Een veranderende wereldordeDe huidige geopolitieke context waarin Nederland opereert is complex en weerbarstig. Dat komt het meest tot uitdrukking in de Russische agressie-oorlog tegen Oekraïne met grote gevolgen voor de Europese veiligheidsordening en de nationale veiligheid. Ook de assertieve houding van China op het wereldtoneel brengt geopolitieke uitdagingen met zich mee. Zo probeert China een dominante positie op te bouwen in de eigen regio en heeft het in verschillende initiatieven uiteengezet hoe het een ander internationaal systeem wil creëren dan de huidige op regels gebaseerde wereldorde.1 Er is sprake van toenemende geopolitieke competitie op een veelheid van gebieden zoals veiligheid, energie, voedsel, technologie en gezondheid.
Deze geopolitieke trends zorgen voor druk op het open wereldwijde economische systeem en het op regels gebaseerde multilaterale (handels)systeem. De verschuiving van het demografische en economische zwaartepunt naar het oosten en het zuiden en het eroderen van het vertrouwen in het multilaterale systeem en de relaties met Westerse landen vraagt, naast de meer onmiddellijke uitdagingen waarvoor de oorlog tegen Oekraïne ons stelt, om intensiever te investeren in de relaties met landen in andere delen van de wereld. Dat geldt onder meer voor Afrika, Latijns-Amerika maar ook de Indo-Pacific, de belangrijkste economische groeiregio van de wereld waar een derde van de wereldbevolking woont. Versterkt engagement is van groot belang voor de bescherming en hervorming van de integriteit van de op regels gebaseerde multilaterale stelsel.
Nu de Europese en Nederlandse invloed op het wereldtoneel afneemt is het tevens van belang dat Nederland optrekt met gelijkgezinden. De EU is en blijft het primaire handelingspodium van het Nederlandse buitenlandbeleid.
Om deze uitdagingen in 2024 en verder het hoofd te bieden is het beleid van de minister van Buitenlandse Zaken het afgelopen jaar aangescherpt met diverse deelstrategieën2 die in 2024 de basis vormen van het Nederlandse buitenlandbeleid.
Hieronder wordt een uitwerking geschetst van deze beleidsprioriteiten en handelingsperspectieven voor 2024 en verder, met aandacht voor Europese samenwerking, veiligheid, betrekkingen met landen en regio’s in de wereld en het belang van internationale rechtsorde & mensenrechten. Tot slot zal kort worden ingegaan op de inzet van het Ministerie aangaande crisisbeheersing, cultuur en de diplomatieke inzet (postennet).
Europese samenwerking
Brede ontwikkelingen in de Europese UnieZoals beschreven in de Staat van de Unie Kamerbrief maakt de EU integraal deel uit van ons dagelijks leven. De afgelopen jaren is de EU voor ongekende uitdagingen gesteld. Naast de veranderende geopolitieke context bepalen de groene en digitale transities en de toekomstige uitbreiding van de EU grotendeels de agenda. Intussen maken burgers zich zorgen over de kosten van levensonderhoud als gevolg van inflatie en stijgende energieprijzen. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, ziet Nederland een toekomst voor zich met een sterke Unie en sterke lidstaten. Hierbij vormen drie dwarsdoorsnijdende thema’s de paraplu: de Unie als geopolitieke speler, opwaartse sociale en economische convergentie, onder meer via de groene en digitale transities, en rechtsstatelijkheid en goed bestuur.
Het geopolitieke handelingsvermogen wordt onder andere versterkt door een geïntegreerde inzet - en verdere ontwikkeling van - EU instrumentarium voor gemeenschappelijk buitenlandbeleid. Het kabinet zet hiertoe onder andere in op het vergroten van de open strategische autonomie (OSA) van de EU.3 OSA vereist onder andere het structureel versterken van het politiek-economisch fundament van de EU, het mitigeren van de risico’s van strategische afhankelijkheden en het vergroten van het geopolitiek handelingsvermogen van de EU. Een ander voorbeeld hiervan het EU Global Gateway-initiatief: door een gecombineerde inzet van OS-, handels- en diplomatiek instrumentarium worden doelstellingen op het snijvlak van EU-belangen en partnerlanden nagestreefd.
Ook is het van belang dat er voldoende uitvoeringskracht bij de EU en lidstaten in transitie is om de ambitieuze doelen waar te maken. Deze inzet zal terugkomen in de Nederlandse inzet voor de nieuwe Commissie die in 2024-2029 zal aantreden. Voor een breed draagvlak onder burgers zet het kabinet zich in voor democratische legitimiteit van de EU, transparante besluitvorming en voortzetting van de burgerdialogen, die onder meer voortkwamen uit de Conferentie over de Toekomst van Europa.
Open strategische autonomieOnder de eerste pijler van Open strategische Autonomie4 blijft het kabinet zich inzetten voor zaken als een sterke, duurzame en eerlijke interne markt, en voor innovatie, technologisch leiderschap en excellent onderzoek, zodat onze economie toekomstbestendig, concurrerend en weerbaar blijft. Onder de tweede pijler zal de Taskforce Strategische Afhankelijkheden actief werken aan het inzichtelijk maken en mitigeren van de risico’s van strategische afhankelijkheden. Uitvoering van de Nationale Grondstoffenstrategie en de Critical Raw Materials Act in Europees verband dragen bij aan het vergroten van de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen. Onder de derde pijler continueert het kabinet zijn inzet om de slagkracht van de EU te vergroten, onder andere door de EU in te staat stellen haar economische macht om te zetten in geopolitiek handelingsvermogen en de besluitvaardigheid van de EU te vergroten (waaronder door gekwalificeerde meerderheid (QMV) besluiten op specifieke terreinen binnen het GBVB).
RechtsstatelijkheidNederland blijft zich, samen met gelijkgezinde lidstaten, hard maken voor de bescherming van de rechtsstaat in de EU. Het is hierbij van belang dat het gehele rechtsstaatinstrumentarium zo effectief mogelijk wordt ingezet om rechtsstaats-problematiek te voorkomen, te signaleren en waar nodig aan te pakken, bijvoorbeeld in lidstaten als Polen en Hongarije.
Migratie5Effectieve samenwerking binnen de EU is cruciaal om voortgang te bereiken op het gebied van migratie. Nederland continueert de inzet voor een effectief, rechtvaardig en humaan migratiebeleid in de Europese Unie, bijvoorbeeld bij de onderhandelingen inzake het asiel- en migratiepact, waarin Nederland een balans tussen solidariteit en verantwoordelijkheid nastreeft. Het kabinet stelt zich constructief op om tot voortgang te komen en werkt waar mogelijk samen met andere EU-lidstaten.
Groene en digitale transities Met de Green Deal en het Fit-for-55 pakket zijn de afgelopen jaren grote stappen gezet om de EU op een pad richting klimaatneutraliteit in 2050 te zetten. Het kabinet continueert het werk op de digitale Europese agenda, gericht op fundamentele waarden, kansen die digitalisering biedt voor bedrijven en burgers, cyberveiligheid, goed functionerende markten, digitale infrastructuur, digitale vaardigheden en essentiële digitale technologieën.
Global GatewayGlobal Gateway is de EU-connectiviteitsstrategie die beoogt in de periode 2021-2027 EUR 300 miljard aan investeringen te mobiliseren in partnerlanden. De strategie gaat uit van kernprincipes zoals hoge standaarden, goed bestuur en transparantie, gelijkwaardige partnerschappen en duurzaamheid en identificeert vijf prioritaire investeringsterreinen: digitale connectiviteit; klimaat en energie; transport; gezondheid; en onderwijs en onderzoek. Global Gateway is naast ontwikkelingssamenwerking ook een geopolitiek en geo-economisch project en is gestoeld op publiek-private samenwerking. Daarmee is het een voorbeeld van het behalen van ontwikkelingsresultaten in partnerlanden, waarbij de EU zich gelijktijdig steviger kan positioneren als geopolitieke speler en kan bijdragen aan de open strategische autonomie van de EU.
Nederland zal zich inzetten voor een continue strategische discussie over de doelstellingen van Global Gateway, de centraliteit van ontwikkelingsimpact blijven benadrukken en zich inspannen het Nederlands bedrijfsleven actief op de kaart te zetten. Voorts acht het kabinet de koppeling van Global Gateway met andere initiatieven, in het bijzonder op het terrein van open strategische autonomie, versterkt engagement, kritieke grondstoffen en Indo-Pacific en de Afrikastrategie van belang.
Meerjarig Financieel Kader (MFK)De Europese Commissie heeft op 20 juni jl. een voorstel gepresenteerd voor een tussentijdse herziening van het MFK. In het voorstel schetst de Commissie hoe de Europese Unie sinds 2020 geconfronteerd is met grote en onvoorziene uitdagingen, met name de oorlog in Oekraïne. Deze uitdagingen zijn voor de Europese Commissie aanleiding om tussentijdse herziening van het MFK te presenteren. Het kabinet is terughoudend ten aanzien van het tussentijds openbreken van het MFK. Het startpunt voor het kabinet is om eerst te kijken naar flexibilisering en herprioritering binnen de begroting. Het kabinet staat in beginsel positief tegenover het structureler vormgeven van de financiële EU-steun aan Oekraïne, in lijn met de inzet van het kabinet voor blijvende solidariteit met Oekraïne. De Nederlandse inzet bij de onderhandelingen over het MFK 2021-2027 was gericht op een modern en financieel houdbaar MFK met een eerlijke verdeling van de lasten. Bij de verdere uitvoering van het MFK streeft het kabinet naar prudente, realistische en moderne EU-jaarbegrotingen met meer nadruk op voor Nederland prioritaire beleidsterreinen.
Bilaterale relatiesNederland zal zich na het voorzitterschap van de Benelux Unie in 2023 blijven inzetten voor de voortrekkersrol van de Benelux binnen de EU. Daarnaast gaat Nederland in Benelux-verband verder met de in 2023 gehouden politieke bijeenkomsten tussen de Benelux en regionale partners, waaronder de Nordics. De vriendschapsband en samenwerking met buurlanden en Frankrijk wordt in 2024 verder geïntensiveerd door opvolging van afspraken gemaakt op succesvolle staatsbezoeken en regeringsconsultaties met Vlaanderen, België, Duitsland en Frankrijk in 2023. Mede om effectieve en tijdige beleidsbeïnvloeding te bewerkstelligen op Europees en internationaal vlak zal Nederland op onderwerpen van strategisch belang aansluiting zoeken bij de Frans-Duitse as. Nederland zal daarnaast blijven inzetten op bredere coalitievorming in Europees en multilateraal verband. Dit uit zich in verdere samenwerking op voor Nederland belangrijke thema’s met landen als Tsjechië, Polen en Slovenië.
Sancties Het Europese sanctie-instrumentarium is onderdeel van de Europese gereedschapskist om de geopolitieke Unie vorm te geven. Sancties worden ingezet in situaties waar de kernwaarden van de Unie in het gedrang komen: de internationale rechtsorde, mensenrechten en democratie. De Russische agressie tegen Oekraïne heeft geleid tot ongeëvenaarde maatregelen gericht op het signaleren van afkeuring van de schendingen van het internationaal recht en de mensenrechten, het verbinden van hoge kosten daaraan, het ontzeggen van financiële en technische middelen voor oorlogsvoering en het ontmoedigen van vergelijkbaar gedrag. Ook in andere situaties, zoals ten aanzien van Iran, Belarus, Syrië en mensenrechtenschendingen wereldwijd is het sanctie-instrument een belangrijk onderdeel van de Europese inzet. Dit is mogelijk dankzij de versterkte sanctie-capaciteit op het Ministerie van Buitenlandse Zaken, zowel voor het ontwikkelen van nieuwe restrictieve maatregelen, waarop NL binnen de EU één van de voorlopers is, als voor de coördinerende rol van BZ ten aanzien van sanctienaleving.6 Zo worden in de naleving waar nodig korte termijn pragmatische oplossingen getroffen om mazen snel te dichten.7 Daarnaast coördineert BZ de modernisering van het Nederlands sanctiestelsel om de nationale sanctiewet- en regelgeving ook voor de lange termijn te versterken en te bestendigen voor toekomstige crisissituaties.8
Tot slot blijft het kabinet zich richten op frequenter gebruik van gekwalificeerde meerderheidsbesluitvorming (QMV) binnen het Gemeenschappelijk Buitenland en Veiligheidsbeleid (GBVB) op onder andere het terrein van sancties. Deze inzet krijgt inmiddels weerklank bij meerdere Lidstaten, hetgeen onder andere zichtbaar werd in het open pleidooi hiertoe samen met België, Duitsland, Luxemburg, Roemenië, Slovenië en Spanje.9
Westelijke Balkan en nabuurschapRelaties met de Westelijke Balkan worden versterkt door intensivering van politieke dialoog en engagement met de regio, waar mogelijk in breder Europees verband. Nederland zal met betrekking tot de Westelijke Balkan blijven inzetten op rechtsstaathervormingen en behouden van politiek commitment aan EU-lidmaatschap. Op het gebied van veiligheid levert Nederland vanaf 2023 een aanvullende bijdrage aan de EU-operatie in Bosnië en Herzegovina.
Het kabinet zet in op meer strategische partnerschappen met de zuidelijke buurlanden waarbij politieke en economische stabiliteit geadresseerd worden in combinatie met aandacht voor rechtsstaat, mensenrechten, corruptiebestrijding en fundamentele vrijheden. Het ten goede trouw implementeren van het Windsor Raamwerk biedt bijvoorbeeld nieuwe mogelijkheden om de relatie met het VK stap voor stap te verdiepen.
EU-uitbreidingT.a.v. EU-uitbreiding blijft het kabinet strikt, fair en betrokken. Behoud van stabiliteit en de ondersteuning van rechtsstaatshervormingen vormen het uitgangspunt van het toetredingsbeleid. In aanvulling hierop zet het kabinet in op aansluiting van kandidaat-lidstaten bij het GBVB van de Unie. Daarnaast is het van belang dat de Unie zich gedegen voorbereidt op toekomstige toetreding van nieuwe lidstaten zoals de landen in de Westelijke Balkan, maar bijvoorbeeld ook Oekraïne. De politieke, bestuurlijke, economische, financiële en veiligheidsimplicaties van EU-uitbreiding in de toekomst zullen de aankomende periode in kaart gebracht worden.
Veiligheid: vrede, veiligheid en defensie
Nieuwe Rijksbrede veiligheidsstrategie en Buitenland- en VeiligheidsvisieIn 2023 is de Veiligheidsstrategie voor het Koninkrijk der Nederlanden opgeleverd door de minister van Justitie en Veiligheid en de minister van Buitenlandse Zaken. Deze strategie combineert de interne en externe dimensie van veiligheid en zet de koers uit van het Nederlandse veiligheidsbeleid voor de periode van 2023-2029.10 De minister van Buitenlandse Zaken geeft invulling aan de internationale dimensie van de Veiligheidsstrategie.
De NAVO als hoeksteen van ons veiligheidsbeleidHet kabinet draagt bij aan de verdediging van onze Oostflank en aan NAVO-missies binnen en buiten Europa. Nederland draagt significant bij aan het Ukraine Comprehensive Assistance Package (UCAP) om Oekraïne beter in staat stellen zich te verdedigen tegen de Russische agressie en op langere termijn weerbaarder te worden. Op de NAVO-top in Washington in 2024 wordt ook de voortgang in het versterken van de afschrikking en verdediging van de NAVO beschouwd. Nederland blijft volledig gecommitteerd aan het afschrikkingsbeleid van de NAVO, dat erop gericht is dat kernwapens nooit hoeven te worden ingezet.
Gemeenschappelijk Veiligheids- en DefensiebeleidBinnen het GVDB wordt het Strategisch Kompas verder geïmplementeerd. Daarnaast zal de aandacht voor de Europese Vredesfaciliteit (EPF) onverminderd groot zijn. Nederland acht het van belang dat de steun uit deze faciliteit aan Oekraïne wordt voortgezet, maar ook dat er voldoende middelen beschikbaar blijven voor steun aan andere regio’s in de wereld, de uitvoering van EU-missies en operaties en de implementatie van het Strategische Kompas.
MissiesNederland neemt ook in 2024 met militairen, politiefunctionarissen en civiel experts deel aan (vredes)missies en operaties ter bevordering van de internationale rechtsorde. Deze blijven zich primair richten op de regio’s waar de Nederlandse veiligheid en belangen in het geding zijn, onder meer in de Westelijke Balkan, aan de Oostflank van Europa, in Irak en in de Sahel.
Ontwapeningsinitiatieven en wapenbeheersingOp het gebied van non-proliferatie is het voorkomen van een Iraans (en Noord-Koreaans) kernwapen een prioriteit. Hiertoe zet Nederland zich met internationale partners in. Op het gebied van ontwapening draagt Nederland bij aan een kernwapenvrije wereld, binnen de bondgenootschappelijke verplichtingen.
REAIMNederland blijft zich inzetten om de verantwoorde toepassing van kunstmatige intelligentie (AI) in het militaire domein hoog op de politieke agenda te houden.
CyberDe toegenomen geopolitieke spanningen hebben een rechtstreekse uitwerking op de digitale omgeving. Nederland continueert zijn inzet zoals gepubliceerd in de Internationale Cyberstrategie.11
HybrideDe trend van een toenemend aantal hybride campagnes tegen Nederland en zijn partners wordt naar verwachting voortgezet. Het kabinet werkt in EU- en NAVO-kader aan het versterken van de weerbaarheid en respons om politieke en economische vrijheden van Nederland te beschermen. Daarnaast spant het kabinet zich actief in voor het bouwen van nieuwe, en bestendigen van gevestigde coalities met landen die vergelijkbare dreigingen ondervinden of vergelijkbare belangen hebben.
Contraterrorisme en Nationale VeiligheidDe dreiging van terrorisme blijft aanzienlijk12 en ongewenste buitenlandse inmenging neemt toe. Het kabinet blijft inzetten op de bestrijding hiervan en is waakzaam voor nieuwe dreigingen als anti- institutioneel extremisme. Nederland blijft zich in internationaal verband inzetten voor de strijd tegen ISIS, waarbij naast het ISIS kerngebied in Irak en Syrië, ook nadrukkelijk aandacht is voor ISIS in Afrika en Afghanistan.
Economische veiligheidHet dreigingsbeeld statelijke actoren 213 laat zien dat economische veiligheid de komende jaren steeds belangrijker wordt. Het beschermen van de Nederlandse economische veiligheid vergt inzet op nationaal, Europees en internationaal vlak. Samenwerking met partners op het vlak van economische veiligheid wordt het komend jaar versterkt, mede door het een intensiveren van diplomaten in het postennet op het thema economische veiligheid.
Betrekkingen met landen en regio’s
Nederland voert een eigenstandig buitenlandbeleid, maar dit komt niet in een vacuüm tot stand en wordt allereerst met EU-partners en andere bondgenoten vormgegeven. In een toenemend instabiele wereld zijn bondgenootschappen van essentieel belang. De oorlog tegen Oekraïne heeft eens te meer aangetoond hoe fundamenteel de trans-Atlantische relatie met de Verenigde Staten en Canada is en blijft voor de bescherming van de multilaterale rechtsorde en, zeker in NAVO verband, voor de veiligheid op het Europese continent en de toekomstige veiligheidsarchitectuur van Europa.
Bovendien is de Verenigde Staten een belangrijke en grotendeels gelijkgestemde partner op dossiers als cyberveiligheid, economische veiligheid en het versterken van economische weerbaarheid, democratie en mensenrechten, klimaat en energie, en het vormgeven en naleven van sanctieregimes. Datzelfde geldt voor Canada, waarmee het kabinet onze gelijkgestemde relatie naar een hoger plan tilt.
Het vinden van een balans in de betrekkingen met China blijft het uitgangspunt van het Nederlandse beleid, in samenwerking met de EU en partners daarbuiten. Daarbij ligt steeds meer nadruk op het beschermen van onze waarden en belangen, onze (economische) veiligheid en het tegengaan van ongewenste inmenging in onze samenleving. Nederland en de EU blijven gezamenlijk inzetten op het vergroten van de eigen (economische) weerbaarheid. Tegelijkertijd blijft samenwerking met China onmisbaar bij het aanpakken van grote mondiale uitdagingen, zoals op het gebied van klimaat en duurzaamheid.
De mensenrechtensituatie in China blijft zorgwekkend. Nederland zal, bij voorkeur in EU-kader, deze blijven adresseren. De onderdrukking van de Oeigoeren in Xinjiang en het steeds verder inperken van burgerlijke vrijheden in Hong Kong vragen daarbij bijzondere aandacht. China heeft eind 2022 zijn COVID-maatregelen losgelaten, hetgeen de gelegenheid biedt de contacten met Chinese leiders op te pakken. De verwachting is dat wederzijdse bezoeken op verschillende niveaus ook in 2024 vaker plaats zullen vinden.
Het komende jaar staat opnieuw in het teken van de Russische aanvalsoorlog in Oekraïne. Het kabinet blijft, samen met partners en bondgenoten, pal staan voor de vrijheid, onafhankelijkheid en soevereiniteit van Oekraïne. Oekraïne moet zichzelf ook op langere termijn kunnen blijven verdedigen tegen de Russische militaire invasie. Daarom is het cruciaal dat ons land blijft helpen met economische, militaire en humanitaire steun. Gelet op de grove en systematische schendingen van het humanitair oorlogsrecht door Rusland blijft het kabinet zich inspannen voor gerechtigheid in Oekraïne.
Extra sancties dragen eraan bij dat de machthebbers in Moskou, de Russische wapenindustrie en het militair-industrieel complex worden geraakt. Ook zet het kabinet in op een brede dialoog met landen overal ter wereld over de situatie in Oekraïne. Ondanks de groeiende repressie in Rusland blijft het kabinet, waar mogelijk, mensenrechtenverdedigers en onafhankelijke media in Rusland steunen, zodat een alternatief geluid voor de Kremlinpropaganda blijft bestaan.
Nederland zal de betrekkingen met de landen in de Indo-Pacific regio verder intensiveren.14 In het bijzonder met Australië, India, Zuid-Korea en Japan. Ook de relatie met de ASEAN-landen en ASEAN-voorzitter Indonesië zal worden versterkt, onder meer door in te zetten op een «development partner» status. Een actievere inzet van Nederland en de EU in de Indo-Pacific regio is nodig om de Nederlandse en Europese economische en politieke belangen adequaat te (blijven) behartigen. De EU-strategie voor de Indo-Pacific biedt mogelijkheden om, in partnerschap met EU-landen, samenwerking in en met de regio te bevorderen op het gebied van duurzaamheid, connectiviteit, en op economisch, politiek en veiligheidsgebied.
Bilateraal wordt er ingezet op het versterken van de samenwerking op de thema’s economische veiligheid, cyber, technologische samenwerking en groene transitie, het versterken van samenwerking met ASEAN en kennisuitwisseling op het gebied van maritiem zeerecht en statelijke jurisdictie.
Een deel van de regio Latijns-Amerika en de Cariben is belangrijke economische partner en op veel vlakken een gelijkgezinde partner voor het Koninkrijk, o.a. op het gebied van de bescherming van de multilaterale/internationale rechtsorde, mensenrechten en democratie. Ook zijn verschillende landen in de regio essentiële partners bij het behalen van klimaatdoelstellingen, ook in het kader van de SIDS.
Ook geopolitieke ontwikkelingen en grensoverschrijdende georganiseerde criminaliteit vormen een bedreiging voor veiligheid binnen Europa en de LAC-regio. Voor de aanpak hiervan blijft het Koninkrijk zich inzetten aanpakken van onderliggende oorzaken door het versterken van partnerschappen. Het Koninkrijk steunt het vinden van een duurzame politieke oplossing voor de crisis in Venezuela, waarvan de humanitaire gevolgen rechtstreeks merkbaar zijn in de regio, o.a. de Caribische delen van het Koninkrijk.
Daarnaast blijft een constructieve en gelijkwaardige relatie met Suriname een prioriteit voor het Koninkrijk, waarmee recht wordt gedaan aan de bijzondere, historische band. In navolging van de excuses die de regering op 19 december 2022 heeft gemaakt voor het slavernijverleden zal het vervolgtraject in nauwe samenwerking met de Surinaamse regering en belangengroeperingen worden voortgezet. Met de Anton de Kom leerstoel aan de Vrije Universiteit wordt een bijdrage geleverd aan het maatschappelijke debat over de thema’s die Anton de Kom aankaartte.
Nederland zal het proactieve Turkije-beleid voortzetten en inzetten op blijvende samenwerking met Turkije op een groot aantal thema’s. Het kabinet erkent de belangrijke geopolitieke rol van Turkije op het wereldtoneel. Duurzame samenwerking op terreinen van wederzijds belang zoals veiligheid, terrorismebestrijding, migratie en klimaat is hierbij het uitgangspunt. Ook blijven mensenrechten en de rechtstaat integraal onderdeel van de relatie tussen Turkije, de EU en Nederland, maar ook in de Raad van Europa. Hier zal doorgaand aandacht aan worden besteed in gesprekken met de Turkse autoriteiten.
In lijn met de Afrikastrategie die in 2023 is uitgebracht, scherpt Nederland zijn inzet in Afrika aan door meer, gerichter en duurzamer te investeren in het continent en de gelijkwaardige relatie met Afrikaanse landen15.
Noord-Afrika staat voor vele uitdagingen, zoals economische onzekerheid, klimaatverandering, irreguliere migratie en instabiliteit. Juist vanwege deze thema’s is de regio van groot belang voor Europa en voor Nederland. Nederland zet zich daarom zowel via Europese als bilaterale weg in voor goede relaties met deze landen. Met name Tunesië heeft hierbij speciale aandacht, vanwege de situatie op gebied van migratie.
Het belang van de Hoorn van Afrika als regio aan de rand van Europa blijft onverminderd groot als strategisch en economisch kansrijke regio. Tegelijkertijd is het mogelijk dat een aanhoudend conflict in Soedan bestaande crises en problemen verergert zoals de humanitaire noden, irreguliere migratiestromen, schulden en de toenemende invloed van extra-regionale spelers. Nederland zal zich ook in EU verband inzetten voor versterkt engagement met de regio in lijn met de Afrika strategie.
Het kabinet zet zich in voor het bevorderen van stabiliteit en (maritieme) veiligheid in de Golfregio en haalt de banden aan met landen in de Golf gericht op klimaat en energietransitie. Mensenrechten maken onlosmakelijk onderdeel uit van de brede bilaterale relaties met deze landen. De mensenrechtensituatie in Iran blijft zorgelijk na de zware repressie van grootschalige protesten van eind 2022 en begin 2023. Het kabinet steunt een diplomatieke oplossing van de Iraanse nucleaire kwestie en blijft zich inzetten om de Iraanse militaire steun aan Rusland voor de oorlog tegen Oekraïne tegen te gaan. Met andere donoren steunt Nederland de VN in de succesvolle afronding van de reddingsoperatie van de Safer olietanker voor de Jemenitische kust.
De aanhoudende onrust in Israël en de bezette Palestijnse gebieden zorgen voor een neerwaartse geweldspiraal: de situatie is verslechterd en dat geeft reden tot zorg. De-escalatie is van blijvend belang. Het kabinet zal, ook in EU verband, de opties blijven verkennen hiertoe te komen, en toe te werken naar een vreedzame en duurzame oplossing. Het kabinet blijft via bilaterale of trilaterale wegen partijen stimuleren met elkaar in gesprek te blijven en steunt actief in dit kader ook gaande internationale initiatieven onder bemiddeling van de Verenigde Staten, Jordanië en Egypte.
Waarden, democratie en internationale rechtsorde
Mensenrechten, de democratische rechtstaat en de internationale rechtsorde vormen een belangrijk fundament voor vreedzame, inclusieve en welvarende samenlevingen. Het afgelopen decennium heeft zich echter een duidelijke negatieve trend voltrokken op al deze fronten.
Het nieuwe beleidskader Mondiaal Multilateralisme heeft als doel het multilaterale stelsel te beschermen, versterken en hervormen. Nederland zet hierbij onder meer in op het beschermen van fundamentele principes, het zijn van een betrouwbare speler, en op steun voor inclusieve en legitieme multilaterale organisaties.
Nederland blijft inzetten op de bovenstaande prioriteiten, waarop in de afgelopen jaren veel expertise is opgebouwd. Om effectief te blijven op deze terreinen zal Nederland vaker de samenwerking zoeken met niet-traditionele partners, inzetten op het versterken van het multilaterale mensenrechteninstrumentarium en een duidelijke link leggen tussen de inzet op mensenrechten, de ontwikkeling van de democratische rechtstaat en de internationale rechtsorde.
Ernstige en grootschalige mensenrechtenschendingen en internationale misdrijven als agressie, oorlogsmisdrijven, misdrijven tegen de menselijkheid en genocide mogen niet onbestraft blijven. Nederland blijft in internationaal verband streven naar waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap voor de slachtoffers van het neerhalen van vlucht MH17 en hun nabestaanden.
Samen met Oekraïne en andere internationale partners zetten Nederland en de EU zich ook in 2024 in voor de strijd tegen straffeloosheid met betrekking tot de Russische agressie tegen Oekraïne. Nederland zet daarom onder andere in op het vergaren van internationale steun en financiering voor aansprakelijkstelling en vervolging, en het documenteren van bewijs voor berechting. Nederland speelt een leidende rol bij het verkrijgen van gerechtigheid voor internationale misdaden begaan in niet alleen Oekraïne, maar ook in Syrië en zet zich in voor de verdere ontwikkeling van accountability in o.a. Irak, Iran, Myanmar en Afghanistan.
Als gastland van de hoogste rechterlijke instantie voor de uitleg van het internationaal recht, het Internationaal Gerechtshof, alsmede van het Internationaal Strafhof en andere internationaalrechtelijke instanties, is Nederland zich sterk bewust van de fundamentele rol die deze instanties hebben binnen de internationale rechtsorde en geeft daarom politieke en financiële steun aan internationale hoven en tribunalen.
Nederland zal in de dialoog met landen waarbinnen sprake is van democratische achteruitgang meer aandacht besteden aan het belang van bijvoorbeeld vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging en mediavrijheid en in deze landen projecten uit het Mensenrechtenfonds financieren. Via de Safety for Voices programma’s investeert het kabinet de komende vijf jaar in toenemende veiligheid van journalisten en mensenrechtenverdedigers.
Het Koninkrijk der Nederlanden ziet het Kantoor van de Hoge Commissaris van de Mensenrechten (OHCHR) als belangrijkste multilaterale organisatie in de realisatie en bescherming van mensenrechten. Nederland blijft de OHCHR steunen, onder andere op het gebied van Accountability, Gelijke rechten LHBTIQ+, Vrijheid van Meningsuiting, Vrijheid van Religie en Levensovertuiging en Special Procedures.
Genocide-erkenningNederland verkent conform het regeerakkoord de erkenning van genocides met gelijkgestemde EU-landen en onder welke voorwaarden gezamenlijk tot erkenning van genocides kan worden overgegaan.
Feministisch buitenlandbeleidHet in 2022 ingevoerde feministisch buitenlandbeleid16 wordt in 2024 nader geïmplementeerd binnen alle beleidsterreinen van het Ministerie en richt zich daarbij op de vier R-en: rights, representation, resources en reality check. Het kabinet zet zich met het feministisch buitenlands beleid in om ongelijkheid te verkleinen en streeft wereldwijd naar een gelijkwaardige positie van mannen, vrouwen en non-binaire mensen. Het heeft daarbij bijzondere aandacht voor de positie van lhbtiq+ personen.
Nederlanders Wereldwijd & Consulair
(Consulaire) crisisbeheersing en paraatheidZowel de COVID-19 pandemie als crisissituaties in Afghanistan, Oekraïne, en meer recentelijk in Soedan, hebben de noodzaak van goede en moderne consulaire dienstverlening onderstreept. Als Nederlanders in het buitenland worden geconfronteerd met veiligheidsrisico’s zorgt dat in de regel voor een forse stijging van hulpvragen en in sommige gevallen ook voor consulaire ondersteuning of evacuatie. Het afgelopen jaar is veel geïnvesteerd in de versterking van de crisis-paraatheid van het departement en het postennet. Het ministerie blijft werken aan het verder verbeteren van de consulaire dienstverlening aan en informatievoorziening voor Nederlanders in het buitenland. In 2024 worden er meer medewerkers voorbereid en getraind en wordt de samenwerking met andere (EU) landen en de benodigde infrastructuur versterkt.
Voortzetting modernisering en digitalisering van consulaire dienstverleningIn lijn met de toename van het aantal wereldwijde reisbewegingen en het einde van de ‘paspoortdip’ zal de hoeveelheid visum- en reisdocumentaanvragen toenemen. Daar wordt op geanticipeerd door extra inzet van beslismedewerkers en van mobiele aanvraagstations (MVA). Tevens wordt conform het regeerakkoord Rutte IV de dienstverlening aan Nederlanders in het buitenland verder uitgebreid. Het wordt mogelijk op meer locaties via een externe dienstverlener een paspoort aan te vragen zodat minder ver hoeft te worden gereisd. Naast de onlangs geopende locaties in Madrid, Barcelona, Melbourne, Auckland, Durban en Kaapstad worden de komende maanden ook in de VS, Canada, Turkije en Irak dergelijke locaties geopend.
In 2024 wordt er verder gewerkt aan gebruikmaking van data ten behoeve van het inzichtelijk maken van consulaire ontwikkelingen en behoeften. Ook werkt BZ hard aan de ontwikkeling van een nieuwe applicatie voor het digitaal verwerken van Schengen visumaanvragen. De implementatie daarvan wordt in de loop van 2024 verwacht. Tevens wordt er verder gewerkt aan de strategische inzet van het visuminstrument. Op Europees niveau zijn de visumfacilitatieovereenkomsten tussen de EU en de Russische Federatie en de EU en Wit-Rusland opgeschort. Waar van toepassing kan in EU-verband het ‘noodremmechanisme’ worden gebruikt om de voorwaarden voor visumliberalisatie te borgen en kan artikel 25bis van de Visumcode worden ingezet voor de versterking van de terugkeersamenwerking met derde landen.
Cultuur
Kunst en cultuur geven betekenis en vorm aan onze relaties: ze zorgen voor onderlinge verbondenheid. Met het vierjarig kader internationaal cultuurbeleid (ICB 2021-2024) wordt dat met name gezocht in de relaties met Europese landen, grensoverschrijdende samenwerking en een aantal voor Nederland belangrijke landen in de rest van de wereld. Culturele samenwerking ondersteunt ook de andere prioriteiten van buitenlandbeleid, zoals bijvoorbeeld in de ondersteuning van Oekraïne: in 2024 wordt de intensievere culturele samenwerking met Oekraïne voortgezet.
Daarnaast wordt in 2024 de academische en museale samenwerking met herkomstlanden van cultuurgoederen uit een koloniale context geïntensiveerd. Dit draagt bij aan een evenwichtige mondiale dialoog over het koloniale verleden en aan versterkte relaties met deze landen.
Postennet
De internationale belangen van Nederland vragen om een brede en wereldwijde aanwezigheid van vertegenwoordigingen in het buitenland die Buitenlandse Zaken in staat stellen om via onze posten de rijksbrede Nederlandse ambities in het buitenland te blijven behartigen.17 Een postennet fit-for-purpose: nu en in 2030 is rijksbreed, professioneel, veilig en wendbaar.
Het netwerk van ambassades, consulaten-generaal, permanente vertegenwoordigingen en andere kantoren blijft onverminderd belangrijk voor de uitvoering van de taken die het Koninkrijk heeft op het onderhouden van diplomatiek verkeer, handelsbevordering richting andere landen en stimuleren van investeringen in Nederland, consulaire dienstverlening en ontwikkelingssamenwerking.
Vanwege structurele terugloop van de werkzaamheden wordt begin 2024 het consulaat-generaal in Chongqing gesloten. De vrijgevallen capaciteit wordt elders ter versterking van het netwerk binnen China ingezet.