Het Periodiek Onderhoudsrapport (POR) is een jaarlijks rapport dat tot doel heeft inzicht te geven in de werking van het verdeelstelsel van het gemeentefonds in vergelijking met de ontwikkeling van de kostenstructuur bij de gemeenten. De achtergrond van het POR ligt in de parlementaire behandeling van de Financiële-verhoudingswet (Fvw) in 1996/1997. Toen werd geconstateerd dat het nodig is om het verdeelstelsel van het gemeentefonds voortdurend op zijn werking te bezien en indien nodig bij te stellen. Jaarlijks voeren de fondsbeheerders dit periodiek onderhoud uit en de uitkomsten daarvan worden opgenomen in het POR, dat aan de Tweede Kamer wordt aangeboden als bijlage bij de begroting van het gemeentefonds.
In het POR worden de veronderstelde uitgaven en inkomsten in het verdeelstelsel afgezet tegen de begrote uitgaven en inkomsten volgens de gemeentelijke begrotingen.
Veronderstelde uitgaven en inkomsten in het verdeelstelsel (ijkpunten)
De algemene uitkering uit het gemeentefonds wordt verdeeld met een groot aantal maatstaven, zoals inwonertal, oppervlakte en bebouwingsdichtheid. Al deze maatstaven zijn gegroepeerd tot uitgavenclusters en inkomstenclusters. Een uitgavencluster is een samenhangend geheel van beleidsterreinen. Voor elk van de uitgavenclusters is een zogeheten ijkpunt opgesteld, die het veronderstelde kostenniveau van een gemeente in een cluster weergeeft. Het ijkpunt van een cluster wordt berekend via de formule: de bedragen per eenheid van de betrokken maatstaven maal de eenheden van de betrokken maatstaven plus een eventueel vast bedrag en de aan het cluster toegerekende decentralisatie- en integratie-uitkeringen.
Uitgaven en inkomsten volgens de gemeentelijke begrotingen
Wat de gemeenten daadwerkelijk uitgeven op de uitgavenclusters en ontvangen uit de inkomstenclusters wordt afgeleid uit de gemeentelijke begrotingen5. Strikt genomen komt de realiteit beter tot uiting in de gemeenterekening, maar gebruik van de rekening heeft als nadeel dat de actualiteitswaarde vermindert.
Samenvatting POR 2017
De scan voor 2016 kenmerkt zich door een aantal bijzonderheden. Ten eerste is het door de nieuwe clusterindeling, ingevoerd met het groot onderhoud 2015, nog niet mogelijk een vergelijking te maken met t-3 (2014). Ten tweede zijn de decentralisaties van Wmo 2015, jeugd en participatie doorgevoerd. Voor dit POR zijn de begrotingscijfers 2016 gebruikt, de daadwerkelijke uitgaven van gemeenten moeten zich nog uitkristalliseren de komende jaren.6 Het beeld is dat gemeenten nu nog hun begrote uitgaven afgestemd hebben op de voorlopige inkomstenraming aangezien zij nog geen zicht hebben op de daadwerkelijke kosten.
Evenals voorgaande jaren overtreffen de begrote uitgaven in totaal de omvang van de clusters in het gemeentefonds. Dit is mogelijk omdat niet alle inkomsten in de verdeling worden verwerkt. Het gaat met name om (hogere) inkomsten uit de OZB en de OEM. In de eerste fase van het groot onderhoud aan het gemeentefonds is er bewust voor gekozen deze hogere inkomsten niet in het verdeelmodel onder te brengen.
De clusters Maatschappelijke ondersteuning en Jeugd zijn voor het eerst apart gepresenteerd. Bij de interpretatie van de gesplitste gegevens is enige voorzichtigheid op zijn plaats. Voorheen was het nog niet mogelijk een goede uitsplitsing te maken met valide resultaten. De uitkomsten voor deze clusters zijn conform de bevindingen uit de monitor sociaal domein en zoals gecommuniceerd in de daarover gestuurde Kamerbrief (Kamerstukken 34 477, nr. 1) . Te weten dat de gemeentelijke uitgaven in totaal voor het sociaal domein grotendeels in lijn te zijn met de middelen die daarvoor in het verdeelmodel van het gemeentefonds beschikbaar zijn. Wel is er een verschil tussen uitgaven en de beschikbare middelen in het Gemeentefonds op clusterniveau. Op het cluster Werk en inkomen en Jeugd wordt macro meer uitgegeven, op het cluster Maatschappelijke ondersteuning minder. Dit beeld was echter in de jaren voor de decentralisaties ook al aanwezig. Buiten het sociale domein komen er uit de scan geen signalen die nader onderzoek legitimeren. Dat geldt evenzeer voor bijzondere groepen zoals de «zorggemeenten» en de «studentengemeenten» waarvoor naar aanleiding van de invoering van de BAG (Basisregistraties adressen en gebouwen) nogmaals in dit POR een analyse is uitgevoerd.
Het POR 2017 is opgenomen in bijlage 1 bij deze begroting.