Het verkleinen van veiligheidsrisico’s van vervoer van personen en goederen over de weg, het spoor, het water en door de lucht.

Wet- en regelgeving, al dan niet bindend, het houden van toezicht en inspecties daarop zijn de belangrijkste instrumenten voor het verbeteren van de veiligheid in alle transportmodaliteiten, het verbeteren van de veiligheid van het vervoer van gevaarlijke stoffen en de beveiliging van de transportsector. In 2011 is gewerkt aan het volledig in lijn brengen van Nederlandse wetgeving met internationale verdragen. Voorschriften voor de constructie, inrichting en uitrusting van transportmiddelen en voorschriften voor verpakking en kenmerking van stoffen vormen samen met voorschriften voor opleiding en training van werknemers in de transportsector voor een haalbaar en betaalbaar veiligheidsniveau.

De algemene veiligheidsprestatie van de Nederlandse zeevaart verbetert, getuige de lagere aanhoudingspercentages van schepen onder Nederlandse vlag en de hogere score in de rangorde van het Paris Memorandum of Understanding (MOU)57inzake havenstaatcontrole. Het aantal scheepvaartongevallen op de Noordzee nam in 2011 af ten opzichte van 2010. In 2011 is een risicoanalyse over nautische veiligheid Noordzee uitgevoerd, die in 2012 wordt afgerond.

Voor de binnenvaart is in 2011 een plan van aanpak opgeleverd voor verbetering van de veiligheidscultuur en het veiligheidsbewustzijn. De voorgestelde maatregelen worden in de verdere beleidsontwikkeling rondom binnenvaartveiligheid betrokken.

De beleidsagenda Luchtvaartveiligheid59 is in 2011 afgerond en behandeld in de Tweede Kamer en de hieraan gekoppelde uitvoeringsagenda is gestart. Internationaal ligt de veiligheid op een hoog niveau, maar de permanente verbetering lijkt de laatste jaren te stagneren. In de beleidsagenda staat beschreven hoe Nederland de veiligheid van de burgerluchtvaart in de periode 2011–2015 wil verbeteren. In 2011 zijn extra inspanningen verricht op het gebied van vogelaanvaringen, vulkaanas en het internationaal uitwerken van het beleid en van regelgeving. De eerste tweejaarlijkse evaluatie meldingsbereidheid is gereed en het MAD-protocol (Medicijnen, Alcohol en Drugs) is geëvalueerd.

De voorbereiding van de actualisering van de regelgeving, zowel nationaal als internationaal, vond ook in 2011 plaats in goed overleg met het Nederlandse bedrijfsleven en buitenlandse overheden.

Het veiligheidbeleid draagt eraan bij dat de Nederlandse lucht-, zee- en binnenvaart voldoen aan de internationale eisen van resp. ICAO (International Civil Aviation Organisation)60, IMO (International Maritime Organisation)61, CCR (Centrale Commissie voor de Rijnvaart)62 en de EU (Euopese Unie)63. Een hoog veiligheidsniveau kan de internationale concurrentiepositie van de Nederlandse (lucht-)havens, en luchtvaartmaatschappijen en rederijen positief beïnvloeden.

Operationele doelstellingen

33.01 Verbeteren externe veiligheid

De belangrijkste prestaties in 2011 zijn geweest:

Verbeteren veiligheid vervoer gevaarlijke stoffen

Externe veiligheid luchthavens

In het kader van de Actualisatie van Luchthavenindelingbesluit Schiphol (LIB) is in 2011 gestart met een herijking van de bestaande contouren voor plaatsgebonden risico (1 op 10⁵ en 1 op 10⁶) op basis van de Aldersafspraken, de definitieve ligging zal na afronding en evaluatie van de experimenten in het kader van het nieuwe normen- en handhavingstelsel (eind 2012) kunnen worden vastgesteld.

In 2011 is gestart met het berekenen van concrete consequenties voor externe veiligheid, waarbij voorstellen om externe veiligheid aan te scherpen in het volgende LIB Schiphol worden meegenomen. Het adviescollege DEGAS66 heeft medio 2011 een advies uitgebracht over het externe veiligheidsbeleid, i.c. het groepsrisicobeleid. Dit advies is in 2011 ter informatie aan de Eerste en Tweede Kamer gestuurd67.

Voor het bepalen van het externe veiligheidsbeleid voor de luchthavens, die in het kader van de Regelgeving Burgerluchthavens en Militaire Luchthavens (RBML-wetgeving) zijn gedecentraliseerd, beheert de RIVM in opdracht van het ministerie een rekenmodel (GEVERS)68 dat de provincies in staat stelt om de berekeningen van de externe veiligheidscontouren zelf te maken. In 2011 zijn de eerste provincies gestart met de toepassing van het rekenmodel.

Aankoop LIB veiligheidssloopzones Schiphol

Er zijn geen woonboten meer in eigendom van derden in de veiligheidssloopzones Schiphol. In 2011 is een woning aangekocht.

Inspectie Leefomgeving en Transport

Bij het toezicht op het vervoer van gevaarlijke stoffen is er sprake van meerdere modaliteiten: weg, spoor, zee, binnenwateren en lucht. De inspecteurs van de diverse modaliteiten werken daarom regelmatig samen. Daarom is in 2011 het multimodaal werken bij de Inspectie geïntroduceerd met als doel om de effectiviteit van het toezicht op het vervoer van gevaarlijke stoffen verder te verhogen en om de inspecteurs bij dit toezicht flexibeler, praktischer en efficiënter in te zetten.

Met het oog op het multimodaal werken zijn de belangrijkste vervoersknooppunten en -trajecten in beeld gebracht waarop de Inspectie toezicht houdt.

Het toezicht van de Inspectie op het vervoer van gevaarlijke stoffen wordt uitgevoerd binnen de domeinen weg- en railvervoer, scheep- en luchtvaart. Dit toezicht is net als in voorgaande jaren vooral gericht op de knooppunten tussen de modaliteiten, bedrijven en op de grootste risico’s bij het vervoer van gevaarlijke stoffen. Daarnaast heeft de Inspectie een aantal verplichtingen die voortvloeien uit nationale of Europese regelgeving, zoals de Europese controlerichtlijn voor het vervoer van gevaarlijke goederen over de weg. Over de hele linie zijn binnen alle domeinen de geplande inspecties uitgevoerd. De Inspectie heeft totaal vier keer geparticipeerd bij een strafrechtelijk onderzoek van het Openbaar Ministerie.

Verbeteren veiligheid vervoer gevaarlijke stoffen

De nieuwe indicator voor externe veiligheid (vervoer gevaarlijke stoffen) zal worden gebaseerd op de risicogrenzen van het Basisnet en is in ontwikkeling.

De discotheek die te dicht bij Kijfhoek lag is in 2010 uitgekocht. Daardoor kon in 2011 een definitieve milieuvergunning voor Kijfhoek worden verleend. De indicator kan hiermee vervallen.

Externe veiligheid luchthavens

Uit deze berekening over de periode tot en met 31 oktober 2011 blijkt een TRG van 6,47 ton. Dit betekent dat er op 31 oktober 2011 nog een TRG-ruimte van 3,26 ton beschikbaar was.

Aankoop LIB-veiligheidssloopzones

De doelstelling voor woonboten is gehaald. Er zijn in de zone geen woonboten meer in eigendom van derden. In 2011 is één woning aangekocht. Omdat eigenaren als gevolg van de motie Hofstra (TK 2001–2002, 27 603, nr. 74) niet gedwongen kunnen worden hun woning te verlaten is de streefwaarde op basis van ervaringsgegevens bepaald. Wel zijn eigenaren verplicht om – indien zij besluiten hun huis te verkopen – dit aan de gemeente (als uitvoerder van de rijksregeling) aan te bieden. Er is daarom geen einddatum te geven wanneer de resterende woningen door de omliggende gemeenten zullen zijn aangekocht.

Inspectie Leefomgeving en Transport

Bij het aantal domeinspecifieke inspecties zijn met uitzondering van Scheepvaart, de aantallen gerealiseerd (zie toelichting scheepvaart).

De afwijkingen bij de thema-acties houden verband met de beperktere capaciteit (bij scheepvaart als gevolg van de invoering van de nieuwe binnenvaartwet).

33.02 Veiligheid scheepvaart

De belangrijkste prestaties in 2011 zijn geweest:

Verbeteren veiligheid zeevaart

Verbeteren veiligheid zeehavens

Verbeteren veiligheid binnenwateren

Internationale Maritime Organisation (HGIS)

Het Lidmaatschap van de VN/Internationale Maritieme Organisatie (IMO) is vanwege de bijzondere status als het mondiale forum voor een veilige zeescheepvaart, inclusief milieuveiligheid en security, als een afzonderlijk begrotingsproduct gepositioneerd. De uitgaven (jaarlijkse contributie) worden via de Homogene Groep Internationale Samenwerking gefinancierd. Gezien de grote belangen voor Nederland als kuststaat, grote havenstaat en middelgrote vlaggenstaat, heeft Nederland zich actief ingezet in de diverse organen van de IMO om internationale regelgeving voor de zeevaart te beïnvloeden. Deze inzet kwam tot stand in nauwe samenwerking met vertegenwoordigers uit de sector.

Inspectie Leefomgeving en Transport

Binnenvaart

Naast de Inspectie handhaven op structurele basis ook Rijkswaterstaat en de havenbedrijven van Rotterdam en Amsterdam de nieuwe Binnenvaartwet. Het bleek nodig om de periode te verlengen waarin – in het kader van het opleiden van RWS-inspecteurs – samenvarende inspecties met RWS worden uitgevoerd. Ook richting de sector werd tijdens de sectoroverleggen aandacht gegeven aan de nieuwe regels van de Binnenvaartwet, het Scheepsafvalstoffenbesluit (SAB) en het Scheepsafvalstoffenverdrag (SAV). Thema-acties zijn gehouden op rondvaartboten, op bunkerstations en bij de Kreekraksluizen.

In 2011 is op verschillende wijzen aandacht gegeven aan de risico’s rond instabiliteit van schepen. Bij de inspecties is extra aandacht gegeven aan de scheepsstabiliteit bij het containervervoer. Door de Inspectie werd een handhavingsactie gehouden op de veiligheid van passagiersvervoer met rondvaartbotenvaart.

Tijdens inspecties en naar aanleiding van ongevallenonderzoeken is aandacht gevraagd voor en gewerkt aan verbetering van het veiligheidsbewustzijn bij de bemanning van binnenvaartschepen.

In navolging op de overdracht van certificerende taken aan klassenbureaus en particuliere instellingen gaat de Inspectie (systeem)toezicht op deze organisaties uitoefenen.

Koopvaardij en visserij

De realisatie van de havenstaatcontroles bedroeg 1594 inspecties. In 57 gevallen leidde de PSC-inspectie (Post State Control) tot een aanhouding. Voorts is in 2011 verder extra aandacht gegeven aan aspecten die samenhangen met de stabiliteit van schip en lading.

Vanaf april 2011 worden de vlaggenstaatinspecties volgens een op risico’s gebaseerde programmering uitgevoerd. Daarmee wordt bereikt dat met minder inzet van de inspectie en met minder last voor reders die de wet- en regelgeving goed naleven, toch voldaan wordt aan de vlaggenstaatverplichtingen.

Om te komen tot verbetering van de veiligheid aan boord van vissersschepen worden sinds 2010 gerichte inspectie-acties uitgevoerd, zijn de bemanningscontroles – die samen met de Kustwacht worden uitgevoerd – gecontinueerd en wordt een strakker handhavingsbeleid toegepast. Uit de inspecties die in 2011 zijn uitgevoerd blijkt dat de naleving in 2011 voor het eerst in 4 jaar is gestegen (van 43% naar 51%).

In 2011 is nader invulling gegeven aan het toezicht in Caribisch Nederland (Bonaire, St. Eustatius en Saba). De Inspectie is vanaf 2011 volwaardig lid van het Caribbean Memorandum of Understanding on Port State Control. Dat is van belang voor de samenwerking en de toegang tot internationale data.

Verbeteren veiligheid zeevaart

Het aantal scheepsongevallen op de Noordzee daalde in 2011 naar 18. Dit zijn er 6 minder dan in 2010. Met name het aantal schepen dat water maakte daalde; van 5 in 2010 naar 1 in 2011. Het aantal ongevallen waarbij een vissersschip was betrokken daalde van 16 in 2010 naar 13 in 2011. In 2011 zijn bij 2 verschillende voorvallen in totaal 8 containers op de Noordzee verloren. Het aantal doden als gevolg van een scheepsongeval met een Nederlands schip daalde van 8 naar 1 in 2011. Het aantal gewonden als gevolg van een scheepsongeval met een Nederlands schip bedroeg 7.

Met ingang van 2011 is de registratieprocedure van de scheepsongevallen op het Nederlandse deel van de Noordzee aangepast, zodat ook ongevallen die plaatsvinden in de havenaanloopgebieden op zee, in de Westerscheldemonding en in de kustzones worden meegenomen. Daarnaast worden de ongevallen geclassificeerd volgens de internationale definities van de IMO. In de begroting wordt alleen gerapporteerd over de zeer ernstige scheepvaartongevallen (doden, verlies schip, ernstige milieuverontreiniging) en ernstige scheepvaartongevallen (ongevallen, waarbij sprake is van ernstige schade aan het schip of schade aan het milieu). Tevens bevatten de cijfers naast ongevallen met koopvaardij en visserij ook de zeer ernstige en ernstige ongevallen waarbij alleen recreatievaart is betrokken. Deze ongevallen waren voorheen niet meegenomen in de rapportage. Het streven is om in het kader van permanente verbetering van de veiligheid jaarlijks een vermindering van het totaal van het aantal zeer ernstige en ernstige scheepvaartongevallen op de Noordzee te bereiken. Met ingang van de Begroting 2012 wordt volgens deze nieuwe systematiek met terugwerkende kracht gerapporteerd.

Verbeteren veiligheid zeevaart

De cijfers voor de (zeer) ernstige scheepvaartongevallen op het Nederlandse deel van de Noordzee in 2011 komen in mei 2012 beschikbaar.

Verbeteren veiligheid zeehavens

Verbeteren veiligheid binnenwateren

De effectiviteit van het veiligheidsbeleid wordt op de volgende 3 aspecten beoordeeld:

• a. De ontwikkeling van de veiligheid op de Nederlandse binnenwateren.

• b. Het nalevingsniveau van de wet- en regelgeving.

• c. Het veiligheidsbewustzijn van de binnenvaartsector.

Ten tijde van het naar de drukker gaan van dit jaarverslag, waren de voorlopige getallen voor 2011 7 doden en 50 gewonden.

Voorlopige cijfers 2011 wijzen op 13 significante scheepsongevallen bij bruggen en 7 bij sluizen. Definitieve cijfers zijn niet bekend vóór de druk van het jaarverslag.

Inspectie Verkeer en Waterstaat

Mede door de inwerkingtreding van de nieuwe binnenvaartwet zijn het inspectieprogramma en de daarbij behorende cijfers voor 2011 gewijzigd; zie ook de gewijzigde indeling. De hogere aantallen vergunningen bij Binnenvaart worden veroorzaakt door de vertraging van de uitplaatsing van vergunningen naar de markt, de Inspectie heeft deze taken in 2011 nog verricht.

Bij de zeevaart zijn de vergunningverlening en het inspectieprogramma in grote lijnen conform planning uitgevoerd.

33.03 Veiligheid luchtvaart

De belangrijkste prestaties in 2011 zijn geweest:

Verbetering veiligheid luchtvaart

• – Het beleid en de ambities ten aanzien van de veiligheid van de burgerluchtvaart in Nederland staan verwoord in de Beleidsagenda Luchtvaartveiligheid 2011–201578 en het hieraan gekoppelde Actieprogramma. De Beleidsagenda is in mei 2011 aan de Kamer aangeboden en vastgesteld. De agendapunten uit de Beleidsagenda en in het actieprogramma zijn de veiligheidsprioriteiten voor de periode 2011–2015.

• – Het onderwerp vogelaanvaringen is prominent op de agenda gekomen. In het rapport van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid, dat eind november 2011 is gepubliceerd naar aanleiding van de noodlanding met het vliegtuig van Royal Air Maroc in 2010 is een aantal aanbevelingen gedaan waarvan er één aan het ministerie van IenM is gericht, te weten: het meer dan nu nemen van regie in het beperken van de risico’s door vogelaanvaringen. In lijn met deze aanbeveling is in 2011 een symposium over de vogelproblematiek georganiseerd. Verder is het convenant vogelaanvaringen voorbereid dat begin 2012 zal worden ondertekend met ganzen als prioritaire vogelsoort. Het adviescollege DEGAS79 heeft in 2011 advies uitgebracht over de traumahelikopters. Dit advies is aan de Kamer aangeboden80.

• – De Tweede Kamer heeft in februari ingestemd met het continueren van het protocol voor het terugdringen de risico’s verbonden aan het gebruik van Medicijnen, Alcohol en Drugs (MAD-protocol) voor AOC-houders en met het uitbreiden ervan naar andere sectoren in de luchtvaart. Een informatiebijeenkomst in maart heeft ertoe geleid dat meer AOC-houders het protocol hebben ondertekend. Daarnaast is voor de General Aviation een concept protocol opgesteld, dat in 2012 in werking moet treden. In het najaar is het gesprek met LVNL opgestart om ook met hen tot een soortgelijk protocol te komen.

• – Na de audit door de Amerikaanse luchtvaartautoriteit FAA op de luchtvaartdienst van Curaçao heeft Nederland technische assistentie aan Curaçao verleend. De Curaçao Civil Aviation Authority (CCAA) is geadviseerd over de organisatie en het plan om te zorgen dat Curaçao zo snel mogelijk weer in de hoogste Amerikaanse veiligheidscategorie terug kan komen en daarmee een veiligheidsniveau heeft dat in overeenstemming is met ICAO vereisten.

ICAO (International Civil Aviation Organisation)81 en European Aviation Safety Agency (EASA)82 (HGIS)

• – Om binnen ICAO (op Raadsniveau) vertegenwoordigd te blijven en invloed te kunnen uitoefenen werkt Nederland samen binnen het zogenaamde ABIS verband (een samenwerkingverband met België, Zwitserland, Oostenrijk, Ierland en Portugal).

• – In 2011 is door ICAO gewerkt aan de uitwerking van de in 2010 tijdens de ICAO assemblee vastgestelde strategie voor de periode 2011–2013. Belangrijke elementen hierin zijn de verdere invoering van veiligheidsmanagement in de luchtvaart, het verbeteren van de verzameling en bescherming van veiligheidsgegevens, het vervolg op het audit programma van ICAO, het bevorderen van regionale samenwerking bij veiligheidstoezicht en de verbetering van de veiligheid op startbanen.

• – In 2011 is verder gewerkt aan de uitvoering van de verbeteracties uit het naar aanleiding van de in 2008 door de ICAO uitgevoerde audit. Naar verwachting zullen de laatste acties in 2012 afgerond worden.

• – Er is extra aandacht besteed aan het verbeteren en stroomlijnen van de ICAO state-letter-procedure.

• – Internationaal is veel aandacht besteed aan een aanscherping van de regulering van het vervoer van lithiumbatterijen. Naar verwachting is de ICAO-regelgeving hieromtrent in 2012 afgerond. De ministeries van EL&I en IenM hebben samen de Nederlandse inbreng verzorgd.

• – Nederland heeft het internationale trainingcentrum JAA/EASTO gehuisvest. Dit centrum verzorgt opleiding en goede trainingen die van essentieel belang zijn voor een permanente verbetering van de vliegveiligheid.

Internationaal

• – In EASA verband is gewerkt aan uitbreiding van het totale pakket van veiligheidsregelgeving voor de luchtvaart. Zo is overeenstemming bereikt over de certificatie eisen voor cabinepersoneel, de medische eisen voor al het vliegend personeel, de certificatie- eisen voor de opleidings- en keuringsinstanties van het vliegend personeel, de certificatie-eisen voor luchtvaartmaatschappijen en de vereisten aan de nationale overheden die deze certificaten uitgeven en daarop toezicht houden.

• – De veiligheidseisen aan luchtverkeersleiders, luchtverkeersleiding organisaties en de daarop toezichthoudende overheden vanuit het Single European Sky framework zijn overgeheveld naar het EASA framework. In afstemming met de sector is een bijdrage geleverd aan de voorbereiding van de implementatie van regelgeving voor luchtwerk, privé vliegen en de veiligheidseisen aan luchthavens.

De Europese lijst met vliegverboden is twee maal aangepast. In 2011 is op verzoek van Indonesië nagegaan in hoeverre de in 2009 en 2010 ontwikkelde verbetervoorstellen zijn geïmplementeerd, teneinde een advies te kunnen geven over de vliegverboden ten aanzien van Indonesische luchtvaartmaatschappijen83.

Inspectie Leefomgeving en Transport

De Inspectie heeft in 2011 een aantal veiligheids- en voorlichtingscampagnes over het veiligheidsbewustzijn uitgevoerd.

Luchtveiligheid BES-eilanden

Ultimo 2011 is tussen de Koninkrijksdelen een Open Aviation Agreement (OAA) getekend waardoor binnen het Koninkrijk een volledig geliberaliseerde luchtvervoersmarkt ontstaat met het oog op de toekomstige groeiende vraag naar luchtvervoer tussen Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Dit OAA dient ter vervanging van de huidige luchtvaartprotocollen tussen Nederland en de voormalige Nederlandse Antillen (2000) enerzijds en Nederland en Aruba (1999) anderzijds.

Voor de luchthaven van Bonaire is eind 2011 een second opinion uitgevoerd over een onderdeel van het masterplan uit 2009, nl. de raming voor de bouw van een terminal op de luchthaven. Voor de luchthavens van Saba en Sint Eustatius zijn inmiddels ook masterplannen in voorbereiding.

Scheepvaart BES-eilanden

Galileo Supervisory Authority (HGIS)

Met de European Space Agency en de Europese Commissie is in 2011 verder gesproken over het in Noordwijk vestigen van de werkzaamheden van de Galileo Supervisory Authority. Er is voortgang geboekt maar het heeft in 2011 nog niet geleid tot een vestigingsovereenkomst tussen Nederland en de Europese Commissie.

Verbetering veiligheid luchtvaart, ICAO en EASA (HGIS), Internationaal

Bij luchtvaart is het inspectieprogramma conform planning uitgevoerd, met uitzondering van het aantal vergunningen. Dit wordt veroorzaakt door de economische situatie, waardoor er minder aanvragen naar theorie examens zijn.

33.04 Bescherming tegen moedwillige verstoring

De belangrijkste prestaties in 2011 zijn geweest:

Beveiliging scheepvaart en zeehavens

Beveiliging luchtvaart

De Tweede Kamer is in 2011 geïnformeerd over de uitkomsten van het onderzoek naar de kostenbeheersing in de beveiliging burgerluchtvaart. Begin 2011 is besloten dat in samenspraak met het ministerie van Veiligheid en Justitie blijvend wordt ingezet op innovatieve initiatieven van luchthavens die het securityproces vereenvoudigen en efficiënter maken. Schiphol zal de transparantie in de securitykosten vergroten, periodieke interne operationele audits uitvoeren en zichzelf toetsen aan internationaal vergelijkend onderzoek. Schiphol heeft eind 2011 de eerste audit uitgevoerd.

In 2011 zijn de protocollen voor de beveiliging van de vluchten van het regeringsvliegtuig (de KBX) van en naar het buitenland uitgewerkt en vastgesteld.

Beveiliging infrastructuur spoorwegen

ProRail heeft het programma security afgerond en een start gemaakt het aspect security de komende jaren binnen de jaarplannen veiligheid van de bedrijfseenheden te borgen. In haar beleidsverklaring Veiligheid en Milieu heeft ProRail de definitie veiligheid uitgebreid met security, conform de Derde Kadernota voor de Railveiligheid. Dit kan als het startpunt worden gezien binnen het Veiligheids Management Systeem van ProRail.

Beveiliging scheepvaart en zeehavens

Alle zeehavens die onder EU Richtlijn 2005/65 vallen beschikten in 2011 over een door de minister van IenM goedgekeurd beveiligingsplan.

Overzicht afgeronde onderzoeken

Veiligheidsonderzoek Luchtvaart Nederland

Het advies «vierjaarlijks veiligheidsonderzoek» is vertraagd en zal in 2012 afgerond worden.