Het digitale fundament
Digitalisering heeft grote gevolgen voor hoe we leven, wonen en werken. In 2023 hebben we gewerkt aan digitale technologie die vóór onze samenleving blijft werken, door kansen te benutten en risico’s te mitigeren. Vanuit een open dialoog met de samenleving, via inhoudelijke sessies met experts uit de wetenschap, het maatschappelijke middenveld en het bedrijfsleven en in verbinding met Europese en mondiale gremia. Een goed voorbeeld hiervan is de totstandkoming van de kabinetsbrede visie op generatieve AI. Burgers, wetenschappers, beleidsmakers en ondernemers hebben de tijd genomen om samen met ons te bepalen hoe we ons als samenleving wensen te verhouden tot deze technologie.
Met de Werkagenda en de uitvoering van de I-strategie hebben we het fundament gelegd voor de waardengedreven implementatie van digitalisering bij de overheid en in de samenleving in Nederlanden het Caribisch deel van het Koninkrijk. De geactualiseerde Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren (Kamerstukken II 2023/24, 26 643, nr. 1112) is in 2023 aan de Tweede Kamer gestuurd, deze bevat een volledig overzicht met de behaalde resultaten. Daarnaast is de ‘agenda Coalities voor de Digitale Samenleving’ (ADS) aan de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstukken II 2023/24, 26 643, nr. 1055). Deze beoogt om domein- en sector overstijgende digitaliseringsvraagstukken verder te brengen, waarbij samen optrekken in coalitieverband helpt te komen tot doorbraken en versnellingen bij de aanpak van maatschappelijke opgaven.
Spoor 1: Iedereen kan meedoen: Digitale vaardigheden en toegankelijke en inclusieve dienstverlening
Om te zorgen dat iedereen kan meedoen zijn we met publieke, maatschappelijke en private partners opgetrokken om inwoners te helpen met het ontwikkelen van digitale vaardigheden. Zo kunnen inwoners inmiddels terecht bij 688 Informatiepunten Digitale Overheid en is het beschikbare leeraanbod vergroot. Ook is met koplopergemeenten een lokaal ondersteuningsnetwerk digitale inclusie opgebouwd. Daarnaast zien we via het dashboard digitale toegankelijkheid dat steeds meer overheidswebsites en -apps voldoen aan de toegankelijkheidseisen.
Voor het verbeteren van de dienstverlening is een statusoverzicht van (aan)vragen gerealiseerd in de Mijn-omgeving van koplopergemeenten. Ook kunnen jongeren nu in het persoonlijk overzicht op rijksoverheid.nl zien wat zij moeten regelen als zij 18 jaar worden en ondernemers kunnen met de Naamchecker zien of een bedrijfsnaam al eerder is geregistreerd. Tot slot is met gemeenten gestart met Berichten over uw Buurt: het actief per mail informeren van inwoners over bekendmakingen uit hun eigen woonomgeving. Belangrijke resultaten waarmee we dienstverlening dichter bij de burger brengen.
Spoor 2: Vertrouwen in de digitale wereld: Mensenrechten en cyberveiligheid
Om het vertrouwen in digitalisering te vergroten is gewerkt aan het waarborgen van mensenrechten in de digitale wereld en het stimuleren van open source alternatieven als Pol.is en Mastodon. Om de eigen inzet van algoritmes te toetsen, deden in 2023 18 overheidsorganisaties mee met een pilot voor de toepassing van de Impact Assessment Mensenrechten en Algoritmes (IAMA). Specifiek voor kinderen is een kinderrechtentoets (KIA) ontwikkeld. Ter bevordering van de online veiligheid is de publiekscampagne ‘laat-je-niet-interneppen’ gestart. Ook is aandacht geschonken aan het verminderen van de invloed van desinformatie, bijvoorbeeld tijdens de afgelopen Tweede Kamer verkiezingen.
Om als overheid weerbaar te blijven is actief gewerkt aan quantumveilige cryptografie als reactie op de opkomst van krachtige quantumcomputers. Hiervoor is een programma ingericht om bewustwording en samenwerking te realiseren. Verder is er een handreiking risicobeheersing public cloud opgeleverd en is beleid voor een verplichte basisopleiding voor digitale weerbaarheid voor rijksambtenaren vastgesteld.
Spoor 3: Regie op het digitale leven: gegevensdeling, algoritmen en inlogmiddelen
Om inwoners meer regie te geven op het digitale leven hebben we inzicht gecreëerd in algoritmen en overheidsbesluiten en een algoritmetoezichthouder aangewezen. Het algoritmeregister is in 2023 uitgebreid naar meer dan 254 algoritmen en gegevensbijbesluiten.overheid.nl is gevuld met 80 overheidsbesluiten. Ook kunnen burgers via MijnOverheid.nl inzien welke gegevens de overheid het meest gebruikt en welke organisaties een melding krijgen als persoonsgegevens in de Basisregistratie Personen wijzigen, bijvoorbeeld bij een verhuizing. Daarnaast is de Wet digitale overheid in werking getreden, die regelt dat burgers en bedrijven veilig en betrouwbaar kunnen inloggen bij de (semi-)overheid. Mensen kunnen kiezen welk toegelaten inlogmiddel zij willen gebruiken. Om dit palet verder uit te breiden is gestart met het ontwikkelen van een eerste prototype van een open source digitale identiteitswallet waarmee een gebruiker straks ook kan inloggen en gegevens kan delen. De demoversie hiervan is inmiddels beschikbaar.
Daarnaast is het belangrijk om te zorgen dat data op een verantwoorde manier gedeeld kunnen worden. Van klimaat en logistiek, van zorg-, tot het natuurdomein: overal kunnen data worden gebruikt om ons land verder te helpen en te sturen op de beschikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen. Voor de ontwikkeling naar een federatief datastelsel is een Digilab ingericht waar standaarden worden beproefd voor verantwoord data delen tussen overheidsorganisaties. Ook is een adviesfunctie ingericht die organisaties ondersteunt bij het bepalen wat technisch kan, juridisch mag en ethisch wenselijk is bij het gebruik van data. Voor de Basisregistratie Personen (BRP) is de registratie van arbeidsmigranten verbeterd en is een gezagsmodule ontwikkeld, waarmee overheidsinstanties kunnen vaststellen wie het gezag over een minderjarige heeft op basis van de informatie in de BRP.
Spoor 4: Waardengedreven en open overheid: transparantie en vakmanschap
In het afgelopen jaar is gewerkt aan het verder op orde brengen van de gegevens- en informatiehuishouding van het Rijk. In 2023 is het Meerjarenplan Openbaarheid en Informatiehuishouding Rijksoverheid opgeleverd en heeft het adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding adviezen uitgebracht. Verder is het Rijks ICT-dashboard verbeterd door informatie over beheer- en onderhoudsactiviteiten op te nemen. Om het tekort aan ICT-personeel te verminderen is in 2023 een wervingsevenement voor meer dan 500 ICT-ers georganiseerd en zijn aanvullende maatregelen genomen zoals het aanboren van nieuwe doelgroepen als MBO-ers en de ontwikkeling van loopbaanpaden. Als laatste werken we doorlopend aan de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI): het fundament voor een goed functionerende digitale overheid. Deze is cruciaal voor een betrouwbare dienstverlening aan burgers en ondernemers. De Tweede Kamer heeft eind december 2023 het GDI programmeringsplan voor 2024 ontvangen (Kamerstukken II 2023/24, 26643, nr. 1112).
Spoor 5: Versterken van de digitale samenleving in het Caribisch deel van het Koninkrijk
In Caribisch Nederland is gewerkt aan het versterken van voorzieningen zodat burgers en bedrijven op een volwaardig niveau mee kunnen doen. Zo is geregeld dat studenten uit Caribisch Nederlandse eilanden en de Landen een burgerservicenummer kunnen krijgen voordat ze in Nederland komen studeren en is er een wetsvoorstel naar de Raad van State gestuurd zodat dat alle inwoners van Caribisch Nederland een burgerservicenummer krijgen. Dit maakt het mogelijk om later meer digitale overheidsdiensten beschikbaar te maken, zoals het DigiD. Daarnaast is gekeken hoe basisvoorzieningen als beschikbaar, betaalbaar en stabiel internet verbeterd kunnen worden en hoe de toegang tot het online domein kan worden vergroot, ook voor mensen die thuis geen voorzieningen hebben.
Digitalisering in Europa, Nederland en Internationaal
Digitalisering gaat over grenzen heen en komt veel regelgeving en beleid voor digitalisering in Europees verband tot stand. Wij maken ons ook in deze arena sterk voor nieuwe wetgeving met oog voor onze publieke waarden. In 2023 hebben we met de EU, VN, OESO, G20 en andere internationale organisaties gewerkt aan beleid en wetgeving om burgerrechten te beschermen en waardengedreven innovatie te stimuleren, zoals de AI Act, eIDAS, Digital Services Act en Digital Governance Act. Daarbij is regulering verscherpt, onder andere met de Digital Services Act. In 2023 gelden voor de negentien grootste platforms en zoekmachines zoals Apple, YouTube, Meta, X, AliExpress en Booking.com strengere verplichtingen. Ook is met andere Europese landen een politiek akkoord bereikt over de AI Act. Met het Kenniscentrum Europa Decentraal zijn hulpmiddelen ontwikkeld om overheden en bedrijven te ondersteunen bij implementatie van deze wetgeving.