Inleiding

Voor het ministerie van Financiën was het jaar 2023 een bijzonder jaar, op zowel nationaal als internationaal vlak. Met de val van het kabinet, de demissionaire periode en de oorlog in Oekraïne hadden we genoeg werk te verrichten voor een financieel gezond Nederland. Zo kwam er in 2023 een nieuw omvangrijk pakket aan maatregelen tot stand waarmee de regering onder andere vanaf 2024 € 2 miljard per jaar extra uitgeeft aan armoedebestrijding. Hierdoor stijgt het aantal mensen in armoede niet en daalt het aantal kinderen dat in armoede opgroeit. Door dit koopkrachtpakket van dekking te voorzien, wordt voorkomen dat toekomstige generaties de rekening hiervoor betalen.

Het kabinet is ook in 2023 ondersteuning blijven bieden aan de meest kwetsbare huishoudens om de bestaanszekerheid te bevorderen. Door het prijsplafond werden mensen beschermd tegen de hoge energieprijzen. Het koopkrachtpakket dat in 2022 is ingezet is in 2023 grotendeels voortgezet en uitgebreid met verdere maatregelen. Zo is de regeling voor de lagere brandstofaccijns verlengd, zijn de lasten op arbeid verlaagd en is het minimumloon met ruim 10% verhoogd. We hebben gezien dat het prijsplafond en de koopkrachtmaatregelen effect hadden. Nog steeds voelen velen de hoge prijzen, maar het is gelukt om veel mensen uit de betalingsproblemen te houden en de armoede niet te laten oplopen.

De uitvoeringsorganisaties Belastingdienst, Toeslagen en Douane werkten onder andere aan de hersteloperatie toeslagen en de verbetering van de dienstverlening en de bedrijfsvoering. De afgelopen jaren is de aandacht voor dienstverlening door de overheid en de menselijke maat toegenomen. De kinderopvangtoeslagaffaire heeft gedupeerde ouders en hun kinderen groot onrecht aangedaan. Iedere dag dat ouders eerder het traject kunnen afronden, is belangrijk om hun leven weer op te kunnen pakken. In 2023 is voortgang geboekt, maar we zijn er nog niet. Daarom wordt continu gekeken naar manieren om te verbeteren en te versnellen. De Douane heeft, als onderdeel van haar reguliere taken, ook in 2023 een belangrijke bijdrage geleverd in de aanpak van ondermijnende criminaliteit. Op alle acties die zijn ingezet wordt in thema 2 verder ingegaan.

Ons werk in Europa en daarbuiten gaat ook door. Zo is er een voorlopig akkoord bereikt over de herziening van de Europese begrotingsregels. Vanwege de oorlog in Oekraïne hebben we in Europees verband sanctiepakketten opgesteld gericht tegen Rusland die wij implementeren, uitvoeren en handhaven. Daarnaast hebben we als onderdeel van het derde steunpakket 2023 voor Oekraïne1 € 60 miljoen vrijgemaakt voor ondersteuning van Nederlandse bedrijven die via export of investeringen een bijdrage willen leveren aan de wederopbouw van het land.

In dit beleidsverslag blikken we terug op de resultaten van de beleidsprioriteiten uit de beleidsagenda van de begroting 2023. Al deze resultaten zouden niet gehaald zijn zonder de inzet, flexibiliteit, de creativiteit en het vakmanschap van het eigen personeel. Hierbij houden we altijd de mensen en bedrijven waarvoor we het doen op ons netvlies.

Thema 1. Gezonde en duurzame economie in een internationale omgeving

a) Gezonde overheidsfinanciën en verantwoord begrotingsbeleid

Impact externe ontwikkelingen en budgettair beleid

Het kabinet heeft als inzet gezonde en beheersbare overheidsfinanciën en een verantwoord begrotingsbeleid. Het koopkrachtpakket dat in 2022 is ingezet, is in 2023 grotendeels voortgezet en uitgebreid met verdere maatregelen. Dit koopkrachtpakket is van dekking voorzien, zodat toekomstige generaties de rekening hiervoor niet betalen. Ook zijn tegenvallers op asiel en rente-uitgaven met maatregelen gedekt. Na publicatie van de Miljoenennota 2024 heeft de Tweede Kamer een aantal moties en amendementen aangenomen. Enkele hiervan hebben gevolgen voor de overheidsfinanciën. Volgens de recentste inschatting komt het EMU-saldo voor 2023 uit op ‒ 0,3 procent bbp (-3,5 miljard euro). De EMU-schuld wordt geraamd op 46,5 procent bbp (480,7 miljard euro). Er is een versneld advies vanuit de Studiegroep Begrotingsruimte gekomen waarin zij adviseren € 17 miljard op de rijksbegroting te bezuinigen om op termijn gezond te blijven.

Daarnaast is het van belang dat de rechtmatigheid van de overheidsuitgaven en verplichtingen op een hoger niveau komen. In 2023 is de Taskforce Verbetering Financieel beheer verdergegaan met een vernieuwd actieplan dat in september aan de Tweede Kamer is gestuurd.2 Daarin is extra aandacht voor het inkoopbeheer bij het Rijk en wordt waar mogelijk het ministerie van VWS ondersteund.

Europese ontwikkelingen

Stabiliteits- en Groeipact (SGP)

De Europese Commissie publiceerde op 26 april 2023 wetgevende voorstellen voor de aanpassing van het Stabiliteits- en Groeipact (SGP).3 De kabinetsinzet staat in het BNC-fiche van 2 juni 2023,4 waarbij is gekeken naar 1) houdbare overheidsfinanciën, 2) opwaartse economische convergentie en 3) naleving en handhaving. De Raad van de Europese Unie (de Raad) heeft op 20 december 2023 een voorlopig politiek akkoord bereikt en de Kamer is over de uitkomsten en kabinetsappreciatie geïnformeerd.5 In de ogen van het kabinet heeft het Raadsakkoord de juiste balans gevonden tussen nationaal eigenaarschap en flexibiliteit aan de ene kant en voldoende ambitie ten aanzien van de afbouw van hoge schulden en tekorten en versterking van handhaving aan de andere kant. Na de onderhandelingen van de Raad met het Europees Parlement kan het wetgevend proces worden afgerond, waarna 2024 in het teken zal staan van de implementatie van het nieuwe SGP.

Herstel- en veerkrachtfaciliteit en REPowerEU

Nederland heeft het aangepaste Herstel- en Veerkrachtplan (HVP) en het bijbehorende REPowerEU-hoofdstuk, ingediend.6 Dit is officieel goedgekeurd door de Raad op 17 oktober 2023.

Nieuwe Eigen Middelen

De Europese Commissie heeft op 20 juni 2023 het wetgevingspakket nieuwe eigen middelen voor de Europese begroting gepubliceerd. Er worden vier nieuwe eigen middelen ter financiering van de Europese begroting geïntroduceerd.7 Voor wijziging van het Eigenmiddelenbesluit is een unaniem besluit van de Raad nodig en parlementaire goedkeuring vereist middels een wetstraject.

Oekraïne

De inzet van Nederland blijft onverminderd gericht op het zoveel mogelijk steunen van Oekraïne en het vergroten van de druk op Rusland om de oorlog te beëindigen. Wij dragen op verschillende manieren bij aan de Europese sanctiepakketten tegen Rusland. Handhaving van sancties heeft in 2023 veel capaciteit van de Douane gevraagd op bijvoorbeeld aangiftebehandeling, fysieke controles, administratieve controles en opsporingsonderzoeken in samenwerking met het OM en de FIOD. Door het 12e sanctiepakket Rusland en Belarus kunnen we sanctie-omzeiling beter tegengaan.

In 2023 is besloten om vanaf 2024 Nederlandse bedrijven te ondersteunen, die via export of investeringen, een bijdrage willen leveren aan de wederopbouw van Oekraïne.8 Aangezien de kans op schade bij deze export onevenredig groot is, is hiervoor € 60 miljoen vrijgemaakt. In september 2022 is in EU-verband een steunpakket van € 5 miljard aangegaan bovenop de € 1 miljard die reeds was verstrekt. Hiervoor is Nederland in 2023 een bilaterale garantie is aangegaan van € 215 miljoen. Daarnaast is in EU-verband in 2023 € 18 miljard aan leningen voor macro-financiële bijstand aan Oekraïne gegeven. Deze leningen worden gefinancierd uit de headroom. Dit is de budgettaire ruimte tussen het uitgavenplafond zoals vastgelegd in het Meerjarig Financieel Kader en het Eigenmiddelenplafond zoals vastgelegd in het Eigenmiddelenbesluit. Nederland draagt hieraan bij met een headroomgarantie van € 1,1 miljard.

b) Integere en stabiele economie

Vestigings- en ondernemingsklimaat

Het kabinet zet in op een gunstig vestigings- en ondernemingsklimaat. Hiervoor spelen verschillende uitdagingen, zoals krapte op de arbeidsmarkt en netcongestie. Op het gebied van fiscaliteit streeft het kabinet naar stabiel en voorspelbaar beleid. Tegelijkertijd heeft het kabinet stappen gezet om winst en vermogen evenwichtiger te belasten. Uit OESO-cijfers blijkt dat de effectieve belastingdruk voor bedrijven in Nederland stabiel is ten opzichte van andere Europese landen en gemiddeld ten opzichte van concurrerende landen.9

Daarnaast zet het kabinet de strijd tegen belastingontwijking onverminderd door. Om te voldoen aan het internationaal akkoord en de EU-richtlijn over een wereldwijde minimumbelasting (Pijler 2) heeft Nederland in 2023 de Wet minimumbelasting 2024 ingevoerd. Deze wet zorgt ervoor dat multinationals en binnenlandse groepen met een omzet van tenminste € 750 miljoen over hun winst worden belast tegen een tarief van tenminste 15%.

De milieu-investeringsaftrek, de willekeurige afschrijving milieu-investeringen en de energie-investeringsaftrek (EIA) zijn drie fiscale regelingen die onlangs positief geëvalueerd zijn. Het aftrekpercentage van de EIA is verlaagd waardoor meer ondernemers gebruik kunnen blijven maken van de EIA. Voor de afdrachtvermindering speur- en ontwikkelingswerk is extra budget vrijgemaakt. Deze afdrachtvermindering maakt het voor bedrijven mogelijk om de verschuldigde loonheffing te verminderen.

Voorts vindt het kabinet lagere administratieve en inspectielasten belangrijk voor het bedrijfsleven, in het bijzonder voor het MKB en bewezen betrouwbare bedrijven. Daarom zet het kabinet zich bij de onderhandelingen over het voorstel voor de Verordening nieuw Douanewetboek van de Unie in voor het faciliteren van internationale handel door die bedrijven.

Financiële sector die dienstbaar, toegankelijk, weerbaar en toekomstgericht is

Bij vaststelling van de maximale hypotheek wordt meer rekening gehouden met het energieverbruik van woningen. Een hogere hypotheek is mogelijk bij een laag energieverbruik of energiebesparende maatregelen. Ook worden studieschulden anders meegewogen, namelijk met de actuele stand van de schuld in plaats van de beginschuld.

De stabiliteit van banken is versterkt door het akkoord over aanpassing van het kapitaaleisenraamwerk. Hiermee zijn de finale Bazel 3-standaarden geborgd. Daarnaast is de uitwerking van het tweede kapitaalmarktunie actieplan in de eindfase beland. Dit is het plan uit 2020 dat zorgt dat bedrijven makkelijker kunnen investeren en beleggen in verschillende EU-landen. Over verschillende wetgevende voorstellen zijn akkoorden bereikt met de EU en de implementatie kan starten. Ook de onderhandelingen over de Solvency ll-richtlijn bevinden zich in de afrondende fase, waarbij Nederland onder andere inzet op het aanscherpen van de vereisten voor verzekeraars om klimaatrisico’s te beheersen.

In 2023 is het onderzoek naar de FinTech-sector in Nederland opgeleverd. Hierop is beleid gemaakt dat in het teken staat van drie speerpunten: 1) verbinden met de omgeving, 2) Nederland als FinTech-land beter op de kaart zetten en 3) een toekomstgericht regelgevend kader. Ook is in 2023 wetgeving aangekondigd om contant geld bereikbaar, beschikbaar en betaalbaar te houden. Het is belangrijk dat mensen contant kunnen blijven betalen, ook als digitale betaalmiddelen steeds meer gebruikt worden. Daarom heeft de Europese Commissie een voorstel voor een acceptatieplicht gedaan. Tenslotte is het UBO-register alleen nog maar toegankelijk voor specifieke partijen. Dit vanwege een uitspraak van het Europese Hof van Justitie.10

c) Vergroening en verduurzaming van de economie

Klimaat en fiscale vergroening

In het voorjaar van 2023 zijn afspraken gemaakt over aanvullende klimaatmaatregelen om de 2030-doelstelling van ten minste 55% CO2-reductie ten opzichte van 1990 te realiseren. Ook zijn impactanalyses naar het effect van afbouw van (fiscale) fossiele regelingen uitgevoerd. 

Een aantal aangekondigde maatregelen, zoals de introductie van een stelsel van Betalen naar Gebruik, is controversieel verklaard. Een aantal vergroeningsmaatregelen waar al politieke overeenstemming over bestond is opgenomen in het pakket Belastingplan 2024. Het gaat om het gefaseerd afschaffen van het verlaagd energiebelastingtarief glastuinbouw en het beperken van de inputvrijstelling in de energiebelasting voor aardgas. De afbouw van het verlaagd Energiebelasting-tarief glastuinbouw gebeurt over een langere periode dan aanvankelijk was voorzien en is opgenomen in het Herstel- en Veerkrachtplan.

De vergroening van de ekv-portefeuille en groene obligaties

Omdat we de ekv-portefeuille willen vergroenen, is het vanaf 1 januari 2023 bijna niet meer mogelijk om nieuwe ekv-aanvragen voor projecten in de internationale fossiele energiesector in te dienen. De doelstelling voor 2023 was het verhogen van het aantal groene ekv-polissen met 15% ten opzichte van 2022. Deze doelstelling is in 2023 behaald. In 2023 zijn er 58 groene polissen afgesloten. Dit is een stijging ten opzichte van 2022 waarin 48 groene transacties waren verzekerd.

In oktober 2023 is een nieuwe groene obligatie (Dutch State Loan) uitgegeven. De opgehaalde middelen worden toegerekend aan klimaatgerelateerde uitgaven en investeringen van het Rijk op het terrein van hernieuwbare energie, duurzaam vervoer, klimaatadaptatie en duurzaam watermanagement. Ook is het Green Bond Framework geactualiseerd met het oog op de nieuwe groene obligatie, met speciale aandacht voor waterinvesteringen zoals het Deltafonds. De nieuwe groene obligatie is wereldwijd de eerste staatslening met wateruitgaven die vrijwel volledig voldoet aan de eisen die de EU-taxonomie stelt aan duurzame uitgaven.

Toezicht Douane op vergroening

Per 1 oktober 2023 is het Carbon Border Adjustment Mechanism van kracht geworden. Hierbij wordt de in- en uitvoer van producten die relatief veel CO2-uitstoot veroorzaken, gereguleerd. Er zal een invoerheffing komen op emissies van producten die in de EU ingevoerd worden. De Douane informeert de importeurs over de geldende rapportageverplichting. Ook deelt de Douane aangiftegegevens met de Europese Commissie.

Per 30 juni 2023 is de ontbossingsverordening van kracht geworden. Deze verordening verplicht bedrijven bij in- en uitvoer vanaf 2025 een zorgvuldigheidsverklaring te overleggen bij specifieke producten die gelinkt worden aan ontbossing.

De rol van de staatsdeelnemingen in de energietransitie

In 2023 is door staatsdeelnemingen verder gewerkt aan de energietransitie. Gasunie is begonnen met de aanleg van een landelijk waterstofnet, TenneT is doorgegaan met het uitvoeren van haar ambitieuze investeringsagenda en het Porthos-project van Havenbedrijf Rotterdam en Gasunie is goedgekeurd. De Staat heeft tevens een kapitaalstorting van € 500 miljoen gedaan in Stedin, zodat Stedin voldoende kan blijven investeren in het regionale elektriciteitsnet. Hiermee is Stedin een staatsdeelneming geworden.

Klimaatbijdragen (internationale) financiële instellingen

Nederland heeft internationale financiële instellingen gevraagd in te zetten op klimaatbijdragen. De Europese Investeringsbank (EIB) heeft aangekondigd haar activiteiten in het kader van REPowerEU met 50% te verhogen, van € 30 miljard naar € 45 miljard. De doelstelling van de Wereldbank om 35 procent van de Wereldbankinvesteringen klimaatgerelateerd te laten zijn in 2025, is in 2023 al behaald.

Daarnaast is Nederland in 2023 co-voorzitter van de Coalition of Finance Ministers for Climate Action geworden. Nederland heeft zich vanuit deze rol ingezet voor klimaatactie.

Bijdrage van de financiële sector aan de duurzame transitie

In 2023 hebben we bij de evaluatie van het Klimaatcommitment aangegeven dat er meer aandacht moet komen voor het financieren van de energietransitie. Om de energietransitie te versnellen is een verkenning gestart naar mogelijke klimaatwetgeving voor de financiële sector. Dat doen we samen met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

Daarnaast hebben we ons er in Europa hard voor gemaakt dat de financiële sector onderdeel van de reikwijdte is van de wetgeving voor internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen. Op 14 december 2023 is er een voorlopige triloogakkoord bereikt. Tot slot hebben we ons in Europa ervoor ingezet dat nieuwe duurzaamheidsbeoordelingsbureaus nog steeds de markt kunnen betreden door voor hen een lichter regelgevend kader te ontwikkelen. Het Raadscompromis is in lijn met de kabinetsinzet zoals opgenomen in het BNC-fiche. Zo heeft Nederland ingezet op de introductie van een lichter regime voor kleine ESG-ratingbureaus. Dit is overgenomen in het Raadscompromis.

Thema 2. (Fiscaal) beleid en de uitvoering

a) Fiscaal beleid en uitvoering Belastingdienst

Fiscale beleidsprioriteiten

• – Op 7 juli 2023 stuurden we het ambtelijke rapport Aanpak fiscale regelingen aan de Tweede Kamer.12 Er zijn 116 fiscale regelingen beoordeeld. De conclusie is dat fiscale regelingen op stelselniveau leiden tot hogere belastingtarieven, meer complexiteit en hogere uitvoerings- en handhavingskosten. In het rapport zijn daarom voorstellen gedaan om beperkt effectieve en ondoelmatige regelingen af te schaffen of te versoberen.

• – We hebben in 2023 een aantal maatregelen uitgevoerd die effect hebben op de woningmarkt, zoals het afschaffen van de verhuurderheffing. Hierdoor worden de lasten voor woningcorporaties structureel verlaagd, waardoor ze meer investeringsruimte krijgen om te kunnen doen waarvoor ze zijn opgericht: meer nieuwe betaalbare woningen bouwen, versnelde verduurzaming van de woningvoorraad en zorgen voor lagere woonlasten. Daarnaast is de leegwaarderatio (LWR) geactualiseerd, het algemene tarief van de overdrachtsbelasting verhoogd en de schenkingsvrijstelling eigen woning verlaagd (en per 1 januari 2024 afgeschaft).

• – We hebben in de uitvoering van het Nationaal Preventieakkoord de tabaksaccijns en de verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken per 2024 verhoogd en mineraalwater per 1 januari 2024 uitgezonderd van de verbruiksbelasting.

• – We zijn begonnen met de voorbereidingen voor een naar suiker-gedifferentieerde verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken naar aanleiding van de motie van de Tweede Kamer.13

• – We zijn begonnen met de voorbereidingen voor het invoeren van een verbruiksbelasting op e-sigaretten (vapes), ook naar aanleiding van een motie van de Tweede Kamer.14

Burgers en bedrijven centraal

We hebben in 2023 ruim 168 uitvoeringstoetsen opgesteld om inzicht te krijgen in de uitvoerbaarheid van nieuwe wet- en regelgeving. Met hetzelfde doel zijn bij de Kamerbehandeling van het pakket Belastingplan 2024 70 quickscans opgesteld voor ingediende amendementen. Met het overzicht Uitvoerbaarheid hebben we bij het pakket Belastingplan 2024 een overkoepelend beeld gegeven van de impact van nieuwe beleidsvoorstellen op de uitvoering. Met genoemde activiteiten heeft de Belastingdienst een omvangrijk pakket aan wetgeving mogelijk gemaakt. Daarnaast zijn in 2023 de eerste twee invoeringstoetsen afgerond.16 Bij de invoeringstoetsen kijken we naar de werking van regelgeving in de praktijk.

Via het Actieplan Toezicht werkten we in 2023 aan het krijgen en geven van meer inzicht en overzicht in het toezicht van de Belastingdienst. Het actieplan is één van de trajecten die moeten bijdragen aan het oplossen van de onvolkomenheid op misbruik en oneigenlijk gebruik. Op 20 oktober 2023 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de wijze waarop we uitvoering geven aan het handhavingsbeleid en de taken waarvoor we staan.17

We hebben verder ingezet op het borgen van rechtsstatelijkheid. Bijvoorbeeld door het recent opgerichte Loket Rechtsstatelijkheid en Hardheden waar medewerkers melding kunnen doen van mogelijke hardheden van regelgeving en werkwijzen die leiden tot onwenselijke situaties voor burgers. Tot slot is de Stand van de uitvoering gepubliceerd.18 Hierin rapporteren we aan de Tweede Kamer over signalen van mogelijke problemen of kansen voor verbetering in de uitvoering.

Herstellen van fouten

In 2023 hebben we verder gewerkt aan de hersteloperaties voor box 3, Fraude Signalering Voorziening (FSV) en Minnelijke Schuldsanering Natuurlijke Personen (MSNP) en project Vervolgingskosten. Vanaf 2023 geldt voor box 3 de overbruggingswetgeving waarbij de belastingheffing is gebaseerd op de werkelijke samenstelling van het vermogen.19 Het hersteltraject op het gebied van FSV is vergevorderd.20 Het informeren van burgers die geregistreerd stonden in FSV is in 2023 grotendeels afgerond, in totaal gaat het om ruim 267.000 personen.21 Circa 6.300 personen die recht hebben op een immateriële schadevergoeding wegens schending van de AVG, hebben in 2023 een uitbetaling ontvangen. De afhandeling van de dossiers van personen die schade hebben wegens hun registratie in FSV is in het vierde kwartaal van 2023 gestart. Verder is in 2023 gestart met voorbereiding van de wetgeving voor het bieden van herstel en tegemoetkoming aan personen die onterecht niet of te laat zijn toegelaten tot een traject voor MSNP. In het project Vervolgingskosten worden de aanslagen hersteld waar bij een vermindering van de aanslag de kosten voor een aanmaning of een dwangbevel niet zijn verlaagd. In 2023 is het herstel van deze aanslagen nagenoeg afgerond. Het herstel van de laatste 50 aanslagen is vanwege de complexiteit over de jaargrens heengegaan.

Basis op orde voor een toekomstbestendige en wendbare Belastingdienst

De totale instroom van nieuwe medewerkers bij de Belastingdienst in 2023 was met 3.347 fte ruimschoots boven de instroomdoelstelling van 2.500-3.000 fte. De bezettingsgraad bedroeg eind 2023 97%, een stijging van een procentpunt ten opzichte van 2022. Het tekort aan bezetting is deels opgevangen met inzet van extern personeel (bijvoorbeeld externe inhuur en uitzendkrachten). Intern zijn ruim 1.300 medewerkers van dienstonderdeel gewisseld. Verder heeft de Belastingdienst het quotum met betrekking tot het aantal medewerkers banenafspraak gerealiseerd. De aanbevelingsscore van de Belastingdienst als werkgever is in 2023 duidelijk gestegen ten opzichte van 2019; van ‒ 26 naar +6. Dit betekent dat in 2023 meer medewerkers de Belastingdienst als werkgever aanraden dan afraden. De Belastingdienst scoort ook hoger dan de benchmark van publieke organisaties.

Het Meerjarenportfolio – bedoeld om de ICT-activiteiten te prioriteren en plannen – is in 2023 conform planning geactualiseerd op basis van nieuwe ontwikkelingen en inzichten. Ook is onderzocht hoe de ICT-werkzaamheden die vallen onder beheer en onderhoud transparant, uitlegbaar en stuurbaar worden.22 In nagenoeg alle ketens is de moderniseringsopgave kleiner geworden en loopt de modernisering conform planning.23 Inmiddels hebben we meer dan de helft van het achterstallig onderhoud aan verouderde ICT-systemen weggewerkt.

Daarnaast is in 2023 de managementinformatie verder ontwikkeld om de sturing binnen de Belastingdienst te verbeteren. Ook werken we met proactief en transparant risicomanagement. Op concernniveau is in 2023 bijvoorbeeld de strategische risicoanalyse onderdeel geworden van de reguliere planning- en controlcyclus. Verder is het risicomanagement bij ketens, dienstonderdelen en op concernniveau versterkt.

In 2023 heeft de Belastingdienst een eerste ‘In Control Statement’ (ICS) over het jaar 2022 afgegeven. In het ICS verklaren we dat de interne beheersing van de financiële stromen goed is ingericht en adequaat heeft gewerkt.24

b) Beleid en uitvoering Toeslagen

1) Recht doen aan het verleden 

Eind 2023 hebben ruim 68.000 ouders zich aangemeld bij de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT), waarvan eind 2023 circa 32.500 personen erkend zijn als gedupeerd. 94% van alle aanmeldingen hebben een eerste toets gehad bij UHT en circa 51% een integrale beoordeling (IB). Het afgelopen jaar is opnieuw vooruitgang geboekt, maar we zijn er nog niet. Om het afhandelen van de aanvullende schade te versnellen werken we de mogelijkheid tot een vaststellingsovereenkomst (VSO) uit. Dat doen we in samenwerking met de Stichting Gelijkwaardig Herstel.

De uitvoering van de kindregeling is gestart en heeft in 93% van de aanmeldingen tot een uitbetaling geleid. Via de Wet aanvullende regelingen is de Wet hersteloperatie toeslagen met meerdere regelingen uitgebreid: een regeling voor ex-toeslagpartners van gedupeerde aanvragers kinderopvangtoeslag (KOT), een uitbreiding van de kindregeling naar kinderen en (voormalig) pleegkinderen van ex-toeslagpartners en maatregelen voor bepaalde nabestaanden van een overleden gedupeerde aanvrager of een overleden kind. De ex-toeslagpartnerregeling is in het najaar 2023 van start gegaan.

Stand van zaken vervolgacties Parlementaire Onderzoekscommissie Kinderopvangtoeslag (POK)

Naar aanleiding van de Parlementaire Onderzoekscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) zijn er veel vervolgacties in gang gezet. Het gaat hierbij zowel om acties op het gebied van herstel voor toeslagouders, als om veel bredere maatregelen bij de reguliere uitvoering op het gebied van verbetering van de dienstverlening aan burgers en bedrijven en het signaleren van hardheden (zoals hiervoor beschreven onder het kopje ‘Fiscaal beleid en uitvoering Belastingdienst’), het verbeteren van de informatiehuishouding (zie ook paragraaf 3.5) en het voorkomen van ‘onbedoelde’ discriminatie.

Onderstaand gaan we kort in op een aantal van deze vervolgacties op het gebied van herstel voor toeslagouders. Uitgebreide informatie over de hersteloperatie is te vinden in de voortgangsrapportages die periodiek aan de Kamer worden aangeboden en de halfjaarlijkse stand van zakenbrieven Dienst Toeslagen.

Een belangrijke actie naar aanleiding van de POK is het bieden van hulp aan ouders, zowel de brede hulp via de gemeenten als hulp bij financiële zorgen. Wanneer ouders te maken hebben met een schrijnende situatie en financiële hulp nodig hebben worden zij met urgentie behandeld. Vaak hebben deze ouders problemen op meerdere zorggebieden. Naast de inzet van Stella-teams zijn in de periode 1 mei ‒ 1 december 2023 alle gemeenten aangesloten op de urgentieprocedure bij UHT. Dat betekent dat wanneer een gemeente een ouder aandraagt voor urgentie, deze indicatie onverkort door UHT wordt overgenomen. Hiermee is beoogd ouders in ernstige en schrijnende situaties eerder te kunnen helpen. Ook het Ondersteuningsteam Ouders in het Buitenland (OTB) en het Instituut Publieke Waarden (IPW) kunnen ouders aandragen voor urgentie. 

De prognose van de schuldenaanpak voor gedupeerde ouders om op 1 januari 2024 meer dan 90% van de publieke en private schulden te hebben afgehandeld voor ouders die hun compensatie vóór 1 september 2023 hebben ontvangen, is ruimschoots gehaald. Inmiddels is 95% van de publieke schulden en 91% procent van de private schulden van deze gedupeerde ouders afgehandeld.

Naar aanleiding van de POK is gekeken naar de toekomst van zowel de kinderopvangtoeslag als ook andere toeslagen. Hierover is de Kamer op 9 februari 2024 nader geïnformeerd.25 De informatievoorziening aan de Kamer is verbeterd, bijvoorbeeld door de jaarlijkse door de POK gevraagde Stand van de uitvoering maar ook door de halfjaarlijkse Stand van zakenbrieven Dienst Toeslagen. Naar aanleiding van de oproep tot burgerpanels is de Dienst Toeslagen samen met de Belastingdienst bezig met het opzetten van een jongerenraad/team. De Dienst Toeslagen is eveneens begonnen met het opstellen van invoeringstoetsen om terug te kijken hoe de invoering van nieuwe wet- en regelgeving is geweest. In 2023 is de eerste afgerond over kinderopvangtoeslag voor werkende ouders met een partner met een Wlz-indicatie. Deze zal in 2024 door de minister van SZW met de Kamer gedeeld worden. Tevens is een signalenproces ingericht waarmee signalen vanaf de werkvloer bij de ambtelijke- en politieke top komen.

2) Presteren in het heden

Dienst Toeslagen heeft in 2023 de koopkrachtmaatregelen van het kabinet tijdig ingevoerd. De burgertevredenheid is in 2023 op peil gebleven en zelfs licht gestegen. Toeslagen zijn in 99,9% van de gevallen tijdig betaald. De te hoge werkvoorraden zijn weggewerkt. Dat heeft geleid tot kortere doorlooptijden, waardoor de burger sneller respons krijgt. Door brede publiekscampagnes, gerichte dienstverlening en verbeteringen van onze interne processen werken we aan het terugdringen van hoge en onverwachte terugvorderingen. De implementatie van de nieuwe handhavingsstrategie, met meer handhavingsacties in de voorschotfase, is in 2023 gestart.

3) Anticiperen op de toekomst

In 2023 is samen met opdrachtgevers en externe partijen verkend hoe een inkomensonafhankelijk systeem met directe uitbetaling aan de kinderopvangorganisaties eruit kan zien. In 2023 hebben we ingezet op het verbeteren van het huidige stelsel. Er zijn uitzonderingen gecreëerd voor werkende burgers met een partner met een Wlz-indicatie, de arbeidseis voor partners in detentie is vervallen en het partnerschap voor burgers in een noodopvang is losgelaten.

De dienstverlening is verder verbeterd door onder andere de Kinderopvangtoeslag (KOT)-app, het verbeteren van de begrijpelijkheid van brieven, de inzet van publiekscampagnes en het verbeteren van de informatiepositie. Voor de KOT is de koppeling aan gewerkte uren per 1 januari 2023 losgelaten. Ook is het signaalmanagement doorontwikkeld, om signalen van burgers en vanuit de organisatie eerder op te vangen, in kaart te brengen en aan te pakken. 

4) Wendbare organisatie en samenwerking

De werving van nieuwe medewerkers is ondanks de krapte op de arbeidsmarkt goed verlopen. Helaas was de uitstroom hoger dan verwacht waardoor het netto-effect in 2023 tegenvalt. Met ‘bouwen in verbinding‘ blijven we in dialoog met stakeholders en de medewerkers van Toeslagen. We investeren in ons lerend vermogen waar het gaat om ontwikkelingen in de samenleving en de interactie met de burger.

Samen met opdrachtgevende departementen SZW, VWS en BZK is in 2023 geïnvesteerd in een versterking van de onderlinge samenwerking door zeer regelmatige contacten op alle niveaus en een onderzoek naar de huidige wijze waarop deze samenwerking plaatsvindt.

Tot slot heeft beperkte IV-capaciteit ertoe geleid dat er soms lastige keuzes moesten worden gemaakt omdat niet alle voorgestelde aanpassingen konden worden uitgevoerd. Daarbij worden de belangen gewogen langs de door DT-Toeslagen vastgestelde prioriteitsvolgorde: continuïteit uitvoering - herstel toeslagen - wetgeving - vernieuwing dienstverlening.

c) Beleid en uitvoering Douane

Ondermijning

In 2023 heeft de Douane haar informatiepositie in Zuid- en Midden-Amerika versterkt door het plaatsen van douaneliaisons in Panama (inclusief Costa Rica) en Curaçao. Ook is een douane-attaché aangesteld in Suriname en zijn we in samenwerking met België gestart met het onderzoeken hoe scanbeelden kunnen worden uitgewisseld met landen in Zuid-Amerika. Eind 2023 is een Douaneverdrag ondertekend met Ecuador. Nadat dit in werking is getreden, kunnen douanediensten nieuwe werkwijzen van smokkelaars met elkaar uitwisselen. Het verdrag maakt bovendien mogelijk dat Nederlandse douaniers Ecuadoriaanse douaniers kunnen trainen en opleiden. In de grote zeehavens zoals Rotterdam en Vlissingen wordt steeds meer drugs in beslag genomen. Om te voorkomen dat criminelen uitwijken naar havens in het noorden van het land, zijn in 2023 douaniers opgeleid tot dronepiloot. Op verzoek van staatssecretaris Toeslagen en Douane is door de Minister van Justitie en Veiligheid besloten het Team Bijzondere Bijstand van de Douane ten behoeve van de uitvoering van hoog-risico drugstransporten mede uit te rusten met semi-automatische schoudervuurwapens. In 2023 nam de Douane deel aan de Nationale Samenwerking tegen Ondermijnende Criminaliteit (NSOC). We hebben in het kader van NSOC-analyses verschillende controleacties uitgevoerd.

Slimme handhaving, soepele logistiek

We werken aan een passende mate van toezicht voor ieder bedrijf: minder ingrijpende controles bij bedrijven die bewezen hebben dat ze betrouwbaar zijn en strengere controles voor bedrijven die niet bekend zijn of die een slechte staat van dienst hebben. In 2023 is een deel van de processen geüniformeerd, ten behoeve van het gelijk behandelen van aanvragen van verschillende bedrijven. Voor de bewezen betrouwbare bedrijven hebben we een kader ingericht voor steekproeven. Daarnaast zijn in 2023 pilots gestart waarin geavanceerde algoritmiek doorontwikkeld en toegepast wordt bij gerichtere controles. 

Data-gedreven organisatie

In het kader van de automatisering voor het Douanewetboek voor de Unie (DWU) zijn in 2023 diverse applicaties in productie genomen. Ook hebben we in 2023 stappen gezet om de omgang met data te professionaliseren, conform het rijksbrede cloudbeleid.

Het programma Digitale Snelweg Douane, bedoeld voor het geschikt maken van de informatievoorziening voor groei van aangiftes, is eind 2023 succesvol afgerond.

Professionele en integere organisatie

We zijn in 2023 verschillende campagnes gestart om personeel aan te trekken. Hiermee is een breed en positief beeld neergezet van de Douane als werkgever. In 2023 zijn circa 150 fte meer ingestroomd dan in 2022. Tevens is in 2023 de aangepaste ‘werkenbij-Douane’ website opgeleverd. Er wordt continu gewerkt aan verbetering en vernieuwing van de instroomprocessen en de startopleidingen. Medewerkers zijn daarmee sneller inzetbaar op de nieuwe werkplek.

In 2023 zijn verschillende activiteiten ondernomen om douanemedewerkers weerbaar te maken tegen benadering door criminelen. Deze zijn met name gericht op het vergroten van het risicobewustzijn. Er is onder andere een training gegeven waarin geleerd wordt hoe benadering eruit kan zien en hoe hiermee om te gaan. Daarnaast wordt er in het werving en selectieproces extra aandacht besteed aan integriteit en is er een methode ontwikkeld waarin aan de hand van filmfragmenten met elkaar het gesprek over integriteit gevoerd wordt.

In het derde kwartaal van 2023 is het Bureau Veiligheid en Integriteit opgericht met als doel de veiligheid en integriteit van de Douane en haar medewerkers te bevorderen en zorg te dragen voor de borging ervan. Screening helpt om douanemedewerkers en de organisatie beter te beschermen tegen ongewenste invloeden. Het streven is dat iedereen die werkzaamheden verricht voor of namens de Douane, altijd gescreend wordt op een manier die qua zwaarte past bij het risicoprofiel van de betreffende functie. Per 1 juli 2022 is de Verklaring Omtrent Goed Gedrag- Politiegegevens (VOG-P) ingevoerd. In 2023 is de VOG-P geëvalueerd. De evaluatie is met de vakbonden besproken. De aanbevelingen uit de evaluatie worden in 2024 geïmplementeerd. Ook beziet de Douane de komende periode in overleg met de vakbonden verdere uitbreiding van de screeningsmogelijkheden.