Het jaar 2012 heeft in het teken gestaan van het scheppen van voorwaarden voor een beter werkende woningmarkt. Diverse maatregelen zijn genomen op het terrein van zowel de huur- als de koopwoningmarkt. Daarnaast heeft het kabinet verschillende acties ondernomen om de investeringscondities in de bouw te verbeteren en een bijdrage te leveren aan de voorwaarden voor herstel. Hierbij is het uitgangspunt dat mensen zelf verantwoordelijk zijn voor hun bestaan en het samenleven met anderen. Het afgelopen jaar is ingezet om voorwaarden te scheppen die mensen in staat stellen om die verantwoordelijkheid te dragen en daarbij samenwerking en steun te vinden bij anderen.

Integratie op basis van eigen verantwoordelijkheid

Integratiebeleid heeft het afgelopen jaar in het teken gestaan van een nieuwe koers zoals uiteengezet in de nota «Integratie, binding en burgerschap». Het integratiebeleid is er op gericht mensen te prikkelen in te burgeren, de taal te leren en structurele oplossingen voor integratieproblemen te formuleren. Centraal hierin staat de eigen verantwoordelijkheid die mensen hebben een zelfstandig bestaan op te bouwen en deel te nemen aan de samenleving. Als mensen steun nodig hebben bij het opbouwen van een zelfstandig bestaan, kunnen zij terecht bij de daarvoor bestaande voorzieningen.

De aangekondigde maatregelen voor dit beleid zijn voor een belangrijk deel gerealiseerd. De nieuwe wet Inburgering is met ingang van 1 januari 2013 in werking getreden. De zorg voor de arbeidsmarktpositie van migrantenjongeren is onverminderd groot. In 2012 zijn er gesprekken geweest met gemeenten, werkgevers en betrokken partijen om te komen tot een gezamenlijke en meerjarige aanpak voor verbetering van de aansluiting onderwijs – arbeidsmarkt van migrantenjongeren. Door uitvoering te geven aan de Wet antidiscriminatievoorzieningen, het actieprogramma «bestrijding discriminatie en het indammen van maatschappelijke spanningen», polarisatie en radicalisering in de Nederlandse samenleving, heeft het kabinet een bijdrage geleverd aan het verkleinen van de sociaal-culturele afstand tussen mensen. De samenwerking met gemeenten is in 2012 onder de naam «Gemeenschappelijke Integrale Aanpak» (GIA) voortgezet. Op het terrein van huwelijksdwang is een Actieprogramma Preventie van huwelijksdwang ontwikkeld. Dit programma is inmiddels in uitvoering. In 2012 is de intrekking van de Wet Overleg Minderheden in gang gezet. Ook de wetswijziging remigratie is aan de Tweede Kamer gestuurd voor behandeling, maar kon door de kabinetswisseling nog niet worden behandeld.

Verbeteren van de werking van de woningmarkt

In 2012 heeft de regering verschillende maatregelen genomen om de marktwerking op de huurwoningmarkt te verbeteren. Er is ruimte gecreëerd in het woningwaarderingsstelsel om in schaarstegebieden de waardering van woningen met maximaal 25 punten te verhogen. Daarnaast heeft het kabinet een wetsvoorstel ingediend om voor inkomens vanaf 43.000 euro huurverhogingen van maximaal 5% boven inflatie toe te staan. In het Begrotingsakkoord 2013 is, samen met de fracties van D66, GroenLinks en CU, bovenop de genoemde maatregelen besloten om voor inkomens van 33.000 euro tot 43.000 euro een huurverhoging van maximaal 1% boven inflatie toe te staan. Hiertoe is een wetsvoorstel ingediend. De inkomsten van de huurverruiming worden afgeroomd met de verhuurdersheffing. Ook hiervoor is een wetsvoorstel ingediend.

Op het terrein van de koopwoningmarkt heeft het demissionaire kabinet Rutte–Verhagen, samen met de fracties in het Begrotingsakkoord 2013, stappen gezet om duidelijkheid en rust te scheppen over de toekomst van het beleid. De overdrachtsbelasting is per juli 2012 blijvend verlaagd naar 2%, zodat de belemmering om te verhuizen tot een minimum wordt beperkt.

Het op 5 november 2012 aangetreden nieuwe kabinet Rutte–Asscher zet in op een krachtige en verdergaande hervorming van de woningmarkt. Op de huurmarkt is het kabinet van plan de maximaal toegestane jaarlijkse huurverhoging tot 1,5% boven inflatie te verhogen en het woningwaarderingsstelsel te vereenvoudigen. De door het vorige kabinet ingezette wetsvoorstellen zullen worden gewijzigd op basis van de nieuwe percentages en de verhuurdersheffing zal worden verhoogd. Met deze maatregelen wordt de huur een betere afspiegeling van de waarde van de woning en wordt de doorstroming bevorderd en scheefwonen in de sociale huursector beperkt.

Op de koopmarkt moeten nieuwe hypotheken volledig en ten minste annuitair worden afgelost als men recht wil houden op hypotheekrenteaftrek. Verder wordt ingezet op een geleidelijke beperking van het maximale tarief van de hypotheekrenteaftrek vanaf 2014. Vanaf 1 januari 2013 wordt tevens de maximale «loan-to-value» voor nieuwe hypotheken stapsgewijs verlaagd van 105% in 2013 naar 100% in 2018. Daarnaast wordt vanaf eind 2012 extra geld uitgetrokken om huiseigenaren te ondersteunen die vanaf die tijd met restschulden te maken krijgen en is er geld beschikbaar gekomen voor startersleningen. Met deze maatregelen is gekozen voor blijvende bevordering van het eigenwoningbezit, maar worden de risico’s van hoge schulden beperkt. Deze maatregelen dragen bij aan een houdbare koopwoningmarkt en bieden perspectief en vertrouwen voor de langere termijn.

In het voorjaar van 2012 heeft de Tweede Kamer de herziening van de Woningwet aangenomen. Deze wet voorziet in de versterking van het intern en extern toezicht op woningcorporaties, invulling van het werkdomein van woningcorporaties en de relatie met gemeenten en een scheiding tussen de kerntaken (met staatssteun) en commerciële activiteiten (zonder staatssteun). De Commissie Hoekstra, die werd ingesteld naar aanleiding van de financiële problemen bij Vestia, heeft december 2012 geadviseerd over verbeteringen in het toezicht op woningcorporaties. Mede naar aanleiding van de kwestie-Vestia is de herzieningswet aangescherpt op het punt van toezicht. Per 1 oktober 2012 is een ministeriële regeling van kracht geworden die het derivatengebruik bij corporaties zeer beperkt.

In 2012 zijn wederom stappen gezet bij het ondersteunen van lokale partners om de leefbaarheid – daar waar die onder druk staat – op innovatieve wijze te versterken. De rol van het Rijk is daarbij ondersteunend. In 2012 is de Rotterdamwet geëvalueerd en is wetgeving gericht op huisjesmelkers voorbereid. Het Nationaal programma Rotterdam Zuid is in uitvoering genomen. Het leernetwerk rond de frontlijnaanpak van multiprobleemgezinnen (1 gezin – 1 plan – 1 regisseur) is fors uitgebreid en de methode is verder ontwikkeld. Tevens zijn maatwerkafspraken gemaakt met aandachtswijken en krimpregio’s. De experimenten met wijkondernemingen van het Landelijk Samenwerkingsverband Aandachtswijken lopen. De wijkengids is opgeleverd, waarin de lessen uit vijf jaar lang wijkenaanpak staan beschreven. Bovendien is de monitormix uitgebreid met een instrument om de gevolgen van krimp op de leefbaarheid in beeld te brengen.

Het stimuleren van woningbouw en energiebesparing

Het kabinet heeft verschillende acties ondernomen om de investeringscondities in de bouw te verbeteren en een bijdrage te leveren aan de voorwaarden voor herstel. Om innovatie, flexibiliteit en kostenreductie in de bouwsector te bevorderen, heeft het kabinet in januari 2012 samen met de bouwsector en andere betrokken partijen het Bouwteam geïnstalleerd. Het Bouwteam heeft in mei jl. een Actieagenda Bouw opgeleverd. Hierin zijn 17 actievoorstellen opgenomen om de bouw sterker uit de crisis te laten komen.

Om de kantoorleegstand te verminderen en het woningaanbod te stimuleren heeft het kabinet in het voorjaar van 2012 het startsein gegeven voor het Expertteam Kantoortransformatie. Dit expertteam ondersteunt inmiddels circa 40 projecten bij het transformeren van leegstaande kantoren in woningen. In juni 2012 hebben Rijk, provincies, gemeenten en marktpartijen het Convenant Aanpak Leegstand Kantoren getekend.

In juni 2012 is een wetsvoorstel om de Crisis- en herstelwet permanent te maken door de Tweede Kamer aangenomen; het voorstel is vervolgens aan de Eerste Kamer aangeboden. Ook is in 2012 een wetsvoorstel ingediend waarin de maximale termijnen voor tijdelijke verhuur van sloop- en renovatiewoningen en van woningen in een gebouw (bijvoorbeeld een kantoor) worden verruimd. Tevens vervalt de maximale huurprijsgrens. Er zijn verschillende stappen gezet om de bouwregelgeving te vereenvoudigen en verbeteren. Het kabinet heeft verder uitvoering gegeven aan de adviezen van de commissie-Dekker en heeft onderzoek gedaan naar een nieuw stelsel van private kwaliteitswaarborging. Op 1 april 2012 is het Bouwbesluit 2012 in werking getreden, waarbij een betere samenhang tussen de bouw- en gebruikstechnische voorschriften is gerealiseerd. In het kader van meer flexibiliteit wordt gewerkt aan eenvoudige voorschriften voor eenvoudige bouwwerken zoals woningen en aan een risicobenadering voor complexe bouwwerken.

Het kabinet heeft ingezet op verschillende maatregelen om de energiebesparing in de gebouwde omgeving te verbeteren. In het Blok-voor-Blok-proefproject verkennen marktpartijen, corporaties, gemeenten, provincies en andere maatschappelijke partijen in veertien projecten wat de beste manier is om landelijk te komen tot grootschalige energiebesparing in de bestaande woningvoorraad. Verder zijn Green Deals gesloten met maatschappelijke partijen om energiebesparing te versnellen en belemmeringen weg te nemen. Er zijn aanbestedingen uitgeschreven voor innovatieve projecten die moeten leiden tot energieneutrale nieuwbouw en renovatie. Het Nationaal Plan voor het bevorderen van bijna energieneutrale gebouwen is in het kader van de Europese richtlijn voor energieprestatie van gebouwen (EPBD) aan de Europese Commissie gezonden. Het wetsvoorstel Kenbaarheid energieprestatie gebouwen is in 2012 door de Tweede Kamer verworpen. Het kabinet beraadt zich op het vervolg en komt in de eerste helft van 2013 met nadere voorstellen over de wijze waarop Nederland aan de verplichtingen met betrekking tot het energielabel zal voldoen.