Algemene doelstelling

Een internationaal concurrerende energievoorziening die betrouwbaar, veilig en duurzaam is.

Om deze doelstelling te bereiken zet EZ financiële instrumenten in zoals subsidies en garanties maar ook niet financiële instrumenten zoals het stroomlijnen van de energie- en Gaswet om de werking van de energiemarkt te verbeteren, de regeldruk te verminderen en efficiënter toezicht mogelijk te maken.

Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van EZ is op grond van de Elektriciteitswet en de Gaswet verantwoordelijk voor het energiebeleid. Daarnaast is de Minister van EZ op grond van de Kernenergiewet eerstverantwoordelijk voor nucleaire veiligheid en stralingsbescherming. Hieruit vloeien de volgende verantwoordelijkheden voort:

Financieren

• • Het voeren van het financieel instrumentarium op de beleidsterreinen duurzame energie, energiebesparing en het gebruik van innovatieve energietechnologieën.

(Doen) uitvoeren

• • Het vergroten van het aandeel duurzame energie.

• • Het reguleren van de nucleaire veiligheid en de beveiliging bij: alle nucleaire installaties, de toepassing en het vervoer van radio-actief materiaal en het reguleren van een veilig en toekomstbestendig beheer van radio-actief afval in Nederland.

• • Het reguleren van een adequate bescherming van de samenleving tegen stralingsrisico's bij de toepassing en het vervoer van radio-actieve stoffen.

• • Het voorbereid zijn op een nucleair of (stralings)incident en bij crises bijdragen aan de uitvoering van de nationale crisisbesluitvorming.

• • Het doen van metingen, monitoring en onderzoek naar straling ter onderbouwing van besluiten van het bevoegd gezag.

• • Het doen van berekeningen en het doen van metingen en onderzoek naar straling in crisissituaties.

• • Het uitoefenen van toezicht op de nucleaire installaties en op alle andere bedrijven waar radio-actieve stoffen en ioniserende straling worden toegepast.

• • Het uitoefenen van toezicht op het vervoer van splijtstoffen en radio-actieve materialen.

Regisseren

• • Het regisseren van de realisatie van grote energie – infrastructuur projecten die onder de rijkscoördinatieregeling vallen; dit betekent als projectminister, samen met de Minister van Infrastructuur en Milieu, verantwoordelijk voor de ruimtelijke inpassing van projecten en voor de coördinatie van benodigde projecten.

• • Het stimuleren van een goed werkende Europese energiemarkt met een adequate infrastructuur.

• • Het creëren van randvoorwaarden waardoor de energievoorziening internationaal kan concurreren en het verdienpotentieel van de energiesector ten volle wordt benut.

• • Het creëren van randvoorwaarden voor een doelmatige en verantwoorde winning van onze bodemschatten.

• • Het stimuleren van de transitie naar een duurzame en betrouwbare energievoorziening.

• • Het coördineren van het energiebesparingsbeleid via de verschillende vakministers en het stimuleren van energiebesparing in de industrie en energiesectoren.

• • Het stimuleren van de ontwikkeling en gebruik van innovatieve energietechnologieën.

• • Het stimuleren van de verdergaande reductie van CO₂ – uitstoot van energiebedrijven en industrie.

Beleidsconclusies

In 2014 is de uitvoering van het Energieakkoord, dat in het najaar van 2013 is afgesloten, voortvarend opgepakt. In het Energieakkoord hebben partijen zich gecommitteerd aan de volgende doelen:

• • Een besparing van het finale energieverbruik met gemiddeld 1,5% per jaar;

• • 100 Petajoule aan energiebesparing in het finale energieverbruik van Nederland per 2020;

• • Een toename van het aandeel van hernieuwbare energieopwekking van 4,5% naar 14% in 2020;

• • Een verdere stijging van dit aandeel naar 16% in 2023;

• • Ten minste 15.000 voltijdsbanen, voor een belangrijk deel in de eerstkomende jaren te creëren.

Er zijn belangrijke stappen gezet in de implementatie van het akkoord, vooral door het creëren van de juiste randvoorwaarden. Voor wind op zee is het wetgevend kader en de uitrolstrategie vormgegeven. Voor wind op land zijn de gebieden voor windenenergie planologisch vastgelegd en is de gedragscode wind op land vastgesteld. De duurzaamheidscriteria voor biomassa kunnen in de eerste maanden van 2015 worden vastgesteld. Uit de Nationale Energieverkenning 2014 blijkt dat de doelen uit het Energieakkoord behaald kunnen worden, maar dat hiervoor de komende jaren een stevige inzet van alle betrokken partijen noodzakelijk is.

Kengetal HHI en C3

De C3 is het gezamenlijk marktaandeel van de drie grootste leveranciers. De mate van concentratie op de kleinverbruikersmarkt voor elektriciteit en gas vormt een indicatie voor de concurrentie op die markten. Een indicator hiervoor is de Herfindahl-Hirschman Index (HHI). Een markt met een HHI onder de 1.800 punten wordt gezien als een competitieve markt en een markt met een index tussen de 1.800 en 8.000 punten wordt gezien als een geconcentreerde markt.

Toelichting

Het aantal storingsminuten per huishouden per jaar geeft een indicatie van de leveringszekerheid van elektriciteit.

Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting op de verplichtingen

De lagere verplichtingenrealisatie houdt met name verband met de sluiting van de laatste fase van de openstelling SDE+ regeling in december 2014. Hierdoor zal een deel van de toezeggingen pas in 2015 plaatsvinden.

Toelichting op de uitgaven

Subsidies

De (per saldo) lagere uitgaven hebben met name betrekking op:

• • Een deel van de toezeggingen Topsectoren Energie vindt in 2015 plaats waarmee een deel van de betalingen ook verschuift naar 2015.

• • Hogere uitgaven als gevolg van een groot aantal vertraagde energie innovatieprojecten uit het verleden in het kader van de Innovatie Agenda Energie (IA) die dit jaar tot uitbetaling zijn gekomen.

• • De lagere uitgaven (€ 27,8 mln) zijn te verklaren door overhevelingen van in totaal € 5,0 mln naar het Gemeente- en Provinciefonds en daarnaast zijn er in 2014 minder Green Deals afgesloten dan beoogd (€ 22,8 mln).

• • Lagere uitgaven op het onderdeel Energieakkoord zijn met name het gevolg van subsidietoezeggingen in het kader van de regeling Demonstratie energie-innovatie (DEI) die pas laat in het jaar hebben plaatsgevonden en niet meer hebben geleid tot kasuitgaven in 2014.

• • De lagere uitgaven op het onderdeel Carbon Capture and Storage (CSS) betreffen met name het Rotterdam Opslag en Afvang Demonstratieproject (ROAD), omdat de finale investeringsbeslissing nog niet genomen is en het voor 2014 geraamde budget voor bevoorschotting daarom niet benut is.

• • Lagere uitgaven voor Caribisch Nederland omdat de investeringen in duurzame energie in tegenstelling tot eerdere verwachting niet zijn gedaan in 2014.

Topsector Energie

Innovatieprogramma voor demonstratieprojecten

Meerjarenafspraken Energie-efficiëntie

De overheid en het bedrijfsleven hebben meerjarenafspraken energie-efficiëntie afgesloten (MJA-convenant). De convenanten stimuleren energie-efficiëntie in de industrie. In 2014 is onder meer naar aanleiding van de evaluatie van de Meerjarenafspraken Energie Efficiëntie ETS ondernemingen het convenant verstevigd. Het betreft onder meer het aanscherpen van de naleving en handhaving en het uitbreiden van de eisen aan de energie efficiëntieplannen die bedrijven opstellen.

Compensatieregeling Energie-intensieve bedrijven (ETS)

Op 1 januari 2014 is in het kader van het Energieakkoord de subsidieregeling compensatie indirecte emissiekosten ETS in werking getreden. Het beschikbare budget voor de regeling en uitvoering bedroeg € 78 mln. Er is in 2014 uiteindelijk een beroep gedaan op de regeling voor € 57 mln. Het lagere beslag is ontstaan doordat minder bedrijven in aanmerking kwamen of een aanvraag indienden voor de compensatie dan van tevoren was ingeschat. De subsidieregeling is op verzoek van de Tweede Kamer op 20 november 2014 gewijzigd. De wijziging houdt in dat ondernemingen die in 2015 voor subsidie in aanmerking willen komen, hun energie-efficiëntie dienen te verbeteren door een energie efficiency plan (EEP) op te stellen, uit te voeren en daarover te rapporteren. Dit is een verplichting die is overeengekomen in de Meerjarenafspraak Energie-efficiëntie ETS (MEE) en Meerjarenafspraak Energie-efficiëntie 2001–2020 (MJA3).

Green Deal

In 2014 is er een Green Deal voor diepe geothermie afgesloten en een Green Deal over de verduurzaming van schoolgebouwen. Andere Green Deals op het terrein van energie zijn in voorbereiding. In totaal zijn er 105 Green Deals waarbij energie één van de thema’s is. Bij 51 van deze deals is energie het hoofdthema. 2014 heeft in het teken gestaan van de uitvoering van de bestaande Green Deals. 6 Green Deals waarbij energie het hoofdthema is, zijn inmiddels afgerond.

Milieukwaliteit van de Elektriciteitsproductie (MEP)/ Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE)

De kasuitgaven Milieukwaliteit Elektriciteitsproductie (MEP) zijn in 2014 bijna € 38 mln lager uitgevallen dan het begrote bedrag (€ 470 mln). De lagere uitgaven zijn het gevolg van lagere subsidiabele producties dan waarmee in de begroting is gerekend. Een deel van dit bedrag kan in de jaren na 2014 alsnog tot uitbetaling komen. Op het Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE) instrument lagen de uitgaven over 2014 in totaal ruim € 233 mln lager dan begroot (€ 417 mln). Dit is vooral veroorzaakt door het niet tot betaling komen van subsidieprojecten, omdat deze vertraging in de oplevering hebben opgelopen. Die subsidie zal aan het einde van de subsidieperiode van deze projecten alsnog tot uitbetaling komen.

Duurzame energieproductie/SDE+

In april is de SDE+ regeling 2014 in zes fasen opengesteld met een verplichtingenbudget van € 3,5 mld. De kasuitgaven in het kader van de SDE+ zijn in 2014 € 134 mln lager uitgevallen dan het in de begroting beschikbare bedrag (€ 200 mln), als gevolg van het trager op gang komen van projecten dan eerder geraamd. De onbesteed gebleven middelen blijven beschikbaar voor uitgaven in de jaren na 2014.

Interne begrotingsreserve Duurzame energie

Sinds 2013 is er een interne begrotingsreserve voor duurzame energie. De reserve is bestemd voor onbesteed gebleven middelen als gevolg van vertraging bij projecten waaraan reeds subsidie is toegekend en reeds verplichte projecten die niet tot uitvoering komen en door andere projecten moeten worden vervangen met het oog op het bereiken van de doelstelling. Via de begrotingsreserve blijven de middelen beschikbaar tot het moment dat ze alsnog zullen worden uitbetaald. In 2014 is € 369 mln in de reserve gestort. Daarvan was € 16 mln afkomstig van de MEP, € 220 mln afkomstig van de SDE (in totaal dus € 236 mln uit de algemene middelen) en € 134 mln van de SDE+ (afkomstig uit de opslag duurzame energie).

De over 2014 gerealiseerde waarde zal het CBS in februari 2016 publiceren.

De doelstelling voor duurzame energieproductie moet worden bereikt op de meest kostenefficiënte wijze. De SDE+ is daarvoor het belangrijkste instrument. In het Energieakkoord is de doelstelling van 14% in 2020 en 16% in 2023 vastgesteld. Naar verwachting zullen wind op zee, wind op land en biomassa de belangrijkste bijdrage leveren. Het aandeel duurzame energie in 2013 was 4,5%.

Carbon Capture and Storage (CCS)

In 2014 is gewerkt aan een visie voor de afvang en opslag van CO₂ (CCS). In het Energieakkoord is afgesproken dat de overheid een langetermijnvisie zou ontwikkelen op de positie van CCS in de transitie naar een volledig duurzame energievoorziening. Belangrijk daarbij is dat er een beeld is bij het beleid dat nodig is voor CCS en voor Carbon Capture and Use (CCU) in de periode tot 2050, met de nadruk op de periode tot 2030. Dit zal in breder perspectief meegenomen worden in het Energierapport 2015 en de Structuurvisie Ondergrond. Er is door E.ON en GDF-SUEZ nog geen definitief investeringsbesluit voor het Rotterdamse CCS- project ROAD genomen. In samenspraak met de EU en andere Lidstaten wordt nu naar een oplossing gezocht. De verwachting is dat er in de eerste helft van 2015 duidelijkheid is over de toekomst van ROAD.

Elektrisch rijden

In 2014 zijn de werkgelegenheid, omzet en export van de elektrische vervoersector, van deze in absolute termen nog kleine sector, flink gegroeid. Zo heeft Tesla in 2014 besloten om een extra assemblagehal in Tilburg in gebruik te nemen. De groeiverwachtingen binnen de EV-sector blijven positief. In de periode tot 2020 kan de sector verder groeien van de huidige 1.600 fte tot zo’n 10.000 voltijdsbanen (bron: CE Delft, 2014). Het aantal elektrische voertuigen groeide minder hard dan in 2013; het totale aantal voertuigen nam toe van 30.200 tot 46.100. Plug-in hybrides, die zowel elektrisch kunnen laden als benzine of diesel kunnen tanken, vormen daarvan nog steeds de grote meerderheid. Het aantal publiek toegankelijke laadpunten nam toe van 3.521 tot 5.421, het aantal semi-publieke van 2.249 tot 6.439, het aantal snellaadpunten van 106 tot 254 en het aantal private laadpunten van naar schatting 18.000 tot naar schatting 28.000. Het tekort aan laadpunten in de openbare ruimte is in 2014 opgelopen. Een belangrijke reden is dat het niet is gelukt om voor eind 2014 de aangekondigde privaat-publieke afspraak over de financiering van deze laadinfrastructuur tot stand te brengen.

Garanties

Geothermie

Op de garantieregeling geothermie is in 2014 zoals voorzien niets uitgekeerd. De huidige openstelling loopt t/m 13 maart 2015. In deze openstelling zijn tot nu toe drie aanvragen ingediend. Zeven beschikkingen uit eerdere openstellingen zijn nog van kracht.

Interne begrotingsreserve Geothermie

Opdrachten

De hogere uitgaven op het onderdeel O&O bodembeheer zijn met name toe te schrijven aan aanvullende- en vervolgonderzoeken inzake de aardgaswinning in Groningen.

Joint Implementation

In 2014 zijn de aankoopcontracten met de EBRD, de Wereldbank en ERUPT afgerond en zijn de resterende gelden terug geboekt naar EZ. In 2014 zijn er uit het Prototype Carbon Fund van de Wereldbank nog 174.493 CER’s (Certified Emmission Reductions) op de EZ-rekening bijgeschreven. Deze rechten kunnen nog ingezet worden in het kader van de 2^e Kyoto periode die tot 2020 loopt.

Stralingsbescherming en Nucleaire Veiligheid

Op grond van Europese richtlijnen moet elke EU-lidstaat ten minste om de tien jaar een zelfevaluatie uitvoeren van de nationale nucleaire wet- en regelgeving en van de bevoegde regelgevende autoriteit. Deze zelfevaluatie is in november 2014 door het Internationaal Atoomenergieagentschap beoordeeld in een Integrated Regulatory Review Service (IRRS). De Kernenergiewet en de daarop gebaseerde regelgeving, de samenwerking tussen de diverse departementen die zich met nucleaire veiligheid en stralingsbescherming bezig houden en de wijze van handhaving en toezicht zijn beoordeeld. Het IRRS-team, dat bestond uit deskundigen uit andere landen, beoordeelde Nederland positief en gaf een aantal aanbevelingen ter verhoging van de nucleaire veiligheid in Nederland.

Voor het verhogen van de internationale nucleaire beveiliging zijn bijdragen geleverd aan de Nuclear Security Summit 2014 en de Nuclear Industry Summit. Beide internationale conferenties werden eind maart 2014 georganiseerd door het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Autoriteit Nucleaire Veiligheid (ANVS)

De afgelopen jaren waren diverse overheidstaken en de kennis over nucleaire veiligheid en stralingsbescherming verspreid over verschillende instanties. In januari 2014 heeft de ministerraad besloten dat er een onafhankelijke autoriteit gevormd moest worden. Met 1 januari 2015 als startdatum voor deze nieuwe autoriteit is het afgelopen jaar een Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) opgebouwd waarin kennis en kunde is gebundeld. De ANVS voldoet aan internationale richtlijnen (zoals die van het internationale atoomenergieagentschap IAEA) en werkt nauw samen met nationale en internationale organisaties.

Bijdragen aan agentschappen

Voor de uitvoering van diverse regelingen (onder andere Nationaal Energie Akkoord, Green Deal) zijn extra uitgaven gedaan ten behoeve van het agentschap RVO.

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

De afdracht aan de COVA is lager dan geraamd, omdat het volume aardolieproducten waarover de voorraadheffing is geheven in 2014 lager is uitgekomen dan de raming.

Bijdragen aan (inter)nationale organisaties

Energie Onderzoekcentrum Nederland (ECN)/ Nuclear Research Group (NRG)

ECN heeft in 2014 deelgenomen aan 5 van de 7 thema’s van de Topsector Energie en voert daarin door middel van PPS-constructies samen met het bedrijfsleven onderzoeks- en demonstratieprojecten uit. In 2014 is een lening verstrekt aan ECN van maximaal € 82 mln tegen een marktconforme rente. Hiertoe werd besloten nadat gebleken was dat ECN niet in staat was tijdig een lening van marktpartijen te betrekken en vanwege het publieke belang van ECN/NRG voor de volksgezondheid (beschikbaarheid medische radio-isotopen) en de kennisinfrastructuur (energieonderzoek). De lening wordt in tranches uitbetaald – in 2014 is een eerste tranche van € 25 mln uitbetaald. De lening is verstrekt onder voorwaarden van een veilige bedrijfsvoering van de Hoge Flux Reactor en een vooruitzicht van een gezonde, commerciële en verantwoorde bedrijfsvoering door ECN en NRG.

Interne begrotingsreserve risicopremie lening ECN/NRG

Diverse instituten

De doelstelling om samenwerking in de Noordwest-Europese elektriciteitsmarkten te verstevigen is bereikt. Binnen het Pentalaterale Forum is verder gewerkt aan de integratie van regionale markten en een gezamenlijke aanpak van leveringszekerheidvraagstukken. Een belangrijke stap in 2014 betrof het opstellen van een regionale analyse over de leveringszekerheid in de Noordwest-Europese regio door de gezamenlijke landelijke netbeheerders (TSO’s). Daarnaast is ook de samenwerking met buurlanden geïntensiveerd, in het bijzonder met Duitsland en België. Met Duitsland is een bilateraal akkoord voor een brede energie-samenwerking opgesteld en met België is een soortgelijk initiatief voorzien in 2015. Belangrijke onderwerpen voor bilateraal overleg zijn: leveringszekerheid, de integratie van hernieuwbare energie, (grensoverschrijdende) infrastructuur en innovatie.

Toelichting op de ontvangsten

COVA

De lagere ontvangsten zijn het gevolg van een lager volume aardolieproducten, waarover de voorraadheffing is geheven, dan was geraamd.

SDE+

Het Ministerie van Financiën heeft in 2014 aan heffingen minder gerealiseerd dan geraamd. De ontvangsten zijn achtergebleven bij de raming vanwege de relatief warmere winter in 2014.

Aardgasbaten

De baten vallen lager uit dan geraamd vanwege een aantal oorzaken. De belangrijkste zijn de verkoopprijs en het productievolume. De verkoopprijs van het aardgas was lager dan geraamd. Als indicator hierbij geldt onder andere de beursprijs van gas dat op de marktplaats TTF verhandeld wordt. In de raming werd uitgegaan dat deze beursprijs 26 cent per m³ zou bedragen in 2014. De gerealiseerde beursprijs kwam uit op 21 cent per m³. Hiernaast is een lager gasvolume geproduceerd dan geraamd, namelijk 70 mld m³ in plaats van 71 mld m³. Naast de verkoopprijs en het productievolume wordt de tegenvaller veroorzaakt door onder andere de hogere kosten als gevolg van de aardbevingsrisico’s en een kleine overschatting welk gedeelte van de voorlopige afdracht op basis van de Mijnbouwwet al in 2014 plaats zou hebben.

• 1 t/m 4 In het kader van voorzieningszekerheid is het van belang dat het aardgas dat zich bevindt in de Nederlandse kleine velden ook wordt gewonnen. Dit omvat zowel het produceren van reeds ontdekte velden (kengetal 1, 3 en 4) als het exploreren van nieuwe velden (kengetal 2). EZ stelt de randvoorwaarden middels een concurrerend mijnbouwklimaat, marktpartijen nemen de productie en exploratie voor hun rekening. Kengetal 1 geeft de totale hoeveelheid gewonnen gas uit kleine velden (onshore en offshore). Kengetal 4 geeft de totale aardgasproductie in Nederland weer, dus aardgas gewonnen uit kleine velden en het Groningerveld.

• 5 t/m 7 De bepalende factoren voor de geraamde aardgasbaten zijn de aardgasprijs en het volume van de verkopen. De aardgasprijs is gerelateerd aan enerzijds de prijs van olie in dollars in combinatie met de euro/dollar-koers en anderzijds aan de prijs van gas die onafhankelijk van de olieprijs op de markt tot stand komt op onder andere gasbeurzen.

Diverse ontvangsten

De hogere ontvangsten zijn met name toe te schrijven aan verrekeningen met het agentschap RVO. Daarnaast heeft een afrekening plaatsgevonden uit hoofde van het project Joint Implementation.