De vpb-opbrengst wordt als eerste geraamd naar het jaar waarin de winst wordt gerealiseerd (transactiebasis), maar voor het EMU-saldo gaat het om de opbrengst op kasbasis. De opbrengst op kasbasis wordt afgeleid van de raming op transactiebasis. De grote vertraging tussen het moment van de allereerste aanslag en de definitieve aanslagoplegging zorgt voor flinke kasverschuivingen en daarmee verschillen tussen deze twee ramingen. Met name rond economische omslagpunten loopt dit verschil op. Dat bemoeilijkt de raming van de kasontvangsten en draagt bij aan een groter niet aan de macrovariabele toe te schrijven effect bij de kasontvangsten.
Een deel van de vpb-opbrengst voor een gegeven belastingjaar wordt in datzelfde kalenderjaar door de Belastingdienst via voorlopige aanslagen ontvangen (jaar T in onderstaande tabel). Een ander deel wordt in de jaren daarna ontvangen. In jaren dat de economie beter (of slechter) presteert dan verwacht blijken winsten hoger (lager) dan verwacht in de voorlopige aanslagen, zodat na afloop van het belastingjaar extra afgedragen moet worden (teruggaven plaatsvinden). Dat zien we ook in 2016 met hogere ontvangsten over de jaren t-1 (2015) en t-2 (2024) dan in de jaren ervoor het geval was. Bij nader inzien blijken de ontvangsten op transactiebasis in deze jaren hoger. In een dergelijk jaar liggen de ontvangsten op kasbasis daardoor op een hoger niveau dan op transactiebasis.
| 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Totaal trans | 11.696 | 12.800 | 12.471 | 14.673 | 17.730 | 18.809 | |
| Jaar T | 10.531 | 10.146 | 9.597 | 10.220 | 11.578 | 14.565 | |
| Jaar T-1 | 1.819 | 1.097 | 2.002 | 2.671 | 3.837 | 5.518 | |
| Jaar T-2 | 397 | 576 | 323 | 821 | 445 | 828 | |
| Jaar T-3 | – 426 | – 243 | – 295 | – 154 | – 152 | – 172 | |
| Jaar T-4 en eerder | – 1.472 | – 1.372 | – 929 | – 447 | – 101 | – 17 | |
| Totaal kas | 10.849 | 10.204 | 10.697 | 13.111 | 15.607 | 20.722 | |
| Endogene ontwikkeling trans (%) | – 2,8% | – 4,9% | – 10,7% | 13,1% | 21,1% | 5,7% | |
| Endogene ontwikkeling kas (%) | – 0,5% | – 12,1% | – 8,3% | 16,5% | 16,9% | 32,8% | |
Vooral bij grote ondernemingen kan het aangifteproces lang duren, zodat de vpb-aanslag met betrekking tot een belastingjaar heel laat definitief is. Zo is het mogelijk dat 10 jaar na afloop van een belastingjaar zich nog steeds wijzigingen voordoen in de vpb-aanslag, met eventuele gevolgen voor de kasopbrengst van de vpb in het lopende jaar. Daarnaast speelt verliesverrekening, met name carry back, een rol bij het verschil tussen beide opbrengstbegrippen. Zo gaat bijvoorbeeld verrekening van een verlies over 2016 met winst uit 2015 ten koste van de opbrengst op kasbasis over het belastingjaar 2015. Als dit verlies in 2018 definitief wordt vastgesteld en in dat jaar vpb wordt teruggegeven, gaat dit ten koste van de kasopbrengst in 2018.