Inleiding

Kerntaak van het ministerie van Justitie en Veiligheid is de zorg voor een vrije, veilige en rechtvaardige samenleving. Daarbij geeft het invulling aan belangrijke maatschappelijke opgaven op de terreinen van recht, veiligheid en migratie. In steeds meerdere mate werkt het ministerie samen met anderen, binnen én buiten het JenV-domein, publiek en privaat, om gezamenlijk te werken aan effectieve oplossingen voor grote maatschappelijke problemen.

Een goed functionerende rechtsstaat is een van de pijlers van onze samenleving. De rechtsstaat biedt burgers en bedrijven vrijheden en zekerheden. Kern van onze rechtsstaat is dat we wetten en andere regels hebben waaraan iedereen gelijke rechten kan ontlenen. Een onafhankelijke rechter doet in specifieke gevallen die aan hem worden voorgelegd een uitspraak over de toepassing van die wetten en andere regels. Zo worden partijen – ook overheden – teruggefloten als ze, zonder daartoe gerechtigd of bevoegd te zijn, voor iedereen geldende normen overtreden of de rechten van anderen aantasten. Dit versterkt het vertrouwen in elkaar en zorgt voor veerkracht in de maatschappij. Zo levert de rechtsstaat ook een bijdrage aan onze welvaart.

Een goed functionerende rechtsstaat is gefundeerd op solide instituties, zoals de rechtspraak, het openbaar ministerie, de nationale politie en het gevangeniswezen. De bewindslieden op het ministerie zijn verantwoordelijk voor de kaders voor deze instituties en waarborgen dat zij effectief kunnen functioneren De vele duizenden professionals die hier werkzaam zijn maken de rechtsstaat in de dagelijkse praktijk zichtbaar en levend. Zij zorgen ervoor dat burgers ook daadwerkelijk hun recht kunnen halen en dat burgers ervaren dat de rechtsstaat er voor hen is. De beslissingen die zij nemen raken de belangen van burgers en bedrijven en roepen vaak kritische vragen op. Geven zij aandacht aan de juiste prioriteiten? Zijn straffen zwaar genoeg? Wat is proportioneel bij het verzamelen van informatie over burgers? De discussie daarover houdt de rechtsstaat levend en zorgt voor een eigentijdse invulling daarvan.

Het ministerie staat dagelijks voor de opgave de balans te vinden tussen verschillende kernwaarden van onze rechtsstaat. De staat dient immers zowel de veiligheid als de rechten van zijn burgers te beschermen. Maatregelen die bijdragen aan een veiliger Nederland kunnen bijvoorbeeld botsen met vrijheidsrechten. Zo moeten nieuwe vormen van zware criminaliteit worden bestreden, waarbij het gebruik van grof geweld te midden van gewone burgers steeds minder geschuwd wordt en die haar tentakels in de bovenwereld probeert uit te spreiden en zo onze rechtsstaat tracht te ondermijnen. In onze sterk veranderende samenleving vraagt dit telkens nieuwe afwegingen. Kernwaarden van de rechtsstaat krijgen op deze wijze steeds hun eigentijdse betekenis en praktische invulling. Zo kunnen we de instituties van de rechtsstaat in staat stellen te blijven voldoen aan de behoeften van de samenleving op dit moment.

Het kabinet zet ook in op versterking van de rechtsstaat in de EU en de rol van de Europese justitieministers op dit terrein. Daarnaast is er een blijvende inzet op het gebied van rechtsstaat, democratie en mensenrechten binnen de Raad van Europa. Internationaal zet Nederland zich in voor de versterking van de rule of law. Door zijn steun aan het Internationaal Strafhof en de internationale hoven en tribunalen enerzijds en door het bevorderen van nationale berechtingen van internationale misdrijven anderzijds, levert Nederland een belangrijke bijdrage aan het tegengaan van straffeloosheid.