Veiligheid, nationaal en internationaal, is een fundament van onze brede welvaart. Veiligheid en vrijheid kunnen alleen worden geborgd door een krachtige, voldoende uitgeruste en vitale rechtsstaat. Onze rechtsstaat staat van verschillende kanten onder druk. Internationaal nemen de spanningen toe, zoals recente ontwikkelingen in Afghanistan duidelijk maken. Daarnaast worden de dreigingen diverser en complexer, wat onder meer tot uiting komt in de aanvallen in het cyber- en informatiedomein, opspelende conflicten (ook economische) en het toenemende risico op extreem weer. De gebeurtenissen van deze zomer laten nog eens zien dat klimaatverandering ook een veiligheidsvraagstuk is. Daardoor moet zowel nationaal als internationaal steeds vaker een beroep gedaan worden op mensen die, soms met grote risico’s voor hun eigen leven, onze veiligheid beschermen. Dit is zeer recent geïllustreerd door de inzet van Defensie in de door overstromingen getroffen gebieden in Limburg, de bestrijding van bosbranden in Albanië, noodhulp aan Haïti en de evacuatie van mensen uit Afghanistan.

De coronacrisis heeft laten zien hoe kwetsbaar onze veiligheid en (bewegings)vrijheid in feite is. Hoewel veiligheid en vrijheid vaak vanzelfsprekend lijken, heeft de impact van corona en de daaropvolgende beleidsreactie de afgelopen periode bestaande kwetsbaarheden en afhankelijkheden in onze samenleving extra zichtbaar gemaakt. Al langer nemen dreigingen toe, wat onder meer tot uiting komt in de voortdurende aanvallen op ons Koninkrijk in het cyber- en informatiedomein. Gezien de toegenomen afhankelijkheid van internet is het zaak dat de samenleving en de overheid hier voldoende tegen beschermd zijn en dat er blijvend gewerkt wordt aan cybersecurity en economische veiligheid.94

Een veilige basis is een belangrijke voorwaarde voor een vitale rechtsstaat en een bloeiende economie. Om de rechtsstaat vitaal te houden, blijven we werken aan regulier onderhoud en modernisering. Burgers en bedrijven moeten de overheid kunnen vertrouwen en voor hun bescherming kunnen terugvallen op de basisprincipes van de rechtsstaat. Dat dit niet altijd vanzelfsprekend is, heeft het rapport «Ongekend onrecht» laten zien.95 Zorg voor de rechtsstaat vraagt dat dienstverlening toegankelijk, passend en eenvoudig te begrijpen is. Beleid en wetgeving dienen ten dienste van burgers en bedrijven te worden opgesteld, met voldoende oog voor de menselijke maat en het doenvermogen van burgers. Bij de stelselvernieuwing van de rechtsbijstand wordt ingezet op betere informatievoorziening voor burgers over hun rechtspositie, laagdrempeliger advies en waar nodig bijstand bij een gang naar de rechter. De uitdaging daarbij is te komen tot meer oplossingen en minder (onnodige) procedures. Zo kan uiteindelijk worden toegewerkt naar een rechtsstaat die voor burgers en bedrijven ook echt eenvoudiger, sneller en toegankelijker is. Vanaf 2022 is hiervoor extra geld beschikbaar (zie ook paragraaf 2.2.1).

De significante daling van de geregistreerde criminaliteit in het afgelopen decennium versluiert een aantal verontrustende ontwikkelingen. Zowel het gemeten percentage slachtoffers van criminaliteit als de door de politie geregistreerde criminaliteit daalde sterk tussen 2009 en 2019. In de laatste jaren stokt de daling van het gemeten percentage slachtoffers. In 2019 is, voor het eerst sinds 2011, de geregistreerde criminaliteit weer toegenomen ten opzichte van het voorgaande jaar (met 4 procent).96 Naast nieuwe vormen van criminaliteit zoals internetfraude, is met name de aanzienlijke verharding van criminaliteit onder jongeren en de georganiseerde criminaliteit een reden tot zorg. Van deze georganiseerde criminaliteit, die internationaal vertakt en in veel gevallen drugsgerelateerd is, gaat een sterke dreiging en ondermijnende werking uit. Nederland heeft zich ontwikkeld tot een belangrijk productie- en doorvoerland van specifieke soorten drugs. Zo worden de laatste jaren stijgende aantallen locaties voor de productie en opslag van synthetische drugs ontdekt. Voor de door- en uitvoer van cocaïne wordt gebruik gemaakt van logistieke knooppunten zoals de Rotterdamse haven (zie tabel 3.6.1).

De (internationale) drugscriminaliteit heeft ingrijpende gevolgen voor onze economie en samenleving. Deze lopen uiteen van gezondheidsschade en verwevenheid van criminele geldstromen met de reguliere economie tot corruptie en een lokroep voor veelal kwetsbare groepen vanwege financieel profijt. De verharding van de georganiseerde drugscriminaliteit komt tot uiting in de drie recente moorden op direct of indirect betrokkenen bij een lopend strafproces. Eerder waren er al andere uitwassen, zoals bedreiging van medewerkers van gemeenten, ontvoeringen of zelfs vergismoorden. De (gepercipieerde) onveiligheid en intimiderende werking die hiervan uitgaat, kan schade toebrengen aan onze rechtsstaat. In dat licht heeft het kabinet besloten om in 2022 554 miljoen euro te besteden aan enerzijds de terugdringing van de georganiseerde, ondermijnende criminaliteit en anderzijds de benodigde bescherming en beveiliging van iedereen die zich beter beschermd moet weten in zijn of haar werk tegen ondermijning. Vanwege de centrale rol van drugscriminaliteit in de Nederlandse georganiseerde criminaliteit is de bestrijding ervan een prioriteit binnen de bredere aanpak van ondermijning.

Een mix van preventieve en repressieve maatregelen is nodig om groeiende problemen in de toekomst te voorkomen. Door de weerbaarheid in alle delen en lagen van onze samenleving te versterken kan de omvangrijke criminele economie worden teruggedrongen. Daarvoor is het noodzakelijk om de randvoorwaarden weg te nemen die Nederland aantrekkelijk maken voor ondermijning. Daarbij horen goed toegeruste organisaties die aan de basis staan van onze rechtsstaat. De vooraanstaande positie die Nederland in internationaal perspectief verworven heeft in de globale drugsindustrie moet worden gereduceerd, zodat het functioneren van onze legale economie en logistiek, bestuur en justitiële systeem niet wordt belemmerd.

Politieke, economische en militaire spanningen tussen grootmachten groeien; conflicten aan de oost- en zuidgrenzen van Europa blijven opspelen.97 Statelijke actoren zetten zowel militaire als niet-militaire middelen in om hun macht en invloed te vergroten en landen schenden de grenzen van onze bondgenoten. Landen vliegen en varen in onze nabijheid. Zodra dit in strijd is met internationale regels is dit een dreiging voor onze veiligheid en stabiliteit, zet het de vrije doorvaart op zee onder druk en kan het onze handelsbelangen schaden. Cyberaanvallen vormen het voornaamste niet-militaire middel. Een ander niet-militair middel is de inzet van vluchtelingen als drukmiddel op EU-lidstaten. Ook bij migratie staat veiligheid centraal: veiligheid bieden in de wereld en in regio’s als dat kan, en bescherming bieden in Nederland waar dat nodig is. Samen met medeoverheden werkt het kabinet aan draagvlak voor ruimhartigheid voor wie in nood verkeert, maar ook aan de borging van veiligheid en het aanpakken van misstanden en overlast aan de grenzen van Europa en Nederland. Dat is niet vrijblijvend en legt een verantwoordelijkheid bij alle lagen van de overheid, de maatschappij en maatschappelijke partners.

Alleen samen met partners en bondgenoten kunnen we onze veiligheid beschermen. Binnen de NAVO en de EU zijn afspraken gemaakt over de bijdrage die elk land daaraan moet leveren.98 Nederland heeft de afgelopen jaren eerste stappen gezet in het verhogen van die bijdrage door te intensiveren in Defensie en deze kabinetsperiode is de Defensiebegroting met ruim 1,7 miljard euro verhoogd. Daarmee is een stap genomen in de modernisering van de krijgsmacht, de versterking van de (gevechts)ondersteuning en het aanpakken van achterstallig onderhoud. De Defensievisie99 laat zien welke stappen in de toekomst genomen kunnen worden om onze weerbaarheid te verhogen tegen toekomstige en huidige dreigingen en zo een betrouwbare partner te zijn.