Alle drie de hoofdtaken vergen meer inzet vanwege de toegenomen instabiliteit in de wereld. Om deze taken te kunnen uitvoeren stelt Defensie militaire eenheden gereed die daarvoor kunnen worden ingezet.

De Minister is verantwoordelijk voor het beschikbaar stellen en daadwerkelijk inzetten van eenheden om de veiligheid van het eigen en bondgenootschappelijk grondgebied te handhaven. Verder is de Minister in samenwerking met bondgenoten verantwoordelijk voor de uitvoering van bijdragen aan missies voor conflictpreventie, crisisbeheersing en vredesopbouw, zowel in Europa als daarbuiten. Het Koninkrijk der Nederlanden draagt daarmee bij aan de handhaving en bevordering van de internationale rechtsorde. De eenheden kunnen ook worden ingezet ten behoeve van nationale taken en het verlenen van (internationale) noodhulp.

Beleidsartikel 1 Inzet biedt een overzicht van de gehele inzet van de krijgsmacht. Dit betreft de bijdragen van Defensie aan onder andere crisisbeheersingsoperaties, contributies aan gezamenlijk gefinancierde NAVO- en EU-operaties, inzet voor nationale en koninkrijkstaken en overige inzet. In Beleidsartikel 1 is de verantwoording opgenomen van de additionele uitgaven voor inzet onder verantwoordelijkheid van de CDS. In de beleidsartikelen 2 tot en met 5 wordt de taakuitvoering verantwoord van de marine, landmacht, luchtmacht, marechaussee en de aan hen gemandateerde inzet, voor zover deze niet valt onder artikel 1.

Nederlandse militairen zijn in 2023 wederom breed ingezet voor vrede en veiligheid.

Eind februari 2022 is Rusland met een grote strijdmacht Oekraïne binnen gevallen waardoor de veiligheidsomgeving van de NAVO-partners drastisch is veranderd. Nederland steunt de Oekraïense strijdkrachten volop. Een groot deel van deze steun, het commercieel aangeschafte materieel en de bijdrage aan het air defence consortium, loopt via artikel 1. Andere vormen van steun aan Oekraïne worden ook gefinancierd vanuit artikel 1, zoals diverse trainingsmissies waarbij Nederlandse militairen Oekraïense militairen trainen of de forensische opsporingsteams die opereren ter ondersteuning van het International Criminal Court.

De Russische agressie zorgt ervoor dat de verdediging van het bondgenootschappelijk gebied meer aandacht heeft gekregen. Dit komt onder andere tot uiting bij bijdragen in NAVO-verband, waaronder de bijdrage aan de enhanced Forward Presence (eFP) inzet in Litouwen en Roemenië. Daarnaast zijn vier F-35s ingezet in Polen voor de enhanced Air Policing (eAP) missie en vier F-35s gereed gesteld voor de versterking van de NAVO posturing binnen de enhanced Vigilance Activities (eVA).

In Bosnië en Herzegovina werd gestart met de Nederlandse bijdrage aan de EU-missie EUFOR Althea, met als doel om meer stabiliteit en veiligheid in de Westelijke Balkan te brengen. Nederland draagt sinds januari 2023 bij met enkele stafofficieren. In september werd deze inzet uitgebreid met een infanteriecompagnie en een Human Intelligence (HUMINT)-team.

In het Midden-Oosten liep in 2023 de spanning op, hetgeen uiteindelijk leidde tot diverse gewapende conflicten. Defensie zette in 2023 op meerdere plekken in Irak personeel in, om bij te dragen aan onder andere de NATO Missie Iraq (NMI) ter bevordering van de veiligheid en Operation Inherent Resolve (OIR) ter bestrijding van ISIS. Om waar nodig Nederlandse burgers te kunnen evacueren rondom werden militairen en militair materieel ingezet in de NEO predeployment. Defensie droeg al bij aan diverse maritieme missies, zoals EMASoH, Atalanta en Combined Maritme Forces (CMF). Vanwege de raketaanvallen van de Houthi’s op koopvaardijschepen in de Rode Zee werd extra stafcapaciteit bijgedragen aan de CMF-missie.

Daarnaast continueerde Defensie de bijdragen aan verschillende overige missies zoals UNDOF, UNTSO, UNIFIL en USSC.

Figuur 5

Nationale inzet

Evenals voorgaande jaren waren in 2023 militairen dagelijks actief in Nederland en het Caribische deel van het Koninkrijk. Voorbeelden van deze inzet zijn de verleende bijstand voor de handhaving van de openbare orde en veiligheid door eenheden van de KMar, inzet van doorzoekingsteams ter ondersteuning van strafrechtelijke onderzoeken door CLAS, inzet van de Defensie duikgroep van CZSK, inzet van blushelikopters van CLSK en de inzet van de Explosieven Opruimingsdienst Defensie. Tevens onderschepte de Kustwacht Carib en Defensie verdovende middelen in het Caribisch deel van het Koninkrijk.

In de afgelopen jaren, en nu nog steeds, levert Defensie een belangrijke bijdrage aan het opvangen van ontheemden en asielzoekers. Defensie stelde in 2023 onder andere militaire locaties ter beschikking in Ede en Huis ter Heide. Daarnaast leverde de KMar bijstand aan de politie om bij te dragen aan de openbare orde gerelateerd aan de opvang en ondersteunde tevens het asielproces op het gebied van identificatie en registratie.

In het afgelopen jaar heeft Defensie bijgedragen aan de strijd tegen de georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Eén van de speerpunten was de oprichting van de eenheid Persoonsbeveiliging Binnenland bij de KMar. Deze eenheid beveiligt personen als ministers, officieren van justitie, advocaten en rechters in Nederland.

Naar aanleiding van de sabotage van Nordstream 2 heeft Defensie in 2023 een permanente taak op de Noordzee gekregen met het oog op de veiligheid van vitale infrastructuur op de Noordzee. Daarnaast levert Defensie een actieve bijdrage aan de interdepartementale aanpak die door het Programma Bescherming Noordzee Infrastructuur (PBNI) wordt vormgegeven.

Host Nation Support (HNS)

HNS (gastlandsteun) is de militaire ondersteuning die door Nederland wordt geleverd aan bondgenootschappelijke eenheden en NAVO-organisaties die verblijven op of zich verplaatsen over Nederlands grondgebied. Dit is een verplichting die ten grondslag ligt aan de NAVO en in verschillende MOU’s is vastgelegd.

In 2023 waren er drie HNS operaties waar de Nederlandse Krijgsmacht Host Nation Support aan heeft geleverd. Deze operaties waren in het kader van Atlantic Resolve. Zowel het 2nd Armoured Brigade Combat Team van de 1st Infantry Division als de Combat Aviation Brigade, ook onderdeel van de 1st Infantry Division, zijn verplaatst richting Duitsland, Polen en Letland. De Combat Aviation Brigade van de 3rd Infantry Division kwam juist uit die richting aan in Nederland, om zich te verplaatsen richting de Verenigde Staten.

Overige inzet

In 2023 zijn in totaal 12 afgeronde Vessel Protection Detachment (VPD) inzetten uitgevoerd. Voor 2022 werden 24 inzetten gerapporteerd. De daling van het aantal inzetten is het gevolg van een wijziging in de Wet ter bescherming koopvaardij. Sinds 1 februari 2022 is het voor rederijen mogelijk om onder voorwaarden gebruik te maken van maritieme beveiligingsbedrijven, op 23 juni 2023 was er een eerste vergunning van kracht. Vanwege deze wijziging werd al een daling in het aantal VPD-inzetten verwacht, daarnaast zijn vanwege het negatieve vaaradvies in de Rode Zee eind 2023 een aantal geplande VPD-inzetten geannuleerd.

Om het geïntegreerde karakter te borgen wordt besluitvorming over het Budget Internationale Veiligheid (BIV) interdepartementaal voorbereid en uitgevoerd.

In onderstaande tabel wordt voor 2023 weergegeven hoeveel budget per missie begroot was en is gerealiseerd. De posten met een verschil groter dan € 5 miljoen worden nader toegelicht. De uitvoering van de civielrechterlijke regeling Srebrenica en de activiteiten voor Dutchbat III worden ook toegelicht.

Verplichtingen

De hogere verplichtingen zijn met name het gevolg van de materiële steun aan Oekraïne. Deze was niet toegekend ten tijde van de ontwerpbegroting, maar gedurende 2023 is budget uit algemene middelen overgeheveld naar de defensiebegroting voor de te leveren steun aan Oekraïne.

Uitgaven

Capacity Building Mission Iraq (CBMI)

De hogere realisatie van CBMI is voornamelijk het gevolg van nagekomen facturen van Duitsland voor de Real Life Support (€ 4,2 miljoen) en de Verenigde Staten voor Base Life Support (€ 3,0 miljoen) voor het gebruik van Camp Bulldog. In het jaarverslag van 2022 werd al aangegeven dat de toenmalige lagere realisatie het gevolg was van het uitblijven van deze facturen. Daarnaast leiden een aantal kleinere posten tot € 1,1 miljoen hogere kosten.

United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission (MINUSMA)

De hogere realisatie is het gevolg van de laatste uitgaven voor de redeployment, transport and reset van personeel en materieel (€ 2,3 miljoen) na het vertrek uit Mali. Daarnaast zijn er ook nog na gekomen VN-facturen voor voeding en brandstof betaald (€ 3,4 miljoen).

Contributies

De post contributies omvat de Nederlandse contributiebijdragen aan Internationale Organisaties en samenwerkingsverbanden. Voorbeelden hiervan zijn de NAVO, de Alliance Operations & Missions (AOM), de EU, de European Peace Facilty (EPF) en de Strategic Airlift Capability (SAC) C-17. De contributiebijdrage aan SAC C-17 is € 3,2 miljoen lager dan in de MOU-afspraken is vastgelegd. In 2023 is minder contributie bij de deelnemende landen afgeroepen dan de plafondwaarde van de MOU. De contributiebijdrage aan AOM is € 9,3 miljoen lager dan de meerjarige raming. Door een lager budgettair plafond en door de reguliere vooruitbetaling eind 2022 voor het volgende begrotingsjaar, bedroeg de contributiebijdrage in 2023 slechts € 633 duizend. De contributiebijdrage aan EPF is € 0,3 miljoen lager dan geraamd. Het gaat hier om de contributiebijdrage aan de gemeenschappelijke kosten inzake de militaire operaties en missies van de EU.

SIC

De realisatie komt voort uit de Assured Access contracten als gevolg van de verkorting van de Notice To Move tijd ten behoeve van de gereedstelling van VJTF eenheden.

eFP Roemenië

De Technical Agreement behorende bij deze missies is later dan gepland getekend, waardoor kosten later zijn gefactureerd en in 2024 vallen.

Materiële steun Oekraïne

De materiële steun aan Oekraïne was beperkt toegekend ten tijde van de ontwerpbegroting. Gedurende 2023 is budget uit algemene middelen overgeheveld voor de te leveren steun naar de defensiebegroting. In het budgettair overzicht Oekraine (H3.6) is meer inzage gegeven in de uitgaven ten behoeve van de steun aan Oekraine.

Reservering Srebrenica arrest

In 2023 was er voor de civielrechterlijke regeling Srebrenica en de activiteiten voor Dutchbat III een bedrag van € 10,3 miljoen beschikbaar, gefinancierd vanuit de HGIS-eindejaarsmarge. Hiervan is is € 9,3 miljoen in 2023 gerealiseerd en is er een bedrag van € 1,0 miljoen teruggekomen in de voorziening BIV.

Ontvangsten

In 2023 is in artikel 1 Inzet € 76,4 miljoen ontvangen, hetgeen € 73,4 miljoen meer is dan begroot. Dit is het gevolg van de militaire steun aan Oekraïne. Deze steun wordt soms samen met andere landen georganiseerd, waarbij zij bijdragen aan de gezamenlijke aanschaf van materieel.

Nationale Inzet

Defensie voert taken uit ten behoeve van civiele overheden. De financiële middelen van deze taken zijn opgenomen in de verschillende begrotingsartikelen van Defensie. Deze taken zijn vastgelegd in wet- of regelgeving, inclusief ministeriële besluiten, convenanten of arrangementen. Onder deze taken vallen de taken van de KMar, de Kustwacht in Nederland en het Caribisch gebied, luchtruimbewaking, de Bijzondere Bijstandseenheden en de Explosieven Opruimingsdienst Defensie.

Militaire bijstand en steunverlening (Financiering Nationale Inzet Krijgsmacht)

Defensie verleent militaire bijstand (MB) voor de handhaving van de openbare orde en veiligheid (OOV) en voor de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde (SHRO). Deze bijstand wordt zowel door de KMar geleverd als door andere eenheden van Defensie. Daarnaast wordt bijstand verleend in geval van een ramp of crisis, of de vrees voor het ontstaan daarvan (Wet Veiligheidsregio). Verder kan een civiele autoriteit/ Minister een beroep doen op militaire steunverlening in het openbaar belang (MSOB). Ook in het Caribische deel van het Koninkrijk worden door Defensie soortgelijke vormen van militaire bijstand en steunverlening verleend.

Toelichting Nationale Inzet

Defensie continueerde ook dit jaar diverse (nood)opvanglocaties voor evacuees uit Afghanistan, ontheemden uit Oekraïne en reguliere asielzoekers. Daarnaast levert Defensie jaarlijks ondersteuning in de vorm van luchtobservatiecapaciteit (UAS), searchcapaciteit, duikcapaciteit, CBRN-capaciteit en het opruimen van explosieven door de Explosieven Opruimingsdienst. Ook leverde Defensie militaire bijstand tijdens demonstraties en blokkades van snelwegen door Extinction Rebellion en militaire steunverlening in de vorm van specialistische waterboorcapaciteit voor het realiseren van calamiteiten(water)putten ter voorkoming van onbeheersbare natuurbranden. De KMAR levert personele capaciteit op en rondom het aanmeldcentrum Ter Apel ter handhaving van de openbare orde.

Overige inzet

In 2023 zijn in totaal 12 afgeronde Vessel Protection Detachment (VPD) inzetten uitgevoerd. Dat is lager dan voorheen, omdat het sinds 1 februari 2022 het voor rederijen mogelijk om onder voorwaarden gebruik te maken van maritieme beveiligingsbedrijven. Daarnaast zijn vanwege het negatieve vaaradvies in de Rode Zee eind 2023 een aantal geplande VPD-inzetten geannuleerd.