In de meerjarenbegroting geeft de Rechtspraak aan welke activiteiten zij in de jaren 2020-2024 wil verrichten en welke middelen daarvoor nodig zijn. Sinds 2020 wordt de bekostiging van de Rechtspraak gebaseerd op een lumpsum bijdrage voor de vaste kosten, naast een productiegerelateerde bijdrage.

Beleidsmatige ontwikkelingen 

Op het hoogtepunt van de coronacrisis gingen de meest urgente zaken door. Zij konden weliswaar vaak fysiek niet doorgaan, maar er zijn andere mogelijkheden gevonden om deze meest urgente zaken toch te behandelen.

Ook tijdens de coronacrisis heeft altijd centraal gestaan dat de samenleving zo goed mogelijk bediend moest worden. Een goed voorbeeld hiervan zijn de afspraken die zijn gemaakt om de opgelopen achterstanden binnen het strafrecht weg te werken. Rechtbanken en gerechtshoven gaan tijdelijk meer strafzaken enkelvoudig afdoen, rechters en raadsheren boven de leeftijdsgrens van 70 gaan ook weer zaken behandelen en de openingstijden van gerechtsgebouwen worden waar nodig verruimd.

Met de Raad voor de rechtspraak is afgesproken dat voor 2020 als gevolg van COVID-19 de zogenoemde hardheidsclausule van toepassing wordt verklaard. Dit houdt in dat hoewel er minder zaken worden afgehandeld dan afgesproken, de Raad geen storting in de egalisatierekening hoeft te doen en het budget van de Rechtspraak ongewijzigd blijft. Ook in 2021 is het denkbaar dat sprake zal zijn van directe gevolgen van COVID-19 voor de productie van de Rechtspraak.

De Rechtspraak brengt zo goed mogelijk in kaart wat extra nodig is om de opgelopen achterstanden als gevolg van de coronacrisis in de andere rechtsgebieden dan straf zo snel mogelijk af te handelen. Waar mogelijk zal hierbij gebruik worden gemaakt van de inzichten uit het programma Tijdige rechtspraak. Aangezien de PMJ-raming nog van voor de coronacrisis dateert, zullen in het najaar van 2020 de huidige prognoses voor 2021 en latere jaren worden aangepast, inclusief de gestegen werkvoorraden door de coronacrisis. Het ministerie en de Raad zijn hierover in overleg.

De Rechtspraak staat ten dienste van de samenleving en legt zich in deze rol ook in 2021 toe op onafhankelijke, onpartijdige, integere en professionele rechtspraak. Daarbij sluit zij nauw aan bij behoeften van rechtzoekenden en de samenleving.

In 2021 legt de Rechtspraak extra nadruk op een aantal thema’s om haar rol in de samenleving te kunnen blijven vervullen. Zo pakt de Rechtspraak te lange doorlooptijden aan en biedt zij rechtzoekenden daarover sneller duidelijkheid. De digitale toegang tot de rechter wordt verbeterd. Ook wordt de rechtspraak effectiever ingezet: dicht bij de mensen die om een oordeel van de rechter vragen. Om de kwaliteit van het rechtspreken hoog te houden, wordt ook ingezet op organisatorische verbeteringen, zoals de versterking van het personeelsbeleid en verbetering van de besturing. Innovatie krijgt speciale aandacht en digitale toepassingen moeten onderlinge samenwerking verbeteren.

Dit begrotingsvoorstel beschrijft de beleidsdoelen die de Rechtspraak heeft geformuleerd op basis van bestuurlijke afspraken. Deze betreffen de afspraken uit het prijsakkoord die met de Minister voor Rechtsbescherming zijn gemaakt voor de periode 2020-2022. Daarnaast is het beleid van de Rechtspraak gebaseerd op de Agenda van de Rechtspraak en mede tot stand gekomen op basis van de visitatie door een onafhankelijke commissie van de gerechten in 2018.

6.1 Beleidsdoelen van de Rechtspraak

Hieronder volgt een nadere toelichting per beleidsthema.

1. Verbetering van doorlooptijden en het wegwerken van achterstanden

De doorlooptijden van procedures en de voorspelbaarheid ervan voor rechtzoekenden verdienen verbetering. In 2018 werd daarom gestart met een project dat zich richtte op deze doelstelling. Dat resulteerde eind 2019 in de formulering van standaarden voor doorlooptijden. Met deze standaarden is per zaaksoort bepaald hoe lang een stap in een rechtszaak mag duren. Op deze manier hebben rechters meer handvatten voor doorlooptijdverkorting en weten rechtzoekenden beter waar zij aan toe zijn. In tabel 81 zijn nieuwe standaarden voor doorlooptijden opgenomen.

Nu is het zaak om die geformuleerde standaarden ook te gaan naleven. Onder de noemer Tijdige rechtspraak werken de gerechten in 2021 verder aan het wegwerken van achterstanden, het slimmer roosteren en het plannen en vergroten van voorspelbaarheid van het moment waarop uitspraak wordt gedaan door bijvoorbeeld betere communicatie met partijen. Daarbij werken de gerechten samen met ketenpartners en andere partijen die invloed kunnen hebben op doorlooptijden. Daarnaast worden aanvullende maatregelen om doorlooptijden nog verder te verbeteren onderzocht, uitgewerkt en waar mogelijk toegepast.

Voor het wegwerken van (corona)achterstanden in de strafketen zijn afzonderlijke afspraken gemaakt. Ook voor de andere rechtsgebieden worden achterstanden als gevolg van de coronacrisis geïnventariseerd en worden plannen gemaakt om ze weg te werken.

2. Versterking van personeelsbeleid, waaronder gerechtsoverstijgende personeelsplanning

Om de kwaliteit van het rechtspreken hoog te houden en alle rechtszaken de komende jaren te kunnen blijven behandelen, is het belangrijk dat de capaciteit en deskundigheid zowel Rechtspraakbreed als op het niveau van individuele gerechten structureel op orde worden gehouden. De Rechtspraak zet daarom in op gerechtsoverstijgende personeelsplanning, met als doel inzicht te verwerven in de samenstelling van het personeelsbestand en de meerjarige personeelsbehoefte. Op die manier kan de Rechtspraak de komende jaren aan haar maatschappelijke opdracht blijven voldoen. Om te komen tot een optimale inzet van capaciteit, kunde en expertise, werkt de Rechtspraak over gerechtsgrenzen heen. Zij gaat ook een brede analyse uitvoeren van organisatorische en maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op de vraag naar rechters en (juridisch) medewerkers.

De Rechtspraak wil een aantrekkelijke werkgever blijven. Zij heeft daarbij te maken met personele uitdagingen als gevolg van demografische en in- en externe ontwikkelingen. De laatste zijn een verwachte uitstroom als gevolg van natuurlijk verloop, werken conform de professionele standaarden en het beheersen van de werkdruk. Daarnaast is de arbeidsmarkt volop in beweging en veranderen werving en selectie. Daarom zal de Rechtspraak zich met een gemoderniseerde strategie herpositioneren op de arbeidsmarkt. De communicatie-uitingen op de arbeidsmarkt worden hierop aangepast.

Ook spant de Rechtspraak zich de komende jaren in voor de loopbaanontwikkeling van gerechtsambtenaren. Juridisch medewerkers, administratief medewerkers en medewerkers bedrijfsvoering zijn van essentieel belang voor het functioneren van de Rechtspraak. Het is zaak dat deze functiegroepen duurzaam inzetbaar zijn en blijven in een veranderende organisatie en omgeving.

Vanaf het najaar van 2020 zullen gepensioneerde rechters tot 73 jaar worden ingezet bij het wegwerken van de door de coronacrisis ontstane achterstanden. De spoedwet waarin tijdelijk mogelijk wordt gemaakt dat rechters en raadsheren opnieuw worden benoemd tot plaatsvervanger na het bereiken van de leeftijd van 70 jaar, is op 15 juli jl. in werking getreden.

3. Een effectievere organisatie (-cultuur)

Om haar rol in de samenleving te kunnen blijven vervullen op basis van een heldere koers en duidelijke besluitvorming, zal de besturing van de Rechtspraak, binnen de bestaande wettelijke kaders, anders worden georganiseerd. Een effectieve organisatiecultuur draagt bij aan kwalitatief goede rechtspraak. Belangrijke elementen zijn eigenaarschap, reflectie, omgevingsbewustzijn, gemeenschappelijke werkwijzen en samenwerking. Binnen de informatievoorziening (IV) is de oriëntatie hierop vergevorderd en is inmiddels sprake van een IV-Governance. De inzichten uit de IV-governance worden meegenomen bij de inrichting van andere vormen van besturing. Daarnaast krijgt een nieuwe bestuurlijke aanpak binnen het strafrecht en op het gebied van innovatie vorm.

De dynamiek in de strafrechtketen vraagt vaak om snelle besluitvorming. De Rechtspraak vindt het belangrijk om als betrouwbare ketenpartner adequaat op die dynamiek in te spelen en om tijdig een standpunt in te nemen over actuele onderwerpen. Dat geeft partijen en de samenleving duidelijkheid. Ook is het van belang dat vertegenwoordigers van de Rechtspraak in de diverse overleggen in de strafrechtketen met elkaar een eenduidig standpunt innemen. In de nieuwe besturing moeten deze zaken hun plek krijgen. Daarnaast worden werkprocessen in de samenwerking met het OM aangescherpt.

De Rechtspraak beproeft op veel plaatsen binnen haar organisatie innovatieve werkwijzen. Door de oprichting van een Regiegroep innovatie, met daaronder het Platform voor Innovatieve Projecten (PIP), zorgt de Rechtspraak ervoor dat tussen de verschillende initiatieven voldoende samenhang bestaat en dat gerechten van elkaar weten wat er gebeurt en van elkaar kunnen leren. Initiatieven zullen zorgvuldig worden geëvalueerd en bij gebleken succes op grotere schaal een vervolg krijgen. De Regiegroep bestaat uit verschillende bestuurders binnen de Rechtspraak.

4. Verbetering van de informatievoorziening

In 2021 werkt de Rechtspraak verder aan digitale toegankelijkheid. Het doel is rechtzoekenden of hun procesvertegenwoordigers via een digitaal kanaal toegang te geven tot de Rechtspraak. Zaken kunnen dan digitaal worden ingediend, waarna alle berichten- en stukkenuitwisselingen met het gerecht digitaal verlopen. Het doel blijft om op termijn digitaal procederen verplicht te stellen voor professionele procespartijen, zoals beoogd met de digitaliseringswetgeving. Binnen het civiel recht en het bestuursrecht krijgt de digitale ontsluiting van zaakstromen vorm in een project. De eerste zaakstromen die worden opgepakt, zijn beslagrekesten en rijksbelastingzaken. De komende jaren wordt digitale ontsluiting stapsgewijs in alle overige zaakstromen van het civiel recht en het bestuursrecht gerealiseerd.

Ook wordt vanuit de informatievoorziening een bijdrage geleverd aan de verbetering van doorlooptijden.

Daarnaast komt er voor alle rechtsgebieden een generiek digitaal werkdossier beschikbaar, het Digitaal Werk Dossier (DWD). DWD gaat informatie ontsluiten uit digitale zaakdossiers, maar kan ook worden gebruikt voor gescande papieren dossiers. DWD maakt het mogelijk om dossiers digitaal te behandelen en bevordert optimale samenwerking.

De Rechtspraak beheert een aantal registers, zoals het Centraal Insolventieregister. De bevragingen van deze registers nemen fors toe. Naast een goede (technische) voorziening wordt gewerkt aan een verhoging van de kwaliteit van de data.

Ook zal de Rechtspraak investeren in substantiële verhoging van het aantal gepubliceerde uitspraken. In 2021 wordt gewerkt aan verbetering van de software die wordt gebruikt voor de anonimisering van gepubliceerde uitspraken.

5. Ondermijnende criminaliteit

Eind 2019 heeft het kabinet de contouren geschetst van het brede offensief tegen georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Over de inzet van beschikbare middelen wordt overlegd met alle betrokken partijen. Gezien de toegenomen dreiging voor mensen die zijn betrokken bij rechtszaken, wordt ook gesproken over financiering van maatregelen om de veiligheid van medewerkers en bezoekers van gerechtsgebouwen structureel te verhogen. Daarnaast is het kabinet overeengekomen om in Vlissingen een grote Extra Beveiligde Inrichting (EBI) te realiseren, in combinatie met een extra beveiligde zittingsruimte. Ook heeft het kabinet besloten om geld beschikbaar te stellen voor de vervanging van de Bunker in Amsterdam-Osdorp. Waar die vervangende ruimte moet komen is nog onbekend.

Overige doelstellingen

Naast de bovengenoemde beleidsdoelen zijn een aantal overige doelstellingen geformuleerd in de Uitvoeringsagenda 2020 ‒ 2022 die niet in een afzonderlijk programma worden vertaald: het versterken van de externe oriëntatie, het vergroten van de diversiteit en inclusie en het verlagen van de werkdruk. Deze overige doelstellingen worden behaald door voortzetting van bestaande activiteiten en programma’s, bij de uitvoering van personeelsbeleid of bij het formuleren van een nieuwe Visie op de rechtspraak.

De Rechtspraak vindt aansluiting bij de behoeften en problemen in de samenleving van groot belang. Externe Oriëntatie wordt onder meer in de praktijk gebracht onder de noemer Maatschappelijk effectieve rechtspraak (MER). Daarnaast wordt externe oriëntatie betrokken bij de ontwikkeling van een vernieuwde Visie op de rechtspraak en de Agenda van de Rechtspraak.

De Rechtspraak zet in op het ontwikkelen van diversiteit en inclusie, omdat de samenleving zich moet kunnen herkennen in de Rechtspraak. Meer diversiteit, in de meest brede zin van het woord, kan bijdragen aan het vertrouwen in en draagvlak voor de Rechtspraak. Bovendien wil de Rechtspraak een inclusieve organisatie zijn, waarin behalve rechtzoekenden ook (potentiële) werknemers zich herkennen. Daarnaast heeft de Rechtspraak als werkgever de maatschappelijke verantwoordelijkheid om het voor mensen met een arbeidsbeperking of een afstand tot de arbeidsmarkt gemakkelijker te maken om bij de Rechtspraak aan de slag te kunnen.

Het verlagen van de werkdruk draagt bij aan een kwalitatief goede rechtspraak. Van diverse initiatieven, zoals het programma Tijdige rechtspraak, wordt verwacht dat zij bijdragen aan het verlagen van de werkdruk. Werkdruk blijft echter een aspect van de arbeidsomstandigheden, die op de werkvloer aangepakt dient te worden door medewerkers en hun leidinggevende(n). De gerechten nemen zelf diverse maatregelen om de werkdruk te bestrijden, bijvoorbeeld door te zorgen voor een goede werkverdeling, een gezonde werkomgeving, versterking van de feedbackcultuur, professionele standaarden en reductie van ziekteverzuim.

6.2 Financiën op orde

Herstel adequate financiering

Voor het oplossen van het structurele tekort van de afgelopen jaren zijn de zaaksprijzen van de Rechtspraak herijkt. Daarnaast is er een extra bijdrage beschikbaar voor de autonome toename van bedrijfsvoeringskosten (huisvesting, schoonmaak, IT-dienstverlening) en IT-innovatie.

De zaaksprijzen zijn gewijzigd door toevoeging van geld voor initiatieven op het gebied van kwaliteitsverbetering en dit geld zal gericht worden ingezet op het behalen van de doelstellingen van de Rechtspraak. Zo is bijvoorbeeld geld toegewezen voor het verkorten van doorlooptijden door achterstanden weg te werken met de inzet van landelijke inloopkamers. Gerechten kunnen bepaalde zaken overdragen aan deze kamers.

Hogere werklastgevolgen als gevolg van nieuwe wetgeving en van nieuw beleid (versterking strafrechtketen) zijn ook verwerkt in de prijzen. Bij enkele recent in werking getreden wetten wordt op basis van monitoring gekeken naar de gevolgen en zal op basis van afspraken tussen de Raad en het ministerie van JenV zo nodig worden voorzien in de financiering daarvan. Dit geldt bijvoorbeeld voor de Wet geestelijke gezondheidszorg (Wvggz).

Daarnaast zijn efficiency-mogelijkheden verwerkt in de prijzen voor de periode 2020-2022.

De prijzen 2020-2022 komen aanzienlijk beter tegemoet aan de hogere kosten van de Rechtspraak dan de prijzen in de voorgaande periode. Daarbij is uiteraard geen rekening gehouden met de coronacrisis. Behalve gevolgen voor de aantallen afgehandelde zaken, zal deze crisis er naar verwachting ook toe leiden dat de Rechtspraak in 2021 met hogere kosten per zaak wordt geconfronteerd.

Ten slotte is in de periode 2020-2022 jaarlijks 1 miljoen euro beschikbaar voor pilots in het kader van de maatschappelijk effectieve rechtspraak.

Aanpassing bekostigingssysteem

Tot en met 2019 kwam ongeveer 95% van de bijdrage op basis van een methode van outputfinanciering tot stand. Met ingang van 2020 is dat nog ongeveer 60%. De overige 40% wordt lumpsum gefinancierd en is onder andere bedoeld voor lokale en landelijke overhead, huisvesting, ICT, megazaken in het straf- en civielrecht en bijzondere zaken die in één gerecht voorkomen.

De Rechtspraak is in 2020 gestart met onderzoek naar een andere rol van het tijdbestedingsonderzoek bij de bepaling van de zaakprijzen. Het streven is om de resultaten te betrekken bij de prijsbepaling voor 2023-2025. Het eerstvolgende tijdbestedingsonderzoek is in 2021; de resultaten zijn eind 2021 beschikbaar.

Baten

Bijdrage Ministerie van Justitie en Veiligheid

De bijdrage bestaat uit een productiegerelateerde bijdrage, een bijdrage voor de vaste kosten, een bijdrage voor gerechtskosten en een bijdrage voor overige taken. Daarnaast bevat de bijdrage middelen voor taken die niet voortvloeien uit de Wet op de rechterlijke organisatie zoals tuchtrecht en de secretariaten van de commissies van toezicht voor het gevangeniswezen. Naast bovenstaande JenV-bijdrage die als bate is opgenomen, heeft in 2019 een storting in de exploitatiereserve plaatsgevonden door JenV vooruitlopend op het in 2019 ontstane negatieve vermogen bij de Rechtspraak.

Overige bijdragen van het ministerie van JenV en overige opbrengsten

Deze posten betreffen bijdragen van het Openbaar Ministerie voor IVO en SSR en bijdragen aan de Rechtspraak van andere departementen.

Netherlands Commercial Court (NCC)

De jaarlijkse lumpsumbijdrage aan de Rechtspraak voor de kosten in de aanloop- en opstartfase van de Netherlands Commercial Court (NCC) wordt als een vordering op het ministerie opgenomen. Het ministerie zal deze vordering betalen uit de toekomstige ontvangsten van de griffierechten van de NCC-zaken.

Bijdrage meer- en minderwerk

De bijdrage meer- en minderwerk (egalisatierekening van de Rechtspraak) betreft het saldo van meer- en minder- productie ten opzichte van de productie zoals wordt gefinancierd door de Minister van Justitie en Veiligheid. Het meer- en minderwerk wordt afgerekend tegen 70% van de afgesproken productgroepprijzen.

Lasten

Personele kosten

Ten opzichte van 2019 zullen de personele kosten toenemen als gevolg van extra middelen uit het prijsakkoord 2020-2022 voor extra capaciteit als gevolg van nieuwe wetgeving en nieuw beleid, kwaliteitsinvesteringen en loonindexatie.

Materiële kosten

Door de Coronamaatregelen worden in 2020 hogere materiële kosten gemaakt.

De afschrijvingskosten van de Rechtspraak zijn berekend door de totale afschrijvingskosten op de activa in een jaar te verminderen met de verwachte vrijval in dat jaar van de balanspost ‘’Vooruitontvangen bedragen OM’’. De post ‘’Vooruit ontvangen bedragen OM’’ betreft de eerder door het OM verstrekte bijdrage in de aanschaf van activa die gemeenschappelijk worden gebruikt door OM én ZM. Met deze bijdrage in de aanschaf heeft het OM destijds zijn deel van de afschrijvingskosten voldaan.

Rentekosten

Voor de financiering van materiële vaste activa sluit de Rechtspraak leningen af bij het ministerie van Financiën. Voor de berekening van deze kosten wordt rekening gehouden met de door Financiën afgegeven rentepercentages. Dit rentepercentage bedraagt gemiddeld 0,1%.

Gerechtskosten

Het gaat hier om de kosten die het gerecht in civiele- en bestuurszaken maakt gedurende of als gevolg van een aan de rechter voorgelegde zaak zoals advertentiekosten bij faillissementen, tolken en vertalers en deskundigen.

Bijdrage Ministerie van Justitie en Veiligheid

In de onderstaande tabel is de bijdrage van het Ministerie van Justitie en Veiligheid gespecificeerd.

De productiegerelateerde bijdrage is het meest omvangrijke deel van de bijdrage van het Ministerie van Justitie en Veiligheid. Deze bijdrage komt tot stand door de productieafspraken tussen Raad en minister te vermenigvuldigen met de afgesproken prijzen. Het aantal rechtszaken is op onderdelen gedaald ten opzichte van de prognoses uit de vorige begroting, de vreemdelingenprognose is gestegen. Voor het begrotingsjaar 2020 ligt de uit de JenV-begroting gefinancierde productieafspraak onder het niveau van de geraamde capaciteitsbehoeften volgens het huidige Prognosemodel Justitiële Ketens (PMJ). In onderstaande tabel zijn de gefinancierde productieaantallen opgenomen.

Eigen vermogen

In 2019 was het resultaat van de rechtspraak € 49,3 mln. negatief en is ten laste gebracht van het eigen vermogen. Op grond van het Besluit financiering rechtspraak (art. 18, lid 3) was aanvulling tot nulstand nodig. Vooruitlopend hierop is in 2019 door het ministerie van Justitie en Veiligheid gestort in de exploitatiereserve van de Rechtspraak. De verwachting is dat in 2020 de kosten van de Rechtspraak, als gevolg van de genomen coronamaatregelen, circa € 6,4 mln. hoger zullen zijn dan de nu geraamde opbrengsten. Daarnaast hebben de genomen maatregelen gevolgen voor het afdoen van zaken. Over de lagere opbrengst als gevolg van minderwerk zijn voor 2020 inmiddels afspraken gemaakt tussen Raad en minister ten aanzien van de hardheidsclausule, wat beoogt te voorkomen dat het vermogen eind 2020 negatief uitvalt.

.

Kasstroom

De operationele kasstroom bestaat uit het saldo van baten en lasten gecorrigeerd voor afschrijvingen, mutaties in eventuele voorzieningen en in mutaties in het netto werkkapitaal.

Investeringen

Om de kapitaalgoederenvoorraad op peil te kunnen houden is een vervangingsinvestering van € 17 mln. in 2020 nodig aflopend naar € 9 mln. in 2025. Daarnaast is rekening gehouden met de relatief beperkte, noodzakelijke uitbreidingsinvesteringen.

Doorlooptijden

De Rechtspraak heeft in 2020 nieuwe (maximum)normen voor doorlooptijden ontwikkeld. De methodiek van normpercentages van maximumtermijn (… % van de zaken binnen … dagen) is verlaten. Er wordt nu voor het overgrote deel gewerkt met een maximumnorm voor het aantal dagen per zaakstroom. De nieuwe methodiek maakt interne sturing eenvoudiger en maakt duidelijker wat rechtzoekenden kunnen verwachten.

De geformuleerde normen zijn vanwege het perspectief van de rechtzoekende normen voor de totale doorlooptijd. Binnen deze totaalnormen is sprake van genormeerde deeltrajecten. Een deel van deze deeltrajecten ligt buiten de invloedssfeer van de Rechtspraak; de doorlooptijd daarvan wordt bepaald door anderen (procespartijen). In onderstaande tabel wordt uit oogpunt van leesbaarheid alleen de normen op totaalniveau weergegeven, dus inclusief de doorlooptijd van de andere partijen.

Streven is om de geformuleerde normen uiterlijk in 2023 te realiseren. Op dit moment is het nog niet mogelijk om streefwaarden specifiek voor 2021 te formuleren. De feitelijke situatie in 2020 wordt namelijk op dit moment nog in kaart gebracht; de informatiesystemen moeten hiervoor worden aangepast.

Verder zijn op dit moment voor de belangrijkste, maar nog niet voor alle soorten zaken normen geformuleerd. In de loop van 2021 zullen voor alle soorten zaken normen zijn opgesteld.

Naast de hierboven benoemde procedures kunnen verschillende incidenten of (deel)procedures de reguliere procedure aanzienlijk verlengen. Deze zijn apart benoemd, maar worden voor de overzichtelijkheid buiten deze tabel gehouden.