Inleiding
Bij de jaarlijkse M&O-inventarisatie wordt bekeken hoe gevoelig diverse begrotingsgelden zijn voor misbruik en oneigenlijk gebruik. Daarbij wordt ook gekeken naar wat wordt gedaan om die risico’s te beheersen. In sommige gevallen zijn de getroffen beheersmaatregelen niet voldoende om misbruik en oneigenlijk gebruik geheel uit te sluiten, bijvoorbeeld wanneer de kosten van controles hoger zijn dan de baten. Er is dan sprake van restrisico of «restant M&O». Dit is de gevoeligheid voor misbruik en oneigenlijk gebruik die (bewust) overblijft nadat alle adequate maatregelen ten aanzien van voorlichting, controle, sanctie en evaluatie zijn getroffen. Op dit restrisico wordt verder ingegaan in deze jaarrekening. Voor de vermelding van noemenswaardige gevallen van restrisico is gekozen voor een grensbedrag per regeling van € 1,0 miljoen.
Studiefinanciering en tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten
Uitwonenden
Op grond van de Wet studiefinanciering 2000 (WSF 2000) en de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten (WTOS) komen studerenden in aanmerking voor extra bijdragen ingeval ze uitwonend zijn. Het is onder beide regelingen voordelig voor een studerende om zich als uitwonende op te geven.
Om misbruik met de uitwonendenbeurs harder aan te pakken, is een actieplan Misbruik uitwonendenbeurs in gang gezet en is de wet WSF 2000 gewijzigd. Er wordt meer gecontroleerd op fysieke aanwezigheid op het opgegeven woonadres. Studenten die een uitwonendenbeurs krijgen terwijl ze toch nog bij hun ouders wonen, moeten de onterecht ontvangen studiefinanciering terugbetalen en krijgen een boete van 50 procent opgelegd. De wetswijziging is 1 januari 2012 ingegaan.
Uitgaven
De extra bijdragen aan uitwonende studerenden (verschil tussen de basisbeurs voor uit- en thuiswonenden) bedroegen in 2011 circa € 522,5 miljoen (WSF 2000). De bijdrage die op grond van de WTOS in 2011 aan uitwonenden is verstrekt, bedraagt € 4,0 miljoen.
Controle
DUO vergelijkt de adressen van studerenden en ouders met behulp van de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) en vraagt eventueel aanvullende bewijsstukken op bij de studerende. In 2011 is de handhaving geïntensiveerd en is bij veel gemeenten de rechtmatigheid van de uitwonendenbeurs onderzocht door huisbezoeken op het GBA-adres van de studerende en de ouders.
Restrisico
Het restant M&O voor de WSF 2000 bedraagt onder de in 2011 geldende wet € 30 tot € 45 miljoen. Als gevolg van de wetswijziging per 1 januari 2012, waarbij uitsluitend wordt uitgegaan van het GBA-adres, en de invoering van een sanctie-instrumentarium bij misbruik, zal het restrisico in 2012 substantieel afnemen.
Voor de WTOS is de omvang van het restant M&O maximaal gelijk aan het bedrag van de toekenningen, namelijk € 4,0 miljoen.
Aanvullende beurs
Van ouders wordt verwacht dat zij bijdragen aan de studie van hun kind. Kunnen ze dat niet of onvoldoende, dan kan de studerende op grond van de WSF 2000 een aanvullende beurs krijgen. De hoogte van de beurs hangt mede af van het ouderlijk inkomen. Het ouderlijk inkomen kan niet in alle gevallen juist en volledig worden vastgesteld.
Uitgaven
In 2011 is in totaal € 558,6 miljoen aan aanvullende beurs verstrekt. Daarvan is circa € 18,1 miljoen aan studenten met ouders in het buitenland verstrekt.
Controle
Het risico op misbruik is beperkt, doordat DUO bij controles inkomensgegevens van de Belastingdienst gebruikt. Sommige studenten met een aanvullende beurs hebben echter ouders die in het buitenland wonen en die een buitenlands inkomen hebben opgegeven. Voor deze groep van circa 8 400 studenten is de juistheid en volledigheid van het opgegeven inkomen niet altijd vast te stellen.
Restrisico
Het restant M&O bedraagt in totaal € 16,4 miljoen. Voor binnenlands inkomen is het € 0,2 miljoen en voor buitenlands inkomen bedraagt het € 16,2 miljoen. De uitwisseling van gegevens door DUO met buitenlandse belastingdiensten komt in beperkte mate tot stand.
Primair onderwijs
Gewichtenregeling
Scholen met veel achterstandsleerlingen krijgen via de gewichtenregeling extra geld voor personeel en materieel. De bepaling van het leerlingengewicht is gebaseerd op de ouderverklaring over het opleidingsniveau van de ouder(s). Het leerlinggewicht werkt ook door in de uitkering rondom de impulsgebieden.
Uitgaven
Met de gewichtenregeling waaronder de regeling impulsgebieden is een bedrag gemoeid van € 405,9 miljoen.
Controle
Het gewicht kan worden gecontroleerd aan de hand van de door de ouders ingevulde ouderverklaring. Dit neemt het risico van foutieve opgaaf (afwijkend van ingevulde formulieren) door de school weg. Wat niet wordt weggenomen is het risico dat ouders een verkeerde opgaaf doen, de school dat onveranderd doorgeeft, waardoor uiteindelijk verkeerde gegevens in de berekeningen worden meegenomen. De opleidingsgegevens van ouders zouden slechts getoetst kunnen worden aan documenten (diploma's etc) die hun opleidingsniveau bevestigen. Een dergelijke toets mag een school niet uitvoeren.
Het onderzoek in samenwerking met het CBS om te bezien of in de toekomst een ander criterium dan «opleiding ouders», bijvoorbeeld het inkomenscriterium, als basis voor de toekenning van de extra gewichtenmiddelen gehanteerd kan worden, wordt betrokken bij een integrale analyse van het onderwijsachterstandenbeleid.
Overigens zijn met de invoering van het onderwijsnummer per 1 augustus 2010 de controlemogelijkheden op leerlingaantallen, leerlinggegevens en leerlingkenmerken verder verbeterd. Zo is onder meer controle aan de hand van de GBA mogelijk.
Restrisico
Het is lastig om in te schatten wat het restrisico is. Daarom wordt het totale bedrag aan gewichtenmiddelen € 405,9 miljoen als restrisico aangemerkt.
Speciale groepen
Scholen met leerlingen uit «speciale groepen» komen in aanmerking voor een aanvullende vergoeding. Het betreft onder meer leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond, leerlingen van de trekkende bevolking en leerlingen uit blijf-van-mijn-lijfhuizen.
Uitgaven
De uitgaven voor speciale groepen bedragen in 2011 € 28,4 miljoen.
Controle
De opgaven van de scholen worden gecontroleerd aan de hand van de door ouders of verzorgers getekende verklaringen of inschrijfformulieren. De inhoud van de verklaringen kan niet sluitend worden gecontroleerd.
Restrisico
Voor 2011 is het restrisico bij speciale groepen € 28,4 miljoen.