Een duurzaam en efficiënt beheer en gebruik van bodem en ondergrond. Het doel is de vraagstukken op het gebied van bodemkwaliteit, drinkwatervoorziening, grondwater, bodemdaling, duurzaam bodembeheer in de landbouw, kabels en leidingen en bodemenergie in relatie met de maatschappelijke opgaven als energietransitie en klimaatadaptatie aan te pakken. Daarnaast is het beleid gericht op het tot stand brengen van een betrouwbare en betaalbare drink- en afvalwatervoorziening in Caribisch Nederland.
Het Rijk is enerzijds verantwoordelijk voor het systeem van wet- en regelgeving omtrent beheer en gebruik van bodem, ondergrond en water en stimuleert anderzijds de investeringen en de bescherming daarvan. Daardoor heeft de Minister van IenW een stimulerende en een regisserende rol.
Stimuleren
Voor het onderdeel Bodem en Ondergrond is de algemene doelstelling om te komen tot een duurzaam en efficiënt beheer en gebruik van bodem en ondergrond. De (Rijks)structuurvisie Ondergrond vormt een belangrijke basis voor het ordenen van activiteiten met betrekking tot bodem en ondergrond. Het Rijk bevordert de investeringen in de kwaliteit van bodem en ondergrond door middel van:
• Het bevorderen van de duurzame kwaliteit van het doelmatig gebruik van het bodem- en watersysteem.
• Bestuurlijke afspraken voor 2021 over de bodemsaneringsopgave.
• Het efficiënt beschermen van drinkwaterbronnen door het landelijk faciliteren/stimuleren van de totstandkoming van gebiedsdossiers.
• Het aanpassen van de Wet VROM BES en de Wet Fin BES met als doel het mogelijk maken van het invoeren van een afvalwaterheffing en de verkoop van gezuiverd afvalwater voor irrigatie en zo de exploitatiekosten van het afvalwaterbeheer in het kader van de afvalwatervoorziening op Bonaire (Caribisch Nederland) te dekken.
Regisseren
De Minister van IenW heeft bij het onderwerp Bodem en Ondergrond een systeemverantwoordelijkheid voor het goed laten verlopen van processen op het gebied van duurzaam en efficiënt beheer en gebruik van bodem en ondergrond. De Minister van IenW is vanuit deze rolopvatting verantwoordelijk voor:
– Het ondersteunen van de decentrale overheden bij het uitvoeren van de bodemtaken onder de Omgevingswet.
– Het proces waarbij de decentrale overheden in staat worden gesteld om uiterlijk in 2030 de bodemverontreiniging-problematiek te beheersen.
– De verdere ontwikkeling van regelgeving en kennis van de bodem en ondergrond. Deze ontwikkeling ondersteunt het beleid in relatie tot maatschappelijke opgaven en faciliteert de toepassing daarvan door de andere overheden. Dit geldt ook voor nieuwe bodembedreigende stoffen, zoals PFAS.
– De verkenning en uitwerking van een betere aansluiting van de stoffenregelgeving bodem met de andere milieudomeinen water en lucht.
– Het programma Bodem en Ondergrond. In de NOVI is het programma Bodem en Ondergrond aangekondigd. In 2021 is gestart met een verkenning om na te gaan welke beleidsopgaven moeten worden opgepakt. Uitwerking (kwartiermaken) van het programma vindt plaats in 2022.
– Het toezicht op en de handhaving van (een deel van) de wet- en regelgeving door de ILT op dit beleidsterrein (zie beleidsartikel 24 Handhaving en Toezicht).
– Het beleid (beleidsnota drinkwater), de regelgeving (drinkwaterwet) en het uitoefenen van toezicht/handhaving (via de ILT) op de levering van deugdelijk drinkwater.
– De zorg – samen met andere bestuursorganen – voor de duurzame veiligstelling van de openbare drinkwatervoorziening (zorgplicht).
– De drinkwatervoorziening in Caribisch Nederland, middels het wijzigen van de Wet elektriciteit en drinkwater BES (reparatie capaciteitstarief) om zo de toegankelijkheid en de betaalbaarheid van drinkwater in Caribisch Nederland te garanderen. Door het insulaire karakter, de geringe bevolkingsomvang en het ontbreken van grote zoetwatervoorraden zal de drinkwatervoorziening in Caribisch Nederland nooit kostendekkend zijn. Het Ministerie van IenW stelt daarom een subsidie op de transportkosten voor drinkwater beschikbaar.
In 2021 is gewerkt aan afspraken voor de periode tot 2030. Naar verwachting verschuift in deze periode de focus naar de afronding van de aanpak bodemverontreiniging en de aanpak van nieuwe bodem bedreigende stoffen. De budgetten voor de afspraken over Bodem en Ondergrond zijn in 2021 verdeeld via Specifieke Uitkeringen en het Provincie- en Gemeentefonds. Naar verwachting zullen dat ook in de periode tot 2030 de routes van financiering zijn. Gedurende de looptijd van de afsprakenperiode wordt gerapporteerd over de bereikte resultaten. Rijkswaterstaat publiceert hierover op de website van Rijkswaterstaat Bodemplus.
Caribisch Nederland
Doel van het beleid op Caribisch Nederland ten aanzien van drinkwater ligt bij de toegankelijkheid van betrouwbaar drinkwater voor eenieder. Gelet op de grote sociaaleconomische effecten in verband met COVID-19, zijn er, in aanvulling op de structurele subsidies, extra subsidies afgegeven die de drinkwatertarieven voor de gebruikers tijdelijk verlagen (Kamerstukken II, 2020/2021, 35420, nr. 25). De subsidies zijn in 2021 verstrekt op basis van een wettelijke gepubliceerde grondslag, te weten Tijdelijke subsidieregeling drinkwater BES en rioolwaterzuiveringsinstallatie Bonaire. De subsidie is ter beschikking gesteld op basis van gestelde subsidievoorwaarden die overeengekomen in de subsidiebeschikking. Het doel, bijdrage aan de betrouwbaarheid en betaalbaarheid, is gerealiseerd.
Bodem en Ondergrond
Het doel van het beleidsartikel Bodem en Ondergrond is een duurzaam en efficiënt beheer en gebruik van bodem en ondergrond. Verschillende overheen hebben op het gebied van nazorg, diffuse verontreinigingen, gebiedsgericht grondwaterbeheer, waterbodems en nieuwe verontreinigingen nog een opgave. In 2021 zijn er bestuurlijke afspraken gemaakt met provincies en gemeente over de bodemsaneringsopgave in 2021. Door middel van een Specifieke Uitkering zijn er vervolgens verschillende bodemsaneringen, onderzoeken en monitoring gefinancierd. Er is gewerkt aan de totstandkoming van nieuwe bestuurlijke afspraken voor de periode vanaf 2022 en verder. Aan het eind van 2021 was nog niet op alle onderdelen van de financieringsstructuur overeenstemming bereikt, waardoor het afsprakenpakket niet bekrachtigd konden worden.
Het uitvoeringsplan van de Taskforce programma versterking bodemstelsel is eind december 2021 opgeleverd. Er is veel politieke aandacht geweest voor verschillende grond- en bouwstoffen die op de (water)bodem worden toegepast. Hierover is op verschillende momenten aan de Tweede Kamer gerapporteerd. Denk hierbij aan bodemas met batterijen, thermisch gereinigde grond en menggranulaat met plastic en granuliet. Er is een bestuurlijke dialoog gevoerd over het diepe plassenbeleid.
In 2021 is gewerkt aan een actualisatie van het handelingskader PFAS. Dit is na een consultatieronde gedurende de zomer op 13 december gepubliceerd. De tussenliggende tijd is gebruikt om op basis van de binnengekomen reacties het handelingskader op onderdelen te verduidelijken. De wijzigingen ten opzichte van de vorige versie zijn beperkt. De belangrijkste aanpassing is dat het verschil in toepassen boven en onder grondwaterniveau nu vervallen is. De algemene methodiek voor niet-genormeerde stoffen in de bodem is in de steigers gezet. Er is een shortlist met stoffen opgesteld, waarmee in 2022 een monitoringspilot kan worden uitgevoerd. Er ligt een eerste aanzet voor een wegwijzer opkomende stoffen bodem, die begin 2022 voor advies met de koepels van medeoverheden gedeeld kan worden. Samen met medeoverheden wordt daarnaast in beeld gebracht waar zich PFAS-aandachtslocaties bevinden.
In januari 2021 is de beleidsdoorlichting Artikel 13 Bodem en Ondergrond gepubliceerd. De onderzoekers concluderen dat in de periode 2014 ‒ 2019 alle convenanten met medeoverheden en met het bedrijfsleven doeltreffend zijn geweest. De bij de convenanten geformuleerde kwantitatieve doelen zijn vrijwel volledig bereikt. Dit betekent dat vele spoedlocaties zijn aangepakt. Voor de meer kwalitatief geformuleerde doelen, zoals op het vlak van kennisontwikkeling en kennisdoorwerking, geldt dat deze deels zijn bereikt. Vooral de kennisdoorwerking naar decentrale overheden vergt volgens de onderzoekers nog aandacht.
Realisatie | Vastgestelde begroting | Verschil | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2021 | 2021 | ||
Verplichtingen | 160.868 | 30.388 | 25.560 | 35.953 | 73.935 | 132.326 | ‒ 58.391 | 1 |
Uitgaven | 136.527 | 22.459 | 34.025 | 35.188 | 79.900 | 142.656 | ‒ 62.756 | |
1 Ruimtelijk Instrumentarium | 10.786 | 8 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Opdrachten | 9.220 | 8 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Architectonisch Beleid | 2.285 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Overige opdrachten | 6.935 | 8 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Subsidies | 1.376 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Bijdragen aan medeoverheden | 190 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
2 Geo-informatie | 33.717 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Opdrachten | 5.329 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Subsidies | 1.967 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Basisregistraties | 1.967 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s | 26.421 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Kadaster | 26.421 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
3 Gebiedsontwikkeling | 9.473 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Opdrachten | 1.296 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Subsidies | 48 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Bijdragen aan agentschappen | 2.402 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Waarvan bijdrage aan agentschap RWS | 2.402 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Bijdragen aan medeoverheden | 5.727 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Projecten BIRK | 3.177 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Projecten Bestaand Rotterdams Gebied | 2.550 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
4 Ruimtegebruik bodem | 18.723 | 18.220 | 30.608 | 31.841 | 77.902 | 140.696 | ‒ 62.794 | |
Opdrachten | 5.727 | 6.000 | 10.804 | 10.703 | 7.754 | 13.710 | ‒ 5.956 | |
Bodem en STRONG | 1.617 | 1.688 | 6.360 | 5.329 | 4.645 | 11.100 | ‒ 6.455 | |
RWS Leefomgeving | 3.843 | 4.269 | 4.444 | 5.374 | 3.109 | 2.610 | 499 | |
Overige Opdrachten | 267 | 43 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Subsidies | 7.499 | 7.303 | 15.769 | 10.202 | 14.087 | 23.194 | ‒ 9.107 | 2 |
Bedrijvenregeling | 1.385 | 2.311 | 9.428 | 2.088 | 3.943 | 13.656 | ‒ 9.713 | |
Subsidies Caribisch Nederland | 4.114 | 4.992 | 6.341 | 8.114 | 10.144 | 9.538 | 606 | |
Programma Commissie MER | 2.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Bijdragen aan agentschappen | 5.497 | 3.569 | 3.795 | 3.736 | 3.825 | 3.736 | 89 | 3 |
Waarvan bijdrage aan agentschap RWS | 5.497 | 3.569 | 3.795 | 3.736 | 3.825 | 3.736 | 89 | |
Bijdragen aan medeoverheden | 0 | 1.348 | 240 | 7.200 | 52.176 | 100.056 | ‒ 47.880 | |
Meerjarenprogramma Bodem | 0 | 1.348 | 0 | 7.200 | 52.032 | 100.056 | ‒ 48.024 | |
Bijdragen aan Caribisch Nederland | 0 | 0 | 240 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Overige bijdrage aan medeoverheden | 0 | 0 | 0 | 0 | 144 | 0 | 144 | |
Bijdrage aan (inter)nationale ogranisaties | 0 | 0 | 0 | 0 | 60 | 0 | 60 | 4 |
5 Eenvoudig Beter | 63.828 | 4.231 | 3.417 | 3.347 | 1.998 | 1.960 | 38 | |
Opdrachten | 38.108 | 743 | 1.057 | 202 | 0 | 0 | 0 | |
Eenvoudig Beter | 38.108 | 2 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Omgevingswetgeving | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Overige Opdrachten | 0 | 741 | 1.057 | 202 | 0 | 0 | 0 | |
Subsidies | 9.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Stimuleringsregeling Impl Omgevingswet | 9.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Bijdragen aan agentschappen | 16.720 | 3.488 | 2.360 | 3.145 | 1.998 | 1.960 | 38 | |
Waarvan bijdrage aan agentschap RWS | 16.720 | 3.488 | 2.360 | 3.145 | 1.998 | 1.960 | 38 | |
Ontvangsten | 12.248 | 809 | 3.202 | 234 | 0 | 2000 | ‒ 2000 | |
5 |
Onderstaand wordt op het niveau van financieel instrument en de verplichtingen een toelichting gegeven op de verschillen (de mutaties) tussen de begroting en de realisatie. Zie voor de gehanteerde norm de toelichting ‘normering jaarverslag’ zoals opgenomen in de leeswijzer.
1. De lagere realisatie van de verplichtingen van € -58,4 miljoen hangt samen met de lagere realisatie op de uitgaven zoals toegelicht bij 2,3 en 4 (€ -62,8 miljoen). Daarnaast is er sprake van een hogere realisatie vanwege de aangegane meerjarenverplichting voor de sanering van het EMK Stormpolderdijkterrein te Krimpen aan den IJssel (€ 4,4 miljoen).
2. De lagere realisatie van € - 6 miljoen heeft met name betrekking op Bodem en Strong, dat veroorzaakt werd door een vertraging als gevolg van uitwerking, afstemming en besluitvorming met bestuurlijke partners over een voorkeursvariant voor de verdere uitvoering van de bodemsanering van het project Stormpolderdijk te Krimpen aan den IJssel voor € - 6,5 miljoen en het onderbrengen van taken bij Rijkswaterstaat voor Kennis en informatievoorziening, regelgeving en wettelijke taken voor € 0,5 miljoen in 2021.
3. De lagere realisatie van € - 9,1 miljoen op subsidies is met name toe te schrijven aan de Bedrijvenregeling door minder ontvangen aanvragen tot subsidievaststelling door provincies en gemeenten voor €-9,7 miljoen, alsmede door meer ontvangen aanvragen vanuit Caribisch Nederland voor de financiering van waterzuiveringsinstallatie op Bonaire en voor een efficiente en betrouwbare drinkwatervoorziening op Sint Eustatius voor € 0,6 miljoen.
4. De lagere realisatie van € - 47, 9 miljoen op bijdrage mede overheden heeft met name betrekking op het Meerjaren Programma Bodem. Het saldo wordt veroorzaakt door een afboeking van € 26,6 miljoen bij het Ministerie van IenW via een interdepartementale budgetoverboeking naar het Ministerie van BZK ten behoeve van uitkeringen via het Gemeente- en Provinciefonds voor lokale bodemsaneringen. De betaling is dus niet als realisatie maar als budgetafboeking uitgevoerd. Alsmede door vertraging bij de nieuwe op te stellen meerjarige bodemafspraken en de uitfinanciering hiervan in de toekomstige jaren voor € -21,2 miljoen.
5. De lagere ontvangst van € -2 miljoen betreft het niet realiseren van de geraamde verhaalopbrengsten van het door het Rijk voorgefinancierde bodemsaneringen die verhaalt worden op de vervuiler.
4 Ruimtegebruik bodem
1 Opdrachten
De opdrachtverlening heeft betrekking op uitbesteding van diverse beleidsinhoudelijke onderzoeksopdrachten en evaluaties aan derden op het gebied van: Bodem, Drinkwater en Waterketen, Caribisch Nederland, Commissie van deskundigen Drinkwaterbesluit, Structuurvisie Ondergrond (STRONG), Bodemenergie, Milieueffectrapportage, PFAS en NEN-regelgeving (drinkwater, bodem, zwemwater). Ook uitgaven voor de hersanering van het EMK-terrein in Krimpen aan de IJssel vallen onder dit budget.
2 Subsidies
Bedrijvenregeling
Op grond van de Wet bodembescherming en het Besluit financiële bepalingen bodemsanering, zijn subsidies ten behoeve van saneringsmaatregelen van bedrijven vastgelegd en uitgekeerd in 2021. Jaarlijks kunnen bedrijven via lokale overheden en Stichting Bodembeheer NL verzoeken tot subsidievaststelling indienen van uit te voeren saneringen. Daarnaast kan een beroep worden gedaan op cofinanciering. In de periode tot 2008 hebben circa 10.000 bedrijven zich hiervoor aangemeld. Bedrijven hebben tot 2024 de tijd om een onderbouwde aanvraag tot subsidieverlening in te dienen. Het verzoek tot subsidievaststelling dient vervolgens vóór 2030 ingediend te worden.
Caribisch Nederland
De subsidies voor Caribisch Nederland zijn bedoeld om bij te dragen aan de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de drinkwater- en afvalwatervoorzieningen in Caribisch Nederland. Een goede drinkwatervoorziening is van groot belang voor de volksgezondheid, het welzijn en de welvaart van Caribisch Nederland. Vanwege de geringe bevolkingsomvang, het ontbreken van grote zoetwatervoorraden en het insulaire karakter is de drinkwatervoorziening in Caribisch Nederland niet kostendekkend. De Minister van Infrastructuur en Waterstaat stelt daarom jaarlijks subsidie beschikbaar om een deel van de kosten te dekken zodat de tarieven voor de inwoners lager zijn dan de kostendekkende tarieven. Hiermee wordt de toegankelijkheid tot schoon en veilig drinkwater in Caribisch Nederland bereikt. De betreffende subsidies bedroegen in 2021 € 6,34 mln. Bovendien is in 2021 € 0,45 miljoen verleend aan het waterbedrijf op Bonaire voor investeringen in de drinkwaterproductiefabriek aldaar. En is eind 2021 € 1,35 miljoen verleend aan het drinkwaterbedrijf op Sint Eustatius voor het robuuster maken en uitbreiden van hun drinkwaternet, waardoor er in de toekomst meer inwoners een drinkwateraansluiting zullen hebben.
Als onderdeel van het Covid-noodpakket heeft het Kabinet besloten om drinkwater in heel 2021 extra te subsidiëren, voor een bedrag van €3,45 miljoen (Kamerstukken II, 2019-2020, 35 420, nr. 25 & 35420, nr. 105). Daarmee kon op Sint Eustatius en Bonaire het vaste tarief voor alle inwoners tijdelijk op 0 dollar worden gebracht. Op Saba wordt de subsidie gebruikt om de prijzen van gebotteld drinkwater tijdelijk te verlagen. De COVID-19 middelen kunnen hiervoor tot juli 2022 gebruikt worden, vanwege de vertraagde opening van de drinkwaterbottelfabriek.
Afvalwatervoorziening is van belang voor de bescherming van het (marien) milieu. Voor de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) op Bonaire is in 2021 € 2 miljoen aan subsidie verleend. De RWZI is een essentieel onderdeel van de afvalwaterzuivering op het eiland De subsidie is, naast de verkoop van irrigatiewater en een nog in te voeren afvalwaterheffing, nodig voor een sluitende exploitatie van de RWZI.
3 Bijdragen aan agentschappen
Dit betreft een opdracht aan het agentschap RWS. Concreet gaat het hierbij om het verrichten van uitvoerende wettelijke taken op grond van de Wet bodembescherming en ondersteuning van de beleidsontwikkeling op het gebied van bodem en ondergrond.
4 Bijdrage aan medeoverheden
Er zijn bestuurlijke afspraken voor 2021 gemaakt over de bodemsaneringsopgave. Deze afspraken vormen de basis voor het verstrekken van een bijdrage aan de andere overheden voor de financiering van de uitvoering van de afspraken, inclusief de aanpak van verontreinigingen. Het gaat hierbij om zowel de bestaande spoedopgave, historische verontreinigingen als nieuwere opgaven omtrent PFAS en diffuus lood die als buitenproportioneel zijn aangemerkt.
5 Eenvoudig Beter
Bijdragen aan agentschappen
Dit betreft een bijdrage aan Rijkswaterstaat voor de kosten die het agentschap maakt voor de transitie in het kader van de Omgevingswet.
Ontvangsten
Betreft de verhaalopbrengsten van door het Rijk voorgefinancierde bodemsaneringen die verhaald zijn op de vervuiler. In 2021 zijn dergelijke ontvangsten er niet geweest.