Realisatie begrotingsuitgaven Veiligheid en Justitie € 11.467,3 miljoen art. 12 Rechtspleging en rechtsbijstand 13,7 %

Een doeltreffend en doelmatig rechtsbestel.

Het jaar 2012 heeft in het teken gestaan van het uitvoeren van het Regeerakkoord 2010. Ingezet is op een beter functionerend rechtsbestel, wat geresulteerd heeft in de aanvaarding van de Wet herziening gerechtelijke kaart (TK 32 891). Per 1 januari 2013 is de gerechtelijke indeling van Nederland herzien. Ook bij het toezicht op de juridische beroepen heeft nieuwe regelgeving het toezicht op het notariaat verbeterd en er wordt gewerkt aan een verbetering van het toezicht op de advocatuur. Voorts is op 1 januari 2012 een algemene maatregel van bestuur in werking getreden waarin maatregelen zijn opgenomen die bijdragen aan de financiële beheersing in het domein van de gesubsidieerde rechtsbijstand (Stbl. 2011, nr. 590). De consultatie en voorhang van een tweede algemene maatregel van bestuur met maatregelen in de rechtsbijstand is in 2012 afgerond (TK 31 753, nr. 53). Een derde algemene maatregel van bestuur inzake een regeling no cure less fee voor rechtsbijstandverlening in vreemdelingenzaken is in 2012 in consultatie gebracht. Op 1 juli 2012 is de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Stbl. 2012, nr. 78) in werking getreden, die onderstreept dat een buitengerechtelijke oplossing het uitgangspunt van de schuldhulpverlening is. Verder is een concept-algemene maatregel van bestuur voorbereid die moet leiden tot een herijking van de vergoedingenstructuur voor de bewindvoerder in de Wet schuldsanering natuurlijke personen. De innovatie in de rechtspraak wordt uitgewerkt in een samenwerkingsproject tussen het ministerie en de Raad voor de rechtspraak.

Het goed functioneren en de inrichting van de (stelsels van) rechtspraak en rechtsbijstand wordt mede beïnvloed door een aantal externe factoren. Dit betreft vooral Europese wetgeving en jurisprudentie. Daarnaast wordt het beroep op het rechtsbestel beïnvloed door economische, demografische en sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen.

De bevoegdheid van de Minister van Veiligheid en Justitie ten aanzien van het rechtsbestel is voorwaardenscheppend. Daarnaast is de Minister van Veiligheid en Justitie verantwoordelijk voor de doeltreffendheid en doelmatigheid van het rechtsbestel als zodanig. De normen voor een adequaat rechtsbestel laten zich niet in indicatoren vatten, die in één oogopslag de beleidseffecten in beeld brengen. Met behulp van monitoren, trendrapportages en beleidsanalyses wordt op kwantitatieve, maar ook op kwalitatieve wijze inzicht verkregen in de effecten van het beleid. Voor de rechtspraak kan dit slechts met kwalitatieve indicaties. Daarnaast zijn bij de operationele doelstellingen een aantal input, throughput en outputindicatoren opgenomen die samen inzicht bieden in de effectiviteit van beleidsinstrumenten op geformuleerde doelstellingen.

Toelichting

Uitgaven

Het verschil tussen de vastgestelde begroting en de gerealiseerde uitgaven bij de Hoge Raad wordt met name verklaard doordat een deel van de a fonds perdu-regeling aan de RGD bestemd voor het jaar 2011 pas in 2012 tot uitbetaling is gekomen. Daarnaast is bij 1e suppletoire begroting € 3,5 miljoen aan het budgettaire kader – in verband met huisvestingskosten nieuwbouw – toegevoegd.

Ontvangsten

De voorgenomen verhoging van de griffierechten uit het vorige regeerakkoord is niet doorgegaan. Hierdoor zijn de ontvangsten circa € 46 mln. lager uitgevallen dan bij begroting 2012 was geraamd. Daarnaast is er sprake van een lager dan geraamde instroom aan zaken. Ook hierdoor zijn de griffierechtontvangsten ruim € 11 mln. lager uitgevallen.

Burgers en bedrijven hebben toegang tot een passende en effectieve vorm van geschillenbeslechting en/of rechtspleging.

Rechtsbijstand en buitengerechtelijke geschiloplossing

Op 1 januari 2012 is een algemene maatregel van bestuur in werking getreden waarin maatregelen zijn opgenomen die bijdragen aan de financiële beheersing in het domein van de gesubsidieerde rechtsbijstand. In dat besluit is de vergoeding van de advocatuur verlaagd. De wijze van indexering van deze vergoeding is aangepast. De consultatie en voorhang van een tweede algemene maatregel van bestuur in de rechtsbijstand is in 2012 afgerond (TK 31 753, nr. 53). Een derde algemene maatregel van bestuur inzake een regeling no cure less fee voor rechtsbijstand in vreemdelingenzaken is in 2012 in consulatie gegaan.

Raadsman bij politieverhoor

Het wetsvoorstel raadsman en politieverhoor is nog in voorbereiding, waardoor de voorziene indiening bij de Tweede Kamer niet in het verslagjaar heeft plaatsgevonden. Het wetsvoorstel implementeert niet alleen de uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden inzake het consult van een raadsman voorafgaand aan het verhoor, maar anticipeert ook op de komende Europese richtlijn inzake een bredere toegang tot een raadsman in strafprocedures. De beoogde bredere regeling voor de toegang tot een raadsman vergt nader overleg met diverse partijen die zijn betrokken bij het strafproces.

Juridische beroepsgroepen

In 2012 is de laatste hand gelegd aan de invoeringsregelgeving van de nieuwe Wet op het notarisambt en de implementatie daarvan. Deze wet is op 1 januari 2013 in werking getreden (Stbl. 2012, nr. 591). Tevens is in 2012 de Tweede nota van wijziging ingediend op het wetsvoorstel ter wijziging van de Advocatenwet (TK 32 382, nr. 10). Zowel de Wet op het notarisambt als het wetsvoorstel voor de Advocatenwet verscherpen en versterken het toezicht en de tuchtrechtspraak op de beide beroepsgroepen om de maatschappelijke belangen en het maatschappelijke vertrouwen in het functioneren van advocaten en notarissen te borgen. Om deze doelen te bereiken, zijn in beide wetten zowel de positie van de toezichthouder als het toezichtinstrumentarium versterkt. Ook het sanctiearsenaal van de tuchtrechter is uitgebreid met onder andere de geldboete, voorwaardelijke sancties en de mogelijkheid tot het opleggen van een dwangsom. Voor de gerechtsdeurwaarders is een wetsvoorstel met dezelfde uitgangspunten in voorbereiding.

Schuldsanering

De economische conjunctuur in 2012 heeft een verdere toename van de schuldenproblematiek bij particulieren in de hand gewerkt. Een evenredige toename van de instroom in de schuldsanering is niettemin uitgebleven. Dit strookt met het streven van het kabinet om een buitengerechtelijke oplossing van de schuldenlast als uitgangspunt te nemen. Op 1 juli 2012 is de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Stbl. 2012, nr. 78) in werking getreden. Deze wet onderstreept dit uitgangspunt. Uit de 8e Monitor Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp), die eind 2012 aan de Kamer is aangeboden, blijkt dat de Wsnp te goeder trouw een positieve rol vervult daar waar een minnelijke oplossing aantoonbaar niet tot de mogelijkheden behoort (TK 33 400 VI, nr. 16). De Raad voor rechtsbijstand, die de Wsnp uitvoert, heeft concrete maatregelen genomen om de schuldenketen verder te digitaliseren en om het minnelijke en het wettelijke traject beter op elkaar te laten aansluiten. Een concept-Amvb is voorbereid die moet leiden tot een herijking van de vergoedingenstructuur voor de Wsnp-bewindvoerders.

Alternatieve geschillenbeslechting

Toelichting

Het aantal verwijzingen voor mediation door de rechter is lager dan begroot voor 2012, maar ook lager dan 2011. Het slagingspercentage vertoont ook een lichte daling. De verwijzingen voor mediation door het Juridisch Loket nemen toe ten opzichte van de begroting 2012. Er is echter wel sprake van een afname t.o.v. 2011. Het aantal afgegeven toevoegingen voor mediation door de Raad voor rechtsbijstand is gestegen tot 8.501; een toename t.o.v. de begroting 2012 en 2011.

Geschillencommissies

Het jaarverslag van de stichting geschillencommissies consumentenzaken is te vinden op: www.degeschillencommissie.nl

Rechtsbijstand

Toelichting

Voor de rechtsbijstand als geheel is sprake van een toename met € 8 mln. ten opzichte van de begroting 2012. De toename wordt met name veroorzaakt door een stijging van de kosten voor ambtshalve en reguliere straftoevoegingen. De kosten voor civiele en asiel toevoegingen zijn lager dan begroot. Ten opzichte van de begroting vertoont het aantal toevoegingen regulier straf en de lichte adviestoevoegingen een stijging. Bij de overige categorieën is het aantal afgegeven toevoegingen minder dan begroot. Het totale aantal toevoegingen stijgt van 413.837 in 2011 naar 438.812 in 2012; een stijging van 6%. De groei van het aantal Inverzekeringstellingen lijkt af te vlakken.

Optimale randvoorwaarden voor een doelmatig en doeltreffend rechtsbestel.

In 2012 is verder gewerkt aan een doelmatig functionerend rechtsbestel. Efficiënt en doelmatig werken binnen het rechtsbestel wordt bevorderd door de herziening van de gerechtelijke kaart en de innovatie van het rechtsbestel.

Herziening gerechtelijke kaart

Het wetsvoorstel Herziening Gerechtelijke Kaart (32 891) is begin 10 juli 2012 door de EK aangenomen waarna de wet op 13 juli jl. in het Staatsblad is geplaatst. De tweede helft van 2012 stond in het teken van de voorbereidingen van de implementatie van de nieuwe gerechtelijke kaart met het oog op de invoering per 1 januari 2013. In dit kader zijn de bestuurders van de gerechten benoemd. Voorts zijn de overige bestuursleden benoemd, zijn de zaakverdelingsreglementen en de bestuursreglementen tot stand gekomen, zijn de ministeriële regelingen en Amvb’s aangepast en heeft besluitvorming over de sluiting van kantonlocaties en het aanpassen van informatiestromen tussen de partners in de strafrechtketen plaatsgevonden. Daarnaast vond in de tweede helft van 2012 ook de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel Splitsingwet (33 451) plaats. Dit voorstel regelt ter uitvoering van de motie Beuving (PvdA) c.s. de splitsing van rechtbank Oost-Nederland in de rechtbanken Overijssel en Gelderland. De Tweede Kamer heeft op 29 november 2012 de Splitsingswet aangenomen (Handelingen TK, 2011–2012, nr. 29). De Eerste Kamer heeft het wetsvoorstel aanvaard op 18 december 2012 (Handelingen EK, 2011–2012, nr. 12). De nieuwe gebiedsindeling bestaat uit 11 rechtbanken en vanwege de fusie van de hoven Arnhem en Leeuwarden uit vier gerechtshoven. De wet is op 1 april 2013 in werking getreden.

Innovatie rechtsbestel

De Innovatieagenda Rechtsbestel is gericht op het ontwikkelen van vernieuwende ideeën voor het rechtsbestel van juridische professionals als rechtspraak, advocatuur, gefinancierde rechtsbijstand, notariaat, deurwaarderij etc. Doel is het verbeteren van gerechtelijke procedures, buitengerechtelijke geschiloplossing en onderlinge relaties in het rechtsbestel. Als onderdeel van het verbeteren van gerechtelijke procedures is de wet elektronisch indienen van een dagvaarding per 1 juli 2012 van kracht geworden (Stb. 2012, nr. 291). Pilotrechtbanken zijn gestart met het inrichten van een eenvoudige, informele en digitale procedure, die partijen in de gelegenheid stelt hun geschil in een beveiligde elektronische omgeving aan de kantonrechter voor te leggen. Experimenten zijn gestart met mediation in het bestuursrecht. In pilots bij VenJ-organisaties wordt een informele aanpak van geschiloplossing bevorderd. In 2012 zijn de activiteiten gericht op het vereenvoudigen en digitaliseren van het civiele en bestuursrecht opgenomen in het programma Kwaliteit en Innovatie Rechtspraak (KEI), waarmee de stap naar een meer grootschalige verspreiding van een deel van de innovatieagenda wordt gezet. Het (werk)proces in het civiele recht en het bestuursrecht wordt daartoe gedigitaliseerd en geïnnoveerd. Het Ministerie werkt bij dit programma nauw samen met de Raad voor de rechtspraak, die een gelijknamig programma is gestart. De advocatuur en de deurwaarders worden hier nauw bij betrokken.

Visie toekomst gerechtelijk onderzoek

Om de effecten van de inschakeling van particuliere instituten naast het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) te bezien, is de afgelopen jaren een pilot uitgevoerd. In totaal zijn 19 particuliere instituten ingeschakeld voor de meest uiteenlopende onderzoeken. Uit de evaluatie van de pilot is gebleken dat deze instituten naar tevredenheid van politie, OM en advocatuur rapportages hebben geleverd. In twee brieven ( 5 juli 2012, TK 33 000 VI, nr. 106 en 5 november 2012 TK 33 400 VI, nr. 8) is de inrichting van het forensisch onderzoek voor de toekomst geschetst. Het NFI blijft leidend in de levering van forensische diensten en producten. Tegelijkertijd zijn er adequate voorzieningen noodzakelijk voor tegenonderzoek, bijzondere expertise en ingeval van (tijdelijk) gebrek aan capaciteit bij het NFI. Voorts wordt een analyse gemaakt van de inrichting van en de kosten voor de regionale onderzoeksruimten van de politie voor DNA-vooronderzoek, verdovende middelen en indicatief vooronderzoek. Ook komt de afbakening van de werkzaamheden van de politie, het NFI én de werkzaamheden die particuliere onderzoeksinstituten aan de orde. Voor geheel 2013 geldt een interim-regeling voor de inschakeling van particuliere instituten.

Versnelling doorlooptijden keten strafrechtelijke handhaving

Bij alle parketten is in 2012 gestart met de invoering van de ZSM-werkwijze. Voorts zijn voorbereidingen getroffen voor de landelijke uitrol van de inmiddels vastgelegde ZSM-werkwijze 1.0 en is onderzocht wat de Raad voor de Kinderbescherming, de reclassering, HALT en Slachtofferhulp Nederland nodig hebben om in de loop van 2013 bij de ZSM-werkwijze aan te haken. De landelijke uitrol van ZSM wordt met ingang van 2013 gefaseerd uitgevoerd. In het kader van de ketenbrede verbetering en versnelling van de werkprocessen zijn de regio’s Noord en Utrecht-Lelystad gestart met opleiding van professionals en het trekken van verbeterprojecten in eerste aanleg. Verder is de focus verbreed naar complexe zaken en de tweede aanleg. In de regio’s Rotterdam en Den Haag worden zaken met een grote impact op maatschappij en/of slachtoffer versneld aangebracht en afgedaan door het Gerechtshof.

Verkorten Raio-opleiding

Conform de taakstelling uit het Regeerakkoord 2010 wordt met ingang van 2016 € 10 mln. structureel bezuinigd op de raio-opleiding. De Raad voor de rechtspraak en het College van procureurs-generaal hebben op 31 januari 2011 besloten de raio-opleiding te verkorten door afschaffing van de buitenstage en het aantal plaatsen voor deelname aan de opleiding te beperken. In 2012 zijn de opbrengsten van de besparingsmaatregelen ingezet ten behoeve van de modernisering van de initiële opleiding. Eind 2012 zijn de contouren zichtbaar geworden van de gemoderniseerde initiële opleiding waarmee halverwege 2013 wordt gestart.

Realisatie meetbare gegevens bij de operationele doelstelling

Belangrijke indicatoren voor het functioneren van de rechtspraak zijn de verwachte instroomontwikkelingen in relatie tot de financiering van de rechtspraak. Meer informatie daaromtrent is te vinden in het Jaarverslag van de Raad voor de rechtspraak. Daarin wordt tevens ingegaan op de volume- en prestatiegegevens, concrete ontwikkelingen en de gevolgen voor de doorlooptijden.

Indicatoren

Toelichting

Zowel de instroom als het aantal afgehandelde zaken is in 2012 afgenomen ten opzichte van 2011. In 2012 stroomde er ongeveer 1,7 miljoen zaken in bij de gerechten. Het aantal afgehandelde zaken bedroeg eveneens ongeveer 1,7 miljoen. De daling is over de hele linie van de rechtspraak zichtbaar, maar de grootste daling zit bij het relatief goedkope product kanton. Rekening houdend met de diverse zaakzwaarten, uitgedrukt in de diverse prijzen, is er in 2012 sprake van een daling van de (gewogen) instroom (– 4%), maar iets minder sterk dan uit de ongewogen aantallen blijkt (– 6%).

Toelichting

Zowel de instroom als de uitstroom van zaken bij de Hoge Raad zijn hoger uitgekomen dan eerder geraamd. Bij belastingzaken zijn de verschillen in relatieve zin het grootst. Daar lijkt bij de stijging van de instroom sprake te zijn van een meerjarige tendens.