Inleiding
Een vitale samenleving en een veerkrachtige economie zijn voor Nederland van het grootste belang. Onderwijs, wetenschap, cultuur, media en emancipatie leveren daar een onmisbare bijdrage aan. Vakmanschap, creativiteit en ambitie van leerlingen, studenten, leraren, wetenschappers, kunstenaars en programmamakers zijn daarbij cruciaal. Met resultaat: ons onderwijs behoort tot de top, onze wetenschappers genieten internationaal aanzien, en het hoge niveau van onze kunstenaars en musea wordt wereldwijd erkend.
Prestaties om trots op te zijn, maar geen reden om achterover te leunen. Zeker in deze zware tijden, met een haperende economie, met minder financiële middelen, en een vergroot risico op (jeugd)werkloosheid, moeten onze ambities hoog blijven. Onderwijs en wetenschap zijn belangrijke sleutels voor welvaart en groei, zowel persoonlijk als collectief. Waar het beter kan, moet het ook beter. We willen het goede behouden en gericht aan de slag met de verbeterpunten. Daarom investeert het kabinet ondanks financieel moeilijke tijden in het onderwijs. Het is immers onze ambitie om de prestaties tot een niveau te brengen waarmee we tot de internationale top 5 gaan behoren. Het Nederlandse onderwijs presteert in internationaal perspectief op veel indicatoren bovengemiddeld. Vooral bij het terugdringen van het aantal voortijdig schoolverlaters zijn goede vorderingen gemaakt en ook het percentage jongeren met minimaal een startkwalificatie is toegenomen. Bovendien ligt de gemiddelde lees- en rekenvaardigheid van Nederlandse 9/10-jarige scholieren dichtbij het gemiddelde van de top 5-landen. Daar staat tegenover dat tussen 2003 en 2009 het aandeel 15-jarige leerlingen met lage lees- en rekenvaardigheden en natuurwetenschappelijke vaardigheden is toegenomen. Ook als het gaat om excellentie en het aandeel bètatechnici is verbetering in Nederland nodig en mogelijk. Door verdere kwaliteitsverbetering zetten we weer een stap richting onze ambitie om tot de top 5 van onderwijslanden te horen. Dit gaat echter zeker niet zomaar: ieders inzet is hard nodig. Door onderwijs dat een leerklimaat biedt waarin ambitie wordt beloond en mensen hun talenten ten volle benutten. Door wetenschap die voortdurend bouwt aan een stevige kennisbasis en streeft naar excellentie en innovatie, en die zich door valorisatie te waarde maakt in ons bedrijfsleven en onze samenleving. Door cultuur en media die ruimte geven aan creativiteit en diversiteit. En door verdere emancipatie om te bevorderen dat alle burgers de kans krijgen zich optimaal te ontplooien.
Onderwijs
Er is de afgelopen jaren een belangrijke winst geboekt door het terugdringen van het aantal zwakke en zeer zwakke scholen. Zo is dit percentage in het basisonderwijs van 7% in 2010 naar 3% in 2012 gedaald. Onderwijsinstellingen worden aangesproken op de resultaten die zij behalen en aangespoord gebruik te maken van ruimte voor verbetering. Maar de verbetering van onderwijskwaliteit stagneert: leerlingen, studenten, maar ook scholen en docenten, worden onvoldoende uitgedaagd om het beter dan «goed genoeg» te doen. Juist in deze tijd hebben we al het talent hard nodig. Daarom versterken we scholen en docenten in het uitdagen van onze toptalenten. We stimuleren dit verder door gedifferentieerd inspectietoezicht in te voeren, zodat waar de stap van «goed» naar «excellent» wordt gezet, deze ook snel zichtbaar wordt.
De leraar en leerling, docent en student staan centraal bij het maken van die stap. Het vakmanschap van de man of vrouw voor de klas of in de collegezaal is van doorslaggevende betekenis. In de Lerarenagenda worden kwaliteit van de opleidingen, peer review en modernisering van de arbeidsvoorwaarden belangrijke pijlers voor de ondersteuning van onderwijscarrières, om zo bij te dragen aan de verhoging van onderwijskwaliteit. We stimuleren een ambitieus leerklimaat ook door de mogelijkheid om basisscholen en middelbare scholen het predicaat «excellent» te verlenen en hogeronderwijsinstellingen te prikkelen tot sterkere profilering.
Onderwijs is, zeker in tijden van economische crisis, een investering in de eigen toekomst van leerlingen en studenten. Een sociaal leenstelsel borgt de betaalbaarheid en toegankelijkheid van het hoger onderwijs. Met de wet Kwaliteit in verscheidenheid krijgen instellingen de ruimte om de doelen die ze zich hebben gesteld, onder andere op het gebied van studiesucces en excellentie, te realiseren. We hebben met alle individuele bekostigde hogescholen en universiteiten prestatieafspraken gemaakt voor de periode 2013–2016. Met goed voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs dat gericht is op de (regionale) arbeidsmarkt neemt de uitval af en maken gediplomeerden een goede kans op de arbeidsmarkt. We versterken de focus op vakmanschap door doelmatiger leerwegen en modernisering van de bekostiging van het middelbaar beroepsonderwijs. Door afspraken in regionale convenanten met instellingen voor voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs wordt voortijdig schoolverlaten verder teruggedrongen. Zo dragen we bij aan het tegengaan van de jeugdwerkloosheid. Ook investeren we via het Techniekpact nadrukkelijk in de scholing van goed opgeleid technisch personeel, waarnaar de komende jaren veel vraag verwacht wordt op de arbeidsmarkt. We dagen leerlingen en studenten uit om het beste uit zichzelf te halen.
Schoolbesturen vormen een belangrijke schakel in een kwalitatief hoogwaardig onderwijsstelsel. Zij kunnen schoolleiders en medewerkers stimuleren en met belanghebbende partijen de dialoog aangaan om te komen tot betere prestaties. De afgelopen jaren is gebleken dat het zelfcorrigerend vermogen van schoolbesturen niet altijd vanzelfsprekend is. Samen met de verschillende sectoren werken we aan versterking van bestuurskracht en gaan we in gesprek over het «morele kompas» waarop schoolbestuurders en toezichthouders varen bij het dienen van publieke belangen. Het is goed om te zien hoe bestuurders zich hier publiekelijk, bijvoorbeeld via een eed, aan verbinden.
Wetenschap
Wetenschappelijke professionaliteit is van evident belang voor kwalitatief hoogstaand wetenschappelijk onderzoek, dat kan rekenen op maatschappelijk draagvlak. Onderzoekers volgen, met behoud van wetenschappelijke integriteit, hun eigen nieuwsgierigheid en zoeken elkaar op over disciplines en landgrenzen heen. Onze wetenschap behoort op cruciale punten al tot de mondiale top 5. We stimuleren met gerichte investeringen onderzoekers om topkwaliteit te blijven leveren. Het vasthouden en uitdagen van onderzoekstalent doen we onder meer door samen met het bedrijfsleven te investeren in onderzoek verbonden met economische topsectoren. We blijven ook nadrukkelijk investeren in fundamenteel onderzoek om ruimte te bieden aan academisch toptalent, en met het programma Zwaartekracht worden toponderzoekscholen gefinancierd.
Cultuur en media
Onafhankelijkheid, pluriformiteit en creativiteit zijn kernwaarden in een goed functionerend cultuur- en medialandschap. Door bezuinigingen in de afgelopen jaren wordt op instellingen en kunstenaars een groter beroep gedaan om eigen inkomsten te verwerven en zich in de samenleving te wortelen. Dit ging gepaard met pijnlijke beslissingen, maar leidt ook tot vernieuwing. We zien talrijke vormen van nieuwe samenwerking en innovatie ontstaan. We stimuleren dit door in te zetten op een sterke basisinfrastructuur, op talentontwikkeling en op internationale bekendheid van onze topkunst. Daarbij krijgt de maatschappelijke betekenis van cultuur bijzondere aandacht.
In het media-aanbod streven we naar kwaliteit, pluriformiteit en onderscheidendheid. De publieke omroep speelt daarin een belangrijke rol, als leverancier van aanbod dat kwalitatief hoogstaand is, onafhankelijk gemaakt is en veelal een uitgesproken Nederlandse signatuur heeft. Hierin maken we scherpe keuzes en komen we tot een compacter bestel, om de kern van de publieke taak te kunnen waarborgen. Zo kunnen cultuur, het media-aanbod en ons culturele erfgoed toegankelijk blijven voor elke Nederlander.
Emancipatie
Iedereen moet, ongeacht geslacht, seksuele geaardheid, afkomst, religie, levensovertuiging of handicap, het beste van zijn leven kunnen maken. Mensen hebben een eigen verantwoordelijkheid om zich te ontplooien, maar discriminatie of onveiligheid kunnen een barrière vormen. We bestrijden daarom alle vormen van onderdrukking en discriminatie van vrouwen, homoseksuelen en transgenders in de samenleving en op de arbeidsmarkt.