Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling door het voorkomen en terugdringen van gewelddadig conflict en het bevorderen van vreedzame, rechtvaardige en inclusieve samenlevingen. We doen dit door te investeren in veiligheid voor mensen, toegang tot recht, vredesopbouw en inclusief bestuur. Tevens zetten we in op het bevorderen van migratiesamenwerking, het verbeteren van de perspectieven van vluchtelingen en gastgemeenschappen (met focus op bescherming, onderwijs en werk) en het verlenen van noodhulp ter leniging van humanitaire nood wereldwijd, via internationale en nationale partners.
De minister is verantwoordelijk voor:
Financieren
– Programma’s, fondsen, en partners op het terrein van veiligheid & rechtsorde, gericht op het aanpakken van de grondoorzaken van conflict, waaronder early warning en early action, conflictpreventie, stabilisatie en vredesopbouw, hervorming van de veiligheidssector, toegang tot recht en veiligheid van mensen, rechtsstaatontwikkeling, vredesprocessen en inclusief bestuur. Uitvoering richt zich met name op de focusregio’s (Sahel, MENA, Grote Meren en Hoorn van Afrika). Voor een deel worden deze gefinancierd uit het Stabiliteitsfonds (BZ-begroting), waarmee het geïntegreerde karakter van de inzet van diplomatieke, civiele en/of militaire activiteiten wordt geborgd.
– Humanitaire hulpverlening door gespecialiseerde VN-organisaties, het Internationale en Nederlandse Rode Kruis, en Nederlandse ngo’s (Dutch Relief Alliance).
– Programma’s gericht op de ontwikkeling van een effectiever en efficiënter humanitair systeem, o.a. gericht op innovatie, data-ontwikkeling, psychosociale zorg en naleving van oorlogsrecht.
– Programma’s gericht op duurzame opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio.
– Het ondersteunen van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, door financiering van activiteiten die belangrijk zijn voor betrokken ontwikkelingslanden en die bijdragen aan beter migratiesamenwerking, betere bescherming en perspectieven voor vluchtelingen en gastgemeenschappen, tegengaan van uitbuiting en mishandeling van migranten en bestrijding mensensmokkel/handel, en het bevorderen van vrijwillige terugkeer en herintegratie.
Stimuleren
– Programma’s gericht op het bevorderen van vreedzame, rechtvaardige en inclusieve samenlevingen in partnerlanden en in landen waarin zich actuele crises voordoen, met name in de Sahel, MENA, Grote Meren en Hoorn van Afrika regio’s. Onder deze programma’s valt ook inzet op fysieke veiligheid van burgers via humanitair ontmijnen en cluster munitie programma’s. toegang tot recht en inzet op psychosociale steun om duurzame vrede te bevorderen.
– De nadruk ligt daarbij op het bereiken van resultaten onder Sustainable Development Goal 16, dat zich specifiek richt op vrede, recht en sterke (inclusieve) instellingen, als leidraad voor de Nederlandse inzet.
– Grotere synergie tussen de verschillende thema’s en programma’s op het terrein van veiligheid en rechtsorde, met bijzondere aandacht voor de positie van vrouwen en jongeren. Centraal hierbij staan noden, perspectieven en eigenaarschap van mensen en gemeenschappen in de landen waar we werken.
– Innovatie en hervorming bij noodhulporganisaties om efficiënter en effectiever te werken en om de onderlinge coördinatie te versterken.
– Vergroten van paraatheid voor tijdige en effectieve rampenrespons.
– Betrekken van kwetsbare groepen in humanitaire situaties bij beleid en uitvoering.
– Preventie en effectieve aanpak van seksueel wangedrag.
– De positieve bijdrage van migratie aan ontwikkeling bevorderen en de negatieve effecten tegengaan door tegengaan van uitbuiting en mishandeling van migranten en bestrijding mensensmokkel/handel, en het bevorderen van vrijwillige terugkeer en herintegratie.
– Realisatie van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, waar zowel betrokken landen, NL/ EU als vluchtelingen/migranten baat bij hebben.
– Versterking opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio, door inzet op betere bescherming en een sterkere rechtspositie voor vluchtelingen (inclusief toegang tot werk), meer en betere voorzieningen (onderwijs, gezondheidszorg, water etc.) en het stimuleren van economische ontwikkeling en banengroei, zodat vluchtelingen en gastgemeenschap-pen betere perspectieven en dienstverlening krijgen. Toegang tot werk en onderwijs vormen hierbij speerpunten. Speciale aandacht gaat uit naar vrouwen en jongeren.
Regisseren
– Handhaving en bevordering van internationaal humanitair recht en humanitaire principes en vergroten van effectiviteit van humanitaire hulpverlening. Toepassing, maar ook waar mogelijk verbetering van mechanismen om naleving van internationaal oorlogsrecht af te dwingen.
– Samenwerking met actoren zoals de VN, het Rode Kruis en ngo’s voor een effectievere noodhulpverlening, en met de Europese Commissie Office for Humanitarian Aid Department (ECHO) en EU-lidstaten.
– Samenwerking op toegang tot recht tussen landen en organisaties door inzet van de Justice Action Coalition waar Nederland een voortrekkersrol speelt. Meer interne cohesie tussen EU-lidstaten en -instellingen, met name de Europese Commissie en EDEO, op crisisbeheersing, conflictpreventie en vredesopbouw, onder meer via de EU Global Strategy, de Integrated Approach to external Conflicts and Crises, het ‘EU wide Security Sector Reform framework’ en de ‘Joint Communication on Capacity Building in support of security and development’ waarbij Nederland eigen ‘best practices’ inbrengt.
– Bevordering van herstel na crises en stimulering van een belangrijke rol voor het maatschappelijk middenveld bij lokale conflictpreventie, vredesopbouw, en het bevorderen van participatie van burgers in deze processen, in het bijzonder vrouwen en jongeren.
– Nederland leidt en coördineert namens de EU en de EU-lidstaten de uitrol van het EU-programma om vluchtelingenopvang in de Hoorn van Afrika te versterken. Dit heeft als doel een betere bescherming van vluchtelingen (speciale aandacht voor vrouwen en meisjes), betere perspectieven voor gastgemeenschappen en vluchtelingen inclusief meer mogelijkheden om buiten de vluchtelingenkampen te wonen, werken en onderwijs te volgen.
Veiligheid en RechtsordeHet ontwikkelde en uitgevoerde beleid is grotendeels uitgevoerd conform de begroting. Het beleidsmatige voornemen om bij te dragen aan het State and Peacebuilding Fund van de Wereldbank is doorgeschoven naar 2024, in afwachting van de resultaten van de evaluatie. Het aantal mensen dat toegang heeft gekregen tot recht is toegenomen tot ver boven de streefwaarde, onder meer door het toegenomen gebruik van e-justice-mechanismen. Het aantal vierkante meter met mijnen vervuild land dat is opgeschoond, is hoger dan verwacht vanwege goede resultaten van de United Nations Mine Action Service (UNMAS). Daarnaast heeft Nederland een extra bijdrage van EUR 10 miljoen gedaan aan het Mine Action Programme van UNDP ten behoeve van de Oekraïne. Nederland toont zich daarmee een verantwoordelijke partner in het multilaterale systeem. Door toegenomen onrust in een aantal focuslanden is de uitvoering van activiteiten op sommige plaatsen, waaronder Afghanistan, achtergebleven. De betreffende middelen zijn waar mogelijk in andere focuslanden ingezet.
Humanitaire hulpNederland doneerde in verband met de aardbeving in Turkije en Syrië een extra bedrag van EUR 10 miljoen aan de Samenwerkende hulporganisaties (SHO). Nederland gaf vanwege de aardbeving in Marokko ook EUR 5 miljoen aan het Nederlandse Rode Kruis (NRK) voor de Marokkaanse Rode Halve Maan, waarvan EUR 2 miljoen additioneel aan het budget voor humanitaire hulp. Als gevolg van het conflict in Gaza/Israël heeft Nederland een extra bedrag beschikbaar gesteld voor humanitaire hulp van in totaal EUR 35 miljoen in 2023. De additionele Nederlandse bijdragen voor de Palestijnse gebieden kwamen onder meer ten goede aan het NRK, het Internationale Comité voor het Rode Kruis (ICRC), DRA, de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen UNRWA en World Food Programme (WFP). WFP en NRK ontvingen daarnaast respectievelijk EUR 5 miljoen en EUR 10 miljoen voor acute crises elders in de wereld, waaronder in de Hoorn van Afrika.
Vanwege het conflict in Oekraïne is EUR 20 miljoen extra besteed aan het Ukraine Humanitarian Fund (UHF) en EUR 10 miljoen aan de WHO, specifiek voor psychosociale zorg voor slachtoffers van het conflict. Aan het Grain from Ukraine initiatief werd EUR 2 miljoen extra besteed20.
Opvang en bescherming in de regioMet het Prospects Partnerschap – het grootste programma voor opvang in de regio, in de Syrië regio en de Hoorn van Afrika – hebben in 2023 bijna 700.000 personen toegang tot educatie gekregen en zijn meer dan 60.000 mensen ondersteund met inkomensgenererende activiteiten. Op basis van onder andere een evaluatie van dit partnerschap met UNHCR, UNICEF, ILO, IFC en de Wereldbank is in 2023 een vervolgfase ontwikkeld voor de periode 2024-2027. De focus blijft op het creëren van sociaaleconomisch perspectief voor mensen die in buurlanden worden opgevangen en er komt meer nadruk op het versterken van de dialoog met ontvangende overheden ten behoeve van stabiliteit in de regio.
Het budget voor opvang in de regio is in 2023 gestaag gegroeid en aangewend voor onder meer de opvang van ontheemden uit Nagorno-Karabach in Armenië (via de Global Concessional Financing Facility van de Wereldbank) en voor programma’s voor Afghaanse vluchtelingen in Pakistan (motie Piri en van der Lee, mei 2022: Kamerstuk 27925 nr. 906).
MigratiesamenwerkingHet uitgevoerde beleid was conform de verwachtingen zoals opgenomen in de begroting. De additionele EUR 25 miljoen die structureel is toegevoegd aan het migratiesamenwerkingsbudget is ingezet ten behoeve van de migratiepartnerschappen. In 2023 zijn verschillende nieuwe programma’s opgestart vanuit dit budget, in samenwerking met multilaterale organisaties en ngo’s. Zo heeft Nederland nieuwe programmering opgestart met de IOM op het gebied van bescherming, toegang tot legal identity en het tegengaan van mensenhandel- en smokkel. Ook steunt Nederland UNODC in Noord-Afrika om de samenwerking op het tegengaan van mensenhandel en -smokkel te verbeteren, en ICMPD om het bewustzijn van de risico’s van mensenhandel te vergroten. Dit zijn enkele voorbeelden van een brede portfolio ter ondersteuning van de migratiepartnerschappen.
Op basis van intensivering van de migratiesamenwerking met partnerlanden is een aantal lessen geleerd. Er is gebleken dat de relaties in de eerste plaats vanuit een brede lens van gelijkwaardige samenwerking op basis van wederzijdse belangen dienen te worden bezien. Het (te) centraal stellen van migratie komt de effectiviteit van onze inzet niet ten goede, omdat de belangen en wensen van partnerlanden ook op andere terreinen liggen. Brede inbedding en coördinatie vanuit een BZ-breed landenperspectief is daarom cruciaal gebleken. Hoewel is gebleken dat een succesvol partnerschap daadwerkelijk kan leiden tot een verbeterde relatie en toegenomen terugkeerbewegingen, blijft de impact op het aantal irreguliere migratiebewegingen moeilijk te beïnvloeden. Ook is dit lastig meetbaar. Om meer grootschalige impact te hebben, lijkt het noodzakelijk om in breder verband op te trekken, meer flexibel te acteren op de wensen van partnerlanden en innovatieve partnerschapsvormen niet te schuwen.
Realisatie 2019 | Realisatie 2020 | Realisatie 2021 | Realisatie 2022 | Realisatie 2023 | Vastgestelde begroting 2023 | Verschil 2023 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Verplichtingen | 1 466 524 | 487 737 | 527 479 | 1 631 883 | 1 761 552 | 742 160 | 1 019 392 | |
Uitgaven: | ||||||||
Programma-uitgaven totaal | 771 565 | 837 332 | 784 522 | 943 326 | 1 113 608 | 1 103 712 | 9 896 | |
4.1 | Humanitaire hulp | 386 951 | 470 807 | 431 360 | 520 229 | 637 858 | 584 017 | 53 841 |
Subsidies (regelingen) | ||||||||
Noodhulpprogramma's | 97 246 | 112 262 | 93 174 | 123 442 | 151 331 | 87 000 | 64 331 | |
Bijdrage aan agentschappen | ||||||||
Noodhulpprogramma's | 388 | |||||||
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties | ||||||||
Noodhulpprogramma's | 195 556 | 261 650 | 246 744 | 269 786 | 341 110 | 414 000 | ‒ 72 890 | |
Noodhulpprogramma's non-ODA | 761 | 1 895 | 3 442 | 1 | 417 | 1 017 | ‒ 600 | |
UNHCR | 38 000 | 33 000 | 33 000 | 33 000 | 35 000 | 33 000 | 2 000 | |
UNRWA | 19 000 | 19 000 | 19 000 | 19 000 | 37 000 | 13 000 | 24 000 | |
Wereldvoedselprogramma | 36 000 | 43 000 | 36 000 | 75 000 | 73 000 | 36 000 | 37 000 | |
4.2 | Opvang en bescherming in de regio en migratiesamenwerking | 170 490 | 157 560 | 174 060 | 218 578 | 266 912 | 304 000 | ‒ 37 088 |
Subsidies (regelingen) | ||||||||
Opvang in de regio | 12 546 | 16 476 | 9 335 | 5 274 | 5 197 | 5 000 | 197 | |
Migratie en ontwikkeling | 2 670 | |||||||
Opdrachten | ||||||||
Migratie en ontwikkeling | 203 | |||||||
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties | ||||||||
Opvang in de regio | 125 454 | 111 592 | 131 061 | 179 513 | 201 286 | 265 000 | ‒ 63 714 | |
Migratie en ontwikkeling | 29 617 | 29 492 | 33 664 | 33 791 | 60 429 | 34 000 | 26 429 | |
4.3 | Veiligheid en Rechtstaatontwikkeling | 213 541 | 208 965 | 179 102 | 204 519 | 208 838 | 215 695 | ‒ 6 857 |
Subsidies (regelingen) | ||||||||
Legitieme stabiliteit | 7 013 | 6 786 | 6 070 | 6 426 | 7 000 | ‒ 574 | ||
Inclusieve vredes- en politieke processen | 24 835 | 24 470 | 14 750 | 8 674 | 13 500 | ‒ 4 826 | ||
Vredesdividend: werkgelegenheid en basisvoorzieningen | 22 525 | 10 867 | 5 007 | 2 229 | 818 | 0 | 818 | |
Functionerende rechtsorde | 14 418 | 11 215 | 17 311 | 32 010 | 41 515 | 33 725 | 7 790 | |
Legitieme en capabele overheid | 10 430 | |||||||
Landenprogramma's functionerende rechtsorde | 4 159 | |||||||
Inclusieve politieke processen: vredesdialoog en conflictpreventie | 18 390 | |||||||
Opdrachten | ||||||||
Inclusieve vredes- en politieke processen | 1 427 | 0 | 1 500 | ‒ 1 500 | ||||
Landenprogramma's functionerende rechtsorde | 1 404 | |||||||
Inclusieve politieke processen: vredesdialoog en conflictpreventie | 4 995 | |||||||
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties | ||||||||
Legitieme stabiliteit | 5 561 | 10 404 | 3 100 | 4 000 | 9 000 | ‒ 5 000 | ||
Functionerende rechtsorde | 9 104 | 108 329 | 93 160 | 102 499 | 94 739 | 118 220 | ‒ 23 481 | |
Inclusieve vredes- en politieke processen | 41 145 | 21 964 | 42 434 | 52 666 | 32 750 | 19 916 | ||
Landenprogramma's functionerende rechtsorde | 83 318 | |||||||
Inclusieve politieke processen: vredesdialoog en conflictpreventie | 36 086 | |||||||
Legitieme en capabele overheid | 7 071 | |||||||
Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken | ||||||||
Landenprogramma's functionerende rechtsorde | 1 641 | |||||||
4.4 | Noodhulpfonds | 583 | ||||||
Subsidies (regelingen) | ||||||||
Noodhulpfonds | 583 | |||||||
Bijdrage aan agentschappen | ||||||||
Noodhulpfonds | 0 | |||||||
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties | ||||||||
Noodhulpfonds | 0 |
Verplichtingen
De verplichtingenrealisatie op artikel 4 (Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling) valt ten opzichte van de vastgestelde begroting EUR 1.019 miljoen hoger uit. In de Eerste suppletoire begroting (Kamerstuk 36 350 XVII, nr. 2) is een stijging van EUR 933 miljoen toegelicht. Dit heeft voornamelijk te maken met het aangaan van een nieuwe meerjarige verplichting voor het programma Prospects 2 en door nieuwe meerjarige humanitaire hulp committeringen voor UNHCR en het Wereldvoedselprogramma. In de Tweede suppletoire begroting (Kamerstuk 36 470 XVII, nr. 2) is een verdere stijging van EUR 238 miljoen gemeld, met name als gevolg van het aangaan van verplichtingen voor Country Based Pooled Funds. Het verplichtingenbudget is uiteindelijk lager uitgevallen dan voorzien in de Tweede suppletoire begroting. Dit komt met name doordat een aantal verplichtingen voor het programma Prospects 2 niet in 2023 maar in 2024 zullen worden aangegaan.
Uitgaven
Artikelonderdeel 4.1De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 4.1 (Humanitaire hulp) valt ten opzichte van de vastgestelde begroting EUR 84 miljoen hoger uit. Een initiële toename van EUR 30 miljoen is toegelicht in de Incidentele suppletoire begroting inzake steun voor Oekraïne (Kamerstuk 36 337, nr. 1). Deze middelen zijn uitgetrokken door het kabinet voor humanitaire hulp om zo de noden van Oekraïners te verlichten, en voor activiteiten gericht op Mental Health and Psychosocial Support (MHPSS). Een aanvullende stijging van EUR 42 miljoen is vervolgens toegelicht in de Tweede suppletoire begroting. Hiervan hangt EUR 25 miljoen samen met humanitaire hulpverlening in de Palestijnse Gebieden, door middel van een verhoging van de bijdragen aan UNRWA, ICRC, het Nederlandse Rode Kruis (NRK), het Wereldvoedselprogramma en de Dutch Relief Alliance (DRA). De overige EUR 17 miljoen hangt samen met inzet bij humanitaire noden wereldwijd en noodhulp na de aardbeving in Marokko. Tot slot is een stijging van EUR 12 miljoen toegelicht in de Decemberbrief BHOS (Kamerstuk 36 410 XVII, nr. 9), vanwege een aanvullende bijdrage aan UNRWA (EUR 10 miljoen) ten behoeve van de humanitaire inzet bij de crisis in Gaza, en de Nederlandse steun aan het initiatief Grain from Ukraine (EUR 2 miljoen).
Artikelonderdeel 4.2De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 4.2 (Opvang en bescherming in de regio en migratiesamenwerking) valt ten opzichte van de vastgestelde begroting EUR 37 miljoen lager uit. Bij de Suppletoire begroting Prinsjesdag (Kamerstuk 36 435 XVII, nr. 2) is een verlaging van EUR 57 miljoen toegelicht door het uitstellen van de planning in verband met de asieltegenvaller. Een stijging van het budget met EUR 20 miljoen is vervolgens gemeld in de Tweede suppletoire begroting. Dit heeft te maken met aanvullende bijdragen aan UNICEF en UNHCR voor ondersteuning van vluchtelingen en gastgemeenschappen in o.a. Pakistan, de Hoorn van Afrika en de MENA regio.
Artikelonderdeel 4.3De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 4.3 (Veiligheid en Rechtstaatontwikkeling) valt ten opzichte van de vastgestelde begroting EUR 7 miljoen lager uit. Dit heeft voornamelijk te maken met het saldo van een verlaging als gevolg van de hogere kosten voor eerstejaarsopvang asielzoekers zoals toegelicht in de Eerste suppletoire begroting, en een verhoging door het gedeeltelijk terugdraaien van de ombuigingen met extra budget voortkomend uit de MEV bij de Suppletoire begroting Prinsjesdag.
Landenprogramma's
Zoals aangegeven in de leeswijzer vindt een toelichting op de landenprogramma's plaats onder de desbetreffende beleidsartikelen. Per saldo waren de uitgaven voor landenprogramma's op artikelonderdeel 4.3 (Veiligheid en rechtstaatontwikkeling) EUR 7,2 miljoen lager dan het oorspronkelijk gebudgetteerde bedrag van EUR 126,3 miljoen.
De belangrijkste mutaties die tot deze lagere realisatie hebben geleid zijn een lagere uitputting op het landenbudget voor Afghanistan met EUR 27,5 miljoen, waar het niet mogelijk was om voldoende activiteiten op het gebied van veiligheid en rechtsorde te implementeren. Daarnaast is er een EUR 6 miljoen hogere realisatie op het regionale programma voor de Grote Meren in verband met een cross border justice en Mental Health and Psychosocial Support (MHPSS) programma.