Een Koninkrijk met wederzijdse betrokkenheid
Op de begroting Koninkrijksrelaties worden uitgaven gedaan ten behoeve van de landen en openbare lichamen in het Caribisch deel van het Koninkrijk. De landen Curaçao, Sint Maarten en Aruba zijn autonome landen binnen het Koninkrijk. De openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba maken deel uit van het staatsbestel van Nederland. De middelen die op de begroting van Koninkrijksrelaties besteed worden zijn in het bijzonder gericht op rechtszekerheid, deugdelijk bestuur en de bescherming van de fundamentele rechten en vrijheden van de inwoners.
Verbeteren levensstandaard in Caribisch Nederland
Het Ministerie van Binnenlandse Zaken Koninkrijksrelaties (BZK) heeft sinds het Regeerakkoord «Vertrouwen in de toekomst» een sterkere coördinerende rol op het gebied van Koninkrijksrelaties. Van hieruit beoogt het Ministerie van BZK een reële, maar in de context van de Caribische regio ook realistische, levensstandaard voor de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba te realiseren. Blijvende inspanning is nodig om het benodigde voorzieningenniveau te bereiken en te behouden. Dit vereist een betrouwbaar en goed functionerend openbaar bestuur, helderheid over de te bereiken doelen en samenwerking tussen de eilanden en de beleidsverantwoordelijke departementen, waarbij goede afspraken worden gemaakt over verantwoordelijkheden en te leveren resultaten.
Meerjarenakkoorden, eilandgerichte aanpak als norm
De afgelopen periode is duidelijk geworden dat een eilandgerichte aanpak recht doet aan de specifieke context en opgaven van de verschillende eilanden. In 2018 en 2019 zijn meerjarenakkoorden afgesloten met Bonaire (Bestuursakkoord) en Saba (Saba package). Departementen en lokaal bestuur werken daarbij intensief samen aan een integrale aanpak, die goed aansluit op de beschikbare uitvoeringskracht op de eilanden. Binnen deze samenwerking heeft elk departement zijn eigen verantwoordelijkheid. De uitvoering van de akkoorden wordt gecoördineerd door het Ministerie van BZK en loopt verder door in 2020.
Tijdelijke wet taakverwaarlozing Sint Eustatius
Wegens grove taakverwaarlozing door het lokale bestuur heeft Nederland in 2018 bestuurlijk ingegrepen op Sint Eustatius. Een regeringscommissaris voorziet - zo kort als mogelijk, maar zo lang als nodig - in het tijdelijk bestuur van Sint Eustatius. De inzet is om de lokale democratie en het professioneel bestuur van het eiland zo snel en duurzaam mogelijk te herstellen en de achterstanden in onderhoud aan infrastructuur, gebouwen en flora en fauna (zoveel als mogelijk) weg te werken. In 2020 ligt de focus op de afronding van een reorganisatie van het ambtelijk apparaat, de ingebruikname van een nieuwe ICT-voorziening voor het openbaar lichaam en het verder op orde brengen van het financieel beheer.
Coördinerende verantwoordelijkheid bij interdepartementale samenwerking
Belangrijke thema’s als armoedebestrijding, jeugd en economische verbetering vragen om een opgavegerichte samenwerking tussen meerdere verantwoordelijke departementen. Deze samenwerking gaat niet vanzelf. Vanuit haar coördinerende rol spant BZK zich in om de voor Caribisch Nederland relevante vraagstukken te adresseren en de benodigde samenwerking te coördineren en te faciliteren.
De afdeling advisering van de Raad van State heeft op verzoek van de Regering in de zomer van 2019 voorlichting uitgebracht over de bestaande vormgeving van de verhouding tussen Caribisch en Europees Nederland en de coördinerende rol van BZK. Daarnaast is in het voorjaar 2019 een Interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) Koninkrijksrelaties uitgevoerd. De kabinetsreactie op beide rapporten verschijnt in het najaar van 2019. Hierin zal het kabinet aangeven hoe zij vanaf 2020 - binnen de bestaande staatkundige kaders - invulling wil gaan geven aan een bestuurlijke inrichting en coördinatie die optimaal helpend is aan de maatschappelijke opgaven waar de eilanden in Caribisch Nederland voor staan.
Versterken van de rechtsstaat op Aruba, Curaçao en Sint Maarten
Een sterke rechtsstaat is belangrijk voor het bevorderen en borgen van goed bestuur. Rechtshandhaving en veiligheid zijn aangelegenheden van de autonome landen zelf. Nederland ondersteunt Aruba, Curaçao en Sint Maarten hierbij. Het Ministerie van BZK werkt hierin nauw samen met de Ministeries van Justitie en Veiligheid (JenV) en Defensie die de operationele capaciteit voor de ondersteuning en versterking leveren.
Koninklijke Marechaussee
Op 1 januari 2020 treedt het nieuwe protocol inzake de inzet van personeel vanuit de flexibel inzetbare pool Koninklijke Marechaussee (KMar) in werking, waarmee deze inzet voor onbepaalde tijd is verlengd. De inzet van de flexpool KMar is in het nieuwe protocol vooral geënt op de uitvoering van grens gerelateerde politietaken in de landen.
Samenwerkingsregeling Waarborging Plannen van Aanpak Landstaken Curaçao en Sint Maarten
In de eerste helft van 2020 vindt besluitvorming plaats over verlenging of intrekking van de Samenwerkingsregeling Waarborging Plannen van Aanpak Landstaken Curaçao en Sint Maarten. Deze Samenwerkingsregeling loopt op 10 oktober 2020 af.
Versterken van het openbaar bestuur en houden van financieel toezicht
Programma bestuurlijke ontwikkeling
Het programma bestuurlijke ontwikkeling richt zich op het verhogen van de kwaliteit en uitvoeringskracht van het openbaar bestuur op de eilanden en het versterken van de relatie tussen het bestuur en het ambtelijk apparaat. Het succesvolle Talent Ontwikkel Programma (TOP) Bonaire voor jonge lokale professionals wordt in 2020 gecontinueerd. Dit geldt ook voor het TOP Traineeship, dat als doel heeft om talentvolle Caribische professionals die in Europees Nederland gestudeerd hebben de kans te bieden om terug te keren op hun eiland. BZK faciliteert en financiert in 2020 daarnaast diverse trainingen aan ambtenaren en potentiële bestuurders op Sint Eustatius. Er komt een actief netwerk van Europees Nederlandse gemeenten die bereid zijn om ambtenaren op basis van kennis en ervaring uit te zenden naar het Caribisch deel van het Koninkrijk. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en BZK sluiten hiertoe in het najaar van 2019 een samenwerkingsconvenant.
Financieel toezicht
De financiële situatie op Aruba, Curaçao en Sint Maarten is zorgelijk. Het begrotingsbeleid vormt al jaren een uitdaging. Het College Aruba financieel toezicht (CAft) en het College financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Cft) adviseren de Rijksministerraad over de overheidsfinanciën van de landen, gericht op het bewerkstelligen van een duurzame financiële overheidshuishouding. Het College financieel toezicht BES (Cft-BES) adviseert de Minister van BZK over de financiën van Bonaire, Sint Eustatius en Saba.
Op advies van het Cft heeft de Rijksministerraad in 2019 aan Curaçao een aanwijzing gegeven om de inkomsten en uitgaven van het land meerjarig in evenwicht te brengen. Het Cft zal de voortgang op het opvolgen van deze aanwijzing ook in 2020 blijven monitoren. Ook is de aanwijzing aan Sint Maarten uit 2015 verlengd en geactualiseerd.
Ook Bonaire en Sint Eustatius hebben veel moeite met het implementeren van goed financieel beheer, onder andere veroorzaakt door frequente bestuurlijke wisselingen en het ontbreken van kwalitatieve en kwantitatieve capaciteit. Het op orde brengen van het financieel beheer op Bonaire is daarom meegenomen in het Bestuursakkoord Bonaire, waarbij expertise aangeboden is en heldere afspraken zijn gemaakt. Ook in het kader van de Tijdelijke wet taakverwaarlozing Sint Eustatius wordt gewerkt aan het duurzaam op orde brengen van het financieel beheer. De financiële situatie op Saba is op orde. Saba beschikt al vier jaar achter elkaar over een goedkeurende accountantsverklaring.
Samenwerking binnen het Koninkrijk
Verlenen van hulp en bijstand
Flankerend aan de aanwijzing van de Rijksministerraad aan Curaçao hebben Nederland en Curaçao in 2019, op grond van artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden, in een onderlinge regeling afspraken gemaakt over het verlenen van ondersteuning bij het duurzaam op orde krijgen van de overheidsfinanciën, het structureel hervormen van het overheidsapparaat en het stimuleren van economische groei op Curaçao. Deze afspraken lopen door tot juli 2022. Het Ministerie van BZK coördineert aan Nederlandse zijde de uitvoering van de afspraken.
Voor Aruba geldt daarnaast dat via de besteding van de restmiddelen van het Fondo Desaroyo Aruba (FDA) een verdere bijdrage geleverd zal worden aan de ondersteuning van goed bestuur, waaronder bijvoorbeeld de versterking van het financieel beheer.
Het kabinet heeft in 2019, mede in het kader van de situatie in Venezuela én met het oog op crisisbeheersing in de regio, € 23,8 mln. vrijgemaakt voor ondersteuning van de Benedenwindse Eilanden. Dit bedrag is deels geoormerkt voor de respons op de bijstandsverzoeken van Aruba en Curaçao en ziet onder meer toe op de versterking van de maritieme grenzen van Aruba, Bonaire en Curaçao en het verlenen van aanvullende ondersteuning voor het verder optimaliseren van vreemdelingenprocessen, zowel in Aruba als in Curaçao. De ondersteuning wordt gecoördineerd door het Ministerie van BZK. De uitvoering wordt grotendeels verzorgd door de Ministeries van Defensie en JenV.
Vertegenwoordiging van Nederland op Aruba, Curaçao en Sint Maarten
De Vertegenwoordiging van Nederland op Aruba, Curaçao en Sint Maarten (VN-ACS) draagt bij aan een goede relatie tussen de landen binnen het Koninkrijk. Als voorpost van de Nederlandse overheid draagt de vertegenwoordiging mede zorg voor een optimale onderlinge samenwerking en een constructieve en transparante politiek-bestuurlijke relatie. Daarnaast werken de vestigingen mee aan de economische samenwerkingsagenda binnen het Koninkrijk, middels deelname aan de Werkgroep Economische samenwerking (WESK). Ook ondersteunen de vestigingen het maatschappelijk middenveld in de landen middels het Kleine Projecten Fonds (KPF).
Wederopbouw Bovenwinden
In 2017 trokken de orkanen Irma en Maria met verwoestende gevolgen over de Bovenwindse Eilanden. Met name het land Sint Maarten werd zwaar getroffen. De Nederlandse bijdrage aan de wederopbouw van de Bovenwindse Eilanden heeft tot doel de vitale infrastructuur, de slagkracht van de overheid en basisvoorzieningen voor de inwoners duurzaam te herstellen en de weerbaarheid van de eilanden tegen toekomstige natuurrampen te vergroten. Dit wordt gedaan door wederopbouwprojecten (mede) te financieren en door voor Sint Eustatius en Saba de Rijksbrede inzet op de wederopbouwprojecten, waarvan de afronding in 2020 wordt voorzien, te coördineren. De Nederlandse bijdrage aan de wederopbouw van Sint Maarten, verloopt via een apart programma en - voor het overgrote deel van de beschikbaar gestelde hulpgelden - via de Wereldbank (trustfund).
Wederopbouw Sint Maarten
Sint Maarten is als autonoom land binnen het Koninkrijk zelf verantwoordelijk voor de wederopbouw van het land. Nederland ondersteunt Sint Maarten bij de wederopbouw financieel, met de inzet van de Wereldbank, met technische assistentie en met de versterking van het grenstoezicht. In navolging van de gemaakte afspraken met Sint Maarten levert Nederland een bijdrage aan de begroting van de Integriteitskamer Sint Maarten. Voor een duurzaam herstel hanteren Nederland, Sint Maarten en de Wereldbank drie speerpunten: herstel van de luchthaven (en andere infrastructuur die vitaal is voor het land), een structurele oplossing voor de regelmatig brandende afvalberg en het afvalmanagement en versterking van het overheidsbestuur, met name op gebied van de overheidsfinanciën. In 2020 ligt het accent op uitvoering en realisatie: het volledig herstel van de luchthaventerminal, de afdichting van de afvalberg en de invoering van een duurzaam afvalmanagement, waarbij samenwerking met Frankrijk de inzet is. Ten behoeve van houdbare overheidsfinanciën is in 2019 een hervormingsprogramma opgezet door de Wereldbank. Dit programma richt zich vooralsnog op het financieel beheer van Sint Maarten, het systeem van sociale zekerheid, de financiele weerbaarheid tegen natuurrampen en de aansturing op staatsdeelnemingen. Verder dient Sint Maarten pensioenhervormingen door te voeren en te investeren in de rechtshandhaving om aanspraak te kunnen blijven maken op liquiditeitssteun vanuit Nederland.
Wederopbouw Sint Eustatius
In 2020 worden de grootschalige werkzaamheden aan de klifwand boven de haven van Sint Eustatius afgerond, waarmee ook de fundering van het bovengelegen Fort Oranje wordt veiliggesteld. Het herstel van de klif Fort Oranje is een gezamenlijke inspanning van de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat (IenW), Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en BZK.