De overheid ondersteunt bij het vinden van werk en biedt inkomensondersteuning en aangepaste arbeid aan hen die dat echt nodig hebben.

Wie kan werken, moet dat ook doen. Dit is in de eerste plaats in het belang van de betrokkene zelf: werk zorgt voor economische en financiële zelfstandigheid, draagt bij aan het gevoel van eigenwaarde en biedt kansen om volop mee te doen in de samenleving. De overheid streeft naar een transparant en activerend sociaal zekerheidsstelsel dat mensen enerzijds de zekerheid biedt van een adequaat vangnet als dat echt nodig is, en dat hen anderzijds prikkelt om (weer) aan het werk te gaan als dat kan.

Mensen hebben de verantwoordelijkheid om in het eigen inkomen te voorzien en nemen daartoe zelf het initiatief. Alleen als het vinden van werk op eigen kracht niet lukt, helpt de overheid hierbij door re-integratie-ondersteuning te bieden. Ook faciliteert de overheid via de sociale werkvoorziening de arbeidsparticipatie van mensen die uitsluitend onder aangepaste omstandigheden tot regelmatige arbeid in staat zijn. Aan mensen die (tijdelijk) niet in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien biedt de overheid een sociaal vangnet in de vorm van bijstand. Daarbij streeft de overheid er in de vormgeving naar om het aantal loketten waar uitkeringsgerechtigden mee te maken hebben te beperken.

De overheid biedt inwoners van Caribisch Nederland – waar nodig – re-integratieondersteuning en inkomensondersteuning op grond van de Onderstandsregeling.

De Minister stimuleert het vinden van werk met het verstrekken van het participatiebudget aan gemeenten. De Minister financiert de inkomensondersteuning met uitkeringsregelingen. De Minister21 is verantwoordelijk voor:

• • De vormgeving, het onderhoud en de werking van het stelsel van wet- en regelgeving;

• • De vaststelling van de hoogte van de algemene bijstandniveaus;

• • Het ter beschikking stellen aan en verdelen van middelen onder gemeenten voor de inkomensvoorziening vanuit de WWB, IOAW, IOAZ en Bbz;

• • Het houden van systeemtoezicht;

• • Het verdelen van een taakstellend aantal Wsw-arbeidsplaatsen en bijbehorende middelen onder gemeenten voor de uitvoering van de Wsw en het bevorderen van uitstroom naar werk;

• • Het ter beschikking stellen aan en verdelen van middelen over gemeenten voor de Wet participatiebudget;

• • Het terugvorderen van onrechtmatig bestede middelen van het participatiebudget en het terugvorderen van middelen van niet gerealiseerde plekken in de Wsw;

• • De sturing van en het toezicht op de rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering door de SVB (AIO, bijstand buitenland) en het UWV (TW);

• • De organisatie van de eigen uitvoering binnen het verband van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).

Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de rechtmatige en doeltreffende uitvoering van de Wet werk en bijstand, de Wet participatiebudget, de Wet sociale werkvoorziening en aan genoemde wetten verwante wetten en voorzieningen. Het Rijk verschaft gemeenten middelen voor de uitvoering en geeft de wet- en regelgeving vorm waarbinnen de uitvoering plaatsvindt.

Voor alle gemeenten samen wordt een toereikend macrobudget vastgesteld om de WWB-uitkeringen te betalen. Dit budget wordt, evenals het participatiebudget en het WSW-budget, zoveel mogelijk op basis van objectieve factoren over de gemeenten verdeeld.

Het Rijk houdt systeemtoezicht. Bij ernstige tekortkomingen in de gemeentelijke uitvoering van de WWB kan het Rijk aanwijzingen geven aan gemeenten over de uitvoering van de WWB of ingrijpen in de uitvoeringsorganisatie. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de handhaving van de naleving door personen die een beroep doen op deze wetten.

Ten opzichte van de in de begroting 2013 gereserveerde middelen zijn de uitgaven Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorzieningen Gemeenten (BUIG) € 397 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. De uitgaven voor de TW zijn € 142 miljoen hoger dan begroot. Zie voor een toelichting op de budgettaire ontwikkeling van deze instrumenten de onderdelen A1 en A5.

A. Inkomensoverdrachten

A1. Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorzieningen Gemeenten (BUIG)

Met de Wet BUIG zijn vanaf 2010 de bijdragen aan gemeenten voor de uitvoering van de WWB (inkomensdeel), IOAW, IOAZ, Bbz (alleen het onderdeel tijdelijke uitkeringen levensonderhoud voor startende ondernemers; de overige Bbz-onderdelen worden onder A2 toegelicht) en de WWIK (per 2012 ingetrokken) samengevoegd. Hierdoor ontvangen gemeenten één budget voor de bekostiging van uitkeringen op grond van de genoemde wetten.

Voor de uitvoeringskosten ontvangen gemeenten middelen via de algemene uitkering uit het Gemeentefonds.

De uitgaven van de gebundelde uitkering zijn € 397 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Het budget is met € 242 miljoen aangepast voor de doorwerking van de gestegen lonen en prijzen op de uitkeringen. De tegenvallende economische ontwikkeling heeft tot meer uitkeringen geleid (€ 156 miljoen). Daarnaast is er een beleidsmatige mutatie geweest die in 2013 effect had op de uitgaven. Dit betrof het uitstel van de invoering van de wekeneis musici en artiesten (- € 1 miljoen).

Op basis van nieuwe inzichten in de toe- en afgewezen verzoeken om aanvullende uitkering is, in plaats van de in de begroting opgenomen uitname van € 288 miljoen, uiteindelijk € 163 miljoen van het macrobudget gebruikt voor de in 2013 uitgekeerde meerjarige en incidentele aanvullende uitkeringen.

Wet werk en bijstand (WWB)

De WWB voorziet in een sociaal vangnet voor personen die niet zelfstandig in hun bestaan kunnen voorzien. De WWB bestaat uit een inkomensdeel en een werkdeel. Het inkomensdeel maakt onderdeel uit van het gebundelde budget BUIG (zie tabel 2.2). Hieruit worden de bijstanduitkeringen betaald. Het werkdeel maakt onderdeel uit van het participatiebudget (zie tabel 2.7). Hieruit wordt de re-integratieondersteuning betaald.

Budgettaire ontwikkelingen

Ten opzichte van de begroting 2013 zijn de uitgaven aan het WWB-inkomensdeel € 355 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. De uitgaven zijn aangepast voor de doorwerking van de gestegen lonen en prijzen (€ 239 miljoen). Daarnaast heeft de tegenvallende economische ontwikkeling tot meer bijstandsuitkeringen geleid (€ 116 miljoen).

Beleidsrelevante kerncijfers

Het volume van de WWB is onder invloed van de tegenvallende economische ontwikkeling verder opgelopen.

Handhaving

De realisatie in 2013 wijkt sterk af van 2011 en 2012. Vanwege de inwerkingtreding van de nieuwe Fraudewet per 1 januari 2013 is de wijze van meten door het CBS gewijzigd. De cijfers in 2013 zijn daarom niet te vergelijken met de cijfers van 2012 en eerder.

Wetten inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW) en gewezen zelfstandigen (IOAZ)

De IOAW-uitkering is een aanvulling op het (gezins)inkomen tot bijstandniveau voor oudere werkloze werknemers. Vermogen, zoals een eigen huis of spaargeld, blijft buiten beschouwing. Werkloze ouderen, die vaak spaargeld en/of vermogen in een eigen huis hebben, hoeven hierdoor geen beroep te doen op de WWB en dus ook hun eigen vermogen niet aan te spreken.

De IOAZ is een uitkering voor ouderen die noodgedwongen zijn gestopt met hun werk als zelfstandige omdat de inkomsten daaruit onvoldoende zijn. De IOAZ-uitkering vult het (gezins)inkomen aan tot het bijstandsniveau. In de IOAZ wordt rekening gehouden met de bijzondere positie van zelfstandigen en hun (bedrijfs)vermogen.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven aan de IOAW en IOAZ zijn € 43 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de oplopende werkloosheid en het daaruit volgende toegenomen beroep (€ 40 miljoen) op deze wetten (zie onderstaande tabel). De uitgaven zijn verder toegenomen als gevolg van de aanpassing van de uitkeringen aan loon- en prijsstijging (€ 2 miljoen).

Beleidsrelevante kerncijfers

A2. Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz 2004)

Startende ondernemers en gevestigde zelfstandigen kunnen – onder voorwaarden – voor financiële ondersteuning een beroep doen op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004. Met dit besluit wordt beoogd kansrijke vanuit een uitkering startende ondernemers en zelfstandigen met tijdelijke financiële moeilijkheden in staat te stellen hun werkzaamheden te starten dan wel voort te zetten. De bijstand kan worden verstrekt als krediet voor bedrijfskapitaal of voor gevestigde ondernemers om te voorzien in de kosten van levensonderhoud.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven zijn ruim € 3 miljoen hoger dan eerder begroot. Dit is voornamelijk het gevolg van het toegenomen beroep op bijstand in de kosten van levensonderhoud als gevolg van de tegenvallende economische ontwikkeling.

Beleidsrelevante kerncijfers

A3. Participatiebudget

In het Participatiebudget zijn het re-integratiebudget (SZW), het budget voor inburgering (BZK) en het budget voor volwasseneneducatie (OCW) samengevoegd. Met de overkomst van de inburgeringmiddelen van BZK naar SZW per 2013 zijn deze middelen als SZW-middelen in onderstaande tabel opgenomen. 2013 is tevens het laatste jaar waarvoor er inburgeringmiddelen zijn toegekend. Het Participatiebudget wordt jaarlijks volgens een objectieve verdeelsystematiek over de gemeenten verdeeld.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven participatiebudget zijn nagenoeg gerealiseerd zoals begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

De terugloop in het aantal beëindigde en lopende trajecten weerspiegelt het afnemende participatiebudget.

A4. Wet sociale werkvoorziening (Wsw)

De Wsw heeft tot doel het scheppen van aangepaste werkgelegenheid voor personen die wel graag willen werken, maar dit niet onder normale arbeidsomstandigheden kunnen doen. De Wsw biedt zowel de mogelijkheid tot werken in een beschutte omgeving als tot begeleid werken bij reguliere werkgevers.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven van de Wsw zijn nagenoeg gerealiseerd zoals begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

Er worden vooruitlopend op de Participatiewet steeds minder nieuwe indicaties afgegeven. Dit resulteert in een afname van de wachtlijst en een toenemende gemiddelde verblijfsduur op de wachtlijst.

A5. Toeslagenwet

De Toeslagenwet (TW) vult sociale verzekeringsuitkeringen aan tot het relevante sociaal minimum als het totale inkomen (excl. TW-uitkering) van de uitkeringsgerechtigde en diens eventuele partner daaronder ligt.

Budgettaire ontwikkelingen

De TW-uitgaven worden vooral bepaald door volumeontwikkelingen in de moederwetten. De gerealiseerde uitgaven zijn € 142 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Dit is onder meer het gevolg van het hoger dan aanvankelijk geraamde aantal werkloosheidsuitkeringen en de doorwerking daarvan op de TW. Daarnaast is de realisatie hoger uitgekomen, omdat in de begroting 2013 abusievelijk geen rekening is gehouden met de doorwerking op de uitgaven TW van het stijgend aantal WIA-uitkeringen (maar wel met het afnemend aantal WAO-gerechtigden). WIA-gerechtigden maken vaker aanspraak op TW-aanvulling dan WAO-gerechtigden. Verder zijn de TW-uitgaven € 8 miljoen hoger in verband met aanpassing voor gestegen lonen en prijzen. Ten slotte is er in 2013 sprake van een nabetaling op de afrekening over 2012 ter hoogte van € 12 miljoen.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het gemiddeld jaarvolume van de TW is in 2013 met 10.000 uitkeringsjaren gestegen. De toename is voor een belangrijk deel het gevolg van het hoger dan verwachte aantal WW-uitkeringen en de doorwerking hiervan op de TW.

De gemiddelde toeslag is in 2013 met bijna 10% toegenomen. Dit is vooral het gevolg van een relatieve verschuiving van het aantal toeslagen op de (gemiddeld) lagere WW-uitkeringen ten opzichte van de WIA/WAO-uitkeringen, waardoor de gemiddelde toeslag hoger is.

Handhaving

Het aantal geconstateerde overtredingen met financiële benadeling is in 2013 toegenomen. Het totale benadelingsbedrag is bijna verdubbeld, doordat het UWV meer overtredingen heeft vastgesteld met een relatief hoog schadebedrag.

A6. Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen

Ouderen met een onvolledig AOW-pensioen kunnen recht hebben op bijstand. Deze bijstand heet Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen (AIO) en kan worden aangevraagd bij de SVB.

Budgettaire ontwikkelingen

De realisatie van de uitgaven aan AIO is € 8 miljoen lager dan begroot. Dit is het saldo van een nabetaling van € 10,5 miljoen op een herziene afrekening over 2010 en voor bijna € 19 miljoen het gevolg van een gemiddeld lagere aanvulling dan eerder geraamd. Deze lagere aanvulling is het gevolg van de stijging van de fiscale ouderenkorting in 2013. Hierdoor steeg de netto AOW-uitkering, waardoor AIO-gerechtigden minder aanvulling nodig hadden.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het volume aanvullingen is stabiel, terwijl het volume AOW-gerechtigden stijgt. Daaruit volgt dat relatief minder mensen een beroep doen op de AIO.

A7. Bijstand Buitenland

Verlening van bijstand aan een in het buitenland gevestigde Nederlander wordt alleen nog voortgezet ingeval het recht op uitkering vóór 1 januari 1996 is vastgesteld. Sinds 1996 zijn er dus geen nieuwe rechthebbenden.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven zijn gerealiseerd zoals begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

A8. Onderstand en re-integratie Caribisch Nederland

De overheid biedt aan inwoners van Caribisch Nederland inkomensondersteuning op grond van de Onderstand en waar nodig re-integratieondersteuning.

Budgettaire ontwikkelingen

De realisatie van de uitgaven Onderstand ligt in lijn met de begroting.

Tijdens de begrotingsuitvoering is het voor re-integratie Caribisch Nederland begrote bedrag van € 0,26 miljoen geheel overgeboekt naar het BES-fonds (Ministerie van BZK), waarop de feitelijke uitgaven worden verantwoord.

Beleidsrelevante kerncijfers

B. Garanties

Vanaf het jaarverslag 2013 worden de garanties afzonderlijk weergegeven. Dit betreffen garantstellingen voor de borgstellingregeling, waarvoor de geleden schade voor rekening van SZW is gekomen. Deze uitgaven van € 0,9 miljoen waren eerder begroot onder Opdrachten.

C Subsidies

De begrotingsmiddelen voor subsidies waren begroot onder Opdrachten. Afhankelijk van de toe te kennen subsidieaanvragen zijn de benodigde middelen van € 4,4 miljoen overgeboekt vanuit Opdrachten. De subsidies zijn vooral verleend in het kader van de implementatie van de Participatiewet (Divosa, Cedris), de Quotumregeling (AWVN) en schuldhulpbeleid (Nvvk, Humanitas, Leergeld).

D. Opdrachten

Omdat er bij de opstelling van de begroting 2013 nog veel onduidelijkheid bestond over de allocatie en de vorm van een aantal voorgenomen uitgaven is er voor gekozen deze in gezamenlijkheid op te nemen onder Opdrachten. In de loop van de uitvoering van het begrotingsjaar is dit aangepast. Vanuit dit budget zijn middelen overgeboekt naar de beleidsinstrumenten Garanties (€ 0,9 miljoen) en Subsidies (€ 4,4 miljoen). Verder zijn er drie bedragen overgeboekt naar artikel 11, namelijk voor de werkgeversdienstverlening op de werkpleinen (€ 5,7 miljoen), voor de werkgeversaanpak Wajong (€ 1,9 miljoen) en voor de overstapmogelijkheid van de oude Wajong naar de nieuwe Wajong (€ 1 miljoen). Voorts is aan de 35 arbeidsmarktregio’s middels een overboeking naar het Gemeentefonds € 3,5 miljoen beschikbaar gesteld als tegemoetkoming in de voorbereidingskosten van het nieuwe ESF-programma 2014–2020. Ten slotte is € 1,3 miljoen vrijgevallen op de implementatiekosten van de Participatiewet doordat voorbereidingsactiviteiten zijn doorgeschoven naar 2014.

E. Bekostiging

De uitgaven zijn gerealiseerd zoals begroot.

F. Ontvangsten