Nederland is een klein land met schaarse ruimte dat staat voor grote urgente opgaven die om ruimtelijke afwegingen vragen: een toekomstbestendige landbouw, leveringszekerheid van energie en het inpassen van economische en demografische ontwikkelingen. Dit vraagt om stevige nationale regie om de ruimtelijke opgaven in samenhang te bezien en keuzes voor nu, straks en later te maken, zodat ook toekomstige generaties verzekerd zijn van een hoge kwaliteit van leven in heel Nederland en zekerheden als voldoende voedsel, drinkwater, betaalbare woningen en een veilige leefomgeving geborgd kunnen worden. Daarbij gelden drie leidende principes: recht doen aan volgende generaties, recht doen aan schaarste en recht doen aan eigenheid van regio’s. Hiertoe heeft het ingezette hernemen van de Rijksregie in het ruimtelijk domein in 2023 verder vorm gekregen.
Hernemen ruimtelijke regie
Begin oktober 2023 is de contourennotitie voor de Nota Ruimte gepubliceerd. De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Om onze schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties, moeten we heel Nederland benutten en aan heel Nederland recht doen. Een goede fysieke leefomgeving gaat alle inwoners, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, bedrijven en overheden van Nederland aan. Daarom is tegelijkertijd ook het participatieplan voor de Nota Ruimte gepubliceerd. Op basis hiervan is het inhoudelijk gesprek aan met alle stakeholders gestart.
Het programma Mooi Nederland richt zich op de versterking van de ruimtelijke kwaliteit in het omgaan met transities in de ruimte. In 2023 zijn er stappen gezet van de verkenning- en opstartfase naar verdiepen en afronden van inhoudelijke producten. Er ligt nu inhoud, in de vorm van stel-dat verkenningen naar wenkende toekomstperspectieven en handreikingen met innovatieve inrichtingsconcepten. Onze stel-dat verkenningen brengen inzicht voor structurerende keuzes die voor ons liggen in 2030, 2050 en zelfs tot 2100. Onze handreikingen zijn hulpmiddelen waarmee gebieden vandaag al aan de slag kunnen. Er zijn in 2023 acht handreikingen afgerond en opgeleverd, in 2024 komen daar nog een aantal nieuwe thema’s bij.
Daarbij stond in 2023 ontwerpkracht centraal. De samenwerking met Platform Ontwerp NL is doorgezet en via learning communities hebben wij gewerkt aan het versterken van ontwerpend onderzoek. Verder is Mooi Nederland aangesloten bij het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp (ARO) en is middels dit samenwerkingsverband betrokken bij de ontwerpsector.
Omgevingswet
De parlementaire behandeling van het moment van inwerkingtreding van de Omgevingswet is in 2023 afgerond en het Koninklijk Besluit met de inwerkingtredingsdatum van 1 januari 2024 is gepubliceerd. In 2023 zijn ook de overige bijhorende technische Koninklijke Besluiten geslagen en is de Vangnetregeling Omgevingswet, net als de Verzamelwet, het Verzamelbesluit en de Verzamelwijziging Omgevingsregeling zoals voorzien gepubliceerd. Op 1 januari 2024 is de Omgevingswet inwerking getreden en is het gestart met het werken met het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO), waaronder het Omgevingsloket.
Aan de zorgvuldige invoering van de wet is door alle betrokken partijen – van bevoegd gezagen, het bedrijfsleven en de organisaties die de implementatie ondersteunen - hard doorgewerkt in 2023. De Omgevingswet zorgt voor uniforme procedures en geharmoniseerde instrumenten in het domein van de fysieke leefomgeving. Dit is essentieel vanwege de opgaven waarmee de samenleving wordt geconfronteerd. Met de Omgevingswet is er één plek voor wetgeving en éen loket voor aanvragen vergunningen en het indienen van plannen in de fysieke leefomgeving. Het bereiken van de doelen van de wet is niet in één keer klaar, er is overgangsrecht en gemeenten werken de komende jaren aan hun omgevingsvisie en omgevingsplannen. Ook wordt verder gegaan met de afbouw, uitbouw en doorontwikkeling van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (waaronder het Omgevingsloket).
De Omgevingswet wordt geëvalueerd op de doeltreffendheid en de effecten van deze wet in de praktijk. In 2023 is een onafhankelijke evaluatiecommissie ingesteld die binnen 5 en 10 jaar de wet evalueert. Om ook vóór de officiële evaluatie van de wet inzicht te verzamelen is de monitoring van het juridisch stelsel opgezet. De ‘Monitor Werking Omgevingswet’ bestaat uit monitor voor het DSO, een financiële monitor, een monitor voor de werking van de Omgevingswet en een monitor voor de maatschappelijke doelen van de Omgevingswet. Daarnaast is een regeringscommissaris benoemd die bijdraagt aan het bewaken en borgen van de kwaliteit en eenheid van het stelsel. Dit bevordert dat de potentie van het stelsel optimaal wordt benut. Verder verricht het ministerie een stelselcheck op alle regelgevingsvoornemens van het Rijk die betrekking hebben op het stelsel van de Omgevingswet ter waarborging van de uitgangspunten en de wetgevingskwaliteit. Met de inrichting van de Monitor werking Ow, de instelling van de evaluatiecommissie en de regeringscommissaris ontstaat een evenwichtig systeem van evaluatie en monitoring van de Omgevingswet en de uitvoering van het juridisch stelsel.