Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het investeren in en in stand houden van alle IT van Defensie. In het Defensiematerieelverslag wordt aangegeven welke voornaamste activiteiten over het afgelopen jaar hebben plaatsgevonden in relatie tot de doelstellingen van het onderliggende beleid. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase.

De posten met een verschil groter dan € 5 miljoen of noemswaardige verschillen worden hieronder toegelicht.

Verplichtingen

De realisatie op de verplichtingen is € 307,6 miljoen hoger dan begroot. Dat is het gevolg van het steeds meer afsluiten van meerjarige contracten voor IT-projecten en instandhouding, zoals onder andere voor de Satellietcommunicatie (€ 60 miljoen tot 2040), Elektronische oorlogsvoering (€ 45 miljoen tot 2027), Mobile Combat Training Centre twee contracten zijnde het onderhoudscontract (€ 82 miljoen tot 2033) en vernieuwing van het simulatiesysteem (€ 87 miljoen tot 2026). Als gevolg van budgettaire krapte werden deze contracten voorheen slechts voor een jaar aangegaan. Mede als gevolg van de extra middelen vanuit de motie Hermans is het nu mogelijk contracten voor meerdere jaren aan te gaan, hetgeen voor de bedrijfszekerheid veel beter en vaak goedkoper is. De meerjarige verplichtingenbegroting wordt hiermee niet overschreden, aangezien deze verplichtingen in latere jaren zijn begroot en deze vervallen met het naar voren halen van deze verplichtingen. Het resterende verschil tussen begroting en realisatie is het gevolg van kleine afwijkingen bij diverse contracten.

Contractering Grensverleggende IT (GrIT)

Op 30 december 2020 is de overkoepelende samenwerkingsovereenkomst voor het programma GrIT getekend. Het betreft een langlopend programma waarin de IT-infrastructuur partner Athena en Defensie samenwerken om de IT-infrastructuur te bouwen en te beheren. De samenwerkingsovereenkomst heeft een looptijd van 10 jaar plus verlengopties, maar biedt juridisch de ruimte om tussentijds discretionair door Defensie te worden opgezegd.

In dit project wordt - mede gezien de lange looptijd en snelheid waarmee IT-ontwikkelingen plaatshebben - gewerkt op een agile-wijze en is (mede in opvolging van adviezen van het AcICT) alles erop gericht om gedurende de projectuitvoering zo flexibel mogelijk te kunnen bijsturen. Bij de contractvorming is er derhalve voor gekozen om zowel de overkoepelende projectactiviteiten als de op te leveren IT-producten en -diensten op te knippen in blokken. Hierbij kan elk blok kort voor de geplande definitieve gunning en opstart nog getoetst worden door bijvoorbeeld het AcICT. De totale projectwaarde is daarmee flexibel, maar kan oplopen tot meer dan € 1 miljard.

De blokken worden contractueel afzonderlijk gegund en per blok wordt een uitvoeringsovereenkomst aangegaan. Bij de op te leveren IT-producten en diensten wordt eerst de bouw gegund en bij succesvolle afronding van de bouw wordt het beheer gegund aan Athena. Bij beheer wordt een verplichting aangegaan tot en met 2030. Op deze manier worden in de periode van heden tot en met 2026 stapsgewijs verplichtingen aangegaan voor de bouw van nieuwe IT. In die zelfde periode neemt ook stapsgewijs de verplichting voor beheerdiensten toe.

De overkoepelende projectactiviteiten zijn opgeknipt in blokken van kleinere perioden, zodat deze, naar aanleiding van de projectdrukte, tussentijds kunnen worden op- of afgeschaald en/of in tempo worden aangepast. De totale projectwaarde van de overkoepelende activiteiten kan oplopen > € 100 miljoen.

Er zijn per 31-12-2021 drie blokken in aanbouw of afgerond en vormen daarmee een verplichting. Er is per 31-12-2021 één blok in beheer verplicht. Ook zijn per 31-12-2021 overkoepelende werkzaamheden verplicht. Veruit het grootste deel van GrIT is daarmee nog niet contractueel verplicht. Het programma GrIT zal in meer detail via de Regeling Grote Projecten aan de Tweede Kamer worden gerapporteerd.

Uitgaven

Verwerving

Verwerving IT - voorbereidingsfase

Op de projecten in voorbereiding vindt geen realisatie plaats. Deze middelen worden doorgeschoven naar de onderzoeks-/realisatiefase of naar een ander jaar. Het budget voor de voorbereidingsfase is dit jaar daarom met € 250,0 miljoen volledig afgeboekt.

Met de eerste suppletoire begroting is € 30,5 miljoen overgeheveld vanuit de voorbereidingsfase naar instandhouding IT voor het oplossen van IT problematiek in 2021, zoals portfoliomanagement en applicatiebeheer.

Met de tweede suppletoire begroting heeft nog een aantal herschikkingen tussen de verschillende fases en over de jaren heen plaatsgevonden. Dit betreft onder andere een herschikking van het programma GrIT (tussen € 50 en € 100 miljoen) en het project «FOXTROT» (€ 9,7 miljoen). Het programma GrIT is een commercieel vertrouwelijk project waardoor slechts een indicatie gegeven kan worden van de herschikking van het uitgavenbedrag. Naast deze herschikkingen zijn geen projecten in 2021 meer gerealiseerd. Dit budget wordt doorgeschoven naar latere jaren. Dit betreft onder andere delen van het programma GrIT, doordat het programma uit meerdere delen bestaat (tussen € 100 en € 250 miljoen). Het programma GrIT rapporteert in meer detail via de Regeling Grote Projecten aan de Tweede Kamer.

Instandhouding

In totaal is de realisatie van de IT instandhouding in 2021 € 72,3 miljoen hoger uitgevallen dan begroot. In de Ontwerpbegroting 2021 zaten meerdere budgettaire tekorten. Deze tekorten zijn ook bevestigd door het externe onderzoek Defensie Duurzaam Digitaal. Naar aanleiding van de uitkomsten van het onderzoek is in 2021 een additioneel budget van € 50 miljoen toegekend dat nog niet in de Ontwerpbegroting 2021 was opgenomen. Met dit additionele budget konden meer contracten worden afgesloten op verscheidene diensten- en producten binnen instandhouding IT. Deze additionele diensten en producten zijn binnen het uitvoeringsjaar geleverd met een hogere realisatie als resultaat.

Het resterend deel van de overrealisatie wordt verklaard door extra behoefte vanuit de defensieonderdelen voor aanschaf van IT-middelen en delta-exploitatie als gevolg van nieuwe dienstverlening naar aanleiding van het opleveren van projecten.

Over-/onderprogrammering

Omdat de ervaring van eerdere jaren leert dat het risico op vertragingen groot is, onder andere als gevolg van onvoorziene externe factoren, worden in de eerste jaren meer projecten gepland dan totaal aan budget beschikbaar is in een jaar (overprogrammering). Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. In latere jaren telt het totaal van het investeringsprogramma op tot een lager bedrag dan het daadwerkelijke budget (onderprogrammering). Over de gehele looptijd sluit het fonds dus op nul, omdat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Om deze reden vindt op de over- en onderprogrammering geen realisatie plaats. Deze middelen (€ 174,0 miljoen) schuiven door naar volgende jaren.

Ontvangsten

De overrealisatie op de IT-ontvangsten bedraagt € 7,2 miljoen en is voornamelijk veroorzaakt door de ontvangst in 2021 van € 5,5 miljoen van de Politie die niet structureel in de begroting is opgenomen.