Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het investeren in en in stand houden van alle infrastructuur en vastgoed van Defensie. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase. De instandhouding is gerelateerd aan de beleidsdoelen en -instrumenten, zoals beschreven in beleidsartikel 8 (Defensie Ondersteuningscommando) van de Begroting Hoofdstuk X.

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op uitgaven voor levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een overeenkomst is aangegaan. Voor 2024 gaat het op 1 januari 2024 naar verwachting om 15,3 % van het uitgavenbudget. Dit betreft de lopende contracten voor het instandhouden van vastgoed en de reeds aangegane verplichtingen voor nieuwbouw. Dit percentage is exclusief de jaarovereenkomst tussen het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) en Defensie en om die reden relatief laag, omdat de jaarovereenkomst tussen het RVB en Defensie begin januari 2024 tot stand komt en dan verplicht wordt. Naar verwachting wordt op basis van de jaarovereenkomst in januari 2024 het jaarbudget verplicht. Daarom is het deel van 84,7 % beleidsmatig gereserveerd.

Verwerving infrastructuur en vastgoed

De geraamde uitgaven betreffen de verwerving van infrastructuur en vastgoed, inclusief de bijbehorende apparaatskosten RVB en de inrichtingskosten.

Nieuw aan te kopen infrastructuur en vastgoed leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat de gerealiseerde infrastructuur en vastgoed aan het desbetreffende defensieonderdeel ter beschikking is gesteld, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuitgaven verrekend.

Ondanks de extra inspanningen in deze en de vorige kabinetsperiode (Rutte III en IV) werkt en slaapt het Defensiepersoneel nog vaak in gebouwen die in slechte staat zijn en die onvoldoende de operationele inzetbaarheid van de krijgsmacht ondersteunen. Om de vastgoedportefeuille in balans te krijgen zijn ingrijpende keuzes nodig. Met kamerbrief Strategisch Vastgoedplan 2022 (Kamerstukken II, 2022/23 36124, nr. 12) is de kamer geïnformeerd over de doelen en de aanpak. In lijn met het Strategisch Vastgoed Plan zijn ook de budgetten van dit artikel aangepast.

In onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de infrastructuur- en vastgoedprojecten die zich in de voorbereidingsfase bevinden. Voor deze projecten wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen.

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 zijn alle projecten behalve het project Revitalisering Johannes Postkazerne nieuw in de voorbereidingsfase.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en de planning van Kamerbrieven weergegeven van de verwervingsprojecten voor infrastructuur en vastgoed die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de projecten voor infrastructuur en vastgoed die zich in de realisatiefase bevinden. Dit betekent dat de opdracht voor verwerving aan de uitvoeringsorganisaties is gegeven. In onderstaande tabel wordt ook weergegeven wat het projectbudget van deze projecten is en hoe dit projectbudget over de jaren verdeeld is (tenzij commercieel vertrouwelijk).

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 is het project Verbeteren Legering Defensiebreed fase 2 toegevoegd.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

De geraamde uitgaven dienen voor de instandhouding van het vastgoed en de infrastructuur van Defensie. De omvang van de vastgoedportefeuille van Defensie is bijna 6 miljoen m² bebouwd vloeroppervlak verdeeld over totaal 447 locaties in binnen- en buitenland. De portefeuille omvat circa 11.000 gebouwen. Daarnaast bezit Defensie circa 342 miljoen m2 terrein, waarvan circa 260 miljoen m2 aan oefen- en schietterreinen. Defensie gebruikt bovendien ook indirect ruimte: geluidsruimte om te kunnen vliegen en veiligheidszones rondom bijvoorbeeld munitieopslag. In bijlage 1 wordt de instandhouding nader toegelicht.

Het budget voor de instandhouding van het vastgoed voor 2024 en volgende jaren is lager dan het budget dat voor 2023 geraamd is. Dit verschil wordt voornamelijk veroorzaakt doordat er zowel in 2022 als in 2023 € 140 miljoen extra budget is toegevoegd vanuit het Strategisch Vastgoedplan. Daarnaast is budget dat in 2022 niet tot uitgaven heeft geleid (€ 34,3 miljoen) toegevoegd aan het budget voor 2023.

Figuur 7 Infrastructuur en Vastgoed (in miljoenen euro)

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.  

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In 2024 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. In latere jaren is het tegenovergestelde het geval, zodat over de gehele planperiode plannen en budget gelijk zijn.

De verkoopopbrengsten infrastructuur en vastgoed hebben betrekking op de opbrengsten van de af te stoten objecten. Het overtollig vastgoed wordt in vrijwel alle gevallen eerst op basis van het Kader Overname Rijksvastgoed (KORV) door het RVB ingekocht. Incidenteel vinden nog verkopen onder de oude werkwijze plaats.