De Nederlandse Douane heeft op grond van het Douanewetboek van de Europese Unie (DWU) de opdracht om toezicht te houden op het internationale handelsverkeer van de Europese Unie. Op deze wijze draagt de Douane bij aan eerlijke en open handel, de uitvoering van de externe aspecten van de interne markt, van het gemeenschappelijk handelsbeleid en van ander gemeenschappelijk beleid van de Europese Unie dat verband houdt met de handel, en de algemene veiligheid van de toeleveringsketen.

Op grond van Nederlandse wetgeving houdt de Douane toezicht op goederen waarop accijns- en verbruiksbelastingen geheven worden.

De opdracht van de Nederlandse Douane kan worden samengevat in de volgende ABC-doelstellingen: Afdracht, Beschermen, Concurrentie. De Douane draagt bij aan een solide financiering van de Europese en nationale overheid, aan een veilige samenleving en aan een sterke, aantrekkelijke en eerlijke interne markt waarmee de welvaart in de EU en in het bijzonder Nederland wordt bevorderd. Vrijwillige naleving van Europese en nationale wetgeving, risicogericht acteren en gedifferentieerd handhaven zijn hiervoor de basis.

De Douane zoekt ten behoeve van een goede uitvoering van haar opdracht uitdrukkelijk de samenwerking met andere overheidsorganisaties, bedrijfsleven en wetenschap.

De minister van Financiën heeft een regisserende rol op het terrein van het Douanebeleid. Daarnaast is de minister verantwoordelijk voor de wet- en regelgeving inzake douaneformaliteiten en douanerechten. Dit is hoofdzakelijk Europese wet- en regelgeving. Daarnaast is de minister verantwoordelijk voor de wet- en regelgeving inzake binnenlandse accijnzen en verbruiksbelastingen.

De minister bevordert via de inzet van de Douane de naleving van wet- en regelgeving. Dit gebeurt door het leveren van passende en faciliterende dienstverlening door bijvoorbeeld zorg te dragen voor een goed werkend aangiftesysteem. Maar ook door processen juist en tijdig uit te voeren, door adequaat toezicht uit te oefenen en door naleving te stimuleren en waar nodig deze naleving bestuurs- of strafrechtelijk af te dwingen.

De Douane voert nationaal taken uit voor de ministeries verenigd in het ‘Opdrachtgevers-Opdrachtnemerberaad Douane’ (OOD). In dit gremium spreken de beleidsdepartementen en Douane elkaar periodiek over de toezichts- en handhavingsinzet van de Douane op de uiteenlopende douanetaken. In de begroting van deze ministeries wordt het beleid waarvoor de betreffende minister verantwoordelijk is toegelicht.

Kwantitatieve doelstellingen

De algemene doelstelling van de Douane komt, langs de lijnen van de ABC-doelen, tot uiting in onderstaande meetbare gegevens. Daarnaast zijn de prestatie-indicatoren op bezwaar en klachten uit artikel 1 vanaf dit begrotingsjaar onder artikel 9 opgenomen, waarbij de gepresenteerde waarden betrekking hebben op de douaneprocessen.

Deze prestatie-indicatoren kunnen - net zoals in 2020 - beïnvloed worden door de wijzigingen in de aantallen aangiften en bijstellingen in het toezicht van de Douane als gevolg van mogelijke effecten van COVID-19. Ook kan de waardering van het bedrijfsleven anders uitvallen door de (tijdelijke) wijzigingen in de uitvoering vanwege het vooropstellen van de gezondheid van medewerkers.

Juiste invoeraangiften

De juistheid van de invoer aangifte is de belangrijkste graadmeter voor het vaststellen van de fiscale compliance. Een juiste invoeraangifte betekent dat de juiste afdracht van de bij invoer verschuldigde belastingen kan worden vastgesteld. Door nalevings-, toezichts- en handhavingsinterventies beïnvloedt de Douane de compliance, met als doel deze jaarlijks op een hoger peil te brengen. De prestatie-indicator Juiste invoeraangiften geeft weer hoe groot het aandeel juiste invoeraangiften is in het totaal aantal invoeraangiften.

Meer specifiek gaat het om de invoeraangiften die voldoen aan de wettelijke eisen voor een juiste aangifte en zijn ingediend in het aangiftesysteem van de Douane. Dit wordt uitgedrukt in een indexcijfer; het jaar 2016 geldt hierbij als indexjaar.

Uitvoering afspraken niet-fiscale taken

De B-doelstelling van de Douane, beschermen van de samenleving, betreft de uitvoering van de niet-fiscale taken die de Douane in opdracht van beleidsdepartementen kent. Deze opdrachtgevende beleidsdepartementen zijn de ministeries van Financiën, van Buitenlandse Zaken, van Economische Zaken en Klimaat, van Infrastructuur en Waterstaat, van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, van Justitie en Veiligheid en van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

De realisatie van de jaarlijkse afspraken over de uitvoering van de douanetaken is onderwerp van gesprek in het eerder genoemde ‘Opdrachtgevers-Opdrachtnemerberaad Douane’ (OOD). De prestatie-indicator «Uitvoering afspraken niet-fiscale taken» is via dit beraad in overleg met betrokken partijen ontwikkeld en richt zich op de mate waarin de Douane de (periodieke) afspraken over deze douanetaken uitvoert. Deze indicator is over het jaar 2020 voor het eerst in werking getreden.

Waardering bedrijfsleven

De waardering bedrijfsleven is een indicator voor de doelstelling versterken van de concurrentiepositie (C-doelstelling). Voor het meten en verbeteren van de dienstverlening van de Douane aan het bedrijfsleven wordt het instrument Bewijs van Goede Dienst33 ingezet. Hierin zijn doelstellingen opgenomen die in samenspraak met het bedrijfsleven tot stand zijn gekomen en waaraan zowel de Douane als het bedrijfsleven grote waarde hecht. Met het bedrijfsleven worden ook afspraken gemaakt over verbeteracties rondom dienstverlening en toezichtslasten. De score op deze doelstellingen wordt jaarlijks gemeten. De waardering wordt als index opgenomen met als indexjaar 2015.

De Douane staat de komende jaren voor diverse uitdagingen en aandachtsgebieden, zoals brexit, COVID-19, ondermijning, pensioengerelateerde personele uitstroom, integriteit en een sterke groei van het aantal aangiften. Dat laatste stelt ook eisen aan de bestendigheid van ICT.

Wat de uitkomst van de brexit-onderhandelingen over een toekomstig partnerschap tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie ook zal zijn, er gaan douaneformaliteiten gelden. De Douane heeft zich in de afgelopen jaren zo goed mogelijk voorbereid, maar dat neemt niet weg dat het een uitdaging zal zijn om de negatieve gevolgen voor het bedrijfsleven zoveel mogelijk te beperken. De Douane heeft vanuit taken en specifieke expertise haar aandeel in de Rijksbrede en lokale inspanningen in de aanpak van ondermijning.

De uitbraak van het coronavirus (COVID-19) laat de grote impact van omgevingsontwikkelingen op het internationale handelsverkeer, de logistieke stromen en daarmee op de Douane zien. Het werkt door in de processen, organisatie en informatievoorziening van de Douane. Als gevolg van het kabinetsbeleid rond de COVID-19 in 2020 heeft de Douane haar uitvoering in 2020 in korte tijd bijgesteld, waarbij de gezondheid van medewerkers voorop is gezet. De reguliere douaneafhandeling werd gecontinueerd, toezicht en handhaving gaven prioriteit aan veiligheidsrisico’s (waar onder verdovende middelen) en fiscaliteit. De effecten van de econonomische ontwikkelingen werken naar verwachting door in 2021, wat ertoe kan leiden dat de prestatie-indicatoren ook in 2021 worden beïnvloed.

De Douane heeft in de komende jaren te maken met een grote uitstroom van medewerkers, onder andere als gevolg van pensionering, waardoor veel aandacht moet worden besteed aan het werven, selecteren, opleiden en begeleiden van nieuwe medewerkers. Daarnaast vraagt het beschermen van de organisatie en haar medewerkers tegen mogelijke integriteitsschendingen en ondermijningsactiviteiten de voortdurende aandacht van de Douane.

Verder heeft de organisatie te maken met de prognose van een sterke groei van het aantal aangiften onder andere door implementatie van EU wet- en regelgeving en door e-commerce. Dit betekent investeren in ICT om real-time verwerking van grote aantallen aangiften te kunnen doen en de informatiepositie ten behoeve van het toezicht te verbeteren.

Deze factoren stellen eisen aan de handhaving en de ICT van de Douane. De organisatie moet snel kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen en op aanpassingen in EU en nationale wetgeving en continuïteit kunnen borgen. In onderdeel F, Douanebeleid en -strategie wordt hier nader op ingegaan.

In de ontwerpbegroting IX 2020 werden in artikel 9 Douane budgettair enkel de apparaatsbudgetten (personele en materiële uitgaven en apparaatsontvangsten), programma-uitgaven en verplichtingen opgenomen die direct aan de Douane kunnen worden toegerekend. De overige indirecte uitgaven ten behoeve van de douaneprocessen, bijvoorbeeld voor huisvesting, worden gedaan door centrale dienstonderdelen binnen de Belastingdienst en werden derhalve voor de ontwerpbegroting IX 2020 opgenomen en toegelicht in artikel 1 Belastingen.

Vanaf de ontwerpbegroting IX 2021 worden deze uitgaven in artikel 9 Douane middels een systematiek van toerekening weergegeven en toegelicht. De toerekening vindt plaats voor alle dienstonderdelen van de Belastingdienst die uitgaven doen ten behoeve van de douaneprocessen, met uitzondering van het dienstonderdeel Informatievoorziening (IV). In paragraaf «E. Toelichting op de financiële instrumenten» staan deze uitgaven uitgesplitst naar te leveren diensten van de Belastingdienst.

Budgetflexibiliteit

Opdrachten

Via Europese samenwerking wordt gewerkt aan een DWU wat leidt tot aanpassing van de douaneprocessen. Voor de correcte toepassing van de douanewetgeving worden opdrachten gegeven om ICT-systemen aan te passen. In de Algemene Douanewet staan de toezichtstaken en bevoegdheden uitgewerkt. Voor de uitvoering van de Algemene Douanewet geeft Douane opdrachten voor de inkoop van Douane specifieke middelen, bijvoorbeeld speurhonden, detectiesystemen, werktuigen, meldkamervoorzieningen en laboratoria. De post Opdrachten is naar beste inschatting 50% juridisch verplicht. De verplichtingen worden met name aangegaan voor detectiesystemen.

Bijdrage agentschappen

Dit betreft met name de bijdrage aan de Rijksrederij van Rijkswaterstaat en is 100% verplicht vanuit samenwerkingsovereenkomsten.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

De toegerekende uitgaven aan Douane zijn voor 100% juridisch verplicht.

Uitgaven

Apparaatsuitgaven

Personele uitgaven

Dit betreft alle personele uitgaven inclusief externe inhuur voor de Douane. De inhuur is onder het rijksbreed afgesproken maximum van 10%.

Materiële uitgaven

Dit betreft de materiële uitgaven van de Douane en omvat Douane specifieke diensten, middelen en communicatie. De standaarddiensten huisvesting en de toerusting van de ambtenaren van de Douane (telefoon, laptop, werkplek, mobiele devices, etc.) loopt via andere dienstonderdelen van de Belastingdienst en deze uitgaven worden verantwoord op artikel 1 Belastingen.

Programma-uitgaven

Opdrachten

Via Europese samenwerking wordt gewerkt aan een DWU wat leidt tot aanpassing van de douaneprocessen. Voor de correcte toepassing van de douanewetgeving worden opdrachten gegeven om ICT-systemen aan te passen. In de Algemene Douanewet staan de toezichtstaken en bevoegdheden uitgewerkt. Voor de uitvoering van de Algemene Douanewet geeft Douane opdrachten voor de inkoop van Douane specifieke middelen, bijvoorbeeld speurhonden, detectiesystemen, werktuigen, meldkamervoorzieningen en laboratoria.

Bijdrage aan agentschappen

Dit betreft met name de bijdrage aan de Rijksrederij van Rijkswaterstaat en is 100% verplicht vanuit samenwerkingsovereenkomsten

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Een aantal dienstonderdelen van de Belastingdienst doet uitgaven ter ondersteuning van de douaneprocessen. Deze uitgaven worden van de begroting 2021 vanuit artikel 1 Belastingen toegerekend aan artikel 9 Douane en bestaan uit de volgende onderdelen. Hierbij wordt aangetekend dat het nog niet mogeijk is de ICT-uitgaven op te nemen. Dit omdat de activiteiten die de Belastingdient op het gebied van ICT voor Douane verricht erg vervlochten zijn met de ICT-activiteiten voor Toeslagen en de Belastingdienst.

Context

Het speelveld waarin de Douane opereert is complex en veranderlijk. Digitalisering en globalisering van de handel, onder meer resulterend in een forse toename van e-commerce zendingen, en nieuwe technologieën zoals artificial intelligence zijn van invloed op (de organisatie van) het werk van de Douane en op de samenwerking met de stakeholders. Het bedrijfsleven verwacht dat de Douane digitalisering benut om haar processen en systemen zo in te richten dat ze optimaal bijdragen aan facilitering van de handel en vermindering van administratieve lasten.

Daarnaast moet Douane inspelen op een gestage stroom nieuwe of gewijzigde wetgeving vanuit Brussel. Ook de samenstelling van het personeelsbestand, met een relatief hoge gemiddelde leeftijd, leidt tot uitdagingen: de komende jaren moet een grote uitstroom vanwege pensionering worden opgevangen. De uitbraak van COVID-19 laat de (grote) impact van omgevings-ontwikkelingen op het internationale handelsverkeer, de logistieke stromen en daarmee op de Douane zien. Dit alles vormt de context van het douanebeleid en de strategie die de Douane voor de komende jaren uitzet.

Beleidskader

Onder handhaving wordt verstaan dienstverlening, toezicht en opsporing. Daarbij wordt rekening gehouden met een billijk evenwicht tussen de douanecontroles en de facilitering van de legale handel. Resulterend in zo min mogelijk oponthoud en lage administratieve lasten.

Douanebeleid

Het beleid van de Douane is compliancegericht, informatiegestuurd en risicogericht toezichthouden en gedifferentieerd handhaven.

Compliancegericht betekent dat veel aandacht wordt besteed aan het beïnvloeden van gedrag om de naleving van regels door bedrijven en burgers te bevorderen.

Informatiegestuurd en risicogericht betekent dat toezicht en handhaving worden uitgevoerd op basis van risicomodellen die gebaseerd zijn op analyse van informatie uit douaneprocessen over goederen, locaties, vervoersmodaliteiten, logistieke stromen, bedrijven, burgers etc. Het uitgangspunt is: hoe groter het risico, des te meer aandacht.

Een gedifferentieerde handhaving wil zeggen dat de activiteiten, van dienstverlening tot opsporing, elkaar aanvullen en aansluiten bij het risico. Daarbij wordt onder meer rekening gehouden met de aard van het bedrijf ‘achter’ de goederenstroom, de aangiften, (volgorde van) douaneprocedures en de locaties. Dat biedt de basis voor het handhavingsbeleid waarmee ingrepen in de logistieke ketens beperkt kunnen blijven tot het noodzakelijke.

Strategie Douane

Om deze doelen te kunnen verwezenlijken, zet de Douane in op modernisering van het IT-landschap door ontwikkeling van schaalbare en robuuste IT-voorzieningen.