde.

Motivering

Het wegnemen van onnodige handelsbelemmeringen zorgt ervoor dat ondernemers en consumenten zowel in Nederland als wereldwijd het economisch groeipotentieel kunnen benutten. Tegelijkertijd wordt bevorderd dat zij dat doen op maatschappelijk verantwoorde wijze. EZ is primair verantwoordelijk voor het buitenlands economisch beleid en als zodanig verantwoordelijk voor de Nederlandse inbreng in het handelsbeleid in de EU en het vertegenwoordigen van het Nederlandse economisch belang in WTO- en OESO-kader.

Instrumenten

• Positiebepaling en invloed aanwenden in het kader van onderhandelingen in EU, OESO en WTO en contributies aan internationale organisaties (onder andere WTO).

• Voorlichting aan bedrijfsleven over investeringsbeschermings-overeenkomsten (IBO’s), opstellen en uitonderhandelen van nieuwe IBO’s (dan wel het moderniseren van bestaande IBO’s) met voor Nederland interessante markten.

• Een actieve inzet op maatschappelijk verantwoord en duurzaam ondernemen. Het kabinet heeft duidelijke beleidslijnen uitgezet op de terreinen van MVO (Kabinetsvisie Kamerstukken II 2007–2008, 26 485 XIII, nr. 53), ketenverantwoordelijkheid en Non-trade Concerns (NTCs), nu ligt in eerste instantie de verantwoordelijkheid bij het bedrijfsleven. Het kabinet blijft een actieve rol spelen door bij het beleid op internationaal ondernemen, handel en investeringen het aspect van MVO onder de aandacht te brengen, ook op internationaal niveau.

• Voorlichting over en mediation op basis van de OESO richtlijnen voor multinationale ondernemingen via het Nationaal Contactpunt voor de OESO richtlijnen (NCP).

• Controle op de uitvoer van strategische goederen (militair materieel en goederen voor tweeërlei gebruik, ook wel «dual use goederen» genoemd). Deze uitvoer is mede vanwege veiligheidsredenen aan voorwaarden gebonden en is in de meeste gevallen verboden tenzij daarvoor tevoren een vergunning is verkregen.

In 2010 gaat bijzondere aandacht uit naar het volgende:

• Een visie op global economic governance ontwikkelen die als uitgangspunt van de Nederlandse strategische inzet, bijvoorbeeld ten behoeve van discussies in G20 kader, zal dienen. De crisis heeft aangetoond dat door globalisering landen economisch onderling sterk verweven en afhankelijk zijn geworden, maar internationale spelregels achter zijn gebleven en instituties veelal nog langs nationale lijnen georganiseerd zijn. Dit maakt de internationale handelsgemeenschap kwetsbaar en vraagt om een verbetering van internationale spelregels en toezicht (global economic governance). Nederland speelt in de G20 een actieve rol in de internationale dialoog over deze onderwerpen. De uitkomsten van een nieuw klimaatverdrag zullen onderdeel uitmaken van deze visie.

• Het vereenvoudigen en harmoniseren van reeds gemaakte afspraken, zoals oorsprongsregels, meestbegunstigingsbeginsel en non-discriminatie. Daarbij zal onderzocht worden wat de mogelijkheden en beperkingen van verdergaande economische samenwerking (en in ultimo vrijhandelsakkoorden) met OESO-landen met vergelijkbaar ontwikkelingsniveau zijn voor Nederland en de EU. Hierbij blijft voor Nederland het uitgangspunt gelden dat bilaterale afspraken een aanzet dienen te vormen tot een multilateraal akkoord.

• Indien de belofte van de G8 + G5 te Aquila Italië om in 2010 de WTO Doha ronde af te sluiten gestand wordt gehouden, zal EZ zowel in de voorbereiding van die afronding alsmede bij de uitwerking van het akkoord het voortouw nemen.

Basispakket

Operationele doelstelling 2

Bevorderen Internationaal Ondernemen (inkomend en uitgaand).

Motivering

Internationalisering van onze economie in het algemeen en ons bedrijfsleven in het bijzonder is van groot belang voor de productiviteit en concurrentiekracht van Nederland. Bovendien heeft internationalisering een potentieel opwaarts effect op de kennisintensiteit van de Nederlandse economie. Ook de aanwezigheid van buitenlands bedrijfsleven op de Nederlandse markt dat werkgelegenheid, innovatiekracht en kennisoverdracht met zich meebrengt draagt bij aan de groei van de Nederlandse economie. Internationalisering omvat meerdere onderdelen, beginnende bij de eerste oriëntatie van bedrijven op buitenlandse markten, tot het investeren en exporteren op deze markten. Ook het aantrekken van buitenlandse investeerders en importeren valt hier onder. EZ helpt ondernemers hierbij en neemt drempels van veelal politiek-institutionele aard zoveel mogelijk weg.

Instrumenten

• Politieke interventie ten behoeve van Nederlandse bedrijven, voorlichting, kennisoverdracht, promotie van het Nederlands bedrijfsleven op buitenlandse markten en van Nederland als investeringsland.

• Dienstverlening aan zowel Nederlandse als buitenlandse ondernemers in het buitenland door het Nederlandse postennetwerk in het buitenland.

• Economische missies en bilaterale bezoeken van en naar het buitenland zowel op politiek als op hoog ambtelijk niveau.

• Prepare2Start (P2S): startende MKB ondernemingen kunnen bij de eerste stappen naar het buitenland ondersteund worden met het schrijven van een internationaliseringsplan met financiële ondersteuning voor een aantal activiteiten.

• Faciliteit Opkomende Markten (FOM): via onder andere achtergestelde leningen wordt financiering van projecten in opkomende markten mogelijk gemaakt.

• Programma Uitzending managers (PUM): kennisoverdracht door Nederlandse senior (ex) ondernemers op aanvraag van ondernemingen en instellingen in opkomende markten die behoefte hebben aan kennis en ervaring die ter plaatse onvoldoende voorhanden is.

In 2010 gaat bijzondere aandacht uit naar de volgende activiteiten:

• Extra inzetten op het signaleren en benutten van kansen in landen en/of sectoren die minder worden geraakt door de crisis en kansen die door de crisis ontstaan, bijvoorbeeld als gevolg van stimuleringsprogramma’s, om deze te kunnen verzilveren. Het postennet wordt ingezet om deze mogelijkheden te signaleren en wordt gevraagd een analyse te maken van hoe deze kansen door het Nederlandse bedrijfsleven kunnen worden gegrepen. Hierbij is van belang dat door snelle acties goed anticiperend wordt samengewerkt tussen overheid en bedrijfsleven.

• Sterk profileren van Nederland als pioneers in international business via Holland Branding onder andere via het Nederlands paviljoen op de EXPO 2010 in Shanghai (1 mei–31 oktober 2010). EZ gebruikt de presentatie daar als speerpunt voor het laten zien van de mogelijkheden van Nederland. Het paviljoen en de bijdrages in het paviljoen zullen een sterke samenhang vertonen met «Dutch design». EZ is hoofdverantwoordelijk voor het welslagen van de Nederlandse deelname. Als uitvoerder van het project is de EVD, het agentschap voor internationaal ondernemen en samenwerken, aangewezen. Het totale budget voor de Nederlandse inzending bedraagt € 20 mln (EZ draagt € 5 mln bij en staat voor € 2,5 mln garant in geval dat sponsoring door het bedrijfsleven tegenvalt).

• Beter toesnijden van de organisatie van overheidssteun op de dynamiek van de internationale economie door integratie van de Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) en Technisch wetenschappelijke attachés (TWA) in de EVD.1

Toelichting

• EVD: De prestatie-indicator EVD Bereik Algemeen laat zien in hoeverre de EVD bekend is bij de doelgroep van internationaal actieve bedrijven. Dat wordt als volgt berekend: het aantal instellingen in het klantenbestand van de EVD gedeeld door het aantal internationaal actieve bedrijven.

• P2S: De prestatie-indicator voor Prepare2Start laat zien het aantal bedrijven dat op basis van het P2S-internationaliseringsplan internationaal is gaan ondernemen.

Toelichting

Het kengetal voor de PUM geeft het percentage aanvragen weer dat heeft geleid tot bedrijfscontacten met Nederlandse onderneming danwel waarvan het contact voorbereid of onderhanden is. De ambitie is, met het oog op de economische crisis, voor 2010 gelijk gebleven aan die in de begroting 2009.

Toelichting

De streefwaarde voor het aantal intakes is naar beneden toe bijgesteld in verband met tegenvallende economische ontwikkelingen. (Buitenlandse) bedrijven stellen in toenemende mate hun investeringsbeslissing uit, mede omdat financiering moeilijk te verkrijgen is.

Programmatisch Pakket

Operationele doelstelling 3

Het gericht ondersteunen van het bedrijfsleven in kansrijke sectoren op zowel binnen- als buitenlandse markten.

Motivering

Het programmatisch pakket richt zich op het versterken van de kansen van Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen in het buitenland in de sectoren waar Nederland goed in is en waar Nederland extra toegevoegde waarde kan inbrengen (bijvoorbeeld Water). Het programmatisch pakket biedt groepen van bedrijven en kennisinstellingen ondersteuning om te internationaliseren op markten die sterk door overheden bepaald/beïnvloed worden. Zonder overheidsondersteuning lukt het bedrijven niet zonder meer om zich, ook op snelgroeiende, zeer competitieve markten sterk en snel te kunnen positioneren. Deze ondersteuning (in de vorm van subsidies maar ook economische diplomatie en samenwerking in beleid) bestaat uit een meerjarig samenwerkingsverband waarbij overheid en bedrijfsleven gezamenlijk optrekken. Hierdoor wordt de wederzijdse inspanning versterkt en worden betere resultaten bereikt. Focus en samenhang zijn de kernwoorden van deze samenwerking. Daar waar het bedrijfsleven zich committeert aan langdurige collectieve samenwerking op kansrijke terreinen en markten gaat EZ, indien opportuun samen met andere ministeries, langdurige relaties aan om economische barrières te slechten.

Instrumenten

Het programmatische pakket op het terrein van internationalisering is vormgegeven in de regeling «Internationaal excelleren». Met deze regeling kunnen bedrijven ondersteund worden in specifieke sectoren en op specifieke landen. De volgende onderdelen maken deel uit van deze regeling:

• 2g@there: meerjarige publieke ondersteuning voor samenwerkingsverbanden van minimaal acht bedrijven en instellingen om op een strategische en planmatige wijze te internationaliseren, op basis van een internationaliserings-strategie. Doel is samenwerkingsverbanden te ondersteunen die zonder publieke ondersteuning, zowel financieel als niet financieel, niet verder komen op een bepaalde buitenlandse markt. Het is belangrijk dat het samenwerkingsverband actief is in een sector of niche waarin Nederlandse partijen onderscheidend zijn. In zeer onderscheidende sectoren, waarin een samenwerkingsverband internationaal kan «doorbreken», kan de buitenlandse markt zich ook uitstrekken over meerdere doellanden. In de regeling 2g@there is ook de tijdelijke subsidieregeling 2explore opgenomen. In het licht van de kredietcrisis wordt bedrijven de mogelijkheid geboden om subsidie te krijgen voor haalbaarheidsstudies voor leveranties en investeringen in opkomende markten.

• Package4Growth dat vooralsnog is gericht op India en China. Package4Growth is een faciliteit die beoogt het Nederlandse bedrijfsleven met onderscheidende kennis, producten en diensten op snelgroeiende, zeer competitieve markten, sterk en snel te kunnen positioneren. De ontwikkeling van deze landen heeft de afgelopen jaren een vlucht genomen. Om de Nederlandse slagkracht op deze markten te vergroten en het Nederlandse internationale concurrentievermogen te behouden, heeft het Ministerie van Economische Zaken de faciliteit Package4Growth voor China en India ontwikkeld. Beoogd wordt bedrijven op verschillende manieren te ondersteunen, niet alleen door het wegnemen van knelpunten, maar ook informatievoorziening, actieve netwerken en financiële prikkels behoren tot de mogelijkheden die onder Package 4Growth aangeboden worden. Focus vindt plaats op de voor Nederland belangrijke sectoren. Voor India zijn dat agro-industrie, biotechnologie, bouw, ICT, infrastructuur (inclusief energie en water), logistiek, medische sector. Voor China: duurzaamheid binnen de sectoren energie, industrie en technologie, infrastructuur, landbouw en water.

In 2010 gaat bijzondere aandacht uit naar het volgende:

• De 2g@there aanpak zal verder worden aangesloten bij de prioriteiten op de beleidsvelden van innovatie, ondernemerschap, energie en niches in de sectoren waarin Nederland zich van oudsher onderscheidt: water, milieu, creatieve industrie, landbouw, logistiek.

• De programmatische aanpak (meerjarige publiek-private samenwerking met ondersteuning bestaande uit subsidie-instrumenten, publieke kennisoverdracht en economische diplomatie) zal ook model staan voor de samenwerking op de brederelatielanden en ontwikkelingslanden.

* De regeling PESP is in 2009 stopgezet naar aanleiding van de uitspraak in de Hanseland-zaak. Haalbaarheidsstudies worden daarom tot 2011 tijdelijk via de regeling 2getthere uitgevoerd.

Artikel 8. Economische analyses en prognoses

Algemene doelstelling

Een breed vertrouwde bron van beleidsrelevante economische analyse zijn.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het behalen van de doelstelling heeft als effect dat de wetenschappelijk verantwoorde en up-to-date analyses en prognoses van het CPB gedragen worden door de regering, het parlement en overige maatschappelijke organisaties.

De economische analyses en prognoses slaan onder meer neer in jaarlijks terugkerende publicaties zoals het Centraal Economisch Plan (CEP), de Macro Economische Verkenning (MEV) en de CPB Nieuwsbrieven. Daarnaast in CPB Discussion Papers, CPB Documenten en Bijzondere Publicaties en CPB Notities op diverse terreinen.

Verantwoordelijkheid

De Minister van Economische Zaken is systeemverantwoordelijk ten aanzien van het CPB. Inhoudelijk gezien is het CPB onafhankelijk.

Externe factoren

Het behalen van de algemene doelstelling hangt af van de volgende externe factoren:

• De beoordeling van het wetenschappelijk niveau van de analyses en prognoses van het CPB door een externe visitatiecommissie;

• De boordeling van de beleidsrelevantie van de analyses en prognoses van het CPB door de externe toetsgroep van beleidsmakers;

• Waarborgen van de onafhankelijke positie van het CPB.

Prestatie-indicatoren

In onderstaande tabel worden de prestatie-indicatoren weergegeven waarover het CPB jaarlijks rapporteert in het werkplan en de jaarrapportage.

* Centrale Plancommissie en Centraal Economische Commissie.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* De raming bestaat uitsluitend uit apparaatuitgaven van het CPB. Deze uitgaven zijn in bestuurlijk opzicht slechts in beperkte mate flexibel.

Artikel 9. Voorzien in maatschappelijke behoefte aan statistieken

Algemene doelstelling

Het van overheidswege verrichten van statistisch onderzoek ten behoeve van praktijk, beleid en wetenschap en het openbaar maken van de grond van zodanig onderzoek samengestelde statistieken.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het publiceren van betrouwbare en samenhangende statistische informatie over maatschappelijke en economische ontwikkelingen die inspeelt op de behoefte van de samenleving waardoor:

• maatschappelijke en economische ontwikkelingen in samenhang worden beschreven;

• nationale en internationale Europese verplichtingen op statistisch gebied worden nagekomen;

• de verdeling van fondsen (Gemeente- en Provinciefonds) en de vaststelling van afdrachten en indexeringen (loonkosten en prijsontwikkeling) op basis van objectieve gegevens, efficiënt kunnen worden vastgesteld;

• beleidsanalyses, modelsimulaties, prognoses en geavanceerde microdata-analyses kunnen worden uitgevoerd.

Verantwoordelijkheid

De Minister van Economische Zaken is verantwoordelijk voor het in stand houden van de voorwaarden voor de productie van statistieken en voor de rechtmatigheid en doelmatigheid van de besteding van publieke gelden die daarmee gemoeid zijn.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is verantwoordelijk voor het opstellen en uitvoeren van een relevant statistisch programma, voor efficiënte gegevensverzameling en -bewerking en voor de publicatie voor de daaruit resulterende statistische informatie.

De Centrale Commissie voor de Statistiek (CCS) is verantwoordelijk voor het vaststellen van het programma van het CBS en de coördinatie van statistische informatievoorziening van overheidswege en houdt toezicht op de bedrijfsvoering van het CBS.

Externe factoren

Het behalen van de algemene doelstelling hangt af van de volgende externe factoren:

• de beschikbaarheid op de arbeidsmarkt van personeel van voldoende kwaliteit;

• voldoende (tijdige) beschikbaarheid van gegevens. Het CBS produceert statistieken uit twee bronnen: eigen enquêtes en administratieve registers. Het CBS-beleid is erop gericht de eigen enquêtes zoveel mogelijk te beperken in het kader van de reductie van de administratieve lasten. De afhankelijkheid van externe registers neemt daardoor toe.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

* De raming bestaat uitsluitend uit apparaatuitgaven van het CBS. Deze uitgaven zijn in bestuurlijk opzicht slechts in beperkte mate flexibel.

Operationele doelstelling

Het zijn van een toonaangevend kennisinstituut dat kan inspelen op de vraag naar statistische informatie van beleid en wetenschap.

Motivering

Hiermee wordt de (wetenschappelijke) kwaliteit van de statistieken geborgd en wordt het CBS door de gebruikers als gezaghebbende bron van betrouwbare en valide statistische informatie beschouwd.

Statistieken van het CBS worden optimaal gebruikt voor de ontwikkeling, uitvoering en evaluatie van beleid onder meer door de ministeries (en daarmee de maatschappelijke relevantie van het CBS).

Instrumenten

• Externe publicaties door CBS-medewerkers.

• Samenwerking met universiteiten, planbureaus en andere (kennis)instituten.

• Zeven adviesraden, waarin ministeries, planbureaus en wetenschap zijn vertegenwoordigd. Deze adviesraden adviseren de DG c.q. divisiedirecteuren van het CBS.

• Periodieke internationale benchmark.

• Systematische contacten met ministeries, planbureaus en onder andere (beleids)gebruikers ten behoeve van de opstelling van het werkprogramma.

• Het Centrum voor Beleidsstatistiek ten behoeve van maatwerkrapportages voor ministeries en andere beleidsgebruikers.

• Het ontwikkelen en optimaliseren van voorzieningen voor de analyse van CBS-microdata door wetenschappelijk en beleidsonderzoekers.

• Gebruikersenquête.

• Toegankelijk StatLine.

Activiteiten

• Samenwerking met wetenschappelijke instellingen, planbureaus, et cetera met het oog op publicaties in de pers, tijdschriften en dergelijke.

• Raadplegen van adviesraden waarin onder andere ministeries, planbureaus en wetenschap zijn vertegenwoordigd.

• Vergroten klantenbereik en omzet van het Centrum voor Beleidsstatistiek.

• Centralisatie en verbetering microdata-faciliteiten (one-stop-shop).

• Uitbreiding van faciliteiten op gebied van remote-execution en remote-access.

• Verbeteren Statline en website.

• Faciliteren van remote-execution en remote-access.

Doelgroepen

Ministeries, planbureaus, universiteiten, onderzoekbureaus, bedrijfsleven, media en dergelijke zowel in Nederland als internationaal.

Prestatie-indicatoren

In onderstaande tabel worden de prestatie-indicatoren weergegeven waarover het CBS jaarlijks rapporteert in het werkplan en de jaarrapportage.

Artikel 10 Elektronische communicatie en post

Algemene doelstelling

Een hoogwaardig en adequaat aanbod van netwerken en diensten voor elektronische communicatie en post.

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Elektronische communicatie is een belangrijke voorwaarde voor economische groei. De telecommunicatiesector draagt in Nederland voor ongeveer 2,4 procent bij aan het bruto binnenlands product. ICT is daarin een cruciale motor voor onderzoek en innovatie. Volgens de Europese Commissie draagt ICT bij aan innovatie in alle sectoren en draagt het voor meer dan 40 procent bij aan de productiviteitsgroei1. Ook voor burgers zijn (mobiele) telefonie en ICT inmiddels onmisbare factoren in hun leven.

Het beleid van het ministerie van Economische Zaken is er op gericht de marktwerking binnen de elektronische infrastructuren te waarborgen, drempels die gebruik van ICT en telecommunicatie door burger, bedrijfsleven en overheid belemmeren weg te nemen en de ontwikkeling van nieuwe diensten te stimuleren. Daarnaast waarborgt de overheid de publieke belangen (veiligheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid en transparantie) om zo nog meer maatschappelijk rendement uit elektronische communicatie en post te halen.

Verantwoordelijkheid

De minister van Economische Zaken is verantwoordelijk voor een efficiënt werkende communicatie- en postmarkt en het waarborgen van publieke belangen (veiligheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid en transparantie). Daarnaast stimuleert de minister waar nodig innovatie in de elektronische communicatie en postsector.

Externe factoren

Het behalen van de algemene doelstelling hangt onder andere af van de volgende externe factoren:

• De mate van concurrentie op de markten voor elektronische communicatie en post;

• De mate van convergentie tussen netwerken en markten voor omroep, communicatie en informatie naar het internetprotocol; doordat alle media digitaal verstuurd kunnen worden via het internetprotocol bewegen aanbieders van deze voorheen gescheiden markten zich op elkaars terrein;

• De snelheid (bandbreedte) van (draadloze) verbindingen en de ontwikkeling van nieuwe diensten;

• De digitalisering van de ether (radio en televisie van analoog naar digitaal); dit vergroot de pluriformiteit en technische kwaliteit van het aanbod en de doelmatige benutting van de infrastructuur;

• Het maatschappelijk draagvlak voor nieuwe technologie. Voorbeelden hiervan zijn de acceptatie van antennes ten behoeve van draadloze netwerken of privacyvraagstukken met betrekking tot de koppeling van digitale bestanden of opslag van persoonlijke gegevens in pasjes of andere producten;

• Internationale ontwikkelingen, waaronder besluiten binnen de Europese Unie of de toestand van de (inter)nationale economie.

Toelichting

De Information Society Index (ISI) is een breed samengestelde index die de basisvoorwaarden voor de informatiemaatschappij meet. De score is gebaseerd op de categorieën personal computers, ICT-uitgaven, internetgebruik, e-commerce, breedband, mobiel, opleidingsniveaus en burgerlijke vrijheden. Met het beleid dat EZ voert op het gebied van elektronische communicatie heeft zij de ambitie om de zesde positie te behouden en zo mogelijk te stijgen op de ranglijst.

* Dit betreft uitfinanciering van verplichtingen die tot en met 2009 zijn aangegaan en de bijdragen aan instellingen en instituten.

Grafiek budgetflexibiliteit per operationeel doel