A Algemene doelstelling

Een goede woon- en leefomgeving in steden en dorpen alsmede de vraaggerichte (her)ontwikkeling en (ver)bouw van veilige, gezonde, betaalbare, energiezuinige huizen en gebouwen.

B Rol en verantwoordelijkheid

Op basis van de Woningwet (hoofdstuk V) is de Minister verantwoordelijk voor woningbouw. Deze verantwoordelijkheid omvat de zorg voor voldoende omvang, kwaliteit en differentiatie van de woningvoorraad. De Minister geeft invulling aan deze verantwoordelijkheid door innovatie te bevorderen, belemmeringen weg te nemen en mededinging te versterken, waardoor onder andere meer ruimte ontstaat voor kleinschalige, natuurlijke groei, het voorzien in eigen woningbehoefte, (collectief) particulier opdrachtgeverschap (CPO) en meegroei-, mantel- en meergeneratiewoningen.

Op basis van de Woningwet (artikel 2) is de Minister verantwoordelijk voor de bouwregelgeving (beheer en vernieuwing/aanpassing). De Minister geeft invulling aan de stelselverantwoordelijkheid door kaderstelling, door het stellen van minimumeisen aan de staat, het bouwen, gebruiken en slopen van bouwwerken in wet- en regelgeving, ondersteuning van innovatie en monitoring.

Op basis van de Woningwet (artikel 120), de Wet milieubeheer (hoofdstuk 4) en de Kadasterwet is de Minister verantwoordelijk voor het stimuleren van energiebesparing en reductie van CO₂-uitstoot in de gebouwde omgeving. De Minister geeft invulling aan deze verantwoordelijkheid door kaderstelling (wet- en regelgeving), het uitvoeren van de acties van het Energieakkoord voor duurzame groei waar het Rijk verantwoordelijk voor is, ondersteuning van innovatie (onder andere door middel van subsidies en zachte leningen) en monitoring.

Op basis van de Huisvestingswet stimuleert de Minister in beleidsmatige zin de huisvesting van bijzondere aandachtsgroepen.

Op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek (artikel 5) kan de Minister op aanvraag van de gemeenteraad, gebieden aanwijzen waarin aan woningzoekende huurders eisen kunnen worden gesteld. Het gaat hierbij om kwetsbare gebieden waar de leefbaarheid zwaar onder druk staat en waar sprake is van een opeenstapeling van problemen op sociaal, fysiek en economisch terrein. Dreigende polarisatie of jihadisme kan ook een reden zijn voor gebiedsaanwijzing.

In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (Kamerstukken II, 32 660, nr. 17) staat dat de nieuwbouwprogrammering grotendeels wordt overgelaten aan provincies en gemeenten. In de Noord- en Zuidvleugel van de Randstad maken de bestaande verstedelijkingsafspraken onderdeel uit van de integrale aanpak voor deze gebieden.

C Beleidsconclusies

In het kader van de Green Deal Verduurzaming Scholen van 2014 heeft de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland in 2016 in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een onafhankelijk kennisportaal met een helpdesk gerealiseerd, een subsidieregeling geopend voor schoolbesturen en gemeenten zodat extern advies over de verduurzaming van schoolgebouwen beter toegankelijk is, een online zelfscan voor schoolbesturen ontwikkeld en mogelijke financierings- en investeringsoplossingen in kaart gebracht.

Voor kantoren is in 2016 de verplichting tot minimaal energielabel C in 2023 aangekondigd; voor andere categorieën utiliteitsgebouwen is onderzoek aangekondigd naar de mogelijkheden van een minimale labelverplichting (Kamerstukken II, 2016–2017, 30 196, nr. 485).

Op 25 juli 2016 heeft de Europese Commissie Nederland in gebreke gesteld wegens de implementatie van de Richtlijn betreffende de energieprestatie van gebouwen (EPBD) op het punt van de uitzonderingsgrond voor monumenten en de mate waarin het vernieuwde energielabel en de daarbij behorende aanbevelingen aansluiten bij het gebouw in kwestie. In september 2016 heeft de Nederlandse regering een reactie op de ingebrekestelling verzonden aan de Commissie. Over de reactie is de Tweede Kamer op 7 oktober 2016 per brief geïnformeerd (Kamerstukken II, 2016–2017, 30 196, nr. 477).

Op 30 november 2016 heeft de Europese Commissie een voorstel gepubliceerd voor wijziging van de EPBD. De Minister van Buitenlandse Zaken heeft hierover een fiche gezonden naar de Tweede Kamer (Kamerstukken II, 2016–2017, 22 112, nr. 2282).

Het wetsvoorstel Kwaliteitsborging voor het bouwen is in april 2016 ingediend bij de Tweede Kamer (Kamerstukken II 2015/16, 34 453, nrs. 2 en 3). In het wetsvoorstel krijgt de consument als opdrachtgever in de bouw een sterkere positie. Dit wordt bewerkstelligd door de aannemer in het nieuwe stelsel na de oplevering van het bouwwerk ook aansprakelijk te maken voor eventuele gebreken, voor zover die aan de aannemer zijn toe te rekenen. Conform de wensen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten is nader onderzoek gedaan naar de aansprakelijkheid van gemeenten onder het nieuwe stelsel. De onderzoeksresultaten en een tussenevaluatie van de proefprojecten zijn eind 2016 aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II, 2016–2017, 34 453, nr. 8). De algemene conclusie uit het financiële onderzoek is dat er taken bij gemeenten zullen verdwijnen en dat daardoor de kosten zullen dalen. Deze daling bedraagt naar verwachting ruim € 230 tot bijna € 290 mln. per jaar. De verwachte inkomsten uit leges zullen eveneens dalen, met een bedrag tussen ruim € 150 en € 190 mln. per jaar. De conclusie van het onderzoek naar de aansprakelijkheid van de gemeente in het nieuwe stelsel is dat de bestuursrechtelijke rol van de gemeente in het nieuwe stelsel duidelijk is. De verantwoordelijkheden van de gemeente ten aanzien van de vraag of een bouwwerk dat onder het voorgenomen stelsel van kwaliteitsborging valt, aan de bouwtechnische eisen voldoet in het nieuwe stelsel, verschuiven naar de kwaliteitsborger en verdwijnen daarmee niet. De tussenevaluatie geeft aan dat in de proefprojecten het bewustzijn over het belang van de kwaliteitsborging sterk toeneemt bij alle partijen in de bouwketen, inclusief de bouwers. De proefprojecten leiden ook tot aantoonbare verbeteringen in de instrumenten en in het inzicht in de verschillende rollen en verantwoordelijkheden.

In 2016 is gewerkt aan de invoering van een toelatingsorganisatie en aan onderliggende regelgeving bij het wetsvoorstel, zodat het nieuwe stelsel vanaf 2018 stapsgewijs kan worden ingevoerd. Van 16 juli tot 1 oktober 2016 heeft de internetconsultatie van het Besluit kwaliteitsborging voor het bouwen plaatsgevonden. De binnengekomen reacties zijn verwerkt en het besluit zal begin 2017, nadat de Tweede Kamer het wetsvoorstel heeft aanvaard, worden voorgehangen bij de Tweede en Eerste Kamer en vervolgens aan de Raad van State voor advisering worden aangeboden. Aan de oprichting van de toelatingsorganisatie wordt in 2017 verder gewerkt. De verwachting is dat deze in 2017 zal worden opgericht.

Uit de in 2016 uitgevoerde beleidsdoorlichting voor begrotingsartikel 2.2 (Kamerstukken II, 2016–2017, 34 120, nr. 10) is te concluderen dat, alhoewel de doelmatigheid lastig is te meten, de drie expertteams (eigenbouw, transformatie en versnellen) op het gebied van de woningbouwproductie effectief zijn, gelet op de doorwerking van de ondersteuning. De onderzoekers constateren daarnaast dat decentrale partijen ook in de nabije toekomst op de thema’s van de expertteams behoefte aan ondersteuning zullen hebben en dat deze ondersteuning zowel op projectniveau als binnen de gemeentelijke werkwijze effect zal sorteren. De expertteams zullen hun werkzaamheden in 2017 voortzetten.

In maart 2016 is het actieplan Bevolkingsdaling aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II, 31 757, nr. 89). Dit plan bevat de aandachtsgebieden en speerpunten in het krimpbeleid van de samenwerkende overheden. Tevens bevat het plan de samenwerkingsafspraken tussen Rijk, provincie en regio. Het actieplan ligt ten grondslag aan de gesprekken met provincie en regio over uitvoering van de afspraken en heeft als doel een integrale aanpak voor regionale structuurversterking te concretiseren. In het actieplan is de toezegging gedaan om vanaf voorjaar 2017 de voortgang te monitoren.

Geconcludeerd kan worden, dat het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten het afgelopen jaar grotendeels conform de verwachtingen zoals vermeld in de begroting zijn uitgevoerd.

D Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

E Toelichting op de instrumenten

2.1 Energie en bouwkwaliteit

Subsidies

Beleidsprogramma Energiebesparing

In het voorjaar van 2016 zijn in reactie op de motie-Ronnes (Kamerstukken II, 2015–2016, 34 330, XVIII, nr. 12) enkele verbeteringen ingevoerd in het Nationaal Energiebespaarfonds (NEF) (Kamerstukken II, 2015–2016, nr. 457). Voor verdere verbetering van het NEF is ook budget ingezet vanuit de impuls van € 100 mln. voor energiebesparing in de koopsector (Kamerstukken II, 2016–2017, 30 196, nr. 477). Het beroep op het fonds is gegroeid dankzij de doorgevoerde verbeteringen. Tot en met 31 december 2016 hebben bijna 9.000 particuliere woningeigenaren en 58 Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) een lening uit het fonds aangevraagd voor in totaal ruim € 138 mln. Een deel van deze aanvragen is nog in behandeling, met name van de VvE’s, die lange besluitvormingsprocedures hebben. Tot en met 31 december 2016 zijn bijna 5.000 aanvragen van woningeigenaren en 12 van VvE’s omgezet in een lening voor in totaal ruim € 60 mln. Hiermee zijn bijna 10.000 energiebesparende maatregelen gefinancierd. In de jaren 2015, 2016 is het gebruik van het fonds steeds meer dan verdubbeld, mede door verbeteringen in het fonds en kruisbestuiving van andere acties, zoals de invoering van het voorlopig energielabel, de activerende voorlichtingscampagne «Energie besparen doe je nu» en de Subsidieregeling energiebesparing eigen huis.

Beleidsprogramma bouwregelgeving

Zie toelichting bij opdrachten.

Energiebesparing Koopsector

In aanvulling op eerder beschikbaar gestelde middelen voor het Nationaal Energiebespaarfonds heeft het kabinet in het kader van het Belastingplan 2016 € 100 mln. vrijgemaakt om huiseigenaren te stimuleren energiebesparende maatregelen te nemen. De subsidieregeling is geopend in september 2016. De realisatie betreft budget voor de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl), die de regeling uitvoert. Zie ook de toelichting bij Beleidsprogramma Energiebesparing.

Energiebesparing Huursector

FES IAGO

Met het oog op effectieve doorvertaling van de resultaten van het Innovatieprogramma Energiesprong naar de markt is de looptijd van het programma verlengd tot en met 2016. De realisatie betreft bestaand budget dat is ingezet in het kader van de afronding en financiële afwikkeling van dit programma.

Revolverend fonds EGO

Bijdrage aan het Nationaal Energiebespaarfonds (zie ook Beleidsprogramma Energiebesparing).

Opdrachten

Beleidsprogramma Energiebesparing

Beleidsprogramma bouwregelgeving

Op 1 juli 2016 is de Regeling Bouwbesluit gewijzigd op het punt van de onderzoeksplicht naar roestvaststalen constructies in zwembaden (Stcrt. 2016, 33491).

In 2016 was ook de Helpdesk Bouwregelgeving operationeel. Doel is het geven van uitleg over interpretatie en toepassing van de bouwregelgeving. De helpdesk was destijds primair opgezet voor professionele partijen in de bouwsector, maar in de praktijk blijkt dat ook veel burgers de dienstverlening van de helpdesk benutten.

Gelet op de brandveiligheid in de woonsituatie van zelfstandig wonende ouderen en personen met een beperking heeft de Minister in zijn brief van 24 augustus 2016 (Kamerstukken II, 2015–2016, 32 757, nr. 137) maatregelen aangekondigd om de brandveiligheid van nieuwe woongebouwen te verbeteren. De voornaamste maatregelen hebben betrekking op het komende Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). Door hierin te verwijzen naar de Europese classificatie voor rookdoorgang worden er zwaardere eisen gesteld aan rookverspreiding. Daarnaast gaat de Minister na of met de inwerkingtreding van het Bbl in meer gevallen deuren voorgeschreven kunnen worden die zelfsluitend zijn bij brand. Zoals ook in deze brief genoemd, zijn verder voor communicatie en innovatie omtrent brandveiligheid in de woonsituatie van zelfstandig wonende ouderen en personen met een beperking in 2016 subsidies verleend aan de Nederlandse Brandwondenstichting en Brandweer Nederland.

Het Wetsvoorstel verduidelijking voorschriften woonboten is op 23 maart 2016 naar de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstukken II, 2015–2016, 34 434, nrs. 1–4). Het voorstel behelst aanpassing van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en de Woningwet naar aanleiding van de uitspraak van de Raad van State dat woonboten ook onder het Bouwbesluit moeten vallen. Op 20 december 2016 heeft de Tweede Kamer het wetsvoorstel aanvaard (Kamerstukken II, 2016–2017, 34 434, nr. 8).

Naast verdere uitwerking van de onderliggende regelgeving bij het wetsvoorstel Kwaliteitsborging voor het bouwen, waaronder de verbetering van de positie van de bouwconsument via het privaatrecht, is in 2016 in overleg met verschillende consumenten- en marktpartijen verder gewerkt aan het versterken van de vraaggerichtheid in de bouwsector en aan de positie van de bouwconsument. Hierbij wordt gedacht aan niet wettelijke maatregelen zoals het opzetten van een benchmarkingsysteem en het ontwikkelen van een opleverdossier voor de bouwconsument.

Bijdragen aan agentschappen

Dienst Publiek en Communicatie

Deze middelen zijn ingezet voor het campagnemanagement voor de activerende voorlichtingscampagne «Energie besparen doe je nu» door de Dienst Publiek en Communicatie, een agentschap van het Ministerie van Algemene Zaken.

2.2. Woningbouwproductie

Subsidies

Beleidsprogramma Woningbouw

In 2016 is aan een aantal partijen een beperkte subsidie verstrekt ten behoeve van de uitvoering van het beleid. Het gaat hier met name om communicatie en voorlichting aan de burger over aangepaste wet- en regelgeving en het verspreiden van goede voorbeelden en innovatieve werkwijzen.

Opdrachten

Beleidsprogramma woningbouw

Het Rijk is actief betrokken bij de realisatie van de woningbouwopgave in de Noord- en Zuidvleugel van de Randstad. Dit betreft zowel de kwantitatieve opgave (hoeveelheid benodigde woningen) als de kwalitatieve opgave (type woonmilieu).

Het Expertteam Versnellen ondersteunt op aanvraag gemeenten en bouwbedrijven bij woningbouw en gebiedsontwikkeling («ontslakken» en «vlottrekken»). In 2016 zijn voor ontslakken 10 cases gestart en voor vlottrekken 23 cases. Het expertteam gaat, in lijn met de bevindingen uit de beleidsdoorlichting van begrotingsartikel 2.2 (Kamerstukken II, 2016–2017, 34 120 nr. 10), voort in 2017.

Bijdragen aan agentschappen

RVO Beleidsprogramma woningbouw productie

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland/RVO.nl

De op dit instrument opgenomen middelen zijn bestemd voor de activiteiten die de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties uitvoert op het gebied van energiebesparing in de gebouwde omgeving, woningbouw en kwaliteit van de woon- en leefomgeving. Onder dit programma vallen onder meer de ondersteuning van de implementatie van Europese richtlijnen, de uitvoering van maatregelen uit het Energieakkoord voor duurzame groei, en de ondersteuning van de expertteams eigenbouw, transformatie en versnellen. In de eerste en tweede suppletoire begroting zijn ten behoeve van de jaaropdracht aan RVO.nl de benodigde middelen voor diverse activiteiten op het gebied van energiebesparing en de uitvoering van de Regeling vermindering verhuurderheffing 2014 voor corporaties herschikt naar het beleidsprogramma woningbouw.

2.3 Kwaliteit woonomgeving

Subsidies

Beleidsprogramma woonomgeving e.a.

Het Rijk heeft een meerjarige samenwerkingsrelatie met het Landelijk Samenwerkingsverband Aandachtswijken (LSA). Naar tevredenheid vervult het LSA een intermediaire rol tussen (collectieven van) actieve bewoners en de overheid. Zijn activiteiten richten zich daarbij zowel op overheids- als bewonersorganisaties. Waarbij het LSA tracht het bewonersinitiatief te versterken en de overheid meer ontvankelijk te maken voor burgerparticipatie.

Opdrachten

Beleidsprogramma woonomgeving e.a.

In 2016 is het kennis- en leertraject voor de toepassing van het handhavingsinstrumentarium in de Woningwet voortgezet. Het aantal deelnemende gemeenten is toegenomen van 6 tot ongeveer 12. In deze leerkring wordt kennis uitgewisseld over de toepassing van de in 2015 geïntroduceerde maatregelen voor de aanpak van malafide pandeigenaren en gebruikers die het Bouwbesluit overtreden.

Eind 2016 is het initiatiefwetsvoorstel Wet aanpak woonoverlast door de Tweede Kamer aanvaard. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties verstrekt in dit kader technische bijstand. Dit biedt gemeenteraden de mogelijkheid om de burgemeester een bevoegdheid te verlenen een gedragsaanwijzing op te leggen aan zittende bewoners bij ernstige en herhaaldelijke woonoverlast (Kamerstukken I, 34.007, A).

Daarnaast is in 2016 de wijziging van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek in verband met selectieve woningtoewijzing ter beperking van overlastgevend en crimineel gedrag door het parlement aangenomen. Deze is per 1 januari 2017 in werking getreden (Stb. 2016, 329 en 533). Ook het bijbehorende besluit inzake de verwerking van persoonsgegevens is per 1 januari 2017 in werking getreden (Stb. 2016, 532). Hierdoor hebben gemeenten de mogelijkheid om woningzoekende huurders te screenen voor bepaalde wooncomplexen, straten of gebieden waar de leefbaarheid ernstig onder druk staat. Over deze nieuwe maatregel is eind 2016 ook voorlichting gegeven aan gemeenten, corporaties en politie.

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft in samenwerking met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) gemeenten ondersteund via een leerkring «integrale (preventieve) aanpak radicalisering», onder meer gericht op jongeren in lokale risicogebieden, versterking van sociale wijkteams en het bevorderen van sociale stabiliteit in buurten en wijken.

Ook heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gemeenten ondersteund in hun aanpak van ondermijnende criminaliteit. Het Ministerie heeft als lid van het Landelijk Platform Geïntegreerde aanpak Ondermijnende Criminaliteit, met hierin Regioburgemeesters, het Openbaar Ministerie, de Belastingdienst, de Nationale Politie de Ministeries van Financiën en Veiligheid en Justitie, met input van de lokale partners een toekomstagenda opgesteld voor een stevige impuls van de aanpak van georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Ook de voorgestelde maatregelen uit het door BZK geïnitieerde onderzoek van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB)7 zijn input voor deze toekomstagenda. Ook is de Leerkring gebiedsgerichte aanpak ondermijnende criminaliteit voortgezet waarbij tussen onder meer 10 verschillende gemeenten, politie, de RIEC’s8 en BZK/V&J thematisch kennis en ervaring is uitgewisseld over de integrale bestuurlijke aanpak van georganiseerde ondermijnende criminaliteit (bijvoorbeeld over het betrekken van burgers bij de aanpak).

2.4 Revolverend Fonds Energiebesparing Verhuurders

Bijdragen aan agentschappen

RVO Uitvoeringskosten Revolverend Fonds Energiebesparing verhuurders

Betreft de uitvoeringskosten voor het revolverende Fonds energiebesparing huursector. De uitvoering is in handen van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl). De uitvoeringskosten worden doorberekend in de renteopslag bij de te verstrekken leningen. Daarmee worden de uitvoeringskosten, afhankelijk van het verloop van het fonds, op termijn «terugverdiend» binnen de beleidsmiddelen.