4.7.1 Algemene doelstelling
Het Rijk verwerft, bezit en beheert (on)roerende zaken die nodig zijn voor de realisatie van rijksdoelstellingen. Als ze niet meer nodig zijn voor de realisatie van rijksdoelstellingen worden ze vervreemd. Ook levert het Rijk een bijdrage aan gebiedsontwikkeling, al dan niet met inzet van rijksvastgoed, wanneer dit bijdraagt aan de realisatie van rijksdoelstellingen. Bij het verwerven, beheren en vervreemden en het leveren van een bijdrage aan gebiedsontontwikkeling wordt doelmatigheid nagestreefd.
Doelbereiking en maatschappelijke effecten
In het kader van het uit het Regeerakkoord voortvloeiende «Uitvoeringsprogramma Compacte Rijksdienst» is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden tot clustering binnen het Rijksvastgoedstelsel en het zo mogelijk doelmatiger omgaan met het vastgoed van het Rijk.
Uit dit onderzoek zijn aanbevelingen («richtinggevende uitgangspunten») naar voren gekomen, die in november 2011 door de Ministerraad zijn geaccordeerd.
De belangrijkste aanbevelingen zijn:
-
• Vergroting van de sturing op de inzet van rijksvastgoed door de jaarlijkse vaststelling door de Ministerraad van een vastgoedportefeuille strategie, en
-
• Een doelmatiger organisatie van uitvoerende diensten door de vorming van een rijksvastgoedbedrijf uit twee bestaande diensten, de Rijksgebouwendienst (RGD) en het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf (RVOB) met optie voor latere aanhaking van andere diensten.
Na het doorlopen van de voorhangprocedure van artikel 10 CW 2001 in verband met het samengaan met het Gemeenschappelijk Ontwikkelingsbedrijf in 2009, heeft het RVOB sinds 1 januari 2012 weer een definitieve baten-lastenstatus (Kamerstukken II 2010/11, 32 275, nr. 2).
Externe factoren
Er zijn geen externe factoren die de doelmatigheid van de verwerving, het beheer en de vervreemding en het leveren van een bijdrage aan gebiedsontwikkeling door het Rijk hebben beïnvloed.
De economische situatie heeft wel een negatieve invloed gehad op de snelheid waarmee vastgoedtransacties tot stand kwamen (zie ook de toelichting op de ontvangsten bij onderstaande tabel budgettaire gevolgen van beleid).
Tabel budgettaire gevolgen van beleid
Algemene beleidsdoelstelling: Het Rijk verwerft, bezit en beheerd (on)roerende zaken die nodig zijn voor de realisatie van rijksdoelstellingen. | Realisatie | Vastgestelde begroting incl. ISB | Verschil | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2011 | 2011 | |
Verplichtingen | 105 791 | 81 748 | 98 851 | 296 298 | –114 310 | 94 268 | –208 578 |
Waarvan garantieverplichting vorderingenplafond RVOB | 207 000 | –207 000 | 0 | –207 000 | |||
Uitgaven | 105 515 | 82 102 | 95 854 | 90 454 | 93 107 | 94 268 | –1 161 |
Programma-uitgaven | 82 953 | 58 325 | 73 034 | 65 291 | 69 816 | 69 092 | 724 |
Doelstelling 1 Goed georganiseerd en doelmatig handelen op de vastgoedmarkt. | |||||||
Anticiperende aankopen | 3 450 | 392 | 0 | 0 | 0 | 10 000 | –10 000 |
Doelstelling 2 Beheer/verkoop onroerende zaken | |||||||
Onderhoud en beheerskosten | 11 190 | 10 738 | 14 642 | 10 823 | 9 194 | 8 779 | 415 |
Zakelijke lasten | 44 863 | 46 969 | 51 742 | 51 624 | 59 104 | 49 413 | 9 691 |
Overige programma-uitgaven | 23 450 | 226 | 6 650 | 2 844 | 1 135 | 900 | 235 |
Doelstelling 3 Bewaring/vervreemding roerende zaken |
|
|
|
|
|
|
|
Beheerskosten | 0 | 0 | 0 | 0 | 383 | 0 | 383 |
Apparaatsuitgaven | 22 562 | 23 777 | 22 820 | 25 163 | 23 291 | 25 176 | –1 885 |
Ontvangsten | 317 424 | 270 337 | 237 597 | 350 375 | 214 925 | 219 138 | –4 213 |
Programma-ontvangsten | 315 929 | 269 686 | 237 306 | 347 964 | 213 724 | 218 959 | –5 235 |
Doelstelling 1 Goed georganiseerd en doelmatig handelen op de vastgoedmarkt. | |||||||
Anticiperende aankopen | 0 | 139 | 3 491 | 410 | 0 | 0 | 0 |
Doelstelling 2 Beheer/verkoop onroerende zaken | |||||||
Verkoop onroerende zaken | 125 960 | 120 495 | 79 115 | 222 354 | 67 585 | 84 045 | –16 460 |
Beheersontvangsten | 97 214 | 112 523 | 99 728 | 97 997 | 97 489 | 98 014 | –525 |
Overige programma-ontvangsten | 83 140 | 34 823 | 55 130 | 39 255 | 46 745 | 35 400 | 11 345 |
Doelstelling 3 Bewaring/vervreemding roerende zaken | |||||||
Verkoop roerende zaken | 9 615 | 1 706 | –158 | –12 052 | 1 905 | 1 500 | 405 |
Apparaatsontvangsten | 1 495 | 651 | 291 | 2 411 | 1 201 | 179 | 1 022 |
Toelichting bij tabel budgettaire gevolgen van beleid
Verplichtingen
Voor de risico’s die gerelateerd zijn aan ontwikkelingsprojecten waaraan het RVOB deelneemt, heeft het moederdepartement een generale garantie in de vorm van het vorderingenplafond (€ 207,0 mln.). Het vorderingenplafond is in 2010 onterecht als garantieverplichting in de begroting verwerkt, aangezien het een garantie betreft binnen het Rijk en niet aan een derde.
Uitgaven
Anticiperende aankopen (– € 10 mln.).
In 2011 is geen gebruik gemaakt van de leenfaciliteit voor anticiperend- en ontwikkelingsgericht handelen in vastgoed (Kamerstukken II 2006/07, 27 581, nr. 29).
Zakelijke lasten (+ € 9,7 mln.)
De stijging in de uitgaven is als volgt opgebouwd:
-
• Toename in de uitgaven OZB (+ € 5,0 mln.) door het gereed komen van nieuwe rijksgebouwen en door betaling van aanslagen die gemeenten in 2011 hebben opgelegd, maar die betrekking hebben op voorgaande jaren.
-
• Toename in de uitgaven overige gemeentelasten (+ € 2,0 mln.). Dit bedrag zal worden doorbelast aan de gebruiker van het rijksvastgoed.
-
• Toename van de uitgaven watersysteemheffing doordat de waterschappen alsnog aanslagen hebben opgelegd met betrekking tot voorgaande jaren (+ € 1,3 mln.).
-
• Toename van de uitgaven watersysteemheffing doordat de waterschappen kosten die zij in het verleden aan de huurder/pachter van vastgoed in rekening brachten, nu aan de eigenaar opleggen (+ € 1,4 mln.). Het RVOB belast de heffing vervolgens door aan de gebruiker. Zie ook «overige ontvangsten».
Ontvangsten
Verkoop onroerende zaken (– € 16,5 mln.)
Een aantal agrarische verkoopzaken dat gepland stond voor 2011 is al in 2010 gerealiseerd (– € 13,0 mln.). Zie ook jaarverslag IXB 2010 (TK vergaderjaar 2010–2011, 32 710, nr.1, blz. 87).
De realisatie van een aantal andere voor 2011 geplande agrarische verkopen is vertraagd (– € 3,5 mln.). Het prijsniveau van agrarische gronden is min of meer gelijk gebleven.
Overige programma-ontvangsten (+ € 11,3 mln.)
De overschrijding in de ontvangsten bestaat uit een aantal componenten:
-
• In 2011 heeft Financiën voorgefinancierde plankosten terug ontvangen van het RVOB (+ € 4,4 mln.).
-
• Er is een grote nalatenschap binnengekomen waarbij de Staat als enig erfgenaam benoemd is («voorschot» + € 1,2 mln.).
-
• Door bezwaarschriften op aanslagen zakelijke lasten is € 3,2 mln. terug ontvangen.
-
• De opbrengst uit benzineveilingen is in 2011 hoger uitgevallen dan geraamd (+ € 1,0 mln.).
-
• Door een andere factureringsystematiek zijn watersysteemheffingen terug ontvangen (+ € 1,4 mln.). Zie ook «Zakelijke lasten».
4.7.2 Operationele doelstellingen
4.7.2.1 Operationele doelstelling 1: De samenwerkende departementen handelen goed georganiseerd en doelmatig op de vastgoedmarkt
Doelbereiking
De in de Raad voor Vastgoed Rijksoverheid samenwerkende vastgoeddiensten hebben een bijdrage geleverd aan het onderzoek genoemd in paragraaf 4.7.1. Zolang dit onderzoek liep, was het niet zinvol om een RVR werkprogramma 2011–2014 op te stellen. De diensten zijn in het verslagjaar al wel gestart met het leveren van een bijdrage aan de uitwerking van de aanbevelingen van het onderzoek.
Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling
Omdat een werkprogramma 2011–2014 – zoals boven beschreven – niet is opgesteld, kan ook de stand van de uitvoering daarvan niet worden gemeten.
4.7.2.2 Operationele doelstelling 2: Het doelmatig inzetten, dat wil zeggen verwerven, beheren, ontwikkelen en vervreemden, van rijksvastgoed en het leveren van een bijdrage aan complexe gebiedsontwikkelingensprojecten voor de realisatie van (meervoudige) rijksdoelen en een optimaal financieel resultaat
Doelbereiking
In 2011 zijn de eerste stappen gezet op weg naar een slagvaardiger organisatie voor het RVOB. Deze organisatieaanpassing wordt meegenomen bij de uitwerking van de vorming van een rijksvastgoedbedrijf zoals beschreven onder paragraaf 4.7.1.
In 2011 zijn de RVOB-projecten A 12 zone Utrecht en Hof van Delfland afgerond en heeft het RVOB zijn betrokkenheid bij gebiedsontwikkeling Westflank voorlopig beëindigd. Het is de publieke partijen niet gelukt overeenstemming te krijgen over het geheel aan voornemens in de regio (waaronder het tracé voor de 380 kV leiding) waar de gebiedsontwikkeling deel van uitmaakt.
Daarnaast heeft het RVOB ministeries geadviseerd over de haalbaarheid en mogelijkheden bij diverse projecten waar afwegingen over de uitvoering en publieke investeringen voor de langere termijn nog gemaakt moeten worden. Ook heeft het RVOB een bijdrage geleverd aan de voorbereiding van besluiten tot al dan niet afstoten bij het RIVM in Bilthoven en enkele defensie-objecten.
Bij de afsluiting van 2011 werkte het RVOB aan de volgende gebiedsontwikkelingsprojecten met meervoudige rijksdoelstellingen: Valkenburg, Almere, Hembrugterrein, Eindhoven NO, Parkstad Limburg, Aviolanda Woensdrecht en de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone. Bij het project Valkenburg werkt het RVOB voor eigen rekening en risico en in het project Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone wordt gebruik gemaakt van het financieel instrumentarium ten behoeve van transacties met rijksgronden, die zowel de gebiedsontwikkeling als de voorgenomen uitbreiding van het sluizencomplex accommoderen.
In de tabel budgettaire gevolgen van beleid wordt onder doelstelling 2 ingegaan op de uitgaven en ontvangsten van het RVOB ten behoeve en voor rekening van het ministerie van Financiën.
Het RVOB realiseert, met inachtneming van zogenaamde middelenafspraken, ook ontvangsten voor andere ministeries. Deze ontvangsten worden in de jaarverslagen van deze ministeries verantwoord.
In de «Jaarcijfers RVOB 2011», die te vinden zijn op www.rvob.nl/nieuws/jaarverslagen, zijn gegevens opgenomen over verkopen, ingebruikgevingen en betaalde zakelijke lasten.
Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling
In 2011 is onderzocht of er indicatoren zijn die een getrouw beeld kunnen geven van de voortgang bij/het resultaat van het streven van het Rijk om onroerende zaken optimaal te verwerven, te beheren, te ontwikkelen en te vervreemden. Duidelijk is geworden dat dergelijke indicatoren er niet zijn. Het is niet goed mogelijk om het Rijk wat dit betreft één op één te vergelijken met de markt.
Indicatoren met betrekking tot de doelmatigheid van de uitvoering komen aan de orde in de paragraaf betreffende de baten-lastendiensten.
Het financieel resultaat van de projecten die het RVOB voor eigen rekening en risico uitvoert komt daarin ook tot uiting.
4.7.2.3 Operationele doelstelling 3: Op een financieel en maatschappelijk verantwoorde manier vervoeren, bewaren, vernietigen en vervreemden van roerende zaken van het Rijk
Doelbereiking
Domeinen Roerende Zaken (DRZ) heeft de reorganisatie naar een procesgestuurde organisatie in 2011 afgerond. Het doel hiervan is te komen tot een regievoerende organisatie die binnen de Rijksoverheid optreedt bij het vervoeren, bewaren, vernietigen en vervreemden van roerende zaken van het Rijk.
Binnen het samenwerkingsverband tussen het Openbaar Ministerie, de «Nederlandse Politie» en DRZ (de Beslagketen) is in 2011 een aantal projecten voorbereid ter implementatie in 2012. De landelijke coördinatie van strafvorderlijk beslag van hennepkwekerijen zal vanaf 1 januari 2012 uitgevoerd gaan worden door DRZ. Daarnaast is de ontwikkeling van een Landelijk Centraal Loket en een Landelijk Beslagportaal uitgewerkt. Deze projecten starten begin 2012. Tenslotte is DRZ voor het Openbaar Ministerie vanaf 2012 de centrale vervoersorganisatie en coördineert zij al het transport i.v.m. strafvorderlijk in beslaggenomen goederen.
In het afgelopen jaar heeft de door DRZ gecoördineerde Rijksmarktplaats, waarbij meubilair opnieuw werd ingezet, bijgedragen tot landelijke besparingen op huisvesting. Daarnaast is een pilot uitgevoerd met als doel de verkoopkanalen te herzien. De resultaten van de pilot geven aanleiding om in 2012 een Europese aanbesteding te organiseren.
Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling
Omdat operationele doelstelling 3 geen effecten op outcomeniveau heeft, worden hier geen prestatie-indicatoren opgenomen. Indicatoren met betrekking tot de doelmatigheid van de uitvoering komen aan de orde in de paragraaf betreffende de baten- en lastendiensten.
4.7.3 Overzicht afgeronde onderzoeken
Type Onderzoek | Onderzoekonderwerp | AD of OD | Start | Afgerond | Vindplaats |
---|---|---|---|---|---|
Beleidsdoorlichting | Beoordeling gehele rijksvastgoedstelsel/is het Rijk een sterke speler op de vastgoedmarkt en heeft het zijn vastgoedactiviteiten efficiënt georganiseerd? | OD 1 | 2011 | 2011 | Zie toelichting |
Efficiënt beheren en vervreemden van onroerende zaken van het Rijk. | OD 2 | 2011 | 2012 of een later jaar | ||
Roerende zaken van het Rijk worden op een efficiënte manier bewaard, vervreemd en vernietigd. | OD 3 | 2011 | 2012 | ||
Effectenonderzoek ex post Overig evaluatieonderzoek |
Toelichting tabel
De beleidsdoorlichting met betrekking tot het gehele rijksvastgoedstelsel en in het bijzonder de vraag of het Rijk een sterke speler op de vastgoedmarkt is en zijn vastgoedactiviteiten goed georganiseerd heeft, heeft plaatsgevonden in het kader van het onder paragraaf 4.7.1 genoemde onderzoek. In het licht van de uitkomsten van dit onderzoek is afgezien van het laten uitvoeren van een externe beleidsdoorlichting.
In 2011 is een beleidsdoorlichting met betrekking tot «Het doelmatig inzetten, dat wil zeggen verwerven, beheren, ontwikkelen en vervreemden, van rijksvastgoed en het leveren van een bijdrage aan complexe gebiedsontwikkelingsprojecten voor de realisatie van (meervoudige) rijksdoelen en een optimaal financieel resultaat» gestart. In lijn met hetgeen daaromtrent in de Ontwerpbegroting voor 2012 is bepaald, zullen de resultaten ervan in 2012 bekend worden.
In 2012 zullen de resultaten van de voor 2010 geplande beleidsdoorlichting beschikbaar komen. De uitvoering is opgenomen in een plan van aanpak dat ter beoordeling voorlicht. De vertraagde oplevering van deze beleidsdoorlichting houdt verband met de in 2010/2011 doorgevoerde reorganisatie binnen Domeinen Roerende Zaken.