A Algemene doelstelling

Het stimuleren van burgers, decentrale overheden, instellingen en bedrijven tot het realiseren van een goede kwaliteit van woningen, gebouwen en andere bouwwerken. Belangrijke aspecten daarbij zijn de veiligheid en gezondheid van gebouwen, alsmede het streven om energie te besparen, waarmee tevens de woonlasten kunnen worden beperkt. Het bevorderen van de woningbouw waarbij aanbod vraaggericht tot stand komt, zodat dit veel meer gaat aansluiten bij de woonwensen van mensen. Het stimuleren van burgers en andere partijen om de leefbaarheid in steden en dorpen te bevorderen.

B Rol en verantwoordelijkheid

Op basis van de Woningwet (hoofdstuk V) is de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) verantwoordelijk voor woningbouw. Deze verantwoordelijkheid omvat de zorg voor voldoende omvang, kwaliteit en differentiatie van de woningvoorraad. De Minister van BZK geeft invulling aan deze verantwoordelijkheid door innovatie te bevorderen, belemmeringen weg te nemen en mededinging te versterken. De regierol bij het bouwen van nieuwe woningen is primair een verantwoordelijkheid van gemeenten en provincies.

Op basis van de Woningwet (artikel 2) is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het opstellen en het beheer van de bouwregelgeving en tevens stelselverantwoordelijk om hiermee de bouwkwaliteit te borgen door middel van regisseren en doen uitvoeren.

Op basis van de Woningwet (artikel 120), de Wet milieubeheer (hoofdstuk 4) en de Kadasterwet is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het stimuleren van energiebesparing en reductie van CO2-uitstoot in de gebouwde omgeving. De Minister van BZK geeft invulling aan deze verantwoordelijkheid door kaderstelling (wet- en regelgeving), het uitvoeren van de acties van het Energieakkoord voor duurzame groei waar het Rijk verantwoordelijk voor is, ondersteuning van innovatie (onder andere door middel van subsidies en «zachte» leningen) en monitoring.

Op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek (artikel 5) kan de Minister van BZK op aanvraag van de gemeenteraad, gebieden aanwijzen waarin aan woningzoekende huurders eisen kunnen worden gesteld. Het gaat hierbij om kwetsbare gebieden waar de leefbaarheid zwaar onder druk staat en waar sprake is van een opeenstapeling van problemen op sociaal, fysiek en economisch terrein. Notoire overlast en criminaliteit kunnen ook een reden zijn voor gebiedsaanwijzing.

In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (Kamerstukken II, 2010–2011, 32 660, nr. 17) staat dat de nieuwbouwprogrammering grotendeels wordt overgelaten aan provincies en gemeenten. In de Noord- en Zuidvleugel van de Randstad zijn de bestaande verstedelijkingsafspraken onderdeel van de integrale aanpak voor deze gebieden.

C Beleidsconclusies

In 2017 is het beroep op de subsidieregeling voor omvangrijke energiebesparende maatregelen in bestaande koopwoningen van particuliere woningeigenaren en VvE’s fors toegenomen. Eerder dan verwacht, is het budget voor de particuliere woningeigenaren al in 2017 uitgeput. In totaal hebben tot en met 31 december 2017 ruim 18.000 eigenaren-bewoners ongeveer 50.000 isolatiemaatregelen genomen. Ook het aantal leningen van particuliere woningeigenaren en VvE’s uit het Nationaal Energiebespaarfonds is in 2017 sterk toegenomen. Tot en met 31 december 2017 hebben eigenaren-bewoners en VvE’s samen ruim 27.000 energiebesparende maatregelen gefinancierd. Verder zijn innovatieve voorstellen ondersteund van bedrijven, gemeenten en andere partijen om woningeigenaren te stimuleren tot energiebesparing. Tot slot is in 2017 ook procesbegeleiding voor VvE’s bekostigd en is de voorlichtingscampagne voor energiebesparing voortgezet die voortkomt uit het Energieakkoord voor duurzame groei.

In 2017 heeft de Nationaal Coördinator Groningen de uitvoering voortgezet van het meerjarenprogramma Aardbevingsbestendig en Kansrijk Groningen voor de jaren 2016 tot en met 2020. Hierbij staat de veiligheid voor de bewoners voorop, maar waar mogelijk wordt de versterking van woningen gecombineerd met verduurzaming. Het Ministerie van BZK heeft in 2017 uit het subsidiebudget voor omvangrijke energiebesparende maatregelen in bestaande koopwoningen € 1,5 mln. beschikbaar gesteld voor het verduurzamen van te versterken woningen. Daarnaast hebben Groningse corporaties ook in 2017 gebruik kunnen maken van de Stimuleringsregeling energieprestatie huursector (STEP) bij het versterken en verduurzamen van hun woningbezit.

In het kader van de uitvoering van de motie De Vries c.s. (Kamerstukken II, 2015–2016, 34 300 XVIII, nr. 18) is in maart 2017 het Fonds duurzaam funderingsherstel ingesteld en sinds oktober 2017 kunnen particuliere woningeigenaren in Zaanstad, Rotterdam en Gouda (pilot voor een jaar), de gemeenten die in 2017 een samenwerkingsovereenkomst met het fonds hebben gesloten, een lening via het fonds afsluiten; andere gemeenten zullen volgen.

In juli 2017 is de eerste voortgangsrapportage van het Actieplan Bevolkingsdaling 2016 aangeboden aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II, 2016–2017, 31 757, nr. 93). Hieruit blijkt onder andere dat in nagenoeg alle krimp- en anticipeerregio’s sprake is van beleidsverankering van de effecten van (de verwachte) bevolkingsdaling. De voortgangsrapportage bood aanleiding voor de aanscherping van de samenwerkingsafspraken zoals vastgelegd in het Actieplan (Kamerstukken II, 2015–2016, 31 757, nr. 89). In dit kader is in juni 2017 de eerste regiodeal gesloten in de krimpregio Noordoost Fryslân. Met deze deal gaan diverse overheden en betrokken regionale partijen een partnerschap om versnelling te creëren in de aanpak voor economische structuurversterking. Eind 2017 is ook een verkenning uitgevoerd met tien krimp- en anticipeerregio’s naar integrale, regionale thema’s die raken aan bevolkingsdaling. Er is daarnaast geïnvesteerd in een nieuw online platform, dat als doel heeft een impuls te geven aan de verspreiding van kennis over krimp.

D Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 2 Woonomgeving en bouw

E Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

De vrije ruimte aan verplichtingen wordt doorgeschoven naar 2018. UItbetaling van de subsidie vindt plaats in 2018 en 2019. Subsidie kan nog tot en met december 2018 worden aangevraagd zolang de verplichtingen toereikend zijn.

2.1 Energie en bouwkwaliteit

Subsidies

Beleidsprogramma Energiebesparing

In 2017 zijn de maatregelen uit het Energieakkoord verder ingevuld, onder meer met betrekking tot de verbetering van de energiezuinigheid van gebouwen. In mei 2017 heeft de Minister van BZK met de Minister van Economische Zaken en met Energie-Nederland, Netbeheer Nederland, UNETO-VNI (de installatiebranche) en de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie het «Convenant 10 PJ energiebesparing gebouwde omgeving» ondertekend. Met dit taakstellende convenant wordt 10 petajoule energie bespaard in de gebouwde omgeving, wat gelijk staat aan het energiegebruik van ongeveer 150.000 huishoudens.

Bij Voorjaarsnota zijn middelen naar dit beleidsprogramma overgeheveld voor de uitvoering van de afspraken uit het Energieakkoord voor energiebesparing in de gebouwde omgeving en activiteiten om te komen tot bijna-energieneutrale nieuwbouw vanaf 2020. Subsidies zijn met name ingezet voor de ondersteuning van energiebesparend wonen, de helpdesk energielabel, Energiesprong in het kader van innovatie en de nul op de meter-woning.

Beleidsprogramma bouwregelgeving

Binnen dit beleidsprogramma wordt subsidie verleend aan diverse partijen ter voorbereiding en ondersteuning van het beleid voor onder meer kwaliteitsborging voor het bouwen, brandveiligheid en circulair bouwen. Bij Voorjaarsnota is budget overgeheveld ten behoeve van deze terreinen en de uitvoering van activiteiten van RVO.nl op het gebied van bouwkwaliteit en bouwregelgeving. Bij Najaarsnota hebben de Ministeries van Economische Zaken en Klimaat (EZK) en Infrastructuur en Waterstaat (IenW) budget naar dit programma overgeboekt ten behoeve van de uitvoering van de Bouwagenda.

In 2017 is verder gewerkt aan het integreren van de bouwparagraaf van de Woningwet inclusief het Bouwbesluit 2012 in de Omgevingswet. Voorjaar 2017 is het ontwerp van het Besluit bouwwerken leefomgeving door de Eerste Kamer behandeld (Eerste Kamer, 2016–2017, 33 118, nr. 29.) en vervolgens voor advies naar de Raad van State gezonden. Dit besluit is de opvolger van het Bouwbesluit en een van de vier Algemene Maatregelen van Bestuur onder de Omgevingswet, waarvan inwerkingtreding wordt voorzien in 2021. In 2017 is ook de voorbereiding voortgezet van een stelsel waarin private instrumenten voor kwaliteitsborging tijdens de bouw en bij oplevering een rol krijgen en de positie van de consument wordt versterkt. Na het debat in juli 2017 (Eerste Kamer, 34 453) over het Wetsvoorstel kwaliteitsborging voor het bouwen heeft de Eerste Kamer op verzoek van het kabinet de stemming aangehouden. Met betrokken partijen wordt bezien hoe de steun voor het wetsvoorstel vergroot kan worden.

Energiebesparing Koopsector

Van het beschikbare budget voor de Subsidieregeling energiebesparing eigen huis (SEEH, Regeling van de Minister van BZK van 23 augustus 2016, nr. 2016–0000486646) van € 61 mln. tot en met 2018 is € 56,5 mln. beschikbaar voor subsidie voor energiebesparende maatregelen door eigenaren-bewoners en VvE’s en € 4,5 mln. voor energieadvies, groen Meerjaren Onderhoudsplan en procesbegeleiding voor VvE’s. In de loop van 2017 raakte het beschikbare budget voor eigenaren-bewoners uitgeput; in totaal hebben ruim 18.000 eigenaren-bewoners voor in totaal ruim € 42 mln. subsidie ontvangen en zijn ongeveer 50.000 isolatiemaatregelen genomen. Tot en met 31 december 2017 hadden 115 VvE’s voor rond € 4 mln. subsidie aangevraagd, waarvan toen inmiddels circa € 2,3 mln. verstrekt was. Met extra aandacht voor energiebesparing bij VvE’s in de voorlichtingscampagne van de rijksoverheid, gemeenten en VvE Belang wordt de subsidie voor VvE’s beter onder de aandacht gebracht. Ook wordt gewerkt aan vereenvoudiging van de subsidieregeling voor energieadvies voor VvE’s.

Energiebesparing Huursector

Het beroep op de Stimuleringsregeling energieprestatie huursector (STEP) voor investeringen van sociale verhuurders in energiebesparende maatregelen is in 2017 verder toegenomen. Van het totale beschikbare bedrag van € 400 mln. is € 395 mln. bestemd voor subsidies en € 5 mln. voor de uitvoering van de regeling door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. De regeling loopt tot en met 2018. De subsidies worden uitgekeerd in 2018 en 2019 en worden derhalve niet verantwoord in 2017.

Tot en met 31 december 2017 is STEP-subsidie verleend voor ruim 3.000 aanvragen. Hiermee is een bedrag van circa € 266 mln. gemoeid voor de renovatie van zo’n 73.000 woningen. Er is nog circa € 129 mln. aan subsidiebudget beschikbaar.

FESIAGO

Bij Voorjaarsnota is budget gerealloceerd ten behoeve van de Innovatieagenda Gebouwde Omgeving voor uitvoering van het Energieakkoord.

Fonds Duurzaam Funderingsherstel

In 2017 is de stichting Fonds Duurzaam Funderingsherstel (FDF) opgericht. Hiervoor zijn de beschikbare middelen (€ 20 mln.) van de BZK-begroting overgeheveld naar de Stichting Fonds Duurzaam Funderingsherstel. Het Ministerie van BZK heeft dit bedrag als achtergestelde lening aan het fonds verstrekt. Financiering tot in totaal € 100 mln. komt van de Rabobank, de Council of Europe Development Bank en de Waterschapsbank. Het fonds is onderdeel van een bredere aanpak om de funderingsproblematiek te verlichten en toekomstige funderingsproblemen zoveel mogelijk te voorkomen.

Opdrachten

Beleidsprogramma Energiebesparing

Binnen dit beleidsprogramma zijn diverse onderzoeksopdrachten verstrekt ter voorbereiding en ondersteuning van het beleid voor onder meer energietransitie in de gebouwde omgeving, het energielabel voor gebouwen en energielabel C voor kantoren. De realisatie komt lager uit dan begroot door de reallocatie van middelen voor onderzoekssubsidies op het gebied van energietransitie in de gebouwde omgeving, vallend onder 2.1 – Subsidies Beleidsprogramma Energiebesparing.

Beleidsprogramma bouwregelgeving

Vanuit de verantwoordelijkheid van de Minister van BZK voor een goed functionerend stelsel van bouwregelgeving op grond van de Woningwet, in afstemming met de Europese regelgeving en normen, zijn ook in 2017 werkzaamheden van NEN (Nederlands Normalisatie-instituut), de Helpdesk bouwregelgeving en de Adviescommissie toepassing en gelijkwaardigheid bouwvoorschriften in opdracht van BZK uitgevoerd.

Eind 2017 heeft de Minister van BZK de eisen voor de energiezuinigheid van nieuwe gebouwen bekendgemaakt. Op de bouwaanvragen voor alle nieuwe gebouwen die vanaf 1 januari 2020 worden ingediend, zullen op grond van het Energieakkoord en de Europese richtlijn energieprestatie van gebouwen de BENG-eisen («bijna-energieneutrale gebouwen») van toepassing zijn. De definitieve BENG-eisen worden, evenals de nieuwe bepalingsmethode voor de energieprestatie, in de loop van 2018 vastgesteld en zijn per 1 januari 2020 van toepassing. Voor nieuwe gebouwen waarin overheidsinstanties zijn gehuisvest die eigenaar zijn van deze gebouwen gelden de BENG-eisen vanaf 1 januari 2019. De overheid heeft daarmee een voorbeeldfunctie. Eind 2017 zijn de eisen gepubliceerd. (Stcrt. 2017, 73470)

De realisatie komt lager uit dan begroot door de reallocatie van middelen voor subsidies ten behoeve van de Uitvoeringsagenda innovatie in de bouw en activiteiten op het gebied van energietransitie in de gebouwde omgeving, vallend onder 2.1 – Subsidies Beleidsprogramma Energiebesparing.

Bijdragen aan agentschappen

Dienst Publiek en Communicatie

Deze middelen zijn ingezet voor het campagnemanagement van de voorlichtingscampagne «Energie besparen doe je nu» door de Dienst Publiek en Communicatie, een agentschap van het Ministerie van Algemene Zaken. Dit is een gezamenlijke campagne van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het kader van het Energieakkoord.

Diverse Agentschappen

Deze middelen zijn gerealloceerd ter uitvoering van extra werkzaamheden van RVO.nl in 2017 in het kader van Subsidieregeling energiebesparing eigen huis, vallend onder 2.2 Bijdragen aan agentschappen – RVO.nl Beleidsprogramma Woningbouw; in 2017 zijn meer subsidieaanvragen en telefonische vragen binnengekomen dan verwacht.

Handhaving energielabel (ILT)

Het budget is bij Najaarsnota overgeheveld naar het Ministerie van Infrastructuur en Milieu voor werkzaamheden in het kader van de handhaving van de energielabelplicht.

In de koopsector is in 2017 bij circa 88 procent van de labelplichtige transacties het energielabel overhandigd. Eind 2017 beschikten ruim 3,5 miljoen woningen over een geldig, definitief geregistreerd energielabel.

De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) voert sinds 2015 controles uit op de aanwezigheid van het label bij transactie en kan een dwangsom opleggen als de eigenaar niet voldoet aan de verplichting. In 2017 is voor de tweede keer de betrouwbaarheid van het energielabel voor woningen gecontroleerd2. In een steekproef van 265 woningen waarvoor in 2016 een definitief energielabel is geregistreerd, levert hercontrole door een onafhankelijk deskundige in 91% van de gevallen hetzelfde label op. Tevens blijkt uit het onderzoek, in het kader van de eisen die in de richtlijn Energieprestatie van gebouwen aan de aanbevelingen zijn gesteld, dat de aanbevelingen op het energielabel in de praktijk technisch haalbaar zijn.

In reactie op onderzoek van de Algemene Rekenkamer uit 2016 naar de betrouwbaarheid en de effectiviteit van het energielabel voor koopwoningen is in 2017 een vervolgonderzoek uitgevoerd naar de waarde die eigenaren toekennen aan het label. 64% van de woningeigenaren geeft aan door het energielabel meer kennis te hebben vergaard over de energiezuinigheid van hun woning en 59% geeft aan door het energielabel ook beter te weten hoe ze hun woning energiezuiniger kunnen maken. Beide rapporten zijn in december 2017 naar de Tweede Kamer gezonden (Kamerstukken II, 2017–2018, 30 196, nr. 563).

Uitvoering Energieakkoord (RVO)

Ter uitvoering van afspraken uit het Energieakkoord voor duurzame groei zijn de begrote middelen op dit onderdeel gerealloceerd naar 2.2 – Bijdragen aan agentschappen – RVO.nl Beleidsprogramma Woningbouw ter uitvoering door RVO.nl van de jaaropdracht 2017 en uitfinanciering van de jaaropdracht 2016, voor met name beheer en onderhoud van het systeem voor verkrijging van een definitief energielabel voor woningen op basis van de herziene Europese richtlijn energieprestatie van gebouwen.

Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken

EZ

Dit betreft een overboeking naar het Ministerie van Economische Zaken voor onderzoekswerkzaamheden van het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN). Dit onderzoek (NEV) is nodig om de voortgang van de maatregelen voor energiebesparing in de gebouwde omgeving in het kader van het Energieakkoord voor duurzame groei te monitoren.

IenM

Dit betreft een overboeking naar het Ministerie van Infrastructuur en Milieu ten behoeve van het Omgevingsloket online, waarbij particulieren en bedrijven een omgevingsvergunning kunnen aanvragen, een vergunningcheck en een melding kunnen doen.

2.2 Woningbouwproductie

Subsidies

Beleidsprogramma Woningbouw

Binnen dit beleidsprogramma zijn beperkte subsidies verstrekt voor kennisoverdracht om belemmeringen voor woningbouw weg te nemen en kansrijke initiatieven te ondersteunen.

Opdrachten

Beleidsprogramma Woningbouw

Binnen dit beleidsprogramma zijn enkele onderzoeksopdrachten ter ondersteuning van innovatieve ontwikkelingen op het gebied van de woningbouw gerealiseerd en bijdragen geleverd aan activiteiten op het gebied van energiebesparing, onder meer aan de energiemodule «nul op de meter» en innovatieprogramma’s. Tot slot is een technische herschikking doorgevoerd.

Bijdragen aan agentschappen

Beleidsprogramma woningbouw (RVO)

De op dit instrument opgenomen middelen zijn gebruikt voor de activiteiten die de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) in opdracht van het Ministerie van BZK uitvoert op het gebied van energiebesparing in de gebouwde omgeving, woningbouw en kwaliteit van de woon- en leefomgeving. Het programma behelst kennisverspreiding, beleidsonderbouwing en uitvoering van subsidieregelingen over de hele breedte van het wonen- en bouwenbeleid. Hieronder valt ook de ondersteuning van de expertteams eigenbouw, transformatie en versnellen.

Het Expertteam Versnellen ondersteunt op aanvraag bouwbedrijven en gemeenten bij woningbouw en gebiedsontwikkeling om respectievelijk de bouw vlot te trekken en om regeldruk te verminderen (ontslakken). Het Expertteam Eigenbouw helpt gemeenten bij de opzet en uitwerking van beleid en projecten voor eigenbouw. Het Expertteam Transformatie ondersteunt gemeenten en andere partijen die aan de slag willen met het transformeren van leegstaand vastgoed naar woonruimte.Tr ondersteuning van de expertteams adviseert de Juridische Expertpool Planschade gemeenten en andere betrokkenen over het vermijden van planschade bij voorgenomen bestemmingswijzigingen.

Door politieke en maatschappelijke ontwikkelingen ontstond in de loop van 2017 behoefte aan ondersteuning en uitvoering op een groot aantal nieuwe onderwerpen. Dit betreft activiteiten die nog in 2017 gestart moesten worden op het gebied van met name de Uitvoeringsagenda innovatie in de bouw, de transitieagenda circulaire bouw, de uitvoering van de Energieagenda en de doorrekening van scenario’s in het kader van energietransitie in de gebouwde omgeving.

2.3 Kwaliteit woonomgeving

Subsidies

Beleidsprogramma woonomgeving

Het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) ontvangt van het Ministerie van BZK subsidie voor projecten gericht op versterken van de lokale democratie (waaronder burgerparticipatie). In 2017 waren hun activiteiten gericht op het ondersteunen van lokaal initiatief en het verbinden van overheden en bewoners. Het LSA heeft onder andere verschillende bewonersbedrijven geadviseerd, met het oogmerk dat bewoners zelf ondernemingen starten die publieke diensten uitvoeren.

Opdrachten

Beleidsprogramma woonomgeving

Om ondermijning van de democratische rechtsorde vanuit ideologische perspectieven onder de aandacht te brengen van gemeenten in de Benelux heeft het Ministerie van BZK samen met de Ministeries van JenV en van SZW de conferentie Resilient Governance georganiseerd. Deze conferentie is gehouden op 21 november 2017. Hierbij waren circa 80 deelnemers uit de Benelux aanwezig.

2.4 Revolverend Fonds Energiebesparing Verhuurders

Leningen

Het Fonds energiebesparing huursector is ingesteld voor de verstrekking van laagrentende leningen voor renovatie van woningen in de huursector onder en boven de liberalisatiegrens met een zeer hoge energiebesparingsambitie zoals «nul op de meter». Bij voorjaarsnota zijn de middelen uit 2016 toegevoegd aan 2017. Ook in 2017 is het budget ongebruikt gebleven. Naar aanleiding van vragen uit de Tweede Kamer over eventuele alternatieve inzet van de gelden heeft de Minister van BZK de Kamer geïnformeerd (Kamerstukken II, 2017–2018, 29 453, nr. 458).

Bijdragen aan baten-lastenagentschappen

Uitvoeringskosten Revolverend Fonds Energiebesparing Verhuurders (RVO)

Deze post betreft de uitvoeringskosten van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) voor het Fonds energiebesparing huursector.