Algemene doelstelling

Bewaking en bestrijding van bepaalde dierziekten en het voorkomen en verminderen van welzijnsproblemen.

Rol en verantwoordelijkheid

Telkens na een uitbraak van een besmettelijke dierziekte vindt een evaluatie plaats op alle onderdelen van bestrijdingsmaatregelen, welzijnsmaatregelen en crisisorganisatie.

Beleidsconclusies

Beleidsconclusies op het terrein van het diergezondheid worden opgenomen onder artikel 6 «Concurrerende, duurzame, veilige, agro-,visserij- en voedselketens» van de EZ-begroting.

Vierde Convenant Financiering bestrijding besmettelijke dierziekten

Het Convenant Financiering bestrijding besmettelijke dierziekten (2015–2019) bevat afspraken over het (verplicht) bestrijden van dierziekten door het ministerie en de manier waarop dit door de betrokken sectoren en de overheid wordt gefinancierd. Er zijn ook afspraken gemaakt over de financiering van door het Ministerie van EZ overgenomen productschapstaken met het verdwijnen per 1 januari 2015 van deze publiekrechtelijke bedrijfsorganen, zoals de basismonitoring van de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD), de kosten van de Stichting Diergeneesmiddelenautoriteit (SDa) en de kosten van preventie en bestrijding van enkele aanvullende dierziekten. Het convenant beschrijft wie, de sector en/of de overheid, voor welke kosten verantwoordelijk is. Daarnaast bepaalt het hoeveel de (deel)sectoren maximaal zelf moeten betalen, de zogenoemde «plafondbedragen».

Dierziekten

Nederland is door de Europese Unie (EU) officieel vrij verklaard van bepaalde dierziekten. Deze vrijstatus wordt gehandhaafd door uitvoering van monitorings- c.q. bewakingsprogramma’s en wordt bewaakt op basis van meldingen van actuele uitbraken. Deze bewakingsonderzoeken ondersteunen op die manier de preventie van de betreffende dierziekten. Daarnaast financiert EZ deels samen met het bedrijfsleven onderzoek naar opkomende dierziekten (waaronder «emerging» zoönosen) en de uitwisseling van gegevens hierover tussen organisaties in de dier- en humane gezondheidszorg. De uitgaven en ontvangsten van de verplichte bewakingsprogramma’s worden in het DGF verantwoord op onderdeel 01.11 «Bewaking van dierziekten». De uitgaven en ontvangsten die samenhangen met de bestrijding van besmettelijke dierziekten worden in het DGF verantwoord op onderdeel 01.12 «Bestrijding van dierziekten».

Nederland is alweer enige jaren officieel vrij van Blauwtong (BT). Om deze vrij-status te behouden vindt er jaarlijks actieve monitoring plaats. Deze wordt uitgevoerd in de winter. Jaarlijks worden verspreid over heel Nederland in dat verband circa 385 runderen serologisch onderzocht.

Sinds juni 2016 zijn er in Nederland geen bedrijven met melkgeiten of -schapen met besmet-status Q-koorts. Het aantal meldingen van humane patiënten met Q-koorts is sinds 2009 aanzienlijk gedaald. Hierdoor lijkt het erop dat de ingezette (hygiëne)maatregelen en de bestrijding van Q-koorts effectief zijn. In 2017 zijn de veterinaire maatregelen in stand gehouden. Op advies van deskundigen is de frequentie van de tankmelkmonitoring per 1 juli 2017 op bedrijven zonder besmetstatus Q-koorts verlaagd naar 1x per maand. In alle andere gevallen (besmet- of verdachtstatus) geldt een frequentie van iedere twee weken gedurende het gehele jaar. Ook is in 2017 de verplichte Q-koorts vaccinatiecampagne voortgezet.

Naast de activiteiten bij BT en Q-koorts, blijven de activiteiten gericht op het tijdig opsporen van de bekende dierziekten zoals Aviaire Influenza (AI), Klassieke Varkenspest (KVP) en Afrikaanse Varkenspest (AVP). Afgezien van de uitgaven voor bewaking en bestrijding worden in het DGF ook de uitgaven en ontvangsten verantwoord voor eventuele welzijnsmaatregelen bij een uitbraak (artikelonderdeel 01.13). Tenslotte wordt op artikelonderdeel 01.14 de financiering van overige uitgaven verantwoord.

Bijdrage Bedrijfsleven

In het Convenant Financiering bestrijding besmettelijke dierziekten (2015–2019) zijn afspraken gemaakt over de verdeling van jaarlijkse kosten voor monitoring, verdenkingen en eventuele bestrijding van besmettelijke dierziekten tussen overheid en veehouderijsectoren. De sectoren rundvee, varkens, pluimvee en schapen en geiten dragen bij aan de kosten tot een vooraf bepaald maximum (plafond). Boven deze plafonds draagt de overheid de resterende kosten in deze convenantperiode. De maximale bijdragen worden met ingang van 2017 conform de afspraken in het convenant geïndexeerd. Onderstaand zijn de door het bedrijfsleven gegarandeerde plafondbedragen weergegeven.

Toelichting op de verplichtingen en uitgaven

De uitgaven voor de bewaking van dierziekten waren € 1,9 mln hoger dan de vastgestelde begroting. Dit werd onder andere veroorzaakt doordat de uitgaven voor de salmonella vaccinatie-regeling € 1,2 mln hoger waren dan voorzien. Dit werd veroorzaak door een hoge overlooppost uit 2016 doordat de betalingen toen laat op gang zijn gekomen. Afgelopen jaar zijn ook diverse contracten opnieuw gestart. In enkele gevallen was er gerekend op een reductie van de kosten terwijl dat nog niet altijd zichtbaar is. Bijvoorbeeld het monitoringsprogramma van AI, NCD, Mycoplasma en Salmonella is € 0,4 mln hoger dan was begroot. Andere programma’s zoals leucose zijn daarentegen daadwerkelijk goedkoper dan in eerste instantie was begroot.

De uitgaven voor de bestrijding van dierziekten waren € 2 mln hoger dan was begroot. Belangrijkste oorzaak hiervan is de uitbraak van HPAI eind 2016. Vrijwel alle bestrijdingskosten zijn in 2017 voldaan. Het gemiddeld aantal uitbraken van LPAI waren daarentegen juist lager dan was begroot.

De overige uitgaven zijn € 2,1 mln hoger dan was begroot. Dit komt volledig door de uitvoeringskosten voor het opleggen van de DGF-heffing. Deze was niet in de begroting opgenomen, terwijl er 2 heffingsjaren zijn afgerekend.

Toelichting op de correctie beginsaldo

De correctie beginsaldo ad € 0,344 mln is toegelicht in de saldibalans.

Toelichting op de ontvangsten

De ontvangsten betreffen bijdragen van het bedrijfsleven, van het Rijk en van de Europese Commissie. De ontvangsten moeten (uiteindelijk) de uitgaven dekken. De bijdrage van het bedrijfsleven wordt opgelegd middels DGF-heffingen. Per sector zijn afspraken gemaakt over de invulling van deze heffing.

De ontvangsten in 2017 kunnen niet één op één tegenover de uitgaven van 2017 worden afgezet. Dit kan alleen met de heffingsbedragen die daadwerkelijk voor 2017 zijn geïnd. De heffingsinkomsten van voorgaande jaren zijn bedoeld om de uitgaven van de betreffende jaren (alsnog) te dekken. Het uiteindelijke doel is om de ontvangen (voor)financiering door EZ in de komende jaren terug te storten. In onderstaande tabel zijn de ontvangsten over 2017 opgenomen.

Toelichting

DGF Heffing

Rundveesector

De DGF-heffing is betaald uit de aanwezige sectorreserves bij de sectorpartij.

Varkenssector

Ook bij deze sector zijn voldoende reserves aanwezig bij de sectorpartij om de opgelegde DGF heffing 2017 te voldoen.

Schapen/geitensector

Bij deze sector wordt aan de individuele schapen en geitenhouders een heffing opgelegd. In 2017 zijn nog heffingen geïnd voor de heffingsjaren 2015, 2016 en 2017. De heffing voor het heffingsjaar 2016 is begin 2017 opgelegd. Begin december 2017 is de voorlopige heffing over 2017 verstuurd.

Pluimveesector

Voor de pluimveesector zijn in 2017 ontvangsten binnen gekomen voor de heffingsjaren 2015, 2016 en 2017. De heffing voor 2016 is begin 2017 opgelegd terwijl de voorlopige heffing voor 2017 eind van het jaar is verstuurd. Bij het opleggen en innen van de DGF heffing is rekening gehouden met de bedrijven die getroffen zijn door fipronil. Deze bedrijven hebben uitstel van betaling gekregen voor de heffingsfacturen tot april 2018.

Toegewezen EU-ontvangsten

In 2017 is € 2,7 mln ontvangen van de Europese Commissie voor het salmonella-programma 2016 (€ 2,3 mln), een bijdrage aan de LPAI-besmettingen 2015 (€ 0,2 mln) en het AI-monitoringsprogramma 2016 (€ 0,2 mln). Daarnaast stonden in de administratie nog EU-ontvangsten van voorgaande jaren (€ 2,3 mln) welke nog toegewezen moesten worden aan specifieke sectoren. Dit is in 2017 gedaan waardoor deze dit jaar meetellen als ontvangst. Het overgrote deel van deze EU ontvangsten hebben betrekking op AI-monitoringsprojecten en bestrijdingsmaatregelen in de jaren 2010 tot en met 2013. De EU ontvangsten worden op dezelfde wijze toegerekend aan de diverse sectoren als dat de originele uitgaven zijn toegerekend.

Reserves VOPBO

Vanuit de vereffeningsorganisatie van de voormalige productschappen (VOPBO) zijn nog reserves, geoormerkt voor diergezondheid, ontvangen voor de sectoren varken en schaap/geit. In 2016 waren de reserves voor de pluimveesector reeds ontvangen. In 2017 is echter gebleken dat een te hoog bedrag was overgemaakt voor de pluimveesector. Dit is in 2017 gecorrigeerd. Tenslotte is in 2017 een ontvangst uit de vereffening van het voormalig Landbouwschap ontvangen die ten goede komt aan de rundveesector.

1. Bewaking van dierziekten

Streefwaarden

Behoud van de huidige, officieel door de EU en door de Wereldorganisatie voor diergezondheid (OIE) verleende status vrij te zijn van een aantal dierziekten.

Beleidsinstrumenten

De EU en de OIE verlenen onder bepaalde voorwaarden aan lidstaten officiële erkenningen voor het vrij zijn van besmettelijke dierziekten. Deze door de EU erkende statussen «vrij van dierziekten» worden bewaakt op basis van meldingen van actuele uitbraken en – voor bepaalde dierziekten – door het periodiek uitvoeren van bewakingsprogramma’s. Lidstaten en bij de OIE aangesloten landen zijn verplicht om uitbraken van ziekten direct te melden aan de OIE en EU. Mede om de door de EU en de OIE verleende erkenningen «vrij van dierziekten» dan wel «verwaarloosbaar risico» te behouden worden bewakingsprogramma’s voor de volgende dierziekten uitgevoerd: Brucella melitensis (schapen en geiten), Brucella abortus (runderen), Leucose (runderen), Blauwtong (runderen, schapen en geiten), BSE/TSE (runderen en schapen/geiten), KVP en Ziekte van Aujeszky (varkens) en Aviaire Influenza (pluimvee). De programma’s voor Leucose, en Ziekte van Aujeszky en AI werden tot 2015 respectievelijk tot medio 2014 uitgevoerd in opdracht van de productschappen.

Naast de officiële vrijstatus zijn er andere redenen voor het uitvoeren van monitoringprogramma’s, bijvoorbeeld de volksgezondheid of nationale diergezondheidsbelangen. Zo is voor Nederland de monitoring op Q-koorts, Mycoplasma gallisepticum en Salmonella St/Se belangrijk. Voor Newcastle Disease wordt er een controleprogramma op de verplichte vaccinatie uitgevoerd.

Voor een snelle opsporing van dierziekten is de overheid in sterke mate afhankelijk van de opmerkzaamheid van veehouder en dierenarts en van hun bereidheid een verdenking te melden. In aanvulling op de monitoringsprogramma’s worden daarom zogenaamde «early warning»-programma’s uitgevoerd voor AI en KVP/AVP. Deze houden de verplichting in om bij een eventuele verdenking van een infectie (een) monster(s) op te sturen voor uitsluitingsdiagnostiek. Ook dragen overheid en bedrijfsleven via het DGF bij aan de basismonitoring van de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD), een breed monitoringsprogramma dat afwijkingen in de diergezondheid van commercieel gehouden dieren opspoort, analyseert en in een kader plaatst waarbinnen oplossingen gevonden kunnen worden. Vrijwillige meldingen door veehouders en hun dierenartsen liggen aan de basis van dit programma.

Dode varkens die bij de GD, de faculteit Diergeneeskunde, en bij een aantal dierenartsenpraktijken worden aangeboden om de doodsoorzaak vast te stellen, worden onderzocht op de aanwezigheid van het KVP-virus. Ook worden door jagers geschoten wilde zwijnen steekproefsgewijs onderzocht op antistoffen tegen het KVP-, AVP- en Ziekte van Aujeszkyvirus (ZvA).

Varkenshouders zijn verplicht om verschijnselen die wijzen op KVP, AVP, MKZ en ZvA te melden aan de NVWA. Verder is er voor varkenshouders vanuit de regeling Preventie, bestrijding en monitoring van besmettelijke dierziekten en zoönosen en TSE’s de verplichting om via uitsluitingsdiagnostiek de ziekte KVP uit te sluiten bij koppelbehandelingen en verhoogde sterfte. Hierbij wordt ook de ziekte AVP onderzocht. Voor de ziekte van Aujeszky zijn er verplichte bloedcontroles op vaste momenten.

Bij pluimvee zorgt het «early warning» systeem ervoor dat pluimveehouders zo snel mogelijk verschijnselen die kunnen wijzen op AI melden: verhoogde sterfte aan de NVWA en klinische problemen en afwijkingen in het patroon van voedsel- en wateropname aan de dierenarts. Indien de doodsoorzaak of ziekte van dieren niet duidelijk is of wanneer AI niet uit te sluiten is op basis van het klinisch beeld, neemt de dierenarts cloaca- en keelswabs bij de dieren en stuurt die door naar het WBVR (Wageningen Bioveterinairy Research). Verder worden, op kosten van de EZ begroting, wilde vogels onderzocht op AI. Dood gevonden wilde vogels van de risicosoorten worden verzameld en onderzocht op AI. Dit programma wordt uitgevoerd door Dutch Wildlife Health Centre (DWHC) in samenwerking met Sovon Vogelonderzoek Nederland. Daarnaast kunnen grotere aantallen dood gevonden vogels gemeld worden bij de NVWA, waarna deze ook bij het WVBR onderzocht worden. Dit is van groot belang om meer informatie te krijgen over het risico op de verspreiding van vogelgriep.

Alle houders van meer dan 50 melkgeiten of melkschapen zijn verplicht om één keer per maand een tankmelkmonster te laten onderzoeken op de aanwezigheid van de bacterie Coxiella burnetii (Q-koorts). Besmette bedrijven en bedrijven van gewetensbezwaarden worden tweewekelijks bemonsterd. Het onderzoek wordt uitgevoerd door de GD.

In de jaarlijkse Brucella melitensis monitoring zijn dieren, ouder dan 6 maanden, op circa 1.500 schapen- en geitenhouderijen, onderzocht. De uitvoering van het onderzoek is in handen van de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD).

Streefwaarden

De aantallen bedrijven en dieren in bovenstaande tabel zijn gebaseerd op realisatiecijfers in 2017. De uitgaven zijn gedaan in 2017 maar hebben (deels) betrekking op de uitvoering in 2016.

2. Bestrijding van dierziekten

De bestrijding van dierziekten omvat feitelijk twee fasen, de eerste fase (de verdenkingsfase) vangt aan als verschijnselen, informatie of resultaten van onderzoek worden gemeld die kunnen duiden op een aangifteplichtige dierziekte, de tweede fase (de bestrijdingsfase) vangt aan als een besmetting is vastgesteld of als er zodanige aanwijzingen zijn dat moet worden uitgegaan van een besmetting.

Zodra sprake is of moet worden uitgegaan van een besmetting, worden onmiddellijk bestrijdingsmaatregelen getroffen door de (permanente) crisisorganisatie van LNV. Vertraging van de bestrijding leidt tot meer besmettingen en daarmede tot langduriger bestrijdingsmaatregelen. Door LNV zijn contracten gesloten met bedrijven voor de beschikbaarstelling van mensen en middelen die een kritische rol vervullen in het bestrijdingsproces. Bestrijding vindt plaats volgen Europese bestrijdingsrichtlijnen. De aanpak is geregeld in diverse draaiboeken van het ministerie. Op www.rijksoverheid.nl staan de actuele draaiboeken.

In bepaalde gevallen kan de inzet van beschermende noodvaccinatie (vaccinatie «voor het leven») een effectieve bestrijdingsmethode zijn. In plaats van het in grote aantallen ruimen van dieren kan de uitbraak bij bepaalde dierziekten tot staan worden gebracht door vaccinatie, in een bepaalde cirkel rondom besmette bedrijven. Gezonde gevaccineerde dieren worden niet meer gedood. Op basis van de huidige EU-regelgeving is beschermende noodvaccinatie mogelijk bij de bestrijding van uitbraken van MKZ, KVP en AI. Deze aanpak is op dit moment alleen uitvoerbaar bij dierziekten waarvoor een effectief vaccin beschikbaar is, te weten MKZ en KVP. De mogelijkheid van noodvaccinatie is vastgelegd in de betreffende beleidsdraaiboeken.

Streefwaarden

Zo snel en effectief mogelijk bestrijden van dierziekten. Concreet houdt dit in dat bij een melding een onderzoek wordt ingesteld. Voor zover de melding betrekking heeft op verschijnselen die duiden op een zeer besmettelijke dierziekte, moet een deskundigenteam ter plaatse een onderzoek instellen.

Beleidsinstrumenten

Op dit onderdeel worden de uitgaven verantwoord als een verdenking of een uitbraak van een wettelijk te bestrijden dierziekte zich voordoet. Het gaat dan om de uitgaven voor het onderzoek naar de verdenkingen en de bestrijdingsmaatregelen.

NVWA-cijfers en toelichting

NVWA-Cijfers

Onderstaand overzicht geeft het aantal dierziektenverdenkingen weer waar het Nederlands Veterinair Incident- en Crisiscentrum (NVIC) van de NVWA nader onderzoek naar heeft ingesteld met aanvullend laboratoriumonderzoek. In 2017 heeft het NVIC in totaal 1.155 dierziektemeldingen ontvangen en afgehandeld.

Jaaroverzicht Dierziekten 2017

Toelichting

Aviaire influenza

Naar aanleiding van de besmettingen met HPAI H5N8 eind 2016, stond begin 2017 in het teken van ontsmetten en herbevolken van de besmette en preventief geruimde bedrijven. In de eerste 3 maanden van 2017 zijn 60 meldingen van vogelgriep afgehandeld. Hierbij werden 17 besmettingen met HPAI vastgesteld. In 10 gevallen werd er HPAI vastgesteld bij dode wilde vogels. In 7 gevallen op locaties waar hobbymatig vogels werden gehouden.

In oktober 2017 is er op een commercieel pluimvee bedrijf met buitenuitloop een besmetting met LPAI H5N2 vastgesteld. Het bedrijf is geruimd en er is een 1km vervoersverbod gebied ingesteld. In dit gebied waren geen andere pluimveebedrijven gelegen.

Salmonella zoönotisch pluimvee

Tuberculose

Het grote aantal tuberculose verdenkingen heeft voor een groot deel betrekking op een ernstige verdenking op een melkveebedrijf. PCR onderzoek op materiaal van 2 runderen van dit bedrijf bleek positief op mycobacterium bovis. De officiële bevestiging van een besmetting moet gedaan worden op basis van bacteriologisch onderzoek. Dit onderzoek kan 4 maanden in beslag nemen. Op basis van de PCR uitslag is besloten om, vooruitlopend op de uitslag van het bacteriologisch onderzoek, traceringsonderzoek uit voeren op 22 bedrijven die de afgelopen 2 jaar runderen hebben ontvangen van het verdachte bedrijf en 2 bedrijven die runderen hebben geleverd aan het verdachte bedrijf. Op de 24 bedrijven zijn geen verdachte runderen gevonden. Het bacteriologisch onderzoek heeft de besmetting niet kunnen bevestigen.

Voorzieningen

Naast bewaken en bestrijden, als dat aan de orde is, is het noodzakelijk om voorzieningen te treffen om onmiddellijk te kunnen bestrijden. Sommige van deze voorzieningen zijn leveringen of diensten van bedrijven. Voor de onmiddellijke beschikbaarheid daarvan worden met deze bedrijven (waakvlam)contracten gesloten en moet een vergoeding worden betaald. Daarnaast worden er voorraden materialen aangeschaft, die nodig zijn bij een bestrijding. In 2017 zijn 11 nieuwe contracten gesloten en 8 contracten zijn verlengd.

3. Voorkomen en verminderen van welzijnsproblemen

Bij uitbraken van wettelijk te bestrijden dierziekten treden – op basis van het draaiboek – diverse veterinaire maatregelen in werking. Eén van de maatregelen is het instellen van een vervoersverbod waardoor in bepaalde gebieden het vervoer van bepaalde diercategorieën niet meer is toegestaan dan wel aan stringente voorwaarden is gebonden. Als gevolg van het vervoersverbod kunnen in deze gebieden welzijns- en huisvestingsproblemen ontstaan (meer of grotere dieren dan de beschikbare hokcapaciteit toelaat, met als gevolg onder andere gezondheidsproblemen, agressiviteit, stress etc.). In 2017 zijn hiervoor geen uitgaven gedaan.

4. Overig

Evaluatie

De evaluatie van het beleid dat aan de basis ligt van het DGF, is weergegeven in de evaluatiebijlage onder het beleidsartikel 6 Concurrerende, duurzame, veilige agro-, visserij- en voedselketens van het EZ-jaarverslag.