Algemene doelstelling

Defensie voorziet in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen en zij verkoopt, indien aan de orde, groot materieel en infrastructuur.

Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het tijdig voorzien in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen en de afstoting van overtollig groot materieel en infrastructuur. Tot de investeringen worden gerekend alle planbehoeften met een meerjarig karakter. Dit omvat ook de bijdragen aan de NAVO voor het doen van investeringen en wetenschappelijk onderzoek. Tot de investeringen worden ook bijdragen gerekend aan de materiële instandhouding, die direct samenhangen met de betreffende investering.

Beleidsconclusies

In 2017 heeft Defensie € 1,4 miljard geïnvesteerd in onder andere de verwerving van de F-35 (€ 200 miljoen), de vervanging van het strategisch luchttransport en AAR (€ 160 miljoen) en het Groot Pantserwielvoertuig Boxer (€ 83 miljoen). Dit is € 199 miljoen minder dan het beschikbare budget en heeft geresulteerd in een investeringsquote van 17,3 procent. De gerealiseerde investeringsquote is in lijn met de stijging van de quote sinds 2014, elk jaar met circa een procentpunt. De verwachting is dat de stijgende trend van de investeringsquote zich de komende jaren doorzet, gezien het afsluiten van contracten voor de verwerving van de F-35 (€ 687 miljoen), voor de defensiebrede vervanging van wielvoertuigen (€ 414 miljoen), de vervanging en modernisering van de Chinook (€ 159 miljoen) en voor de aanvulling van de munitievoorraden (€ 83 miljoen).

Defensie streeft er naar om op termijn meerjarig gemiddeld ten minste 20 procent van het uitgavenbudget te besteden aan investeringen, waarbij schommelingen over de jaren elkaar uitmiddelen. Dit conform de NAVO-richtlijn. Sinds 2015 stuurt Defensie daarom op een meerjarig gemiddelde investeringsquote. Deze investeringsquote is dit jaar lager uitgekomen dan verwacht, op 15,2 procent (zie grafiek Gerealiseerde gemiddelde investeringsquote). Zoals bekend kampt Defensie al langer met onderrealisatie in de investeringen. Door de ongelimiteerde eindejaarsmarge kan niet gerealiseerd investeringsbudget worden meegenomen naar volgende jaren.

Grafiek: Gerealiseerde gemiddelde investeringsquote.

Toelichting op de financiële instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

Opdracht voorzien in nieuw materieel

Opdracht voorzien in infrastructuur

Opdracht voorzien in IT

De realisatie van dit verplichtingenbudget is € 57 miljoen lager dan begroot. Dit komt met name door het programma Grensverleggende IT (GrIT) (circa € 36 miljoen). De verwachting is dat in de tweede helft van 2018 het contract met de nieuwe infrastructuurpartner wordt gesloten en de verplichting wordt aangegaan. Voor het project Milsatcom is de verwachte tekening van het contract verschoven van eind 2017 naar begin 2018 waardoor een verplichtingenbudget van € 5 miljoen niet is gerealiseerd. Door een later dan verwacht arbeidsvoorwaardenakkoord is het project IT-Arbeidsvoorwaarden (dit project betreft extra inzet van ingehuurd personeel) waarbij het salarissysteem wordt aangepast, opgeschoven met een lagere verplichtingenrealisatie van € 6 miljoen tot gevolg.

Bijdrage aan de NAVO

De lagere verplichtingen bij de bijdrage aan de NAVO komt doordat er minder NAVO Veiligheid investering projecten (NVIP) zijn aangegaan.

Uitgaven

Programma-uitgaven

Opdracht Voorzien in nieuw materieel

Investeringen zeestrijdkrachten

In de realisatie zijn geen afwijkingen groter dan € 10 miljoen opgetreden.

Projecten in planning

Het project Instandhouding LCF heeft € 21 miljoen meer uitgegeven. Tijdens de start van het project zijn hogere uitgaven gedaan dan verwacht ten behoeve van engineering en de aankoop van hardware door de leveranciers. Dit heeft geleid tot het aanpassen van betaalschema’s tijdens de onderhandelingen c.q. het afsluiten van de verschillende contracten. De betalingen van de overeengekomen betaalschema’s hebben uiteindelijk geleid tot hogere realisatie in 2017 ten opzichte van de ontwerpbegroting.

Investeringen landstrijdkrachten

Groot Pantserwielvoertuig (GPW, Boxer) productie

In 2017 is er € 22,3 miljoen minder gerealiseerd op het project Groot Pantserwielvoertuig (GPW, Boxer) productie. De lager dan begrote realisatie is het gevolg van een extra betaling van € 20 miljoen die eind 2016 is gerealiseerd.

Investeringen luchtstrijdkrachten

AH-64D Block II upgrade

Op het project AH-64D Block II upgrade is € 10,0 miljoen minder gerealiseerd. Het project AH-64D upgrade verzorgt de upgrade van de Apache gevechtshelikopters naar de standaarden van de US Army. Hiervoor zijn contracten Foreign Military Sales (FMS) met de US Army afgesloten. In het jaar 2017 zijn enkele leveringen, die gepland stonden, niet doorgegaan. Deze leveringen worden later verwacht waardoor de daarbij behorende betalingen zijn opgeschort. Het betreft onder meer een levering voor de upgrade van de simulator van de Apache helikopter.

Langer Doorvliegen F-16 – Operationele zelfverdediging

Op het project Langer Doorvliegen F-16 – Operationele zelfverdediging is € 16,2 miljoen minder uitgegeven dan begroot. Dit project behelst de deelprojecten Sniper en PIDS+ (Pylon Integrated Dispenser System). De Sniper pods zijn in 2017 allemaal uitgeleverd. Voor de PIDS+ is echter in de levering een vertraging ontstaan van 3 tot 6 maanden. De bijbehorende betalingen zijn daarmee ook doorgeschoven naar 2018.

Verwerving F-35

In 2017 is er € 123,9 miljoen minder gerealiseerd op het project Verwerving F-35 dan gepland. De reden hiervoor is dat er een achterstand is bij de facturering vanuit het Joint Strike Fighter Program Office (JPO) door capaciteitsgebrek. Ondanks dat de productie bij de Amerikaanse producent Lockheed Martin continueert, ontvangt het JPO geen facturen met aanzienlijke bedragen van Lockheed Martin. Een andere verklaring voor de lagere realisatie dan begroot is het later dan verwacht tekenen van het tweede deel van het F-35 Low Rate Initial Production (LRIP) 11 contract. Deze wordt naar verwachting in mei 2018 getekend.

Investeringskosten Verwerving F-35

Het projectbudget voor de verwerving van de F-35 wordt sinds de defensiebegroting 2014 gepresenteerd in de volgende hoofdcomponenten:

• – de uitgaven voor de verwerving van de twee (test)toestellen inclusief bijkomende middelen;

• – de uitgaven voor de verwerving van de overige toestellen inclusief bijkomende middelen. Binnen deze component worden de uitgaven voor het Production, Sustainment and Follow-on Development (PSFD) MoU en de uitgaven voor deelneming aan de operationele testfase inclusief de materiële exploitatie tot het einde van de operationeel testfase inzichtelijk gemaakt;

• – de risicoreservering.

De navolgende tabel geeft weer wat het projectvolume is, conform de stand van de begroting 2017, welk gedeelte daarvan tot en met 2016 tot realisatie is gekomen, wat de geplande en gerealiseerde uitgaven waren in 2017 en wat de waarde is van de verschillen tussen de planning en de realisatie in 2017.

Verbeteren financiële projectadministratie

Per 1 december 2016 is de extracomptabele database in gebruik genomen. Deze database heeft tot doel de financiële en contractuele projectvoering van het project beter te beheersen. Daarnaast vergroot het de transparantie en zorgt het voor een betere aansluiting tussen de administratie van het JPO en van Defensie. De database versterkt het beheer en de controles en zorgt voor een eenvoudige ontsluiting van informatie.

Het invoeren van de SAP/projectenmodule of een andere geautomatiseerde projectadministratie is een oplossing voor de lange termijn. Voor de korte termijn heeft Defensie in overleg met de Auditdienst Rijk (ADR) gekozen om bovengenoemde extracomptabele projectadministratie in te richten om de financiële ontwikkelingen binnen het project nauwkeurig te kunnen volgen. De kern van de verbeteringen is gericht op:

• • een goede aansluiting tussen de langlopende financiële projectadministratie en de managementinformatie in financiële administratie;

• • extra beheersmaatregelen rond de financiële administratie voor de verwerving F-35;

• • extra personele capaciteit voor het vastleggen van de financiële informatie, waaronder de verplichtingen, in de administratie.

Voor 2017 is een planning gemaakt ten behoeve van de doorontwikkeling van de database. Van de 24 actiepunten zijn in 2017 reeds 19 afgedaan. Vijf actiepunten lopen door naar het eerste kwartaal van 2018. Nadat alle actiepunten zijn uitgewerkt en afgedaan, worden de activiteiten ter verbetering van de database beschouwd als reguliere werkzaamheden.

Projecten in planning

Een project in planning met verwachte uitgaven in 2017 is het project «Chinook Vervanging en Modernisering». In 2017 is € 81,3 miljoen minder gerealiseerd dan begroot omdat de Amerikaanse overheid voor het contract voor de aankoop van veertien helikopters een nieuw betaalschema heeft afgesproken, waardoor er betalingen zijn doorgeschoven naar latere jaren. Het contract voor de modernisering van zes helikopters is in december 2017 ondertekend. Daarmee is het project nu niet meer in planning, maar in uitvoering.

Investeringen defensiebreed

NH-90

Op het project NH-90 is € 15,7 miljoen minder uitgegeven dan verwacht. Als gevolg van vertragingen bij het afsluiten van contracten van een aantal deelprojecten is een aantal voor 2017 geplande contracten en betalingen niet gerealiseerd. Deze deelprojecten (o.a. ballistische bescherming) verbeteren de capaciteiten van de NH-90 voor operaties in het landdomein. Een deel hiervan vertraagt omdat vereiste capaciteiten nog niet beschikbaar zijn. De vertraging heeft geen gevolgen voor de operationele inzet van de toestellen.

Verbeterd Operationeel Soldaat Systeem (VOSS)

Het project VOSS heeft € 55,4 miljoen minder uitgegeven. Het project VOSS bevat twee deelcontracten: het Smart Vest en de E-lighter. Beide bevatten een ontwikkelcomponent (pre-serie) en een serie-productiedeel. Bij het deelproduct Smart Vest voldoet de ontwikkelcomponent nog niet volledig aan de contracteisen. Dit heeft gevolgen voor de verwerving van de serie. Bij het deelproduct E-lighter vinden onderhandelingen plaats over het aanpassen van contractuele voorwaarden. Ook bij dit deelproject is de serieproductie niet gestart.

Vervanging Event Trigger System (ETS) (Defensie Bewakings- en Beveiligingssysteem) (DBBS)

Op het project DBBS is € 57,7 miljoen minder uitgegeven dan begroot. De leverancier heeft vertraging opgelopen met de ontwikkeling van de kern van het DBBS-systeem. De oplevering duurt hierdoor langer dan verwacht (oplevering is nu voorzien in 2022). Dit betekent tevens dat mijlpalen later worden opgeleverd dan oorspronkelijk gepland en dat de uitgaven later zullen plaatsvinden.

Projecten in planning

Een project in planning met verwachte uitgaven in 2017 is het project «nieuwe generatie identificatiesystemen». In 2017 is € 15,7 miljoen minder gerealiseerd dan begroot. Het project is vertraagd omdat de voortgang mede afhankelijk is van internationale samenwerking. Vertraging in het internationale besluitvormingsproces heeft het afsluiten van contracten vertraagd. Ook de «Verwerving HV-brillen» (tweede deelcontract van € 15,2 miljoen) stond oorspronkelijk gepland voor eind 2017, maar is doorgeschoven naar latere jaren. Verder heeft het project Joint Fires € 16,3 miljoen minder uitgegeven. Het project bestaat uit een aantal deelprojecten. Voor een deelproject (verbindingsmiddelen) is inmiddels het contract aangegaan. Voor de andere deelprojecten heeft in 2017, in tegenstelling tot de verwachting, geen contractvorming plaatsgevonden waardoor betalingen niet zijn verricht.

Opdracht Voorzien in infrastructuur

De realisatie van de programma uitgaven bij Voorzien in infrastructuur is nagenoeg gelijk aan de verwachte uitgaven. De afwijkende projecten worden hieronder toegelicht.

De posten met een verschil groter dan € 10 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht:

Aanpassing vastgoed a.g.v. gewijzigde regelgeving

Het aanpassen van bestaand vastgoed als gevolg van gewijzigde regelgeving is omvangrijk en betreft een verzameling verschillende disciplines. Een aantal deelprojecten zijn vertraagd, onder andere doordat regelgeving HCFK’s (Chloorfluorkoolstoffen) binnenkort opnieuw gaat wijzigen waardoor bewust met de implementatie wordt gewacht en doordat het deelproject drinkwaterinstallaties met het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) Rijksbreed wordt aangelopen.

Bouwtechnische verbetermaatregelen brandveiligheid

Het project behelst het treffen van allerhande bouwtechnische maatregelen in ruim 300 gebouwen. In 2017 is de Taskforce Brandveiligheid ingesteld om de benodigde maatregelen te inventariseren teneinde de afspraken met handhaver Inspectie Leefomgeving en Transport (IL&T) tijdig na te leven. De complexe inventarisatie en noodzakelijke afstemming heeft geleid tot vertraging naar 2018.

Deelproject 1.3.7.5 HVD Herbelegging De Ruyter van Steveninckkazerne (RVS) Oirschot

Voor het Herbeleggingsplan Vastgoed Defensie (HVD-)(deel)project RVS in Oirschot heeft de wijziging van de projectscope in verband met de transformatie van de Gemechaniseerde 13e brigade naar een Gemotoriseerde brigade langer geduurd dan verwacht. In het project zijn de geplande schietbanen door gewijzigde regelgeving ten aanzien van schietgeluid vertraagd. In 2017 is gestart met de aanbesteding van de schietbanen en is de vergunningverlening op de eerdere grondaankoop en het natuur- compensatieplan afgerond.

Nieuwbouw Opleidings-, Trainings- en Kenniscentrum KMar (OTCKMar)

De nieuwbouw voor OTCKMar betreft een verzameling van meerdere (deel) projecten op de Koning Willem III-kazerne in Apeldoorn. De nieuwbouw van het lesgebouw en de afrondende terreininrichting resteren nog. De aanbesteding van het lesgebouw heeft in verband met een inventarisatie van alle restactiviteiten enige tijd in beslag genomen. De aanbesteding heeft in 2017 plaatsgevonden en is middels Design en Build uitgevoerd, waarbij de markt is gevraagd om een ontwerp te maken.

Opdracht Voorzien in IT

IT-KMar Informatie Gestuurd Optreden (IGO)

Op het project IT-KMar IGO is € 9,1 miljoen minder uitgegeven dan begroot. Hier zijn meerdere verklaringen voor. Vooralsnog is niet alle benodigde personele capaciteit voorhanden. Door uitbesteding is de benodigde expertise toegevoegd, maar zijn desalniettemin deelprojecten later van start gegaan. Het gebrek aan capaciteit en kennis over innovatieve oplossingen in dit werkveld is daarom een blijvend punt van aandacht. Ook duurt het inkoopproces door rubricering van een aantal inkooptrajecten langer dan gepland en kost het verkrijgen van diverse accreditaties veel tijd. Dit heeft tot gevolg dat het afsluiten van een contract en de daarbij behorende betalingen vertraging oplopen.

De posten met een verschil groter dan € 10 miljoen of noemenswaardig worden hieronder nader toegelicht:

Gedurende 2017 is uitvoering gegeven aan het Defensie Kennis en Innovatie Plan 2017. De Strategische Kennis & Innovatie Agenda van Defensie fungeert daarbij als fundament. Defensie investeert nadrukkelijk in de opbouw en de instandhouding van een Defensie specifieke externe kennisbasis ten behoeve van het behoud van een breed inzetbare, hoogwaardige en innovatieve krijgsmacht. In 2017 is hieraan invulling gegeven door te investeren in kennis en kunde bij de kennisinstituten TNO, NLR en MARIN.

De uitgaven van Bekostiging Wetenschappelijk Onderzoek is in totaal € 5,6 miljoen lager uitgevallen dan begroot. De belangrijkste post hierin zijn de lagere uitgaven van € 3,7 miljoen onder «Contractonderzoek Technologie (TO)» veroorzaakt door vertragingen in het aanbestedingstraject die via nationale maar ook Europees defensieagentschap (EDA)-contractering zijn aanbesteed. De vertragingen in het aanbestedingstraject zijn onder andere te wijten aan enkele (grote) projecten, waarbij er ook sprake was van gemengde contracten, die vertraging in het voorafgaand toezicht traject hebben gelopen. Daarnaast zijn er vertragingen bij Europese onderhandelingen ten gevolge van de btw-problematiek en zorgt de terugtrekking van landen uit enkele projecten voor wijzigingen in project arrangements.

Bijdrage aan de NAVO

De realisatie van de NAVO investeringsuitgaven is per saldo circa € 8,0 miljoen lager uitgevallen dan was voorzien. Dit is voornamelijk het gevolg van de achterblijvende realisatie van de NAVO-lidstaten op investeringen t.b.v. NAVO Infraprojecten (€ 7,0 miljoen). Tevens was er een lagere afroep (€ 0,5 miljoen) t.b.v. AWACS investeringen dan aangekondigd. Het restant (€ 0,5 miljoen) betreft een verrekening met het RVB die niet heeft plaatsgevonden.

Commissie Defensie Materieel Ontwikkeling (CODEMO)

De CODEMO-regeling is een aansprekend instrument dat vooral wordt ingezet voor innovatieve productontwikkeling met het Midden- en Kleinbedrijf (MKB). Defensie neemt, van goedgekeurde projectvoorstellen, 50 procent van de ontwikkelingskosten voor haar rekening. Eventuele opbrengsten voor Defensie in de vorm van royalties over de verkoop van de ontwikkelde producten zijn beschikbaar voor nieuwe ontwikkelingsvoorstellen.

In 2017 zijn vijf nieuwe projectvoorstellen ingediend. In drie gevallen kregen de aanvragers binnen drie maanden uitsluitsel over het al dan niet honoreren van het ingediende voorstel. Bij twee projecten is de termijn van drie maanden overschreden door overleg met de indieners over de inhoud van de ingediende projectvoorstellen. Ultimo 2017 zijn 11 projecten in uitvoering. Van de beschikbare € 10 miljoen heeft inmiddels € 9,8 miljoen een bestemming gekregen.

Ontvangsten

Verkoopopbrengsten groot materieel

In 2017 is € 11,3 miljoen minder aan verkoopopbrengsten gerealiseerd dan begroot. Dit komt met name door nog niet ontvangen opbrengsten van Jordanië (€ 11,3 miljoen) en het uitblijven van verkoop van de YPR (licht pantservoertuig) in 2017 (€ 5 miljoen). Daarnaast zijn er voor € 4,1 miljoen onverwachte ontvangsten door verkoop van materieel geweest.

Verkoopopbrengsten infrastructuur

De verkoopopbrengsten van vastgoed zijn ruim € 8 miljoen hoger uitgevallen dan begroot. Het aantrekken van de vastgoedmarkt is een oorzaak waardoor vastgoed sneller, met hogere opbrengsten dan geraamd, wordt verkocht door het Rijksvastgoedbedrijf (RVB).