Bevorderen van gezonde en veilige arbeidsomstandigheden

Om de veiligheid en gezondheid van werknemers te beschermen en arbeidsuitval te voorkomen is een goed arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid noodzakelijk. Dit is van belang voor het vergroten van de arbeidsparticipatie en de arbeidsproductiviteit. Door het beperken van arbeidsuitval kan het stelsel van sociale zekerheid geborgd blijven. Het is tevens van belang bij het beperken van het beroep op de gezondheidszorg door ziekte en letsel ontstaan door of op het werk. Gezonde en veilige arbeidsomstandigheden dragen verder bij aan het voorkomen van arbeidsongevallen en arbeidsgerelateerde ziekten, evenals aan het inperken van (bedrijfs-)risico’s met ingrijpende effecten op de samenleving, bijvoorbeeld bij bedrijven die werken met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen.

De daadwerkelijke uitvoering van goed arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid is de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. SZW stimuleert en bevordert dat zij vorm en uitvoering geven aan veilige en gezonde werkomstandigheden en ziet erop toe dat ondermeer de Arbeidsomstandighedenwet en de Arbeidstijdenwet worden nageleefd.

In 2012 was het verzuimpercentage 4,0. Uit de Nationale enquête arbeidsomstandigheden (NEA) blijkt dat 90% van de werknemers positief is over de eigen gezondheid en dat circa 3 op de 4 werknemers tevreden is over hun arbeidsomstandigheden.

Werkgevers en werknemers in vele sectoren zetten zich in voor het opstellen van arbocatalogi om daarmee in bedrijven maatwerk mogelijk te maken. In de arbocatalogus is door werkgevers en werknemers uitgeschreven hoe aan de wettelijke voorschriften kan worden voldaan. Deze arbocatalogi worden door de Inspectie SZW marginaal getoetst. De Inspectie gebruikt de arbocatalogi die na positieve toetsing worden opgenomen in een beleidsregel, als referentiekader bij de handhaving.

Het percentage ziekteverzuim (het aandeel van de verzuimde dagen in het totaal aantal dagen in een jaar) is al enkele jaren stabiel. In 2012 is circa 47% van de verzuimdagen (gedeeltelijk) door het werk veroorzaakt. Ook het percentage werknemers dat te maken heeft gehad met een arbeidsongeval met verzuim is de laatste jaren stabiel.

In 2012 waren er drie incidenten met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen. Deze incidenten betroffen het vrijkomen van een gevaarlijk stof bij bedrijven die grondstoffen produceren. Dit kengetal betreft een EU-verplichting over het melden van ongevallen met gevaarlijke stoffen bij bedrijven die vallen onder de Europese richtlijn Seveso II. Hoewel de reeks een stijgende trend lijkt te vertonen, schommelt het aantal in de afgelopen jaren tussen de 0 en 3.

Programma uitgaven

De programma-uitgaven zijn in 2012 € 5,4 miljoen lager uitgekomen dan begroot. Dit wordt voor een deel veroorzaakt door budgetoverboekingen bij Voorjaarsnota en Najaarsnota naar andere departementen. Op het budget subsidies is € 1,2 miljoen niet tot besteding gekomen en op het budget overig € 0,8 miljoen. Voor het budget subsidies wordt dit verklaard doordat verwachte subsidieaanvragen niet zijn ingediend, lagere subsidies zijn verleend dan aanvankelijk werd verwacht en/of de bevoorschotting of de eindafrekening is doorgeschoven naar 2013. Voor het budget overig zijn de redenen hiervan dat geplande bijdragen aan andere departementen niet doorgingen, dat projecten goedkoper waren dan aanvankelijk voorzien en dat projecten zijn doorgeschoven naar 2013.

Ontvangsten

In 2012 is voor de boeteontvangsten van de Inspectie SZW € 10,0 miljoen begroot. Er is € 7,1 miljoen ontvangen. De € 1,3 miljoen van het amendement Spekman15 is niet gerealiseerd, zoals toegelicht in het jaarverslag SZW 2011 (de boeteopbrengsten waren niet toereikend om de beoogde personele uitbreiding te financieren). Daarnaast zijn de ontvangsten in de Voorjaarsnota met € 0,851 miljoen naar beneden bijgesteld vanwege de vertraagde invoering van de Wet aanscherping Handhaving en sanctiebeleid SZW-wetgeving (fraudewet). Het resterende verschil is te verklaren door de hoger dan verwachte terugbetalingen op grond van uitspraken in bezwaar/beroep.

1 Bevorderen dat werkgevers en werknemers in bedrijven, branches en sectoren een effectief en efficiënt arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid voeren

Op 30 maart 2012 is de evaluatie van de vereenvoudigde Arbeidstijdenwet naar de Tweede Kamer gezonden18. Het doel van de vereenvoudiging is werkgevers en werknemers meer ruimte te geven om in gezamenlijk overleg en op een verantwoorde wijze tot maatwerkafspraken over arbeidstijden te komen. Het evaluatieonderzoek wijst uit dat werkgevers en werknemers van mening zijn dat de vereenvoudigde Arbeidstijdenwet voldoende ruimte biedt voor maatwerkafspraken.

Bij de concretisering van het beleid speelt de (niet wettelijk verplichte) arbocatalogus een grote rol. De totstandkoming ervan is de verantwoordelijkheid van sociale partners. De arbocatalogi zijn opgenomen in de beleidsregel Arbocatalogi 2012. De Inspectie SZW gebruikt deze als referentiekader bij de handhaving. In 2012 zijn 5 nieuwe arbocatalogi in branches tot stand gekomen en er zijn 57 arbocatalogi aangevuld met deelcatalogi over risico’s die nog niet in de arbocatalogus vermeld stonden. Alle arbo(deel)catalogi zijn in genoemde beleidsregel opgenomen.

• • De Arbeidsomstandighedenwet en -regelgeving;

• • De Arbeidstijdenwet en -regelgeving;

• • Het standpunt van Nederland met betrekking tot de eigen verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers voor de invulling van de arbeidsomstandigheden wordt ingebracht bij de Europese Unie en de ILO;

• • De uitwerking van de toekomstvisie zoals boven genoemd. Het ondersteunen van bedrijven en sectoren bij de aanpak van de belangrijkste arbeidsgerelateerde risico’s die de inzetbaarheid op de langere termijn ondermijnen (fysieke belasting en psychosociale belasting) en het bevorderen van een gezonde leefstijl met het actieplan «Gezond bedrijf»;

• • In 2012 is de «Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZW-wetgeving» door de Tweede Kamer vastgesteld. Ter voorbereiding op de invoering per 1 januari 2013 is het sanctieregime van de Arbeidsomstandighedenwetgeving aangepast;

• • Het monitoren en onderzoeken van maatschappelijke trends, ontwikkelingen, blootstelling aan arbeidsrisico’s, effecten van arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid en naleving van wet- en regelgeving;

• • Communicatie en voorlichting; gekoppeld aan de fraudewet, de nieuwe regels voor zzp’ers en het Arboportaal;

• • Subsidieverlening: in 2012 is aan de Stichting van de Arbeid een eenmalige subsidie verstrekt voor een project van anderhalf jaar ten behoeve van de bevordering van de implementatie van de arbocatalogi op de werkvloer. Ook zal de Stichting van de Arbeid in dit project bevorderen dat er nieuwe arbocatalogi tot stand komen;

• • 2012 was het laatste jaar van het Actieplan Arbeidsveiligheid, dat is gericht op ongevalreductie door gedrag- en cultuurinterventies. Onderzoek van Regioplan19 laat een ongevalreductie van 14% zien bij de deelnemende bedrijven, tegen een reductie van 3% bij niet-deelnemende bedrijven;

• • In april 2012 is het project duurzame inzetbaarheid gestart. Het doel is meer werkgevers en werknemers te bewegen aan de slag te gaan met duurzame inzetbaarheid, om te bevorderen dat medewerkers goed, gemotiveerd en gezond aan het werk kunnen blijven tot aan het pensioen. In het project wordt het thema op de agenda gezet en worden werkgevers en werknemers gestimuleerd en gefaciliteerd maatregelen toe te passen op de werkvloer. Tijdens een bijeenkomst van het project Duurzame Inzetbaarheid op 10 oktober 2012 hebben 100 bedrijven die nu al veel werk maken van duurzame inzetbaarheid een manifest gepresenteerd waarin zij vanuit hun praktijkervaring de 5 succesfactoren voor goed investeren in duurzame inzetbaarheid identificeren;

• • Andere activiteiten die zijn ondernomen: organiseren van bijeenkomsten om kennis en inspiratie over te dragen (o.a. samen met MKB Nederland via Elke Dag Beter), een communicatiecampagne gericht op werkgevers, en directe ondersteuning van MKB-bedrijven door Syntens (Actieplan Gezond Bedrijf);

• • Arbo certificaat. Het certificatiestelsel is in de voorbije jaren verduidelijkt en aangescherpt. De realisatie van deze wijzigingen is in 2012 afgerond.

• • Werkgevers;

• • Werknemers;

• • Arboprofessionals (zoals preventiemedewerkers, bedrijfsartsen en veiligheidsdeskundigen).

Naleving zorgplicht Arbowet

Naleving van de Arbowet wordt aangeduid door een percentage bedrijven en werknemers dat aangeeft in hoeverre de in de wet genoemde systeemelementen aanwezig zijn (zie tabel 44.4). Grote bedrijven (met veel werknemers) beschikken vaker dan kleine bedrijven over deze systeemelementen, waardoor het percentage voor werknemers hoger uitvalt dan het percentage bedrijven.

Inspectie en onderzoek