Algemene doelstelling

Defensie voorziet in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen en zij verkoopt, indien aan de orde, groot materieel en infrastructuur.

Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het tijdig voorzien in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen en de afstoting van overtollig groot materieel en infrastructuur. Tot de investeringen worden gerekend alle planbehoeften met een meerjarig karakter. Dit omvat ook de bijdragen aan de NAVO voor het doen van investeringen en wetenschappelijk onderzoek. Tot de investeringen worden ook bijdragen gerekend aan de materiële instandhouding, die direct samenhangen met de betreffende investering.

Beleidsconclusies

In 2018 heeft Defensie € 1,7 miljard geïnvesteerd in onder andere de verwerving van de F-35 (€ 442,3 miljoen), infrastructuur (€ 258 miljoen), IT (€ 272 miljoen), de vervanging en modernisering van de Chinook (€ 59 miljoen) en het Verbeterd Operationeel Soldaat Systeem (€ 38 miljoen). Dit is € 295 miljoen meer dan in 2017. Ondanks de stijgende lijn is nog wel sprake van lagere uitgaven dan voorzien in de begroting. Zoals bekend kampt Defensie al langer met onderrealisatie in de investeringen. Door de ongelimiteerde eindejaarsmarge op het investeringsartikel kan niet gerealiseerd investeringsbudget worden meegenomen naar het volgend jaar. De verwachting is dat de stijgende trend van de uitgaven zich de komende jaren doorzet, gezien het in 2018 afsluiten van contracten voor de verwerving van de F-35 (€ 1.031,3 miljoen), Apache remanufacture (€ 942 miljoen), Defensiebrede vervanging wielvoertuigen (€ 269 miljoen) en Medium-altitude long-endurance Unmanned Aerial Vehicle (MALE UAV) (€ 182 miljoen).

Defensie streeft er naar op termijn meerjarig gemiddeld ten minste 20 procent van het uitgavenbudget te besteden aan investeringen, waarbij schommelingen over de jaren elkaar uitmiddelen. Dit is conform de NAVO-richtlijn. Sinds 2015 stuurt Defensie daarom op een meerjarig gemiddelde investeringsquote. Deze gemiddelde investeringsquote is dit jaar hoger uitgekomen op 16,3 procent (15,2% over 2013–2017); de investeringsquote over alleen 2018 is 18,9 procent (2017: 17,3%).

Grafiek: Gerealiseerde gemiddelde investeringsquote

Toelichting op de financiële instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

Opdracht voorzien in nieuw materieel

De verplichtingen voor voorzien in nieuw materieel zijn € 1.353,7 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Dit komt met name door de verplichting voor Apache remanufacturing (€ 941,5 miljoen). De behoefte was ten tijde van de ontwerpbegroting wel bekend, maar er was nog geen politieke goedkeuring en dus was deze verplichting niet begroot. Deze goedkeuring is bij de Defensienota 2018 gegeven, waarna in hetzelfde jaar de verplichting is aangegaan. Ook is voor MALE UAV meer verplicht dan begroot (€ 181,5 miljoen). Dit project kan door de extra financiële middelen voor Defensie eerder dan verwacht uitgevoerd worden waardoor de Letter of Agreement versneld ondertekend is en ook een versnelde levering in 2020 en 2021 plaats gaat vinden. Voor de verwerving van de F-35 is € 179,1 miljoen meer verplicht dan verwacht. Aangenomen was dat eind 2017 het LRIP 11 Full Funding-contract volledig zou zijn getekend. Echter heeft dit pas in september 2018 plaatsgevonden.

Opdracht voorzien in infrastructuur

De verplichtingen voor voorzien in infrastructuur zijn € 14,5 miljoen lager dan begroot. Van de grote investeringsprojecten op het gebied van infrastructuur zijn enkele projecten eerder gerealiseerd dan was voorzien (zoals het project KMar en Informatie Gestuurd Optreden), anderzijds zijn projecten later of nog niet verplicht (zoals de herbelegging RVS en Hoger Onderhoud Woensdrecht). Per saldo leidt dit tot een neerwaartse bijstelling van de verplichtingen.

Opdracht voorzien in IT

De realisatie van dit verplichtingenbudget is € 92,6 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt met name veroorzaakt door de verplichting voor de overname van activa van het agentschap DTO (€ 91,7 miljoen). Sinds het besluit om het agentschap op te heffen kan het agentschap geen gebruik meer maken van de leenfaciliteit bij het Ministerie van Financiën en moet zij zelf de kapitaalinvesteringen financieren. In 2018 zijn de financiële ontvlechtingen voortkomend uit de opheffing uitgevoerd en is budget vanuit de exploitatie overgeheveld naar het budget voor investeringen en is € 25,7 miljoen meer verplicht.

De gerealiseerde verplichtingen voor wetenschappelijk onderzoek zijn € 18,8 miljoen hoger dan begroot. Vanwege de budgetverhoging voor Kennis en Innovatie uit de Defensienota 2018 zijn extra verplichtingen aangegaan voor technologieprojecten, internationale projecten en kennisgebruiksprojecten.

Uitgaven

Programma-uitgaven

In dit jaarverslag wordt een toelichting gegeven op de projecten die een afwijking van meer dan € 10 miljoen kennen ten opzichte van de vermelding in de begroting 2018. In het Defensieprojectenoverzicht, dat ook op Verantwoordingsdag wordt aangeboden, worden significante afwijkingen voor alle projecten boven € 25 miljoen toegelicht sinds het vorige Projectenoverzicht.

Opdracht Voorzien in nieuw materieel

Investeringen zeestrijdkrachten

In de realisatie zijn geen afwijkingen groter dan € 10 miljoen opgetreden.

Projecten in planning

Voor de projecten in planning met verwachte uitgaven in 2018 zijn geen grote afwijkingen opgetreden.

Investeringen landstrijdkrachten

In de realisatie zijn geen afwijkingen groter dan € 10 miljoen opgetreden.

Projecten in planning

Voor de projecten in planning met verwachte uitgaven in 2018 zijn geen grote afwijkingen opgetreden.

Investeringen luchtstrijdkrachten

AH-64D zelfbescherming (ASE)

Er is € 19,2 miljoen minder uitgegeven dan begroot. In de herijking van 2016 is de behoefte opnieuw vastgesteld en sindsdien wordt er gewerkt aan contracten voor zelfbeschermingsapparatuur tegen missiles en tegen radar. Het contract voor bescherming tegen missiles is uiteindelijk in Q3 2018 tot stand gekomen, met realisatie vanaf eind 2018.

F-16 zelfbescherming (ASE)

De realisatie is € 11,7 miljoen hoger uitgevallen dan begroot. Voor dit project zijn contracten Foreign Military Sales (FMS) aangegaan met de Amerikaanse overheid. Defensie kan beperkt invloed uitoefenen op het FMS-betaalritme. In 2018 is meer uitgegeven op FMS betaalverzoeken dan in de raming was opgenomen.

Verwerving F-35

De prognose voor de begroting 2018 (€ 560,9 miljoen) was gebaseerd op de aanname dat eind 2017 het LRIP 11 Full Funding-contract volledig zou zijn getekend. Dit contract is echter pas in september 2018 getekend. Op basis van de gewijzigde planning is de prognose begin 2018 naar € 309 miljoen bijgesteld, hierin zat ook de aanname dat het eerste deel van het Lot-12 contract in december 2018 zou worden getekend.

Per 31 december 2018 is € 442,3 miljoen gerealiseerd. Redenen voor hogere realisatie zijn:

• – Een deelverplichting van de Lot-12 bestelling is al in 2018 aangegaan waarna eerder ook facturen zijn betaald;

• – De productie is in volle gang en de (onder)leveranciers factureren sneller;

• – De facturatieafdeling bij het Joint Program Office (JPO) is uitgebreid en kan de facturen sneller verwerken;

• – Het JPO werkt de opgelopen achterstand van 2016 en 2017 weg.

Investeringskosten Verwerving F-35

Het projectbudget voor de verwerving van de F-35 wordt gepresenteerd in de volgende hoofdcomponenten:

• – de uitgaven voor de verwerving van de toestellen (incl. de twee testtoestellen) inclusief bijkomende middelen. Binnen deze component worden de uitgaven voor het Production, Sustainment and Follow-on Development (PSFD) MoU en de uitgaven voor deelneming aan de operationele testfase inclusief de materiële exploitatie tot het einde van de operationeel testfase inzichtelijk gemaakt;

• – de risicoreservering.

Navolgende tabel geeft weer wat het projectvolume is, conform de stand van de begroting 2018, welk gedeelte daarvan tot en met 2017 tot realisatie is gekomen, wat de geplande en gerealiseerde uitgaven waren in 2018 en wat de waarde is van de verschillen tussen de planning en de realisatie in 2018. De Kamer is op 17 oktober 2018 met de Kamerbrief «Aanschaf beoogde resterende drie F-35 toestellen» (Kamerstuk II 2018–2019, 26 488, nr. 444) geïnformeerd over het geactualiseerde projectbudget en de geactualiseerde projectraming voor de Verwerving F-35 ten opzichte van de Ontwerpbegroting 2018.

Projecten in planning

Chinook Vervanging & Modernisering

De realisatie is € 75,2 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Dit komt doordat veel deelcontracten begin 2018 nog niet waren afgesloten, waardoor uitgaven later gerealiseerd werden en het betaalritme afwijkt van de eerdere verwachting.

Investeringen defensiebreed

Defensiebrede vervanging van ondersteunende Klein Kaliber Wapens

De realisatie is € 17,9 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Het project is vertraagd, doordat de schietbaan niet beschikbaar was. Als gevolg hiervan kunnen de testen pas in het eerste kwartaal van 2019 worden uitgevoerd.

Joint Fires

Voor Joint Fires is € 23,2 miljoen minder uitgegeven dan begroot. Het project Joint Fires bestaat uit een aantal deelprojecten. Voor zowel het deelproject Digitally Aided Close Air Support (DACAS), waarbij het systeem eenheden in staat stelt om digitaal doelinformatie, videobeelden en locaties van grondeenheden te verzenden en te ontvangen van luchteenheden, als het deelproject Eindgeleiding geldt dat contracten later in het jaar zijn aangegaan dan verwacht. Hierdoor zijn geen betalingen in 2018 verricht. Dit betreft een nieuwe functionaliteit en de vrijgave hiervan door de Verenigde Staten heeft langer geduurd van verwacht. Voor de andere deelprojecten Laser Target Designators (LTD), een lasersysteem om het geleiden van munitie op een doel te detecteren en te identificeren, en Mobiliteit heeft in 2018, in tegenstelling tot de verwachting, geen contractvorming plaatsgevonden waardoor betalingen niet zijn verricht. Aan de overige deelprojecten is € 2,3 miljoen uitgegeven.

Munitie t.b.v. aanvulling inzetvoorraden

De realisatie op het project Munitie t.b.v. aanvulling inzetvoorraden is € 21,1 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Dit komt met name doordat de uitgeleverde bestellingen van € 18,8 miljoen in december 2018 niet meer tot betaling zijn gekomen. Deze bestellingen worden in 2019 betaald.

NH-90

Op het project NH-90 is € 13,5 miljoen minder uitgegeven dan verwacht. Als gevolg van vertraging in het afsluiten van contracten van een aantal deelprojecten, die uitgevoerd worden naar aanleiding van de herijkingsnota, zijn enkele voor 2018 geplande contracten en betalingen niet gerealiseerd. Deze deelprojecten (o.a. ballistische bescherming) verbeteren de capaciteiten van de NH-90 voor operaties in het landdomein. Een deel hiervan vertraagt verder omdat gewenste capaciteiten technisch nog niet beschikbaar zijn. De budgettaire herfasering heeft geen gevolgen voor de operationele inzet van de toestellen.

Uitbreiding Chemische Biologische Radiologische en Nucleaire (CBRN)-capaciteit in het kader van de Intensivering Civiel Militaire Samenwerking (ICMS), materieel

De realisatie op dit project is € 11,4 miljoen lager dan begroot. Het verschil tussen de verwachte uitgaven en de gerealiseerde uitgaven wordt met name veroorzaakt door vertraging binnen de deelprojecten. Binnen het deelproject Simulatie- en Trainingssysteem is deze vertraging ontstaan als het gevolg van zowel het intensiever bepalen van de specifieke producten, als noodzakelijke wijzigingen van de manier van aanbesteden. Het infrastructuurproject heeft vertraging opgelopen als gevolg van capaciteitsproblemen.

Verbeterd Operationeel Soldaat Systeem (VOSS)

De realisatie op project VOSS is € 39,5 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Dit komt met name door twee belangrijke deelcontracten: Smart Vest en E-lighter. De realisatie op het deelcontract Smart Vest is € 22,9 miljoen lager uitgevallen als gevolg van een aangepast betaalschema, overloop van milestones en late btw-aangifte. De realisatie op het deelcontract E-lighter is € 11,1 miljoen lager uitgevallen als gevolg van vertraging op het huidig contract en doorontwikkeling.

Vervanging ETS (Defensie Bewakings- en Beveiligingssysteem) (DBBS)

Voor DBBS is € 61,2 miljoen minder uitgegeven dan begroot. De leverancier heeft vertraging opgelopen met de ontwikkeling van de kern van het DBBS-systeem. Dit betekent dat mijlpalen later worden opgeleverd dan oorspronkelijk gepland en dat de uitgaven later zullen plaatsvinden.

Projecten in planning

Defensiebrede vervanging handgedragen warmtebeeldkijkers

Voor de vervanging van handgedragen warmtebeeldkijkers is € 17,5 miljoen minder uitgegeven dan begroot. De oorspronkelijke planning om het contract aan te gaan lag in het vierde kwartaal van 2017 met leveringen vanaf het tweede kwartaal van 2018. Uiteindelijk is het contract later afgesloten, in het tweede kwartaal van 2018, met leveringen vanaf het vierde kwartaal, waardoor een groot gedeelte van de levering en uitgaven is doorgeschoven naar 2019.

Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen (DVOW)

Voor DVOW is in 2018 € 30,4 miljoen minder uitgegeven dan begroot. Dit programma bestaat uit meerdere deelprojecten, waarbij deelprojecten onder andere zijn vertraagd door problemen in de verwerking van e-facturatie. Hierdoor is de betaling hiervan doorgeschoven naar 2019. Ook zijn aanbestedingen vertraagd waardoor uitgaven doorschuiven en duurt de verwervingsvoorbereiding langer dan gepland.

Defensie Operationeel Kledingsysteem (DOKS)

Voor DOKS is in 2018 € 10,7 miljoen minder uitgegeven dan begroot. Dit wordt veroorzaakt door vertraging in het deelproject Helmen. De opdracht nieuwe helmen te verwerven kan pas in de eerste helft van 2019 worden geplaatst, omdat leveranciers uitstel hebben verzocht om hun offertes in te dienen.

Nieuwe generatie identificatiesystemen

De realisatie is € 17,1 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Het project bestaat uit een aantal deelprojecten. Voor het deelproject maritiem LCF en MFF is later een contract afgesloten waardoor niet is gerealiseerd op dit project in 2018. Daarnaast heeft voor andere deelprojecten geen contractvorming plaatsgevonden in 2017 en 2018, waardoor geen betalingen zijn verricht.

Opdracht Voorzien in infrastructuur

De posten met een verschil groter dan € 10 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht:

Aanpassing vastgoed a.g.v. gewijzigde regelgeving

De realisatie is € 17,1 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Naast het goedkoper uitgevallen deelproject Besluit emissie-eisen middelgrote stookinstallaties blijkt de uitvoering van andere deelprojecten zoals Vervanging installaties met HCFK’s complexer te zijn dan voorzien. Voor deze projecten is nader onderzoek noodzakelijk alvorens deze daadwerkelijk tot uitvoering kunnen komen. Deze voorbereidende werkzaamheden brengen vertraging in de definitieve uitvoering van de hiermee gemoeide deelprojecten met zich mee. Daarnaast zit in dit project tevens het vervangingsprogramma Brandmeldinstallaties en de Maatregelen Brandveiligheid Overige Gebouwen. Beide projecten zijn al gestart waarbij voor Brandmeldinstallatie (BMI) deze ook binnen het project Legering worden meegenomen en voor Maatregelen Brandveiligheid Overige gebouwen (MBO) zijn in 2018 de scans van de ruim 600 gebouwen gestart.

Bouwtechnische verbetermaatregelen brandveiligheid

Voor het project is € 17,1 miljoen minder uitgegeven dan begroot. Door de complexiteit, de omvang van het project en de relatief nieuwe werkzaamheden bij de marktpartijen heeft de voorbereiding van het werk langer geduurd. De uitvoering neemt ook meer tijd in beslag dan aanvankelijk verwacht. Het project staat ook bekend als Maatregelen Brandveiligheid Legering. Hierbij is het project opgedeeld in 3 fasen. De eerste fase, de gebouwen onder handhaving van IL&T bevinden zich in het laatste deel en deze zullen in 2019 worden afgerond. De legeringsgebouwen vallend onder het handhavingsregime van de gemeentes zijn gestart in 2018 en deze worden in 2020 afgerond. Als laatste fase zullen in 2021 de gebouwen in de CARIB worden uitgevoerd.

Deelproject 1.3.7.5. HVD: Herbeleggen RVS Oirschot

De realisatie is € 10,3 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Enkele (deel)behoeften zoals inrichten Compagnies Oefenterrein zijn vanwege de archeologische vondsten aan wijzigingen onderhevig waardoor diverse activiteiten in tijd zijn doorgeschoven.

F135 Motorenonderhoud

Voor het project is € 17,0 miljoen minder uitgegeven dan begroot. Door vertraging met betrekking tot het verkrijgen van de benodigde vergunningen voor de bouw van de motorenhal en motorentestfaciliteit is het project met ongeveer 6 maanden vertraagd. Hierdoor zijn de geplande uitgaven in 2018 niet geheel gerealiseerd en zijn deze doorgeschoven naar 2019.

Opdracht Voorzien in IT

De posten met een verschil groter dan € 10 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht:

ERP M/F/P Fase 2

Er is € 14,8 miljoen meer gerealiseerd dan begroot. Het project ERP M/F/P Fase 2 bestaat uit een aantal deelprojecten en is gedurende het jaar onderhevig geweest aan veranderingen. Er is met name meer gerealiseerd door het toevoegen van twee grote deelprojecten. Op het deelproject Nextlabs (databeveiliging) is € 4,1 miljoen gerealiseerd en op het deelproject SAP licenties is € 7,1 miljoen gerealiseerd.

Commissie Defensie Materieel Ontwikkeling (CODEMO)

De CODEMO-regeling is een aansprekend instrument dat vooral wordt ingezet voor innovatieve productontwikkeling met het midden- en kleinbedrijf (MKB). Defensie neemt, van goedgekeurde projectvoorstellen, 50 procent van de ontwikkelingskosten voor haar rekening. Eventuele opbrengsten voor Defensie in de vorm van royalties over de verkoop van de ontwikkelde producten zijn beschikbaar voor nieuwe ontwikkelingsvoorstellen.

In 2018 zijn drie nieuwe projectvoorstellen ingediend. In twee gevallen werd binnen drie maanden besloten over het al dan niet honoreren van het ingediende voorstel. Eén voorstel had 3 dagen langer nodig. Ultimo 2018 zijn 7 projecten in uitvoering. Van de beschikbare € 13,3 miljoen (inclusief € 3,3 miljoen royalties) heeft inmiddels € 10,3 miljoen een bestemming gekregen.

Ontvangsten

Overige ontvangsten materieel

Er zijn meer verkoopopbrengsten (€ 11,5 miljoen) als gevolg van het terug ontvangen van het voorschot voor de verwerving van de F-35 (€ 15,1 miljoen), de bijdrage van de provincie Noord Brabant (€ 5 miljoen) voor de F-135 motorenonderhoud faciliteit, het ontvangen van royalties (€ 6,6 miljoen) en de ontvangsten van de inzet van de SAC C-17 (€ 8 miljoen). Daartegenover staan lagere ontvangsten vanuit de vervanging van dienstauto’s (€ 26 miljoen), onder andere door lagere marktwaarde dan verwacht en een lagere inruilwaarde vanwege het langer aanhouden van bepaalde autotypes.

Verkoopopbrengsten groot materieel

In 2018 is € 5,0 miljoen meer aan verkoopopbrengsten gerealiseerd dan begroot. Een aantal contractueel verplichte betalingen uit 2017 en 2018 (€ 6,4 miljoen) zijn niet ontvangen. Het gaat daarbij om verkoopopbrengsten voor M-109, YPR (€ 2,8 miljoen), Cheetah (€ 2,1 miljoen) en Army vehicles and spare parts (€ 1,5 miljoen). Ook zijn de verwachte opbrengsten voor YPR (€ 5,0 miljoen) en Wielvoertuigen (€ 2,0 miljoen) niet geëffectueerd in 2018. Echter is er voor 18,4 miljoen meer binnengehaald aan niet verwachte opbrengsten. Dit komt met name door Rotorsim (€ 7,0 miljoen) en materiaal MINUSMA (€ 7,4 miljoen). Per saldo is er daarom € 5,0 miljoen meer gerealiseerd dan begroot.

Verkoopopbrengsten infrastructuur

Er zijn hogere verkoopopbrengsten (€ 24,3 miljoen) als gevolg van de aantrekkende vastgoedmarkt voor diverse locaties waaronder het complex Binckhorsthof (Den Haag), en extra NAVO-ontvangsten van € 3,7 miljoen.