Inleiding

Deze bijlage biedt inzicht in de Europese geldstromen voor zover relevant voor de beleidsterreinen van EL&I. Er wordt ingegaan op de Europese begroting, op het Meerjarig Financieel Kader en op een aantal EU-fondsen en EU-programma’s voor de periode 2007–2013 en voor de periode 2014–2020.

De Europese begroting

De Europese begroting is een belangrijk instrument voor het realiseren van de met de lidstaten gedeelde meerjarige beleidsdoelen. Niet elk beleidsdoel vraagt om een evenredige financiële vertaling. Er zijn immers ook andere instrumenten beschikbaar om afgesproken doelen te realiseren, zoals wetgeving. Met circa € 130 mld per jaar (circa 1% van het Bruto Nationaal Inkomen (BNI) van de EU) vormt de Europese begroting evenwel een aanzienlijke geldstroom.

Eens in de zeven jaar vindt een herijking plaats van de hoofdlijnen van het EU-beleid in de Europese begroting. Deze herijking van het EU-beleid vindt plaats via het vastleggen van het Meerjarig Financieel Kader (MFK). In het MFK worden zowel de maximale omvang van de jaarbegrotingen als de verdeling van het geld over de hoofdthema’s van het beleid vastgelegd. Parallel hieraan wordt in het Eigen Middelen Besluit de financiering van het EU-beleid geregeld. Deze afspraken worden aangevuld met een Interinstitutioneel Akkoord over begrotingsaangelegenheden tussen Europese Commissie, Europees Parlement en Raad.

Voor de uitvoering in medebewind van het Europees Beleid worden vanuit de directoraten-generaal van de Europese Commissie eisen gesteld aan de uitvoering door de lidstaat. Deze eisen zijn vastgelegd in Raadsverordeningen en uitgewerkt in Commissieverordeningen en bijbehorende richtsnoeren. De lidstaten zijn verantwoordelijk voor de geharmoniseerde en eenduidige uitvoering van het EU-beleid. Nederland ontvangt uit de diverse EU-fondsen middelen voor de uitvoering van het EU-beleid.

Meerjarig Financieel kader 2014–2020

De Commissie heeft in juni 2011 het voorstel gepresenteerd voor het EU Meerjarig Financieel Kader 2014–2020. De Commissie stelt voor de periode 2014–2020 voor de vastleggingen een plafond voor van € 1 025 mld en voor de betalingen een plafond van ruim € 972 mld. Naast dit bedrag stelt de Commissie voor om ruim € 58 mld aan verplichtingen aan te kunnen gaan buiten het MFK. Het gaat hierbij deels om uitgaven die ook in de lopende periode buiten het MFK gefinancierd kunnen worden, en deels om uitgaven die op dit moment binnen het MFK vallen.

Ter financiering van de begroting stelt de Commissie twee nieuwe eigen middelen voor: een financiële transactiebelasting en een nieuw BTW-middel. Het bestaande op de grondslag van de BTW gebaseerde eigen middel komt te vervallen. De Commissie wil hiermee de in haar ogen noodzakelijke autonomie van de financiering van de begroting versterken en zodoende vermijden dat lidstaten te veel nadruk leggen op hun afdrachten en nettopositie. Aan de financieringskant van de begroting stelt de Commissie verder een correctiemechanisme voor waarin jaarlijks een vast bedrag van de BNI-afdrachten mag worden afgetrokken. Dit systeem zou alle bestaande correcties moeten vervangen. Tot slot stelt de Commissie voor de vergoeding voor de inning van de traditionele eigen middelen te verlagen van 25% naar 10%. Dit betekent een verlaging van de zogenaamde perceptiekostenvergoeding voor de traditionele eigen middelen (douane- en landbouwheffingen) van 25% naar 10%.

De Nederlandse inzet in de MFK-onderhandelingen is verwoord in de Kamerbrieven van maart en september 2011 (TK, 21 501–20, nrs. 529 en 553). Deze inzet moet leiden tot het realiseren van de hoofddoelstelling van het kabinet: substantieel lagere afdrachten aan de EU met een hervormde begroting die is toegespitst op de prioriteiten van dit decennium. Uitgangspunt daarbij is een sobere en effectieve begroting, die toekomstbestendig is en waarvan de lasten evenwichtig worden verdeeld. Het Kabinet zet daarom in op een verlaging van het Commissievoorstel met tenminste € 100 mld in betalingen. Daarnaast zet het Kabinet in op behoud van de huidige korting die het ontvangt op de EU-afdrachten en behoud van de perceptiekostenvergoeding van 25%.

Tenminste 85% van het EU-budget raakt EL&I beleidsterreinen. De inzet van EL&I op het MFK richt zich op Gemeenschappelijk Landbouw Beleid, Gemeenschappelijk Visserijbeleid, cohesiebeleid en onderzoek en innovatie, maar gaat ook verder dan dat met beleidsterreinen als energie, ICT, ruimtevaart, Globaliseringsfonds en horizontale MFK-elementen.

De Europa-2020 strategie

De Europa 2020-strategie is de langetermijnstrategie van de Europese Unie voor slimme, duurzame en inclusieve groei. Deze strategie moet zowel een goede uitweg uit de crisis bieden als ambitieuze structurele hervormingen in gang zetten. Nederland heeft positief gereageerd op de strategie waarbij de nadruk wordt gelegd op groei en werkgelegenheid, met een centrale plaats voor sociaal- en duurzaamheidsbeleid. In de ogen van Nederland en de Commissie zou de EU-begroting zoveel mogelijk moeten bijdragen aan het realiseren van de Europa 2020 strategie. De strategie heeft vijf hoofddoelstellingen, waarvan twee voornamelijk liggen op het terrein van EL&I. Dat is het doel om R&D uitgaven te doen stijgen tot 3% van het bruto binnenlands product en het doel om energie-efficiëntie en duurzame energie te bevorderen en CO₂ uitstoot te verminderen.

Eigen Middelen EU

De Eigen Middelen van de EU bestaan uit de volgende onderdelen:

• 1. Traditionele eigen middelen (vooral invoerrechten)

• 2. BTW-afdracht

• 3. Afdracht op basis van het Bruto Nationaal Inkomen (BNI)

De voor EL&I relevante afdrachten zijn de zogenaamde douanerechten op landbouwproducten en productieheffingen (categorie 1: Traditionele eigen middelen). Deze ontvangsten worden op de EL&I begroting verantwoord (artikel 16) en worden na aftrek van een perceptiekostenvergoeding (25%) via de begroting van Buitenlandse Zaken afgedragen aan de EU. De ontvangsten voor douanerechten op landbouwproducten worden voor 2013 geraamd op circa € 250 mln.

De verschillende EU-programma’s en EU-fondsen

Binnen het GLB zijn twee pijlers te onderscheiden. De eerste pijler bestaat uit inkomenssteun en markt- en prijsbeleid. Met behulp van instrumenten als interventiemaatregelen, rechtstreekse inkomenssteun en exportrestituties richt deze pijler zich op het stabiliseren van landbouwprijzen en -inkomens. De tweede pijler betreft het plattelandsbeleid. Deze pijler richt zich op de kwaliteit van alle plattelandsgebieden in de EU.

Het GVB is in de eerste plaats gericht op de ontwikkeling van een verantwoorde visserijketen waarmee een evenwichtige en duurzame exploitatie van de visstand wordt bevorderd. Hiertoe zijn in EU-verband regels opgesteld, zoals beperkingen voor bepaalde visserijmethoden. Tevens zijn afspraken gemaakt ter bevordering van de stabiliteit van de vismarkt.

Het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) wordt in Nederland gebruikt voor het uitbouwen van de sterke punten in de regio en voor innovatie. Ook worden uit het fonds grensoverschrijdende programma's (Interreg) gefinancierd.

Daarnaast zijn er een aantal communautaire programma’s die uitgevoerd worden door de Europse Commissie en waarvoor EU steun kan worden verkregen. Dit betreft met name het 7^e Kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling (KP7) voor de periode 2007–2013 en haar opvolger, Horizon 2020, kaderprogramma voor onderzoek en innovatie, periode 2014–2020. Een beperkt deel van het budget voor het Europees Kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling wordt gealloceerd bij publiekpublieke en publiekprivate programma’s. Uitvoering van dat deel van het budget geschiedt niet door de Europese Commissie (zoals regulier het geval is bij het Kaderprogramma) maar door de daarvoor opgerichte samenwerkingsvorm.

1. Gemeenschappelijk Landbouwbeleid1^e pijler (GLB): Europees Landbouwgarantiefonds (ELGF)

De EU-steun voor het GLB bedraagt jaarlijks circa € 1 mld voor inkomenssteun en markt- en prijsmaatregelen. De steun voor markt- en prijsmaatregelen fluctueert afhankelijk van de marktomstandigheden. Ten aanzien van het GLB is EL&I verantwoordelijk voor een recht- en doelmatige uitvoering van het op EU-niveau vastgestelde beleid binnen Nederland. De uitvoering van het GLB is aan stringente Europese voorwaarden gebonden die met name de rechtmatigheid van de uitvoering moeten waarborgen. Deze voorziet ondermeer in uitvoering door een beperkt aantal erkende betaalorganen, een erkennende instantie, een coördinerende en een certificerende instantie. De bedragen die Nederland ontvangt voor dit beleid komen uit het Europees Landbouwgarantiefonds.

Bedrijfstoeslag

Verordening (EG) nr. 73/2009: artikel 68

Melkquotering

In 2008 en 2009 is het melkquotum met 2,5% verruimt en vanaf 2010 wordt dit quotum jaarlijks met 1% verruimd. De Europese Commissie zal regelmatig met nieuwe marktrapporten komen en daarbij bezien of er ruimte is voor verdere maatregelen in het kader van de zachte landing van het melkquotum. Het eerstvolgende rapport zal eind 2012 verschijnen. Het eerdere besluit om de melkquotering per 2015 te beëindigen staat nog steeds.

Markt- en prijsbeleid

2. Gemeenschappelijk Landbouwbeleid 2^e pijler (POP) : Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO)

Het Nederlandse Plattelandsontwikkelingsprogramma voor de periode 2007–2013 (POP2) is in juni 2007 door de Europese Commissie goedgekeurd en daarmee in werking getreden.

In de tabel zijn de oorspronkelijk geraamde middelen opgenomen voor de periode 2007–2013. Het betreffen dus geen gerealiseerde uitgaven over 2007 tot en met 2010. Dit houdt verband met de (N+2)-regel die de Europese Commissie hanteert voor de tweede pijler: lidstaten kunnen 2 jaar na afloop van het betreffende EU-begrotingsjaar een declaratie indienen over de projecten. Zo mogen de jaartranches van 2007 bijvoorbeeld uiterlijk tot en met 2009 uitgegeven worden. De uitgaven voor de programmaperiode 2007–2013 kunnen tot uiterlijk 2015 worden gedaan.

Uitvoering van de POP2-maatregelen gebeurt op basis van de provinciale verordeningen en financiële regelingen van EL&I. Op de besteding van deze geldstromen is één beheers- en controlemechanisme van toepassing. De Minister van EL&I is als beheersautoriteit voor het POP2 eindverantwoordelijk voor de rechtmatige en doelmatige uitvoering van het POP2.

Health-check GLB en Economische Herstelplan

Met de ophoging van bovengenoemde gelden komt de totale enveloppe POP2 voor Nederland voor de periode 2007–2013 op ongeveer € 593 mln. EU-middelen.

Voorbereiding voor een nieuw GLB 2014–2020 (pijler 1 en 2)

Nederlandse inzet bij de voorbereiding voor een nieuw GLB 2014–2020 (pijler 1 en 2)

De belangrijkste punten van de Nederlandse inzet zijn:

• 1. de vervanging (op termijn) van de huidige directe betalingen door doelgerichte betalingen. De directe betalingen zouden niet langer gebaseerd moeten zijn op in het verleden gerealiseerde productie en premies. De toekomstige, doelgerichte betalingen zullen zich moeten richten op:

  • a. versterking van concurrentiekracht, duurzaamheid en innovatievermogen van de landbouwsector;

  • b. de beloning voor bovenwettelijke maatschappelijke prestaties op het terrein van bijvoorbeeld natuur, milieu, landschap, diergezondheid en dierwelzijn;

• 2. geen uitbreiding van het markt- en prijsbeleid; beperking tot een «vangnet-niveau», met een inzet op afschaffing van de exportsubsidies per 2013;

• 3. een plattelandsbeleid dat zich richt op Europese prioriteiten en daarbinnen op agrarische activiteiten;

• 4. vereenvoudiging van het GLB in combinatie met een versterking van het financieel beheer en de financiële verantwoording (TK, 31 335, nr. 11), gericht op een verlaging van de administratieve lasten voor de boer en de uitvoeringslasten voor de overheid. Hierbij moet de rechtmatigheid van de besteding van Europese middelen geborgd zijn;

• 5. volwaardige aandacht voor de externe effecten van het GLB specifiek voor ontwikkelingslanden.

De Nederlandse inzet bij de gesprekken over het nieuwe GLB zal in lijn zijn met de Nederlandse inzet in de onderhandelingen over het Meerjarig Financieel Kader voor 2014–2020 (TK, 21 501-20, nr. 553). Hierbij wordt ingezet op een substantiële vermindering van de Nederlandse afdrachten aan de EU en een hervormde begroting, die is toegespitst op de prioriteiten van dit decennium. De budgettaire omvang van het nieuwe GLB sluit aan bij de relevante moties van de Kamer (TK, 32 502, nr. 7) en (TK, 32 500 XIII, nr. 115).

3. Gemeenschappelijk Visserij Beleid (GVB): Europees Visserij Fonds (EVF)

Europees Visserij Fonds (EVF)

Onderstaande tabel bevat de verdeling van de financiële verplichtingen over de jaren. De daadwerkelijke uitgaven vallen mogelijk in andere jaren (de n+2 regel). Nederland hanteert in het overzicht de jaartranches zoals de Europese Commissie deze heeft aangegeven. Deze zijn gebaseerd op het prijsniveau 2007.

Ontwikkelingen GVB 2014–2020

De Commissie heeft in de Raad van juli 2011 haar pakket met voorstellen, met uitzondering van het voorstel voor het Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij (EFMZV), gepresenteerd78. In de Raad van december 201179 is het voorstel voor het EFMZV, gepresenteerd. De onderhandelingen zijn in het voorjaar van 2012 gestart. In de kabinetsreactie80 op de GVB wetgevingsvoorstellen is de inzet van het kabinet voor de onderhandelingen vastgelegd. Naar verwachting zal de besluitvorming over het hervormde GVB pas in 2013 worden afgerond.

4. Het Europees Structuurbeleid

Ontwikkelingen structuurbeleid 2014–2020

In de Nederlandse kabinetsinzet is aangegeven dat de toekomstige middelen enkel worden gericht op de armste regio’s in de armste lidstaten. Dit standpunt is niet van toepassing op de grensoverschrijdende samenwerking. Het kabinet is van mening dat dit voor alle lidstaten van belang is. Naast dit budgettaire aspect zal een belangrijk deel van de discussie gaan over vereenvoudiging van beheer en controle en de koppeling van de middelen aan de Europa 2020–strategie. In deze strategie wordt opgeroepen om te investeren in slimme en duurzame groei. In oktober 2011 zijn de voorstellen voor de nieuwe programmaperiode gepresenteerd. De cohesiemiddelen moeten worden geïnvesteerd in 11 thema’s, die een sterke koppeling met de Europa 2020 strategie kennen. Belangrijk hierbij is de focus op innovatie, MKB en low carbon. Daarnaast dient sterk ingezet te worden op meer resultaatgerichtheid en goed financieel beheer. In de komende maanden zal EL&I met de regio’s werken aan de programmatische uitwerking van deze voorstellen. Hierbij is het ook belangrijk dat er wordt gekeken naar de synergiemogelijkheden met H2020 en de andere Europese fondsen zoals ESF en ELFPO. Een van de mogelijkheden om dit tot stand te brengen is smart specialisation strategy (S3) die opgesteld dient te worden om te mogen investeren in het thema innovatie. Deze S3 vereist een duidelijke visie over de sterktes van een regio en hoe de verschillende Europese en nationale middelen daar aan bij kunnen dragen. In dit licht is onder meer een goede koppeling te maken met Horizon 2020, door in te zetten op enerzijds de kennisinfrastructuur en anderzijds op de valorisatie van de onderzoeksresultaten die zijn geboekt door inzet van Horizon 2020.

5. Zevende kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling (KP7) periode 2007–2013

KP7 heeft tot doel de wetenschappelijke en technologische basis van de Europese industrie en kennisinstellingen te verbeteren en de Europese concurrentiepositie binnen het mondiale krachtenspel te versterken. Daarnaast dient het programma ook een maatschappelijk doel: wetenschap en de industrie uitdagen om oplossingen te ontwikkelen voor belangrijke maatschappelijke vraagstukken.

Ondersteuning gebeurt door financiering van onderzoekssamenwerking, individuele onderzoekers op grond van excellente onderzoeksvoorstellen, mobiliteit van onderzoekers en door capaciteitsversterking.

Budget en uitvoeringsverantwoordelijkheid van dit programma liggen bij de Europese Commissie. EL&I werkt voor de Nederlandse inzet in het kaderprogramma nauw samen met OCW en andere departementen. Agentschap NL stimuleert en ondersteunt Nederlandse deelnemers aan het kaderprogramma, in opdracht van EL&I, andere departementen en de Europese Commissie.

In de periode van 2007 tot en met 2013 trekt de Europese Commissie ruim € 50 mld uit voor het stimuleren van onderzoek en innovatie. Gebaseerd op ervaringen uit het verleden zal Nederland jaarlijks ongeveer 6,7% terugontvangen, grotendeels via programma- en projectsubsidies.

6. Eurostars en JTI’s

7. Horizon 2020 (kaderprogramma voor onderzoek en innovatie) periode 2014– 2020

Horizon 2020 is de opvolger van KP7, en omvat ook de eerder afzonderlijke European Institute of Innovation and Technology (EIT) en de innovatiegerelateerde onderdelen uit het Concurrentiekracht en Innovatieprogramma (CIP).

Meer nog dan in KP7 zal Horizon 2020 gericht zijn op maatschappelijke uitdagingen. Bovendien is een sterk punt het samenbrengen van onderzoek en innovatie in één strategisch kader en toegang tot financiering en ondersteuning van precommercieel en innovatiegericht aanbesteden. Horizon 2020 moet daarmee één van de belangrijkste instrumenten worden om ook de Europese Onderzoeksruimte te versterken.

De door het kabinet vastgestelde economische topsectoren sluiten goed aan op de maatschappelijke uitdagingen en de industriële technologieën in Horizon 2020. De innovatiecontracten binnen deze topsectoren zijn voor Nederland leidraad bij de onderhandelingen over de verdere invulling van deze programmaonderdelen.

Voortbouwend op de discussie over Horizon 2020 is cofinanciering van Europese Public Private Partnerships (PPP’s) op het gebied van onderzoek en innovatie een belangrijk aandachtspunt voor Nederland. Nederland zet zich in voor een flexibele constructie waarbij lidstaten zelf kunnen kiezen of, en op welke wijze, ze bij willen dragen aan deelname van nationale bedrijven en kennisinstellingen aan de Europese PPP’s.