Om ervoor te zorgen dat reizigers veilig, betrouwbaar en betaalbaar kunnen reizen van A naar B ontwikkelt, beheert en stuurt IenW de benutting van de hoofdspoorweginfrastructuur aan en stelt zij decentrale overheden in staat het Openbaar Vervoer buiten de hoofdspoorweginfrastructuur hiertoe te ontwikkelen, te beheren en te benutten. Daarbij zorgt IenW tegelijkertijd dat verladers van goederen over het spoor de trein in toenemende mate als een aantrekkelijke vervoersoptie beschouwen.

IenW zet in op een hoofdspoorweginfrastructuur en Openbaar Vervoer dat bijdraagt aan de economische en ruimtelijke ontwikkeling van Nederland, aan het behalen van de milieunormen en de sociale functie van het Openbaar Vervoer. Om deze doelen, die ook beschreven staan in de Lange Termijn Spooragenda deel 2 (Kamerstukken II 2013-2014, 29 984, nr. 474), te behalen werkt IenW samen met medeoverheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties.

(Doen) Uitvoeren

Regisseren

De Minister is verantwoordelijk voor de vormgeving van het beleid inzake openbaar vervoer (per trein, bus, tram, metro, taxi en waddenveren), waaronder het toezicht op de uitvoering van de wet- en regelgeving. IenW zorgt voor veilige infrastructuur en optimaal gebruik daarvan via wet- en regelgeving, aansturing van ProRail en NS in het beheer van de hoofdspoorweginfrastructuur en stations en afspraken met decentrale overheden, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Uitvoering vindt plaats door middel van samenwerking in de gehele ov-keten en de gehele goederenketen. Het beleid stimuleert en faciliteert deze samenwerking.

Ten slotte is de Minister verantwoordelijk voor het toezicht op en de handhaving van (een deel van) de wet- en regelgeving door de ILT op dit beleidsterrein (zie beleidsartikel 24 Handhaving en Toezicht).

In november 2018 is de beleidsdoorlichting van beleidsartikel 16: Openbaar Vervoer en Spoor afgerond. Conform De Regeling Periodiek Evaluatieonderzoek (RPE) is onderzoek gedaan naar de doeltreffendheid en doelmatigheid van het beleid. In het kader van deze beleidsdoorlichting zijn de indicatoren op artikel 16 aangepast.

Toelichting

Hierboven staat een aantal indicatoren voor spoorveiligheid zoals deze worden gehanteerd in de Beleidsagenda Spoorveiligheid 2020-2025. Over de indicatoren wordt jaarlijks gerapporteerd op basis van het Jaarverslag Spoorveiligheid, opgesteld door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) in functie als National Railway Safety Authority. Hierin worden de indicatoren in samenhang met de achterliggende veiligheidsrisico’s nader toegelicht.

Voor meer indicatoren op het thema spoorveiligheid geeft de website https://prestaties.prorail.nl/veiligheid/ van ProRail de laatste inzichten.

De ILT benoemt het Nederlandse spoor als één van de veiligste in Europa. Het aantal aanrijdingen op overwegen is in 2020 sterk gedaald. Ook het aantal dodelijke slachtoffers op overwegen nam af. Daaruit kan niet rechtsreeks geconcludeerd worden dat het spoor veiliger geworden is, omdat ook het aantal treinkilometers afnam vanwege de afgenomen vervoersvraag door de coronamaatregelen.

Het aantal stop­tonend seinpassages (STS) daalde duidelijk in 2020 ten opzichte van 2019 met 33%. Deze daling hangt samen met een afname van STS-­passages op rangeerterreinen. De in 2018 ingevoerde werkwijze om rangeerterreinen op afstand te leiden, lijkt zijn vruchten af te werpen. Uit een analyse van NS blijkt dat het nieuwe systeem ‘Oogst Remcurve Bewaking In Trein (ORBIT)’ ook invloed heeft op de daling van STS­-passages.

Het aantal suïcides op het spoor nam sinds 2015 af, maar is de afgelopen drie jaar ongeveer gelijk gebleven. Het aantal suïcides op het spoor daalde daarmee eerder en relatief meer dan het totale aantal suïcides in Nederland. Onder regie van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport wordt gewerkt aan een verdere afname van het aantal suïcides. Dit jaar wordt het programma Suïcidepreventie, afhandeling en nazorg op het spoor 2017–2021 afgerond. Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt dat maatregelen zoals die uit het programma effectief zijn, en dat deze ertoe leiden dat in Nederland jaarlijks ongeveer 85 suïcides op het spoor worden voorkomen.

De gegevens over 2021 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het publiceren van dit jaarverslag. Een deel van deze informatie zal worden aangeboden bij de ontwerpbegroting 2023 en het jaarverslag 2022.

Toelichting

De ov-klantenbarometer is het klanttevredenheidsonderzoek voor het openbaar vervoer. De ov-klantenbarometer is in 2019 geheel vernieuwd ten opzichte van de eerdere edities. Omdat de meetmethodiek is aangepast, zijn er geen vergelijkbare gegevens van voor 2018 bekend.

In verband met de coronacrisis is het enquêteren voor de OV-Klantenbarometer 2020 op 12 maart 2020 stilgelegd. Dit in verband met de veiligheid van reizigers en enquêteurs en de oproep van de overheid om het openbaar vervoer alleen voor noodzakelijke reizen te gebruiken. Daarmee zijn er voor 2020 geen statistisch representatieve cijfers beschikbaar op het niveau van de afzonderlijke onderzoeksgebieden.

De gegevens over 2021 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het publiceren van dit jaarverslag. Een deel van deze informatie zal worden aangeboden bij de ontwerpbegroting 2023 en het jaarverslag 2022.

Toelichting

Bovenstaande cijfers geven inzicht in de punctualiteit van het spoorsysteem, het aantal impactvolle storingen en de aantallen goederen en reizigers die over het spoor vervoerd worden.

Voor meer indicatoren op het thema punctualiteit geeft de website https://prestaties.prorail.nl/ van ProRail de laatste inzichten.

Een deel van de gegevens over 2021 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het publiceren van dit jaarverslag. Een deel van deze informatie zal worden aangeboden bij de ontwerpbegroting 2023 en het jaarverslag 2022.

De Coronapandemie heeft ook dit jaar impact gehad op onderdelen van het beleid en de begroting van dit beleidsartikel. Desondanks waren het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten grotendeels volgens verwachting en zoals vermeld in de begroting 2021.

Het kabinet heeft maatregelen genomen om het openbaar vervoer ook in 2021 als vitale sector voor reizigers beschikbaar te houden gedurende de Coronapandemie. De beschikbaarheidsvergoeding OV (BVOV) waartoe het kabinet heeft besloten maakt het mogelijk dat het OV-aanbod aan de reizigers voldoet aan de doelstellingen van bereikbaarheid, veiligheid en opschaalbaarheid. Alle aanvragen BVOV 2021 zijn beschikt en voorschotten uitgekeerd.

In januari 2021 heeft de Tweede Kamer de plenaire behandeling van het wetsvoorstel Publiekrechtelijke omvorming ProRail ingepland. Deze heeft echter geen doorgang gevonden, omdat het wetsvoorstel na het aftreden van het kabinet controversieel is verklaard. Voor zover mogelijk zijn ProRail en IenW zich in de demissionaire periode blijven voorbereiden op een zorgvuldige implementatie.

Voor de toekomstige ontwikkeling van het openbaar vervoer werkt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat samen met decentrale overheden en de OV-sector aan de uitwerking van het Toekomstbeeld OV. Begin 2021 is de Ontwikkelagenda Toekomstbeeld OV gepresenteerd (Bijlage bij Kamerstuk II, 2020/21, 23645, nr. 746). Vervolgens zijn stappen gezet in de verdere doorvertaling van deze agenda.

Verder zijn de hoofdlijnen van het integrale besluit voor de marktordening op het spoor na 2024 nader uitgewerkt en uitgevoerd. Ook is het beleidsvoornemen aan de Tweede Kamer gestuurd tot concessieverlening voor de hoofdrailnetconcessie (Kamerstukken II 2020/21, 29984, nr. 930). De marktverkenning naar de mogelijkheden voor internationale verbindingen in open toegang is in 2021 afgerond (Kamerstukken II, 2021/22, 29984, nr. 955) en zal betrokken worden bij de verdere besluitvorming over dat programma van eisen voor de nieuwe hoofdrailnetconcessie.

Ook is in dit 'Europees Jaar van het Spoor’ volop aandacht geweest voor de rol van spoorvervoer bij de klimaatdoelstellingen. Op 29 maart 2021 presenteerde Staatssecretaris Van Veldhoven bij de start van het Europees jaar van het spoor in Lissabon de eerste conclusies van het platform International Rail Passengers transport. Van 1 september tot en met 7 oktober reed de Connecting Europe Express door Europa om gesprekken te faciliteren tussen Europese Commissie, spoorsector en bredere groep bij spoor betrokken stakeholders. In oktober deed de Connecting Europe Express ook Nederland aan en waren er bijeenkomsten over internationaal personenvervoer en spoorgoederenvervoer. Op 30 oktober vertrok de Rail to the Cop trein vanuit Amsterdam naar de klimaattop in Glasgow. Hierbij was onder andere de Nederlandse ambassadeur Year of Rail aanwezig.

1 OV en Spoor

Opdrachten

Dit betreffen voornamelijk contracten voor de implementatie van de OV-chipkaart, monitoring sociale veiligheid, het stimuleren van het beschikbaar stellen van (actuele) brongegevens voor reisinformatiediensten in het kader van het project Nationale Data Openbaar Vervoer (NDOV), de beheer- en vervoerconcessie, de uitbesteding van SWUNG1-taken, het onderzoek naar verbetermogelijkheden voor het rekenmodel trillingen spoorwegen, het onderzoek naar verplaatsingen in Nederland (OVIN) en aanpassingen in de spoorwegwetgeving. Ook wordt bijgedragen aan de toegankelijkheid van het openbaar vervoer en aan uitgaven voor onderzoek naar de marktordening van het openbaar vervoer. Daarnaast maakt de jaarlijkse vergoeding aan de Autoriteit Consument en Markt (ACM) onderdeel uit van deze middelen, wat een vergoeding is voor haar werk op het gebied van spoor zoals de Vervoerkamer. De Vervoerkamer reguleert de relatie tussen de beheerders en de gebruikers van het spoor.

Subsidies

In de tabel Budgettaire gevolgen van beleid bij dit beleidsartikel is een bedrag van € 18,5 miljoen gerealiseerd op de tijdelijke subsidieregeling stimulering spoorgoederenvervoer. Doel van deze tijdelijke subsidieregeling is het verbeteren van de positie van goederenvervoerders door het transport van goederen over het spoor goedkoper te maken door de spoorgoederenvervoerders een gedeeltelijke compensatie van de gebruiksvergoeding te verlenen. Deze subsidies worden verstrekt aan de goederenvervoerders.

In de tabel Budgettaire gevolgen van beleid bij dit beleidsartikel is een bedrag van € 2,2 miljoen gerealiseerd door de subsidie aan de NS voor het exploiteren van de nachttrein Amsterdam - Wenen/Insbruck.

In de tabel Budgettaire gevolgen van beleid bij dit beleidsartikel is een bedrag van € 1,5 miljoen gerealiseerd door de subsidie aan de NS voor het exploiteren van de intercity tussen Dordrecht en Eindhoven.

Bijdrage aan agentschappen

Rijkswaterstaat (RWS) heeft in 2021 in opdracht van IenW werkzaamheden in het kader van beleidsondersteuning en advies (BOA) uitgevoerd. Door middel van de agentschapsbijdrage is hiervoor capaciteit bij RWS gereserveerd.

Bijdrage medeoverheden

Dit betreft een jaarlijkse bijdrage voor de Complete Lijn Uitschakeling (waarbij bijvoorbeeld bij een incident een tracé als geheel wordt uitgeschakeld) en de inzet van de 25kV Spanningstester (CLU+) op de Betuweroute en HSL in het kader van de daartoe gesloten overeenkomst met de betrokken Veiligheidsregio’s.

Daarnaast werden er in 2021 verschillende specifieke uitkeringen verstrekt. Voor verdere toelichting wordt verwezen naar hetgeen beschreven staat bijonder F. financiele toelichting.

Bijdragen aan internationale organisaties

Dit betreft een bijdrage aan de Organisation pour les Transports Internationaux Ferroviaires (OTIF). Deze internationale organisatie richt zich vooral op het creëren van een uniform rechtssysteem voor het vervoer van passagiers en vracht per rails.

2 Maatregelenpakket OVS

Beschikbaarheidsvergoeding OV-sector

Dit betreffen de middelen die beschikbaar zijn gesteld voor de verstrekking van de Beschikbaarheidsvergoeding voor het Openbaar Vervoer.