De inwoners van Groningen hebben dagelijks te maken met de gevolgen van de gaswinning. Dit brengt gevoelens van angst, frustratie en onzekerheid met zich mee. Dit heeft het Kabinet doen besluiten om versneld de winning uit het Groningenveld af te bouwen.

De schadeafhandeling vindt plaats onder verantwoordelijkheid van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). De versterkingsoperatie is onder de verantwoordelijkheid van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) gebracht. Voor BZK staan de veiligheid, de veiligheidsbeleving en het creëren van perspectief voor de inwoners voorop. Hieraan draagt het Ministerie van BZK langs twee sporen bij.

Het aardbevingsbestendig maken van onveilige gebouwen is het eerste spoor. Gebouwen worden opgenomen en beoordeeld. Wanneer blijkt dat zij niet aan de heersende veiligheidsnorm voldoen worden deze gebouwen versterkt. Deze versterkingsoperatie is publiek gemaakt en de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) heeft de rol van uitvoeringsorganisatie overgenomen. Gezamenlijk met de provincie en de betrokken gemeenten wordt de versterkingsoperatie in de komende jaren uitgevoerd.

Het bieden van een toekomstperspectief aan de regio met het Nationaal Programma Groningen (NPG) is het tweede spoor. Het Rijk en de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) hebben gezamenlijk het NPG gevormd om de economische ontwikkeling, de verduurzaming en de leefbaarheid van de regio te stimuleren.

Sinds 16 oktober 2019 is de Minister van BZK verantwoordelijk voor de aansturing van de versterkingsoperatie (Kamerstukken II 2019/20, 34700, nr. 68). De Minister van EZK blijft verantwoordelijk voor het nemen van alle maatregelen die redelijkerwijs van hem gevergd kunnen worden om te voorkomen dat als gevolg van de gaswinning de veiligheid wordt geschaad.

Over de wijze waarop de versterkingsoperatie publiek wordt ingericht hebben de regionale bestuurders, kabinet en de maatschappelijke organisaties in maart 2019 afspraken gemaakt. De publieke aansturing van de versterkingsoperatie wordt wettelijk vastgelegd. Hiertoe is een wetsvoorstel op 14 oktober 2020 naar de Kamer gestuurd (Kamerstukken II 2020/21, 35603, nr. 2). Dit zal een aanvulling zijn op de Tijdelijke wet Groningen die op 11 maart 2020 in het Staatsblad is gepubliceerd (stb. 2020, nr. 85).

Uitvoeren

• – Afgesproken is dat de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) als publieke uitvoeringsorganisatie belast is met het uitvoeren van de versterkingsoperatie zoals deze is vastgelegd in de door gemeenten opgestelde lokale plannen van aanpak. Omwille van een voortvarende uitvoering van deze taak heeft de uitvoeringsorganisatie daar waar het de veiligheid betreft een onbeperkt mandaat. Gezamenlijk met de provincie en de betrokken gemeenten geeft de NCG invulling aan de versterkingsoperatie.

• – Waar mogelijk worden bij deze versterkingsoperatie koppelkansen benut om bij het versterken ook nieuwe economische kansen en een leefbare en aantrekkelijke woon-, werk- en leefomgeving te creëren.

• – Om – aanvullend op de begroting – de Kamer periodiek te informeren over voortgang en ontwikkelingen in het beleid is een dashboard ontwikkeld. Dit dashboard is te vinden op de website van de NCG: www.nationaalcoordinatorgroningen.nl.

• – Op 1 juli 2020 is de Tijdelijke wet Groningen in werking getreden, waardoor de kosten van de schadeafhandeling vanaf de tweede helft van 2020 worden verhaald op de NAM. Met een aanvullende wijziging van de Tijdelijke wet Groningen moet er ook een wettelijke grondslag komen voor een heffing op de NAM ten aanzien van de versterkingskosten die noodzakelijk zijn omwille van de veiligheid.

Regisseren

De inzet van het Rijk is dat het Nationaal Programma Groningen (NPG) zo veel mogelijk een programma is «van Groningers voor Groningers» waarbij de regierol en de uitvoering in de regio zelf is belegd. Het Ministerie van BZK is vertegenwoordigd in de coördinatiegroep en ondersteunt de regio waar nodig.

Nationaal Programma Groningen

Versterken

Er is hard gewerkt om de feitelijke versterking uit de startblokken te laten komen. De realisatie op adresniveau in 2021 is als volgt:

Er moet nog veel gebeuren om de versterkingsoperatie verder op snelheid te laten komen. Het realiseren van veilige huizen betekent overigens niet automatisch dat bewoners daarmee ook het vertrouwen in de overheid terugkrijgen. Belangrijk is daarom ook het bieden van perspectief voor de inwoners van het aardbevingsgebied.

In de Bestuurlijke Afspraken (BA) met de regio uit november 2020 is overeengekomen dat € 1,52 miljard beschikbaar wordt gesteld voor flankerend beleid gericht op onder meer de versnelling van de versterkingsopgave en het bieden van keuzemogelijkheden. De uitwerking van de BA is samen met de regio in 2021 ter hand genomen. Met de BA is ook meer stabiliteit gekomen in regelgeving en randvoorwaarden zodat er focus op de operatie blijft. Over de versterkingsopgave is in het kader van de versnellingsafspraken afgesproken dat de typologie aanpak zo snel mogelijk wordt toegepast. Het Adviescollege Veiligheid Groningen (ACVG) heeft in mei 2021 akkoord gegeven op het gebruik van het eerste deel van de typologieën. Op basis van dit eerste deel kan ongeveer 60% van de adressen in de werkvoorraad van de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) typologisch worden beoordeeld. De eerste adressen zijn in het najaar van 2021 typologisch beoordeeld en de uitkomsten zijn met de eigenaren gedeeld. Momenteel werkt TNO in opdracht van het ministerie van EZK aan aanvullende typologieën. Deze zullen dan ook worden gevalideerd door het ACVG. De uitrol van de typologie aanpak betekent dat beoordelingen worden versneld, en dat de meest recente seismologische en bouwkundige inzichten worden toegepast. Dit betekent dat naar verwachting een groot deel van de nog te beoordelen adressen ‘op norm’ zal zijn.

Nationaal Programma Groningen

Voor het Nationaal Programma Groningen (NPG) is een bedrag van € 1,15 miljard euro toegezegd door het kabinet en de NAM aan de regio voor het bieden van perspectief na het beëindigen van de gaswinning. Het doel van het NPG is het bevorderen van de brede welvaart in Groningen. De thema’s binnen het NPG zijn economie, werken en leren, leefbaarheid, natuur en klimaat. De vijf gemeenten in het aardbevingsgebied maken met inwoners lokale programma’s. De provincie heeft diverse thematische programma’s waaruit projecten worden gefinancierd. Daarnaast is er het erfgoedprogramma en het zorgprogramma. Inmiddels zijn er al zo’n 40 projecten afgerond en bevinden zich bijna 100 projecten in de uitvoeringsfase, terwijl er ook de nodige projecten in de voorbereidingsfase bevinden. In totaliteit is inmiddels € 417 miljoen gecommitteerd en uitgekeerd aan de regio. In 2021 is € 155 mln. van het NPG budget uitgekeerd aan de regio.

Toukomst is ook onderdeel van het NPG en is een programma ter waarde van € 100 mln. Het bijzondere van Toukomst is dat de burgers van Groningen zelf hebben bepaald welke projecten met dit geld worden gefinancierd. Het bieden van perspectief en organiseren van inspraak zijn belangrijk om de brede welvaart van bewoners te verbeteren. Het budget wordt verdeeld aan de hand van drie programmalijnen: Ons Verhoal, Mien Laand en Mit Mekoar. De eerste projecten onder het Toukomst programma zijn inmiddels in uitvoering. In 2021 is circa € 18 mln. besteed aan Toukomst.

Perspectief

Bij de bestuurlijke afspraken van november 2020 over de versterkingsoperatie is ook besloten dat Rijk en Regio samenwerken aan een toekomstagenda voor de hele provincie Groningen. Inzet van de toekomstagenda is de economische en duurzame ontwikkeling van de regio op thema’s zoals woningbouw, leefbaarheid, energietransitie, regionale economie en verduurzaming van de landbouw. De Toekomstagenda is in februari 2021 vastgesteld en zal regelmatig worden geactualiseerd.

Samenwerken met maatschappelijke organisaties.

Het maatschappelijk beraad bestaat uit vertegenwoordigers van het Groninger Gasberaad (GB), de Groninger Bodem Beweging (GBB), Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG), NCG, de provincie Groningen, de aardbevingsgemeenten, woningcorporaties, het ondersteunend bureau gaswinning (OBG), het ministerie van EZK en het ministerie van BZK. Het doel van het beraad is informeren en consulteren over de totstandkoming van het beleid en regelingen. In september 2021 is een kamerbreed ondersteunde motie van het lid Grinwis aangenomen die het kabinet oproept om het Maatschappelijk Beraad een vaste, adviserende rol te geven in het proces rondom de versterkingsopgave (Kamerstukken II 2021/22, 33529, nr. 886). In december 2021 zijn nieuwe afspraken gemaakt over meer strategische samenwerking in het maatschappelijk beraad. Wij houden samen met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat structureel bilateraal contact met maatschappelijke organisaties, bijvoorbeeld voor advisering en consultatie over wet- en regelgeving.

Uitgaven

10. Groningen versterken en perspectief

Subsidies (regelingen)

Energiebesparing woningen bouwkundig versterkingsprogramma

De subsidieregeling energiebesparing woningen bouwkundig versterkingsprogramma is met de komst van de bestuurlijke afspraken overgegaan in de nieuwe de subsidieregeling ‘verduurzaming, onderhoud en verbetering gebouwen aardbevingsgebied Groningen’, die een onderdeel is geworden van een grotere subsidieregeling. Bij de tweede suppletoire begroting is dit budget met € 7,4 mln. naar beneden bijgesteld omdat die niet meer tot besteding is gekomen.

Woonbedrijf

Het woonbedrijf, Stichting Woonbedrijf Aardbevingsgebied Groningen (SWAG), ziet toe op de uitvoering van het koopinstrument waarmee woningen worden gekocht van bewoners die het aardbevingsgebied willen verlaten. Bij de eerste suppletoire begroting zijn de niet bestede middelen van 2020 van € 7,2 mln. toegevoegd aan het budget van 2021. Bij de Ontwerpbegroting is € 4,9 mln. van dit budget verschoven naar 2022. In 2021 is het overige budget van ruim € 3 mln. aan subsidie toegekend aan het woonbedrijf voor de uitvoering van het koopinstrument.

Diverse subsidies

In 2021 zijn voor twee jaar subsidies toegekend aan het Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk en Gronings Perspectief. Deze twee organisaties verzamelen en ontwikkelen kennis over de maatschappelijke effecten van de aardbevingen in Groningen. Verder zijn twee subsidies verstrekt aan woningcorporaties die extra bedrijfsvoeringskosten maken als gevolg van de aardbevingsproblematiek. Daarnaast zijn nog enkele subsidies uitbetaald die voortvloeien uit toezeggingen vanuit 2020 en die hun grondslag hebben vanuit het meerjarenprogramma 2016-2020 NCG (o.a. het opleidingsinstituut Epi – Kenniscentrum).

Bestuursakkoord

Bij de eerste suppletoire begroting is van de aanvullende post bij het ministerie van Financiën circa € 235 mln. ontvangen voor de bestuurlijke afspraken. In 2021 is € 185,6 mln. subsidie verstrekt aan Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) die namens ons de subsidieregeling ‘verduurzaming, onderhoud en verbetering gebouwen aardbevingsgebied Groningen’ uitkeert aan de gebouweigenaren in het aardbevingsgebied in de provincie Groningen. Daarnaast zijn de eerste subsidie middelen uitgekeerd aan twaalf woningcorporaties van € 56 mln. Een deel van de middelen zijn bestemd voor de huurders. De resterende middelen zijn voor de coöperaties ten behoeve van de verduurzaming, verbetering en onderhoud van de woningen. Ook is er ruim € 0,5 mln. uitgegeven in het kader van de knelpuntenpot (subsidies). Er resteert nog circa € 4,5 mln. welke onderdeel is van de bestuurlijke afspraken.

Versterkingsoperatie

Bij de eerste suppletoire begroting is een raming gemaakt die direct gerelateerd is aan de versterkingsopgave in Groningen. Hiervoor is € 62,8 mln. aan subsidie uitgekeerd aan eigenaren die de versterkingsoperatie in eigen beheer uitvoeren. Dit zijn middelen die zijn uitgekeerd in het kader van de Subsidieregeling Versterken Gebouwen Groningen. De bedragen zijn gestort in depots en worden op basis van facturen uitbetaald. Deze uitgaven zullen in rekening gebracht worden bij de NAM. Op dit budget resteert nog een budget van € 9,5 mln. Er zijn minder voorschotten verstrekt dan aanvankelijk in de prognose werd aangenomen.

Opdrachten

Werk- en onderzoeksbudget

In 2021 zijn middelen gealloceerd naar andere instrumenten zoals subsidies en bijdragen. Het resterend budget is besteed aan diverse opdrachten, met name in de activiteitengebieden Leefbaarheid (Gronings Perspectief 2018-2020 en Kennisplatform Leefbaarheid 2018-2020 ), Bouw (Kennisplatform Bouw en versterken 2018-2020) en Zorg (Groninger Zorg Akkoord).

Versterkingsoperatie

Bij de eerste suppletoire begroting is een raming gemaakt die direct gerelateerd zijn aan de versterkingsopgave in Groningen. In 2021 heeft de NCG € 289,9 mln. uitgegeven aan opdrachten voor de versterkingsoperatie. Dit zijn middelen die zijn uitgekeerd aan marktpartijen voor het opnemen, beoordelen en versterken van woningen, zodat de woningen in het aardbevingsgebied voldoen aan de veiligheidsnormen en voor ondersteunende werkzaamheden zoals tijdelijke huisvesting. Deze uitgaven zullen exclusief btw in rekening gebracht worden bij de NAM. In 2021 resteert in totaal nog € 25 mln. Dit heeft o.a. te maken met het feit dat opname en beoordelen complexe processen zijn en komende jaren nog doorlopen.

Bestuursakkoord

In 2021 is € 4,5 mln. uitgegeven om de knelpunten in de versterkingsoperatie op te lossen. Daarnaast is € 1,3 mln. uitgegeven om de vastgelopen dossiers op te lossen. In totaal resteert er nog circa € 0,4 mln. voor de knelpuntenpot (opdrachten) en circa € 1,2 mln. voor de vastgelopen dossiers. Deze middelen zijn onderdeel van de bestuurlijke afspraken.

Bijdrage aan medeoverheden

Nationaal Programma Groningen

In 2021 is een vierde en vijfde tranche van het Nationaal Programma Groningen overgemaakt naar de Provincie en Gemeenten. De aangedragen projecten zijn getoetst en goedgekeurd door het NPG-bestuur. Deze projecten dragen bij aan een toekomstbestendig en leefbaar Groningen. In 2021 is in totaal € 155 mln. aan projecten uitgekeerd. Op de oorspronkelijk begroting staat € 75 mln. en deze is aangevuld met € 80 mln. vanuit de Aanvullende Post van het ministerie van Financiën.

Compensatie gemeenten en provincie

Bij de eerste suppletoire begroting zijn van de aanvullende post bij het ministerie van Financiën middelen ontvangen voor o.a. de batch 1588 en de jaarlijkse compensatie voor provincie en gemeenten van circa € 65 mln. In 2021 zijn een viertal specifieke uitkeringen gedaan. Voor batch 1588 is de tweede tranche van € 91,1 mln. uitgekeerd. Er is een bijdrage gedaan aan de regio van de € 19,3 mln. voor de aardbeving gerelateerde kosten en extra werkzaamheden. Verder is een bijdrage aan de maatschappelijke organisaties van € 1,8 mln. en de Onafhankelijke raadsman van € 0,5 mln. toegekend, zodat bewoners een beroep kunnen doen op deze organisaties.

Diverse bijdragen

In 2021 is in het kader van het Erfgoedprogramma in totaal € 1,6 mln. aan de provincie Groningen beschikbaar gesteld voor de uitvoering van het Erfgoedloket en financiering van subsidieregelingen voor onderhoud aan monumentale panden.

Bestuursakkoord

Bij de eerste suppletoire begroting zijn van de aanvullende post bij het ministerie van Financiën middelen ontvangen voor de bestuurlijke afspraken inzake het gebiedsfonds, clustering en het integrale programma voor sociaal-emotionele ondersteuning, namelijk € 123,8 mln. In 2021 zijn hiervoor een drietal specifieke uitkeringen gedaan. Dit betreft een uitkering van € 68,8 mln. aan de regio om de moeilijke uitlegbare verschillen te overbruggen. Verder is € € 53 mln. uitgekeerd aan de regio voor het gebiedsfonds om o.a. te investeren in de publieke ruimte. Daarnaast is € 2 mln. beschikbaar gesteld voor de sociaal-emotionele ondersteuning.

(Schade)vergoeding

Versterkingsoperatie

In 2021 zijn er schadevergoedingen uitgekeerd voor een bedrag van € 1,1 mln. De schadevergoedingen zijn uitgekeerd in het kader van de Tijdelijke Beleidsregel Schade als gevolg van versterking. In 2021 is nog niet veel gebruikt gemaakt van de Tijdelijke Beleidsregel Schade en resteert er nog circa € 8,8 mln. van het budget.

Ontvangsten

De ontvangsten betreffen met name de bijdragen van € 75 mln. van de NAM voor het NPG en de versterkingskosten. De te verwachten ontvangsten voor de versterkingskosten over het tweede kwartaal van 2021 zijn niet gerealiseerd. Daarnaast zijn er minder ontvangsten gerealiseerd dan begroot voor zowel € 151,1 mln. aan programmakosten als € 35,7 mln. aan uitvoeringskosten (deze worden verantwoord op "artikel 11, Centraal apparaat"). Dit wordt ook veroorzaakt doordat de NAM slechts 60% van de facturen (Q3 2020, Q4 2020 en Q1 2021) heeft voldaan en de rest heeft betwist.