Via het BES-fonds wordt bewerkstelligd dat de Openbare Lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba middelen krijgen toebedeeld om de tussen het Rijk en de eilanden overeengekomen taakverdeling van de eilanden naar behoren uit te voeren.

De Openbare Lichamen mogen zelf bepalen welke taken en activiteiten zij bekostigen uit de algemene middelen van de vrije uitkering. Dit uitgangspunt laat onverlet dat de openbare lichamen bepaalde wettelijke taken en activiteiten dienen uit te voeren waarbij zij voor de bekostiging mede op de algemene middelen zijn aangewezen.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor:

Financieren

De minister is verantwoordelijk voor de bestuurlijke en financiële verhouding met de eilanden en in die hoedanigheid financiert de minister het BES-fonds.

De vrije uitkering aan Bonaire, Saba en Sint Eustatius is de afgelopen tien jaar niet structureel verhoogd (exclusief loon- en prijsbijstelling). Onderzoek van Ideeversa (2015) en de evaluatie van de commissie Spies (2015) hebben echter aangetoond dat er een structurele verhoging nodig is van de vrije uitkeringen aan de eilanden. In 2022 is hiertoe door het kabinet in het Coalitieakoord (CA) besloten. Vanuit de Caribisch Nederland enveloppe zijn bij eerste suppletoire begrotingswet 2022 extra middelen toegevoegd aan het BES-fonds. Dit betreft een oplopende reeks tot € 10 mln. in 2025. Daarnaast is € 3 mln. structureel beschikbaar voor eilandelijke taken voor prioriteiten in het Coalitieakoord. Hiermee worden de openbare lichamen beter in staat gesteld om de eilandelijke taken uit te voeren.

Daarnaast is de taakverdeling tussen Rijk en openbare lichamen in 2022 verduidelijkt en herijkt. Deze herijking is opgenomen in de bestuurlijke afspraken die in juni 2022 met de openbare lichamen zijn gemaakt. In 2023 komen de resultaten van het onafhankelijk onderzoek naar de eilandelijke middelen. Het onderzoek dient een beter beeld te geven van de huidige referentiekosten van eilandelijke taken. Ook zal gekeken worden naar hoe de vrije uitkering in overeenstemming kan worden gebracht met de demografische ontwikkelingen zoals verzocht door de leden Van der Berg en Ceder (Kamerstukken II 2020/21, 35830 IV, nr. 8).

Geschatte budgetflexibiliteit

Het BES-fonds kent geen budgetflexibiliteit. De openbare lichamen ontvangen middelen voor de aan hen toebedeelde en wettelijke taken.

Bijdrage aan medeoverheden

Vrije uitkering

De middelen, die de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba uit de vrije uitkering ontvangen, zijn vrij besteedbaar. Op de vrije uitkering wordt een aantal bedragen ingehouden. Het betreft aflossingslasten voor eerder afgesloten renteloze leningen die het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft verstrekt ter bekostiging van achterstanden in de onderwijshuisvesting en de lening van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voor de weginfrastructuur op Saba. Een overzicht van de verstrekte renteloze leningen aan de openbare lichamen treft u aan in bijlage 9 van deze begroting.

In 2022 zijn er per eerste suppletoire begroting 2022 vanuit de Caribisch Nederland envelop extra middelen toegevoegd aan het BES-fonds. Dit betreft een oplopende reeks tot € 13 mln. in 2025. Deze forse verhoging stelt de openbare lichamen beter in staat om hun eilandelijke taken uit te voeren.

Tot slot heeft voor de jaren 2022 en 2023 een wisselkoerscorrectie op het BES-fonds plaatsgevonden.

Ontvangsten

Artikel 88, derde lid van de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (FinBES) regelt dat bij (begrotings-)wet voor ieder uitkeringsjaar middelen van het Rijk worden afgezonderd ten behoeve van het BES-fonds. De uitgaven en de afgezonderde inkomsten over ieder uitkeringsjaar zijn aan elkaar gelijk. Gelet hierop is ten behoeve van de dekking van de uitgaven ten laste van het BES-fonds een post ontvangsten geraamd.