Bilateraal
Ook in 2016 heeft Defensie zich sterk gemaakt voor de verdere verdieping van de internationale militaire samenwerking. Samen met Duitsland is de integratie van de 43e Gemechaniseerde Brigade in een Duitse pantserdivisie verder vormgegeven. Daarbij integreert een Duits tankbataljon in deze Nederlandse brigade, terwijl een van de drie compagnieën van het Duitse tankbataljon wordt bemand door Nederlands personeel dat gebruik maakt van Duitse tanks. Hierdoor behoudt Nederland de kennis en kunde van het optreden met en tegen tanks. Op termijn beschikken beide landen samen over een volledig geïntegreerde operationele gevechtsbrigade met pantserinfanterie, tanks en ondersteunende capaciteiten (Kamerstuk 34 300-X, nr. 1).
Duitsland en Nederland hebben in 2016 ook besloten nauwer te gaan samenwerken op marinegebied. Duitsland wordt medegebruiker van het Joint Support Ship (JSS), Zr.Ms. Karel Doorman, en het Duitse Seebatallion integreert operationeel in de Koninklijke marine. Duitse en Nederlandse specialisten op het gebied van bescherming van schepen, boardingoperaties, duikinzet, explosievenopruiming en maritieme verkenning zullen geïntegreerd kunnen optreden vanaf het JSS, de Landing Platform Docks (LPD’s) en andere marineschepen.
Ook met België zijn belangrijke stappen gezet. In 2016 zijn de voorbereidingen getroffen voor gezamenlijke luchtruimbewaking met F-16’s die op 1 januari 2017 van start is gegaan. Waar België en Nederland tot voor kort elk permanent twee F-16’s paraat hadden staan, vervullen beide landen deze taak nu bij toerbeurt voor de hele Benelux. Verder hebben de Belgische en Nederlandse ministers van Defensie op 30 november 2016 een intentieverklaring getekend over de gezamenlijke vervanging van de M-fregatten en mijnenbestrijdingsvaartuigen. Het gebruik van hetzelfde materieel vormt de basis van de succesvolle marinesamenwerking tussen de twee landen, die opleidingen, onderhoud en staven vergaand hebben geïntegreerd. België en Nederland hebben ook op andere terreinen de banden versterkt, zoals bij het amfibisch optreden, de aanschaf van kleine onbemande vliegtuigen en parachutistenopleidingen.
Ook met andere landen wordt intensiever samengewerkt. De landmachten van Nederland en Frankrijk hebben de banden aangehaald en 13e Lichte brigade in Oirschot is een partnerschap aangegaan met een vergelijkbare Franse brigade. Namens Nederland en Luxemburg heeft de NAVO eind juli een contract getekend met de firma Airbus voor de aanschaf van vliegtuigen voor transport en bijtanken in de lucht (Multi-Role Tanker Transport, MRTT). België, Duitsland en Noorwegen hebben zich in 2017 bij dit project aangesloten. Nederland werkt met Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten samen bij de operationele test- en evaluatiefase van de F-35. De voorbereidingen voor de door het Verenigd Koninkrijk geleide Joint Expeditionary Force (JEF), samen met de Baltische staten, Denemarken en Noorwegen, zijn in 2016 voortgezet.
NAVO
Met het oog op de huidige opstelling van onder meer Rusland ligt hernieuwde aandacht voor de collectieve verdediging en geloofwaardige afschrikking voor de hand. Na de Top in Wales in 2014 is de NATO Response Force (NRF) versterkt en is binnen de NRF een Very High Readiness Joint Task Force (VJTF) opgericht. In aanvulling daarop hebben de bondgenoten tijdens de NAVO-top in Warschau in juli 2016 besloten tot een vooruitgeschoven aanwezigheid op rotatiebasis in het oostelijke deel van het verdragsgebied. In Estland, Letland, Litouwen en Polen zullen vanaf begin 2017 multinationale battlegroups aanwezig zijn. Het opzetten van een beperkte vooruitgeschoven aanwezigheid is een maatregel die de bondgenootschappelijke solidariteit tot uitdrukking brengt. Nederland levert vanaf begin 2017 stafmedewerkers en een infanteriecompagnie met eigen ondersteuning aan de multinationale battlegroup onder leiding van Duitsland in Litouwen (Kamerstuk 28 676, nr. 252). Ook in de Zwarte Zee-regio wordt de presentie van NAVO-eenheden versterkt. In Roemenië is een multinationale trainingsbrigade opgericht en NAVO-schepen zullen regelmatiger in de Zwarte Zee aanwezig zijn. Nederland zal in 2017 enkele militairen leveren voor de staf van de multinationale trainingsbrigade (Kamerstuk 28 676, nr. 258).
Tegelijkertijd is het van belang dat de communicatielijnen open blijven. De NAVO en Rusland moeten met elkaar in gesprek blijven om risico’s te verminderen en de transparantie te verhogen. Nederland heeft daarom ook afgelopen jaar gepleit voor periodieke bijeenkomsten van de NAVO-Rusland Raad.
Tevens heeft de NAVO in 2016 maatregelen genomen om de problemen op de zuidflank het hoofd te bieden. De Standing NATO Maritime Group 2 (SNMG-2) is in de Egeïsche Zee ingezet om mensensmokkellijnen in kaart te brengen. Nederland heeft in 2016 tweemaal een fregat geleverd aan dit vlootverband. Voorts heeft de NAVO in 2016 de maritieme veiligheidsoperatie Sea Guardian in werking gezet. Deze operatie heeft als opdracht het in een vroeg stadium signaleren van opkomende crises en het optreden tegen terrorisme en smokkelaars. Thans ondersteunt Sea Guardian de EU-operatie EUNAVFOR MED Sophia in het centrale deel van de Middellandse Zee.
EU
In de eerste helft van 2016 heeft Nederland voor de twaalfde keer het voorzitterschap van de EU bekleed. Defensie heeft samen met het Ministerie van Buitenlandse Zaken hard gewerkt aan de totstandkoming van de «Global Strategy on the EU’s Foreign and Security Policy». Tijdens de Raad Buitenlandse Zaken op 14 november jl. is het «Implementation Plan on Security and Defence» aan de lidstaten gepresenteerd. In dit implementatieplan is het ambitieniveau van de EU op veiligheids- en defensiegebied beschreven en zijn onder meer voorstellen aangekondigd voor capaciteitsontwikkeling, het verdiepen van defensiesamenwerking en het versterken van samenwerking met partners zoals de NAVO en de VN.
Nederland heeft tijdens het voorzitterschap ook de discussie over minder vrijblijvende defensiesamenwerking geagendeerd. Nederland heeft zelf het voorbeeld gegeven door op 4 februari 2016 een overeenkomst te tekenen met Duitsland over vergaande defensiesamenwerking. Op het gebied van EU-NAVO samenwerking zijn in 2016 belangrijke stappen gezet. En marge van de NAVO-top in Warschau is op 8 juli 2016 een gezamenlijke verklaring uitgegeven waarin zeven aandachtsgebieden zijn benoemd. De EU en de NAVO hebben voorts gezamenlijke voorstellen gepresenteerd waarin de samenwerking verder wordt vormgegeven.
Het afgelopen jaar is er ook vooruitgang geboekt op de vier belangrijkste capaciteitsontwikkelingsprogramma’s die de Europese Raad (ER) is overeengekomen: Air-to-Air Refueling (AAR), Remotely Piloted Aircraft Systems (RPAS), Governmental Satellite Communication en Cyber Defence. Ten aanzien van AAR heeft de NAVO eind juli namens Nederland en Luxemburg met de firma Airbus een contract getekend voor de aanschaf van twee Multi-Role Tanker Transport (MRTT)-vliegtuigen. België, Duitsland en Noorwegen hebben zich in 2017 bij dit project aangesloten.
Tot slot heeft de ER op 15 december 2016 de notie bevestigd dat Europa meer verantwoordelijkheid moet nemen voor haar eigen veiligheid. Hiertoe moeten de lidstaten, rekening houdend met nationale omstandigheden en juridische verplichtingen, voldoende middelen vrij te maken. De ER heeft voorts de raadsconclusies over het «Implementation Plan on Security and Defence» bekrachtigd, het Europese Defensie Actieplan van de Commissie verwelkomd en verzocht om de uitvoering van de voorstellen ter versterking van de EU-NAVO samenwerking zo spoedig mogelijk ter hand te nemen.