Conform het koninklijk besluit (no. 20170001809) houdende herindeling met betrekking tot klimaat is de Minister van Economische Zaken en Klimaat (EZK) belast met de behartiging van de aangelegenheden op de terreinen van klimaat, met inbegrip van klimaatverandering, emissierechten, de Nederlandse emissierautoriteit en luchtemissie industrie. De budgetten die samenhangen met o.a. duurzame mobiliteit en brandstofvisie zijn van artikel 19 overgeheveld naar het beleidsartikel 21 (Duurzaamheid). Deze budgetten sluiten aan op de algemene doelstelling van dit artikel. De aangelegenheden op het gebied van Elektrisch vervoer zijn door EZK overgeheveld naar IenW, beleidsartikel 19 en 21. Voor deze overhevelingen is binnen beleidsartikelen 21 een nieuw artikelonderdeel 21.07 (Duurzame Mobiliteit) gecreëerd.

Bevorderen van de circulaire economie met als doelen het behouden van onze natuurlijke hulpbronnen, het verbeteren van de voorzieningszekerheid van grondstoffen en het versterken van de Nederlandse economie.

Regisseren

Duurzaamheid moet expliciet onderdeel uit gaan maken van afwegingen en besluiten van organisaties en individuen in Nederland. Om dit te bereiken worden belemmeringen weggenomen, instrumenten ontwikkeld en samenwerkingsverbanden georganiseerd met de maatschappelijke partners. De Minister is hierbij verantwoordelijk voor:

• • De transitie naar een circulaire economie die wezenlijk bijdraagt aan het vitaal houden van ons natuurlijk kapitaal, het verbeteren van de voorzieningszekerheid en het versterken van het verdienvermogen van de Nederlandse economie en het vitaal houden van ons natuurlijk kapitaal;

• • Het borgen van verduurzaming via wetgeving op nationaal en op internationaal niveau, bijvoorbeeld om ongewenste emissies van stoffen te kunnen voorkomen, de kwaliteit van de leefomgeving in veedichte gebieden te verbeteren of door het marktaandeel van circulaire producten te verhogen;

• • Het met behulp van de minimumstandaarden in het Landelijk Afvalbeheerplan (LAP) verder realiseren van hoogwaardige afvalverwerking;

• • Het coördineren van beleid in Europees en in mondiaal verband om het internationale level playing field voor duurzaamheid te versterken;

• • Het toepassen van slimme marktprikkels door het beprijzen van milieuschade.

Stimuleren

Zowel producenten als consumenten moeten concrete stappen kunnen zetten naar een meer circulaire economie. Om dit te bereiken steunt IenW duurzame initiatieven in de samenleving. Daarom stimuleert de Minister in samenwerking met andere ministers door:

• • De verduurzaming van productketens waarbij bedrijven worden gestimuleerd om efficiënter om te gaan met grondstoffen, kringlopen verder te sluiten en meerwaarde uit afval te halen. Hiertoe worden partijen gefaciliteerd via bijvoorbeeld aanpassing van regelgeving, Green Deals en ketenprojecten;

• • Samenwerking met andere organisaties om begrippen als «duurzaam consumeren» en «maatschappelijk verantwoord ondernemen» concreet en hanteerbaar te maken voor (kleine) bedrijven en burgers;

• • De aanschaf van milieuvriendelijke producten of bedrijfsmiddelen, zoals de productie van groen gas en van energie op daken en in kassen. Dit wordt onder andere door middel van financiële stimulering (MIA43/Vamil44 en Groen Beleggen) aantrekkelijk gemaakt;

Ontwikkeling in het aanbod en de toepassing (naar categorieën van verwerking) van afval zijn hieronder uitgesplitst in drie grafieken.

Duurzame ontwikkeling kan op meerdere manieren inzichtelijk worden gemaakt. In internationaal verband zijn najaar 2015 in de Verenigde Naties de Sustainable Development Goals vastgesteld als de nieuwe mondiale duurzame ontwikkelingsagenda voor 2030. Over de stand van zaken in Nederland wordt regelmatig gerapporteerd («Meten van SDGs, een eerste rapportage voor Nederland», CBS, november 2016). Ook is hierop aanvullend vanaf Verantwoordingsdag 2018 de jaarlijkse Monitor Brede Welvaart door het CBS beschikbaar, als opvolger van de Monitor Duurzaam Nederland (brief mEZ, december 2016).

Voor het Rijksbrede programma Circulaire Economie is door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) samen met de Universiteit Utrecht een monitoringprogramma ontwikkeld met indicatoren en een nulmeting, zoals gevraagd in de motie-Van Veldhoven c.s. (Kamerstukken II 2016–2017, 32 852, nr. 36). Deze is op 15 januari 2018 aangeboden aan de Kamer als bijlage bij de brief van de Staatssecretaris van IenW (Kamerstukken II 2017–2018, 32 852, nr. 53). Ook voor de transitieagenda’s Biomassa en Voedsel, Kunststof, Consumentengoederen, Maakindustrie en Bouw werden indicatoren en een sturingsprogramma ontwikkeld in 2018 en daarna gemonitord.

Grafiek 1: De «hoeveelheid Nederlands afval die de keten verlaat» (Mton)

Bron: RWS leefomgeving

Grafiek 2: Afvalverwerking (Kton)

Bron: RWS leefomgeving

Grafiek 3: Werkelijke afvalaanbod (in Kton) versus ontwikkeling BBP (x € 10.000)

Bron: RWS leefomgeving

Toelichting

In artikel 2.1 van het Besluit Hernieuwbare Energievervoer 2015 dat op 1 januari 2015 van kracht is geworden, is de ontwikkeling van de jaarverplichting hernieuwbare energie in het vervoer tot en met 2020 vastgelegd. Bedrijven hebben in 2017 aan de gestegen jaarverplichting hernieuwbare energievervoer (van 7% naar 7,75%) voldaan.

Toelichting

Het circulaire economiepakket dat de Europese Commissie op 2 december 2015 heeft gepubliceerd, versterkt en ondersteunt de Nederlandse ambities voor een circulaire economie. Het pakket bestaat uit wijzigingsvoorstellen voor afvalwetgeving (voor het stimuleren van recycling en het uitfaseren van storten) en een actieplan met maatregelen. Op 4 juli 2018 zijn in dit kader zes wijzigingsrichtlijnen voor de EU-afvalstoffenwetgeving in werking getreden. De implementatie hiervan moet op 5 juli 2020 zijn voltooid. Deze wijzigingen betreffen o.a. het criterium einde-afval, verplichtingen rond gescheiden inzamelen en herziene definities en doelstellingen voor de recycling van verpakkingen. De Commissie, het Europees parlement en de Raad hebben op 19 december 2018 overeenstemming bereikt over de Richtlijn Single Use Plastics. Hiermee is een ambitieus kader geformuleerd voor het terugdringen van wegwerpplastics en het verminderen van plastic zwerfafval.

Het verpakkende bedrijfsleven, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Rijk hebben in de Raamovereenkomst Verpakkingen 2013–2022 afspraken gemaakt om de verpakkingsketen circulair te maken. Deze overeenkomst is in 2017 geëvalueerd. In de brief van 10 maart 2018 (Kamerstukken II, 2017–2018, 28 694 nr. 135) heeft de Staatssecretaris de Kamer geïnformeerd over de uitdagingen voor het verder sluiten van de keten van verpakkingen, in het bijzonder kunststof verpakkingen. Belangrijk onderdeel daarvan is de aanpak van kleine plastic flessen in het zwerfafval. De komende jaren wordt een tweesporenbeleid gevoerd. Enerzijds is een recyclingdoelstelling vastgesteld voor kleine plastic flessen van 90% en een reductiedoelstelling voor kleine plastic flessen in het zwerfafval van 70–90%. Anderzijds is met het verpakkende bedrijfsleven afgesproken de introductie voor te bereiden van statiegeld op kleine plastic flessen voor het geval in het najaar van 2020 zou blijken dat deze doelstellingen niet zijn gerealiseerd.

De Minister heeft zich conform planning in 2018 ingezet voor een ambitieus circulair economie-beleid dat de transitie in Nederland en in Europa ondersteunt. Dit is vastgelegd in het Rijksbrede programma «Nederland Circulair in 2050» en deze zijn in de transitie agenda’s opgesteld. Op 29 juni 2018 is een aanzet van de uitvoeringsagenda Circulaire Economie 2018–2023 door het kabinet aan de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstukken II, 2017–2018, 32 852, nr. 59). Daarin staan concrete acties genoemd voor de komende jaren en maakt het kabinet duidelijk wat haar bijdrage zal zijn. Deze agenda is tot stand gekomen in nauwe samenwerking en door de grote inzet van de voorzitters van de transitieteams, de betrokken departementen (EZ, LNV en BZK), de transitieteamleden en overige betrokkenen.

Op het gebied van CE zijn in 2018 per incidentele suppletoire begroting middelen toegevoegd aan artikel 21 en is een is een nieuwe Green Deal Circulair inkopen gesloten om de circulaire economie een verdere impuls te geven. Vanuit de Klimaatenveloppe is € 5 miljoen besteed aan transitiegerichte (klimaatneutrale en circulaire) inkoop door overheden. Deze middelen zijn gebruikt voor pilotprojecten, leernetwerken en het meten aan projecten en leernetwerken. Het rapport van het RIVM over de effecten van deze impuls wordt in het voorjaar van 2019 verwacht. Vanuit de Klimaatenveloppe is ook € 2 miljoen besteed aan innovaties in Grond-, Weg- en Waterbouw (GWW), waarmee diverse projecten zijn gerealiseerd. Zo zijn er in drie projecten productierijp («van de plank» beschikbaar) CO₂-arm asfalt aangelegd, zijn er experimenten uitgevoerd met het toepassen van circulaire en biobased bindmiddelen in asfalt (als vervanging van »fossiel» bitumen) en is een circulair ontworpen («remontabel») werkviaduct gerealiseerd. Vanuit de Klimaatenveloppe voor chemische recycling is verder een startsubsidie verleend voor de oprichting van het Nationale Testcentrum Circulaire Plastics (NTCP), een van de icoonprojecten in de transitieagenda Consumptiegoederen met een cross-over naar de transitieagenda Kunststoffen. Met het NTCP wordt een ontbrekende schakel in de kunststofrecycling toegevoegd om toe te werken naar het verhogen van de kwaliteit en toepassing van kunststofrecyclaat.

Het kabinet heeft in 2018 besloten de afvalstoffenbelasting voor verbranden en storten per 1 januari 2019 te verhogen om een extra financiële prikkel te geven dat grondstoffen die in producten worden gebruikt niet meer als afval verloren gaan, maar een nieuw leven krijgen. Daarnaast wordt de analyse gestart van de verschillende prikkels die bestaan voor storten, verbranden, import van afval en gebruik van Nederlands afval en wordt bezien of daar verbetering in mogelijk is.

In 2018 was het streven om de positie van Nederlandse bedrijven die bijdragen aan een circulaire economie verder vorm te geven en daarom is in 2018 meer ruimte gecreëerd voor circulaire bedrijfsmiddelen op de milieulijst van de MIA\Vamil. Een belangrijk ander instrument om de doelstellingen ten aanzien van Circulaire Economie te realiseren is Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI). Dat betekent dat bij de inkoop van producten, diensten en werken steeds meer gestuurd wordt op circulair. De Minister van IenW voert de regie richting medeoverheden om de omvang van de inzet, de effectiviteit en de efficiency van het instrument MVI voor circulair inkopen bij medeoverheden te vergroten. In 2018 is een nieuwe Green Deal Circulair inkopen gesloten om de circulaire economie een verdere impuls te geven.

Duurzame Mobiliteit

De sectortafel mobiliteit heeft een pakket aan afspraken gemaakt om de indicatieve reductieopgave van 7,3 Megaton CO₂ in 2030 te realiseren. IenW heeft zich gericht op de verduurzaming van de logistieke sector en personenvervoer via alle modaliteiten. Hierbij lag de prioritering op elektrificeren.

Het kabinet onderschrijft de afspraak om elektrische personenauto’s versneld in te voeren, op basis van een geloofwaardig pad naar de Kabinetsambitie om te streven naar 100% emissieloze autoverkoop in 2030. Hiervoor is een samenhangend pakket uitgewerkt. Er zijn in 2018 afspraken gemaakt over normering, samenwerking met andere Europese koplopers, flankerend beleid, versnelde uitrol van de laadinfrastructuur en fiscale stimulering, waarbij rekening is gehouden met het handelingsperspectief van consumenten en de risico’s van eventuele grenseffecten.

Voordat een uiteindelijk Klimaatakkoord wordt gesloten, is één samenhangend ontwerp-klimaatakkoord aan de Kamer aangeboden op 21 december (Kamerstukken II 2018–2019, 32 813, nr. 263). Op basis van de doorrekening van dit ontwerpakkoord door PBL en CPB, gaat het kabinet met de Kamer in debat en rondt vervolgens, in overleg met de betrokken partijen, het Klimaatakkoord af.

Daarnaast is in het Regeerakkoord vastgelegd dat er een bedrag van € 100 miljoen wordt uitgetrokken voor cofinanciering vanuit het Rijk voor verbetering van de fietsinfrastructuur, fietsparkeervoorzieningen en een werkgeversaanpak. Medio juni 2018 is er een uitvraag gedaan bij provincies en stadsregio’s om hun voorstellen voor snelfietsroutes en stationstallingen in te dienen. In de Bestuurlijke Overleggen MIRT op 21 en 22 november 2018 (Kamerstukken II 2018–2019, 35 000A, nr. 78) zijn concrete afspraken gemaakt over de verdeling de gereserveerde middelen.

Naast gezamenlijk investeren in fietsinfrastructuur is het anderszins stimuleren van fietsen door het Rijk en regio van groot belang om meer mensen op de fiets te krijgen. In de Bestuurlijke Overleggen zijn daarom ook afspraken gemaakt over de werkgeversaanpak en fietsstimulering in verschillende regio’s.

Op 12 juni 2018 heeft de Kamer de brief «ambities om het fietsgebruik te bevorderen» ontvangen (Kamerstukken II 2017–2018 34 775 A, nr. 70). In deze brief is ingegaan op de ambitie van IenW om 200.000 extra forensen, uit de auto en op de fiets te krijgen of op de fiets in combinatie met OV.

Uit de NEa jaarrapportage hernieuwbare energie vervoer die in 2018 aan de Kamer is verzonden blijkt dat in Nederland in 2017 (Kamerstukken II 2017–2018 30 196, nr. 605) de brandstofleveranciers aan hun wettelijke verplichting van 7,75% hernieuwbare energie vervoer hebben voldaan. Ruim 99% van de verplichting wordt voldaan met biobrandstoffen. Conform de motie van het lid Von Martels is in de jaarrapportage ingegaan op de bijdrage van biobrandstoffen aan de CO₂-reductiedoelstellingen. In 2017 werd door de inzet van biobrandstoffen volgens de IPCC-regels 1,4 Mton aan CO₂-emissies gereduceerd. Deze reductie draagt bij aan de nationale klimaatdoelstellingen. Volgens de Richtlijn brandstofkwaliteit moeten brandstofleveranciers in 2020 ten opzichte van 2010 6% broeikasgasemissiereductie in de brandstofketen realiseren. In 2017 is de reductie 3%, voornamelijk gerealiseerd door de inzet van biobrandstoffen geproduceerd uit afvalstoffen, zoals gebruikt frituurvet met een hoge CO₂-reductie in de biobrandstofketen. De verwachting is dat in 2020 de 6% reductie gehaald wordt.

Onderstaand wordt op het niveau van financieel instrument een toelichting gegeven op de verschillen (de mutaties) tussen de begroting en de realisatie, zie voor de gehanteerde norm de toelichting «normering jaarverslag» zoals opgenomen in de leeswijzer.

• 1. De hogere verplichtingenrealisatie van € 22,5 miljoen wordt met name veroorzaakt door een combinatie van mutaties. Vanuit de Klimaatenveloppe regeerakkoord is bij incidentele suppletoire begroting 2018 voor diverse activiteiten in totaal € 33 miljoen toegevoegd aan dit artikel. Tegenover deze verhoging staan verlagingen die bij 1^e en 2^e suppletoire begroting zijn toegelicht, het betreffen o.a. overheveling naar artikel 19 voor de jaarlijkse uitvoeringskosten aan RVO (€ 4,3 miljoen) en stortingen in het Gemeente- en BTW-compensatiefonds voor een aantal activiteiten (€ 8 miljoen). Tegenover deze verlagingen staan overboekingen vanuit andere beleidsartikelen ten behoeve van de financiering van de subsidieverlening aan Milieu Centraal (€ 0,9 miljoen) en een overheveling vanuit het Ministerie van EZK voor de kosten NEa- Energie en Vervoer (€ 2,8 miljoen).

• 2. De hogere uitgaven van € 6,1 miljoen worden grotendeels verklaard door toevoeging van een bedrag van € 0,9 miljoen vanuit andere beleidsartikelen ten behoeve van de subsidieverlening aan MilieuCentraal. Verder is middels de incidentele suppletoire begroting 2018 € 5 miljoen. toegevoegd voor Subsidies Chemische Recycling Kunststoffen (Klimaatenveloppe). Bij de 2e suppletoire begroting is hiervan € 1,4 miljoen overgeboekt naar het Ministerie van EZK. Het resterende bedrag was grotendeels gereserveerd voor subsidies aan derden via RVO. Na 2e suppletoire kon € 2,4 miljoen hiervan niet voor dit doel aangewend worden. Een deel van deze middelen is ingezet ten behoeve van opdrachten Chemische Recycling Kunststoffen.

• 3. De hogere uitgaven van € 4,4 miljoen komt met name doordat er middelen ter beschikking zijn gesteld voor de wederopbouw op Caribisch Nederland (€ 2,2 miljoen) na de orkaan Irma en voor het afvalbeheer op Bonaire (€ 2,1 miljoen). Aanvankelijk waren deze middelen waren op het financieel instrument Subsidies geraamd, maar voor een juiste vastlegging zijn ze bij 2e suppletoire begroting 2018 naar het financieel instrument Bijdragen aan medeoverheden overgeboekt.

• 4. De lagere realisatie komt met name doordat het budget opdrachten Duurzame Mobiliteit verlaagd voor de DKTI-regeling en voor de bekostiging van de agentschapsbijdragen RVO, RWS en RIVM.

• 5. Om een impuls te geven aan de DKTI-regeling is bij Incidentele suppletoire begroting inzake Klimaat enveloppe regeerakkoord € 15 miljoen extra beschikbaar gesteld voor deze regeling. Hiermee was voor de uitkeringen in 2018 een bedrag van € 23,3 miljoen beschikbaar gekomen. Omdat de uitgaven in 2018 lager waren dan oorspronkelijk geraamd, is bij 2e suppletoire begroting 2018 het kasbudget neerwaarts bijgesteld.

21.05 Duurzame Productketens

Productketens worden onderzocht met het oog op de gevolgen van de winning, verwerking en het (her)gebruik van grondstoffen. Actie- en resultaatgerichte samenwerking in ketens en in de «gouden driehoek» (onderzoekers, ondernemers en overheid) wordt ondersteund om te komen tot een circulaire economie gericht op het maximaliseren van de herbruikbaarheid van producten en grondstoffen en het minimaliseren van waardevernietiging.

21.05.01 Opdrachten

Een belangrijk deel van dit budget is besteed aan beleidsopdrachten voor normontwikkeling. Verder zijn op dit budget diverse kleinere opdrachten gerealiseerd waaronder de Duurzame Jonge 100, recycling van bioplastics, de regeling ammoniak en veehouderij en opdrachten in het kader van stimulerende wet- en regelgeving. Verder worden werkzaamheden door RWS in het kader van het Landelijk Meldpunt Afvalstoffen, maatschappelijk verantwoord inkopen en grondstoffen en recycling ten laste gebracht van dit budget. Voorts is in het kader van de incidentele suppletoire begroting 2018 € 5 miljoen (Klimaatenveloppe) toegevoegd voor Transitiegericht Inkopen. Hiervan hebben onder meer overboekingen van € 2,3 miljoen aan BZK en € 0,8 miljoen naar artikel 19 inzake RVO plaatsgevonden. Verder is nog € 1,2 miljoen aan opdrachten aan RVO verstrekt.

21.05.02 Subsidies

In 2018 zijn subsidies uitgekeerd aan Stichting Milieu Keur, Milieu Centraal, RVO voor de uitvoering van het programma Nederland Circulair en Circo, Unie van Waterschappen voor de taskforce herijking afvalstoffen en de Stichting Nationale Denktank voor het thema Transitie naar een circulaire economie.

21.05.03 Bijdragen aan agentschappen

Deze middelen zijn ingezet voor de capaciteitsinzet van RWS in 2018 voor werkzaamheden in het kader van de uitvoering op het terrein van afval, grondstoffen en productketens.

Deze middelen worden ingezet voor de wederopbouw op Caribisch Nederland na de orkaan Irma en voor het afvalbeheer op Bonaire.

21.05.04 Bijdragen aan medeoverheden

Deze middelen worden ingezet voor de wederopbouw op Caribisch Nederland na de orkaan Irma en voor het afvalbeheer op Bonaire.

21.07 Duurzame mobiliteit

21.07.01 opdrachten

Het resterende budget van € 2,6 miljoen is ingezet voor het verstrekken van diverse opdrachten en betalingen. Het betreffen onder andere opdrachten in het kader van de campagne Kies de Beste Band, Stadslogistiek & gemeenten, programmamiddelen GAVE en EU Eranet Cofund Electro Mobile Europe.

21.07.02 subsidies

De uitgaven hebben betrekking op subsidies verstrekt voor het Kennisplatform laadinfrastructuur (€ 0,3 miljoen) en de Koning Willem I-stichting (€ 0,15 miljoen). Verder zijn in het kader van de uitvoering van de Duurzame Brandstofvisie voor de transportsector (Kamerstukken II 2015–2016, 30 196, nr. 353) subsidies verstrekt voor technologieontwikkeling en innovatie duurzame mobiliteit en transport. De Demonstratieregeling Klimaattechnologieën en -innovaties in transport (DKTI) is specifiek voor praktijktesten van initiatieven uit de markt, ondersteuning van de platforms die bij de uitvoering van de visie betrokken zijn en voor nationale bijdragen voor deelname aan Europese subsidieprojecten zoals calls van CEF, HORIZON en Fuel Cells land Hydrogen Joint Undertakings.

Om een impuls te geven aan de DKTI-regeling is bij Incidentele suppletoire begroting inzake Klimaat enveloppe regeerakkoord € 15 miljoen extra beschikbaar gesteld voor deze regeling. Hiermee was voor de uitkeringen in 2018 een bedrag van € 23,3 miljoen beschikbaar gekomen. Omdat de uitgaven in 2018 lager waren dan oorspronkelijk geraamd, is bij 2^e suppletoire begroting 2018 het kasbudget neerwaarts bijgesteld.

21.07.03 bijdragen aan agentschappen

KNMI

Aan het KNMI zijn middelen ter beschikking gesteld voor Kennis co-creatie en kennislanding van wetenschap in beleid.

RWS

In het kader van het Beleidsondersteuning en Advies (BOA) protocol met RWS zijn afspraken gemaakt over beleidsondersteuning en -advisering, die RWS uitvoert in opdracht van de beleids-DG’s. Door middel van de agentschapsbijdrage zijn hiervoor middelen toegekend. Het gaat met name om de uitvoering Infomil (centraal punt voor bundeling en verspreiding van milieu wet- en regelgeving) en om de uitvoering van werkzaamheden en het leveren van expertise op het beleidsterrein duurzame mobiliteit.

Nederlandse Emissieautoriteit (NEa)

Aan de NEa zijn via de jaarlijkse opdrachtverlening middelen ter beschikking gesteld voor de uitvoering met betrekking tot het register voor Energie en Vervoer. Bij 2^e suppletoire begroting 2018 heeft het Ministerie van EZK voor de uitgaven in 2018 een aanvullend bedrag van € 0,514 miljoen beschikbaar gesteld, waarmee in totaal in 2018 € 2,8 miljoen aan de NEa is toegekend.