In deze bijlage wordt het overzicht van thema’s en onderzoeken van de Strategische Evaluatie Agenda, zoals in hoofdstuk 2.5 opgenomen, nader toegelicht

Toelichting Politie en Veiligheidsregio's

• – Politie in de samenleving

  • • Etnisch profileren

  • • Diversiteit en inclusie

  • • De politiefunctie en publiek-private samenwerking

  • • Geweld door de politie

• – Continuïteit van de politieorganisatie

  • • Politiediensten Centrum (PDC)

  • • Internationale politiesamenwerking

  • • Ondersteuningsgroepen

  • • Politievrijwilligers          

• – Opsporingsmethoden

• 1. Hoofdthema: Veiligheidsregio´s en Crisisbeheersing

• – Crisisbeheersing

  • • Positie van Waterschappen

• – Meldkamers

  • • Audit strategisch kader informatiebeveiliging meldkamervoorzieningen

  • • C2000 - audit gelieerdenbeleid

  • • Systeemeigenaarschap - Quick scan BBN

Het functioneren van de politie binnen een diverse samenleving vormt een onderwerp van het subthema Politie in de samenleving. De politie verzorgt een primaire overheidstaak, te weten het zorgdragen voor de veiligheid van burgers. Voor die taak beschikt de politie over exclusieve bevoegdheden. Juist daarom is het van belang dat verschillende bevolkingsgroepen adequaat vertegenwoordigd en bediend worden door de politie. Hierbij kan gekeken worden naar de samenstelling van het politiepersoneel, maar ook naar de werk-inhoudelijke relatie tussen de politie enerzijds en verschillende bevolkingsgroepen anderzijds. Zo zijn fenomenen als etnisch profileren en discriminatie belangrijke en actuele onderwerpen als het gaat om het functioneren van de politie in een diverse samenleving.

Bij de uitvoering van de politiefunctie hebben vormen van publiek-private samenwerking (PPS), maar ook van publiek-publieke samenwerking aan belang gewonnen. Enerzijds kunnen delen van die politiefunctie ook door andere actoren worden uitgevoerd, wat het gevolg kan zijn van doelbewuste, beleidsmatige keuzes, maar ook van maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. Hier valt te denken aan BOA’s die met specifieke taken worden belast, maar ook aan private partijen als banken die over grote hoeveelheden data beschikken en een wettelijke verplichting hebben te voorkomen dat criminelen van hun diensten gebruikmaken (anti-witwasbeleid). Anderzijds krijgt de politiepraktijk te maken met taken die ook of vooral toebehoren aan andere partijen. Dit geldt bijvoorbeeld voor werkzaamheden die de politie verricht in relatie tot mensen met verward gedrag. Het gaat dan om taken waarbij de politie betrokken raakt maar waarbij probleemoplossing alleen bereikt kan worden in samenwerking met andere partijen. Kortom, bij criminaliteitsbestrijding, handhaving van de openbare orde en hulpverlening, zijn vormen van PPS belangrijker geworden. Die vormen zijn soms vrij grootschalig en geïnstitutionaliseerd, zoals bij het anti-witwasbeleid, maar ze vinden ook plaats op veel kleiner en minder zichtbaar niveau. Dit deelthema richt zich op het verkrijgen van inzicht in omvang, werking en gevolgen van PPS in relatie tot de politiefunctie, en meer in het algemeen het op gang brengen van gedachtevorming over de politiefunctie.

Opsporing is één van de kerntaken van de politie. Bij de opsporing kan worden gekozen voor verschillende instrumenten en -strategieën. Maar wat weten we eigenlijk van hoe die keuzes uitwerken? Wat werkt? Welke inzichten zijn hiervoor te vinden in binnen- en buitenlands onderzoek naar opsporingsmethoden? Net zo belangrijk als de vraag ‘wat werkt’ is de vraag: hoe werkt het? Opsporingsbevoegdheden grijpen in op fundamentele mensenrechten en de toepassing ervan is dan ook aan verschillende juridische en organisatorische waarborgen verbonden. Inzicht in hoe die bevoegdheden en waarborgen in de praktijk uitwerken is nodig om onder meer het debat over opsporingsbevoegdheden, dat vaak vooral vanuit een normatief kader wordt gevoerd, van een empirisch fundament te voorzien. Opsporing is één van de aanpakmodaliteiten van criminaliteit. Verstoring en preventie zijn andere belangrijke, veel gebruikte instrumenten om criminaliteit tegen te gaan. Hoe verhouden die aanpakken zich tot elkaar, bijvoorbeeld wat betreft toepasbaarheid en resultaten op verschillende criminaliteitsvelden?

Vervolg

Volgend jaar zal er een volgende versie van de SEA opgeleverd worden. Ook dan dient de strategische agendering van lopende en toekomstige onderzoeken te worden geactualiseerd en herijkt. Momenteel worden er veel literatuuronderzoeken afgerond. De inzichten die hieruit voortvloeien vormen input voor toekomstige onderzoeken die het beleidsveld van DGPenV nader afdekken en meer inzicht zullen verschaffen in de maatschappelijk toegevoegde waarde van dit beleid. Hierdoor kunnen er onderzoeken worden geagendeerd waarvan de uitkomsten kunnen worden benut om toekomstig beleid te vormen en huidig beleid te verrijken. Deze onderzoeken worden dan ook opgenomen in de SEA.

Toelichting georganiseerde, ondermijnende criminaliteit

Inleiding

De aanpak van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit staat al jaren hoog op de politieke agenda. In de afgelopen jaren is de aanpak geïntensiveerd en is er steeds meer geld beschikbaar gekomen om het fenomeen zoveel mogelijk te voorkomen en te bestrijden. Daarmee is er ook steeds meer aandacht voor de resultaten en effecten van de aanpak. Het is belangrijk om deze goed in beeld te hebben, zodat de aanpak kan worden gevolgd, bijgestuurd en aangescherpt. De komende jaren wordt in toenemende mate gewerkt aan het verkrijgen van inzicht in de behaalde resultaten die met de gezamenlijke aanpak bereikt worden. Hierbij wordt aanvankelijk beschreven wat de aanpak inhoudt en wordt in de loop van de jaren toegewerkt naar een beeld van wat die aanpak oplevert en wat de effecten daarvan zijn in de maatschappij. Bij dit proces worden inzichten uit onderzoek betrokken en worden werkwijzen ontwikkeld om kennis, geleerde lessen en succesvolle voorbeelden te benutten. Zo wordt zoveel mogelijk de verbinding gelegd tussen praktijk, beleid en onderzoek. De Strategische Evaluatie Agenda DGO wordt ingezet om bij te dragen aan deze lerende en wendbare aanpak. Vorig jaar stelde DGO voor het eerst een SEA op. Als basis daarvoor zijn de thema’s uit de Kennisagenda Ondermijning aangehouden. Dit jaar wordt de SEA verder uitgebouwd en komen drie van de vier hoofdthema’s terug (voorkomen, verstoren, bestraffen en beschermen) die centraal staan in de halfjaarbrief en de voortgangsrapportage van DGO.

Voorkomen: Preventie met gezag

Met de brede preventieve aanpak van (georganiseerde en ondermijnende) jeugdcriminaliteit voorkomen we dat kinderen en jongeren van 8 tot en met 27 jaar in aanraking komen met ondermijnende criminaliteit of daarin doorgroeien. Dit doen wij door selectief maar fors te investeren in die gebieden waar jongeren extra vatbaar zijn voor jeugdcriminaliteit en de veiligheid en leefbaarheid onder druk staat. Daarom zetten wij in 27 gebieden in op de wijkgerichte aanpak Preventie met gezag, investeren we met de flexibele aanpak in specifieke gebieden met acute en ernstige problematiek en zetten we in op versterking van de jeugdstrafrechtketen. Door te investeren in perspectief en gezag beroven we criminele netwerken van hun uitvoeringskracht en voorkomen we dat jongeren doorgroeien tot beroepscriminelen.

De brede preventieve aanpak is een lerende aanpak. Dit betekent dat er samen met de wetenschap, beleid en praktijk voortdurend wordt gereflecteerd op de voortgang en effectiviteit. Hierdoor kunnen we steviger inzetten op goede resultaten en ook stoppen met interventies en werkwijzen die niet werken. Binnen deze lerende aanpak zijn er drie kennisbehoeften:

1. Inzicht in de voortgang van de aanpak (monitoring);

2. Inzicht in de impact en doeltreffendheid van de aanpak (evaluatie);

3. Inzicht in hoe deze impact/doeltreffendheid verhoogd kan worden.

Deze drie kennisbehoeften zijn het uitgangspunt van de monitorings- en evaluatiecyclus binnen de lerende aanpak. In de praktijk wordt dit uitgesplitst in twee SEA activiteiten: 1) monitoring en 2) evaluatie.

Monitoring (ex durante ‒ 2026)

Om zicht te krijgen op de effectiviteit van de brede preventieaanpak wordt samen met gemeenten een monitorproces opgezet. Binnen deze monitoring ligt de nadruk op het inzichtelijk maken van de voortgang (output) en effectiviteit (impact) van het preventiebeleid via de verzameling van (administratieve) data. Hierbij kijken we op overkoepelend niveau naar de voortgang van alle lokale aanpakken. Daarnaast wordt er gekeken naar kwantitatieve data over de doelgroep om een zo actueel mogelijk beeld te krijgen van de problematiek en op de lange termijn eventuele trends waar te nemen. Jaarlijks wordt er gerapporteerd over de voortgang in de DGO voortgangsrapportage en de brief over de brede preventieaanpak van (georganiseerde en ondermijnende) jeugdcriminaliteit. In 2026 wordt het totale beeld van de voortgang opgemaakt.

Evaluatie (ex durante/ex post ‒ 2026)

Binnen de lerende aanpak wordt er jaarlijks samen met professionals uit de wetenschap, beleid en praktijk gereflecteerd op de effectiviteit van de aanpak en hoe deze verhoogd kan worden. De hieruit geleerde lessen worden met gemeenten en partners gedeeld om de aanpak beter te maken. Hiervoor wordt het beeld uit het monitoringsproces verrijkt met lokale onderzoeken naar de effectiviteit van projecten en specifieke interventies. Een voorbeeld van dergelijke onderzoeken zijn de inspanningen binnen het EPIC-project vanuit de Nationale Wetenschapsagenda: Grip op jeugdcriminaliteit – betrokkenheid van jongeren bij zware en georganiseerde criminaliteit . Vanuit dit onderzoeksproject hebben we meer wetenschappelijke inzichten verkregen in de betrokkenheid van jongeren in georganiseerde (drugs)criminaliteit en de latente kennis op dit gebied bij professionals uit het veld. In de toekomst wordt vanuit dit project ook onderzoek gedaan naar de effectiviteit van specifieke interventies die binnen het kader van de preventieve aanpak worden ingezet. Daarnaast wordt er vanuit het ministerie doorlopend gekeken naar welke extra (kwalitatieve) inzichten er nodig zijn voor het verbeteren van de aanpak. De resultaten van de reflectie op voortgang en onderzoeksresultaten levert jaarlijks een beeld op van wat in 2026 de basis vormt voor een bredere evaluatie van de preventieaanpak.

Voorkomen: Terugdringen vraag en aanbod van drugs (Ondermijningsbeleid: drugs)

Er wordt al jaren een maatschappelijke en politieke discussie gevoerd over het gebruik van drugs, de (al dan niet) normalisering hiervan en wat we hier als (Rijks)overheid aan zouden kunnen en moeten doen. Ons uitgangspunt hierbij is –uiteraard- dat we evidence-based werken. Voor de cijfers over het gebruik van drugs maken wij gebruik van de cijfers uit de Nationale Drug Monitor (NDM) . Dit geeft een breed beeld van welke drugs er worden gebruikt, door welke leeftijdsgroepen en welke trends hierbij zichtbaar zijn. De cijfers van de NDM zijn gebaseerd op de eigen indicatie van gebruikers. Deze cijfers zijn daarmee gevoelig voor eventuele sociaalwenselijke antwoorden. Om het beeld verder aan te scherpen en de discussie te voeden met (nog) meer cijfers en inzicht vanuit verschillende perspectieven, willen wij de komende jaren de volgende onderzoeken doen:

• Een nationale pilot drugsgebruik. (i.e. rioolwatermetingen; moet dit jaar nog van start gaan). Afhankelijk van de uitkomsten van deze pilot zou dit mogelijk op de middellange termijn kunnen leiden tot een landelijke uitrol van rioolwatermetingen.

• Mogelijk vervolgonderzoek denormalisering drugsgebruik.

Dit zou in 2023 moeten starten en antwoord geven op de vraag wanneer er sprake is van normalisering van drugsgebruik en hoe we dit kunnen tegengaan.

De (pilot) rioolwatermetingen zou –samen met de cijfers uit de NDM– tot een (nog) nauwkeuriger beeld van het drugsgebruik in Nederland moeten leiden. Samen met nadere inzichten over het al dan niet normaliseren van drugsgebruik in Nederland kan dit als input dienen om –vanuit de gedachte ‘zonder vraag geen aanbod’- nader beleid te formuleren op het tegengaan van het gebruik van drugs.

Verstoren: aanpak logistieke knooppunten (Ondermijningsbeleid: mainports)

In de SEA staat momenteel één onderzoek opgenomen dat betrekking heeft op de aanpak van logistieke knooppunten. Daarnaast bestaan er op dit moment twee inzichtsbehoeften waarvan nog niet duidelijk is of en wanneer deze zullen leiden tot een onderzoek dat op de SEA geplaatst zal worden. Het gaat momenteel om de volgende zaken:

1. De mainportsaanpak richt zich momenteel op de haven van Rotterdam, de havens van Zeeland en West-Brabant, de havens in het Noordzeekanaalgebied, de luchthaven Schiphol en de bloemenveilingen. Dit is een bewuste keuze geweest om focus aan te brengen in de aanpak en deze in eerste instantie te richten op de locaties waar de problemen het grootst zijn. Er is echter nog relatief weinig zicht op wat er gebeurt vanaf het moment dat drugs de mainports verlaten. Relevante vragen daarbij zijn: welk aandeel wordt via weg/binnenvaart/spoor vervoerd en waar gaan deze drugs naartoe? Wat zijn de risico’s voor inlandse terminals en kleinere knooppunten, juist als de mainports beter ‘dichtgezet worden’? Zijn er vooral risico’s op verplaatsingseffecten naar andere knooppunten in het buitenland of leidt een aanpassing van modus operandi vermoedelijk tot verplaatsing naar kleinere knooppunten in Nederland? Welke barrières zijn effectief? Dergelijke vragen zouden vorm kunnen krijgen in een (groot) onderzoek, waarbij ook toegang nodig is tot informatie van publieke en private partners.

2. Toekomstige cyberrisico's als het gaat om drugssmokkel via logistieke knooppunten. Dit onderwerp wordt met enige regelmaat genoemd als blinde vlek, maar zaken als hacking/phishing zijn een potentieel reëel risico om toegang te krijgen tot systemen, bijvoorbeeld met als doel drugs door logistieke knooppunten te loodsen.

Verstoren: internationaal offensief

Georganiseerde, ondermijnende criminaliteit stopt niet bij de grens, maar is vaak internationaal vertakt. Daarom is de afgelopen tijd fors ingezet op internationale samenwerking bij de aanpak van dit probleem. De komende jaren zal hier veel aandacht voor zijn. DGO zal vanaf volgend jaar het internationale aspect meenemen bij de SEA.

Verstoren: publiek-private samenwerking (Ondermijningsbeleid: PPS) Binnen de PVO-projecten in 2023 e.v. worden diverse activiteiten geëvalueerd en wordt bezien of deze effectief zijn. Voorbeelden hiervan zijn bepaalde bijeenkomsten en het instrument Veilig Buitengebied (dit laatste binnen de incidentele middelen daarvoor, met ondersteuning van bureau Significant). In het Actieprogramma Veilig Ondernemen is opgenomen dat we onderzoek doen naar indicatoren van criminele inmenging in bedrijfsprocessen: De afgelopen jaren is er onderzoek gedaan naar branchespecifieke signalen van criminele inmenging in bedrijfsprocessen. Op basis van die kennis kunnen tools worden ontwikkeld die helpen bij het vergroten van de weerbaarheid. In 2023 verkennen we in welke branches al dergelijke onderzoeken zijn gedaan en of aanvullend onderzoek nodig is. Indien dat zo is kan onderzoek voor relevante branches in 2024 en 2025 worden uitgevoerd. De uitkomsten van deze onderzoeken kunnen publieke partners en sectoren en poortwachters, die gebruik van het financiële stelsel moeten voorkomen, meer inzicht in risicobranches bieden en wat vervolgens ondernomen kan worden.

Kennisagenda Ondermijning | Onderzoek in uitvoering | WODC - Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum

Toelichting stand van inzicht Kansspelbeleid:

In de SEA staan de beleidsthema’s van de missie van JenV centraal. Daarmee wordt beoogd onderzoeken beter te laten aansluiten op de beleidscyclus en wordt meer recht gedaan aan ontwikkelingen op een beleidsveld. Op deze wijze worden de leerervaringen benut om het beleid tussentijds bij te sturen als dat nodig blijkt. Voor het kansspelbeleid is voor de SEA 2024 de inzichtsbehoefte uitgewerkt. In 2024/2025 wordt de beleidsvisie geactualiseerd en vindt in 2025 de periodieke rapportage plaats. Tegelijk wordt ingezet op doorlopende monitoring van ontwikkelingen en krijgen incidenteel specifieke onderwerpen aandacht, bijvoorbeeld onderzoek naar incidentele loterijen.

Periodieke Rapportage

Het beleid is gestoeld op een beleidsvisie uit 2011 en een beleidstheorie uit 2015. Inmiddels is er, onder andere door de opening van de onlinekansspelmarkt, veel veranderd. Op basis van de onderzoekresultaten van de evaluatie van de Wet kansspelen op afstand (gepland 2024), de evaluaties van de staatsdeelnemingen NLO en Holland Casino in 2023, alsmede maatschappelijke ontwikkelingen zal de visie op het kansspelbeleid tegen het licht worden gehouden. Daarbij vormen de drie kansspeldoelen consumentenbescherming, verslavingspreventie en het voorkomen van kansspel gerelateerde criminaliteit belangrijke pijlers. Ook is kanalisatie als instrument om de kansspeldoelen te bereiken een belangrijk element. Verder is beantwoording van vragen relevant op het gebied van marktordeningsprincipes, verband met Europese regelgeving, ontwikkelingen in ICT en techniek en veranderende maatschappelijke behoeftes. Onderzoeken, met name op het gebied van monitoring, op deelgebieden van het kansspelbeleid moeten hiervoor ook input bieden. Dan gaat erom zicht te krijgen in hoeverre de kansspeldoelen op alle deelmarkten (loterijen, instant loten, landgebonden sportweddenschappen, speelautomaten, casino’s en kansspelen op afstand) worden behaald.

Monitoring

Het monitoren van de beleidsdoelen is van belang om verschillende redenen: het periodiek informeren over de ontwikkelingen rondom het kansspelbeleid, als input voor de evaluatie van het kansspelbeleid en om te bezien of en waar tussentijdse bijsturing nodig is. Naast deze informatie houden ook de Kansspelautoriteit, de sector zelf en andere bij het beleid betrokken stakeholders de ontwikkelingen met onderzoek en monitoring in de gaten. De verschillende bronnen met informatie moeten nog beter aan elkaar gekoppeld worden om een geheel beeld te kunnen vormen.

Wet Kansspelen op Afstand

In april 2021 is de Wet kansspelen op afstand (Koa) van kracht geworden. Hierdoor werd het mogelijk voor online kansspelaanbieders om een vergunning aan te vragen om in Nederland legaal online kansspelen aan te bieden. De markt is in oktober 2021 geopend met 10 vergunde aanbieders. Doelstelling van de Wet koa was om spelers te kanaliseren naar het legale aanbod, waar binnen het vergunde aanbod maatregelen zijn getroffen om invulling te geven aan de kansspeldoelen: consumentenbescherming, verslavingspreventie en voorkomen van kansspel gerelateerde criminaliteit.

In het maatschappelijk debat en in de politiek zijn er zorgen over de legalisering van online kansspelen, omdat dit zou kunnen leiden tot een aantal ongewenste effecten. Denk hierbij aan een toename van risico- en probleemspelers waardoor sprake is van een toename van problematisch speelgedrag en kansspelverslaving, onmatige deelname aan kansspelen door jongeren, matchfixing of stijgende kansspel gerelateerde criminaliteit. Mede gezien deze zorgen is vastgelegd dat de evaluatie van de Wet KOA reeds in 2024 zal plaatsvinden.

Om tot een goede en gedragen evaluatie te komen die vervolgens gebruikt wordt om het Nederlandse beleid omtrent (online) kansspelen verder te optimaliseren wordt in 2023 een vooronderzoek uitgevoerd. Daarnaast is in 2023 een IKBA gedaan om te onderzoeken of uitspraken kunnen worden gedaan over kosten en baten van (online) kansspelen. De uitkomsten worden betrokken bij de evaluatie van de Wet koa. Ter voorbereiding op de evaluatie worden in 2023 nog aanvullende onderzoeken gedaan naar spelersvoorkeuren en risico- en probleemspelers.

Verslavingspreventie

Vanuit het ingerichte Verslavingspreventiefonds heeft de Kansspelautoriteit (Ksa) ZonMw geselecteerd om een onderzoeksprogramma te ontwikkelen. Doel van het onderzoeksprogramma ‘Preventie van kansspelverslaving’ is een bijdrage leveren aan de preventie en behandeling van kansspelverslaving, gokgerelateerde schade en gokproblematiek door nieuwe kennis te ontwikkelen en het gebruik ervan te stimuleren. Het programma heeft een looptijd van 3 jaar (2022-2025). Aan het onderzoeksprogramma ging een door kennisinstituut Trimbos gemaakte kennissynthese vooraf. Die bracht in kaart welk onderzoek al is gedaan en aan welk onderzoek nog behoefte is. De eerste subsidieronde voor projectvoorstellen is nagenoeg afgerond. ZonMw streeft bij de toekenning naar een mix van kortdurende projecten die snel tot resultaat leiden en projecten die op langere termijn waardevolle kennis opleveren.

Toelichting met stand van inzicht Forensische zorg

Het rapport van de Algemene Rekenkamer over de forensische zorg concludeert dat de minister nauwelijks beschikt over informatie over doeltreffendheid en doelmatigheid van het beleid. Derhalve is er onvoldoende zicht op of de forensische zorg die wordt verleend daadwerkelijk bijdraagt aan het verminderen van de recidive. Ook is er nauwelijks een beeld van de mate waarin de forensische zorg tijdig wordt verleend en of deze zorg passend en kwalitatief hoogwaardig is.

Met de evaluatie van de Wet Forensische zorg worden stappen gezet om meer inzicht te krijgen in doelmatigheid en doeltreffendheid. Om voldoende inzicht te kunnen ontwikkelen in doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid is ook een goede datastrategie noodzakelijk.

Een deel van de data wordt onvoldoende benut om deze vragen te kunnen beantwoorden. Zo laat bijvoorbeeld het LCBB, na analyse van casuïstiek, zien dat de complexe doelgroep in de praktijk steeds terecht komt op tijdelijke plaatsen. Na een half jaar moet vaak weer een nieuwe plaats worden gevonden, terwijl een structureel traject van zorg en/of begeleiding beter passend was geweest. Daarnaast zijn data nodig voor de beantwoording van deze vragen. Bij het gebruik van data gelden voorwaarden. Denk hierbij aan de beschikbaarheid en kwaliteit van data bij secondair datagebruik, privacy voorwaarden en aan de onderlinge vergelijkbaarheid van data verstrekt door verschillende ketenpartners in de forensische zorg. Een datastrategie moet ons helpen meer inzicht te ontwikkelen ten dienste van de verbetering van de forensische zorg. Daarnaast zijn er in het kader van de datastrategie afspraken nodig in de keten met de partners om op periodieke basis data aan te leveren ten behoeve van (longitudinaal) onderzoek. Tot slot willen we antwoord vinden op de vraag in hoeverre het mogelijk is de ontwikkeling van de recidive te koppelen aan maatregelen als risicotaxatie en de evaluatie van de wet forensische zorg. Het WODC is met een onderzoek daartoe bezig.

Aangezien de evaluatie van de wet FZ in 2025 wordt afgerond zal de periodieke rapportage niet zoals voorgenomen in 2024 worden gerealiseerd maar in 2026 zodat de evaluatie van de wet meegenomen kan worden. Tevens wordt, naast wetenschappelijk onderzoek door of via het WODC, ook door Kennisinstituten veel onderzoek verricht. Omdat dit vaak buiten de scope valt van beleidsmakers wordt een weg gezocht om hier meer kennis van te kunnen nemen. Inzicht behoefte is van groot belang voor de strategische lange termijnontwikkeling van forensische zorg, samenhangend met de (beperkte) ggz-capaciteit. In samenhang daarmee is aandacht vereist voor het ‘vakmanschap’ van de forensisch professional. Door een toename van het verloop is er minder ruimte voor cumulatie van kennis. Hoe kan deze trend worden gekeerd?

Toekomstverkenning

In opdracht van het Bestuurlijk Overleg (BO) Forensische Zorg heeft een brede groep partners uit de forensische zorgsector in 2023 een toekomstverkenning uitgevoerd. Door in deze toekomstverkenning vooruit te denken en te anticiperen zijn de sectorpartners gezamenlijk tot inzichten gekomen over hun prioriteiten, handelingsrichtingen en mogelijkheden voor strategische samenwerking richting de toekomst. De handelingsrichtingen van de toekomstverkenning hebben raakvlakken met het SEA. Zo is een belangrijke uitkomst van de verkenning de handelingsrichting ‘Gerichter meten en monitoren’ waarbij de sector heeft aangegeven dat het essentieel is dat de sector sterker inzet op het effectief verbinden van gegevens in de sector zelf, om op die manier bruikbare sturingsinformatie te vergaren. Waarbij de verzamelde informatie ook beschikbaar gesteld kan worden aan de wetenschap. De planning is dat de uitkomsten van de toekomstverkenning in september zullen worden goedgekeurd door het BOFZ. Deze verkenning vormt daarmee het startpunt voor het vormgeven van een Meerjarenagenda BOFZ en maakt daarmee deel uit van de bestuurlijke agenda BOFZ. Zo is een van de handelingsrichtingen het gerichter meten en monitoren door de gegevens in de sector zelf met elkaar te verbinden. De SEA en de concretisering van dit handelingsperspectief in de Meerjarenagenda BOFZ hebben naar verwachting een sterke overlap. Daar waar passend wordt aangesloten bij de SEA.

Toegang, toelating en opvang

Planning:

De Periodieke Rapportage (PR) staat gepland voor 2025, waarna weer een nieuwe cyclus begint. Er is voor dit moment gekozen omdat dit lang genoeg na de laatste beleidsdoorlichting (zeven jaar) is om iets te kunnen zeggen over (veranderingen in) het beleidsdomein en beleidsimpact. Daarnaast staat Nederland dan waarschijnlijk aan het begin van een nieuwe kabinetsperiode. Ook zullen dan een aantal geplande evaluaties en beleidstrajecten zijn afgerond. Sommige onderzoeken en onderwerpen van deze SEA zullen worden opgenomen in de nieuwe cyclus, aangezien er ook beleidstrajecten zijn die langer doorlopen dan 2025 en nog in ontwikkeling zijn. Alle onderzoeken die voor na 2024 op de SEA staan, zijn onderdeel van de volgende cyclus.

De SEA voor 2024 bevat de laatste onderzoeken en evaluaties die meegenomen kunnen worden voor de PR. Er zijn recent relatief veel onderzoeken en evaluaties uitgekomen die raken aan de verschillende sub-thema’s waaruit deze SEA bestaat. Deze zullen ook meegenomen worden in de PR. Het is niet mogelijk om voor alle onderwerpen op de SEA aanvullend onderzoek uit te zetten in 2024, in verband met beperkt beschikbare onderzoeksruimte. Per sub-thema is aangegeven wat belangrijke aspecten zijn die terugkomen in de PR, specifieke onderzoeken en de planning voor onderwerpen die nog in 2024 worden uitgezet.

Inhoud:

De Periodieke Rapportage moet inzicht geven in hoe doelmatig en doeltreffend het migratiebeleid de gestelde doelen voor begrotingsartikel 37.2 realiseert. Het migratiebeleid heeft als breed gesteld doel: een op maatschappelijk verantwoorde wijze en in overeenstemming met internationale verplichtingen gereglementeerde en beheerste toelating tot, verblijf in en vertrek uit Nederland van vreemdelingen, alsmede verkrijging van het Nederlanderschap of de intrekking daarvan. Voor het terugkeerbeleid (artikel 37.3) is een aparte SEA gemaakt. Specifieke doelen binnen artikel 37.2 zijn verder af te leiden uit de beleidsdoorlichting van 2018 en in het verlengde daarvan in o.a. de Vreemdelingenwet, wet Modern Migratiebeleid, en eerdere communicatie van de regering: tijdige, snelle en zorgvuldige behandeling van verzoeken, doelmatige asielopvang en stimuleren van zelfredzaamheid van migranten. De missie van het directoraat-generaal Migratie is: weloverwogen en uitvoerbaar migratiebeleid met respect voor de migrant en dat bijdraagt aan de Nederlandse samenleving. De PR geeft tevens inzicht in hoeverre het beleid bijdraagt aan de gestelde doelen van het beleid, de wetgeving en de missie van DGM.

De thematische indeling sluit deels aan op de beleidsdoorlichting van 2018. De indeling is iets gewijzigd ten opzichte van de vorige doorlichting door het sub-thema Grensbeheer toe te voegen. Daarnaast wordt binnen het sub-thema Reguliere migratie breder gekeken naar de aansluiting van migratiebeleid op de Nederlandse samenleving. Tot slot is de ambitie om binnen alle sub-thema’s expliciet aandacht besteed aan het perspectief van de migrant en hoe beleid uitpakt voor de mensen om wie het gaat

Hieronder wordt per sub-thema een toelichting gegeven op de punten waar de beleidsevaluatie zich op moet richten, wat hierover al bekend is en wat er mogelijk aan nieuw onderzoek gedaan kan worden.

1. Behandelen asielverzoeken

2. Asielopvang

Wie in Nederland asiel aanvraagt, heeft recht op opvang. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) draagt zorg voor de opvang van vreemdelingen in Nederland. Voor de SEA op dit onderdeel is het relevant om rekening te houden met de bredere context en in het bijzonder de opvangcrisis die de afgelopen periode speelde, met name in de zomer van 2022. Mede naar aanleiding daarvan wordt er gewerkt aan een Fundamentele Heroriëntatie Asielbeleid en asielstelsel. Dit rapport en de adviezen die eruit volgen zullen ook van invloed zijn op het opvangdomein en de planning van beleidswijzigingen en evaluaties.

3. Reguliere migratie

4. Grensbeheer

In de vorige beleidsdoorlichting is dit niet als afzonderlijk sub-thema opgenomen. Effectief grensbeheer draagt onder meer bij aan de veiligheid van Nederland/het Schengengebied, voorkomen van illegale migratie en faciliteren van legale migratie. Tevens draagt grensbeheer bij aan het beheersen van migratiestromen. Het is een prioriteit in het huidige beleid en er lopen verschillende evaluatie- en beleidstrajecten, daarom wordt het opgenomen als een van de sub-thema’s in de Periodieke Rapportage. Grensbeheer vergt een delicate balans tussen het borgen van interne veiligheid enerzijds en het bevorderen van de mobiliteit van bonafide reizigers anderzijds. Hierbij is er ook aandacht voor fundamentele rechten, privacy van data en het waarborgen van de cybersecurity van grenssystemen. Om adequaat in te spelen op uitdagingen als gestegen druk van irreguliere migratie op de buitengrenzen en toekomstige uitdagingen werkt het kabinet aan een meerjarige strategie voor Europees geïntegreerd grensbeheer.

Het EIBM-concept is in Europese wetgeving verankerd en daarmee is het een verplichting geworden voor lidstaten om dit concept te implementeren en een nationale EIBM-strategie te ontwikkelen. Kerngedachte van het EIBM-concept is dat grensbeheer een omvattende en integrale taak is die veel meer behelst dan slechts het uitvoeren van grenstoezicht op de buitengrenzen of controles op een grensdoorlaatpost. Geïntegreerd grensbeheer gaat uit van het op vier niveaus gebaseerde toegangscontrolemodel dat maatregelen omvat (1) in derde landen, onder andere in het kader van het gemeenschappelijk visumbeleid, (2) in naburige derde landen, (3) aan de buitengrenzen zelf en ten slotte (4) in het Schengengebied. Centrale aspecten wordt gevormd door de EIBM elementen die zijn opgenomen in de verordening voor de Europese Grens- en Kustwacht (EGKW). De start van de implementatie van de nationale EIBM strategie kan als nulpunt worden gebruikt om te evalueren of de (strategische doelstellingen) doelstellingen die in de strategie worden vastgesteld, gerealiseerd worden. Aangezien de evaluatie uitgevoerd zal worden voor het einde van de meerjarenstrategie EIBM strategie, zal dit een tussentijdse evaluatie zijn.

Om irreguliere migratie tegen te gaan, versterkt het kabinet verder de bescherming van de buitengrenzen van de EU. Onderdeel daarvan zijn ook de maatregelen die genomen kunnen worden in het kader van binnengrenzen. Met de uitkomsten van de Schengenevaluatie die in 2022 is afgerond gaat het kabinet aan de slag. Recent in november 2022 is de nieuwe verordening voor Schengenevaluatie in werking getreden. Deze verordening biedt meer mogelijkheden voor evaluatie van de toepassing van het Schengenacquis in de lidstaten. Ook loopt de herziening van de Schengen Grenscode momenteel nog, wat vooral een uitbreiding van bevoegdheden en van informatie-uitwisseling inhoudt. Dit zal verder worden gemonitord en op eenzelfde wijze worden geëvalueerd, in het bijzonder of deze wijziging bijdraagt aan het voorkomen van herinvoering van binnengrenscontroles. Een gerelateerde ontwikkeling is de indaling van het Programma Grenzen en Veiligheid binnen DGM, die is voorzien voor 2023.

Terugkeerbeleid

Planning:

De Periodieke Rapportage staat gepland voor 2026. Er is voor dit moment gekozen omdat dit lang genoeg na de laatste beleidsdoorlichting (zes jaar) is om iets te kunnen zeggen over (veranderingen in het) het beleidsdomein en beleidsimpact. Ook de nieuwe Wet vreemdelingenbewaring zal dan naar verwachting enige jaren daarvoor in werking zijn getreden. Ook zullen naar verwachting een aantal nog lopende, afgeronde of nog op te starten pilots dan afgerond zijn (LVV, terugkeerspoor, terugkeer Dublinclaimanten met Nigeriaanse nationaliteit naar land van herkomst) en aanbevelingen uit de Schengenevaluatie en de evaluatie van de Terugkeerrichtlijn (beide afgerond in 2021) opgevolgd zijn.

Inhoud:

De Periodieke Rapportage moet inzicht geven in hoe doeltreffend en doelmatig het terugkeerbeleid de gestelde doelen realiseert. Het terugkeerbeleid heeft als doel om een duidelijk signaal af te geven dat onrechtmatig verblijf onwenselijk is. Om dit te bewerkstelligen wordt gevolg gegeven aan een afwijzende beschikking door zelfstandig vertrek te bevorderen en daar waar nodig gedwongen vertrek toe te passen, met oog voor een humane terugkeer. Het terugkeerbeleid beoogt te voorkomen dat mensen die geen kans maken op rechtmatig verblijf naar Nederland komen en het draagvlak voor het brede migratiebeleid te behouden.

Deze doelen komen elk, in meer of mindere mate, in de verschillende onderzoeken aan bod. In het Coalitieakkoord van het huidige kabinet is terugkeer een van de prioriteiten. Naast een verdere inzet op reeds ingezette maatregelen, wordt aanpassing van de ongewenstverklaring gepresenteerd als een instrument om irregulier verblijf onaantrekkelijker te maken en zo terugkeer te bevorderen. Omdat er een Ex ante uitvoeringstoets (EAUT) uitgevoerd wordt, wordt dit punt extra opgenomen in deze SEA. In algemene zin is een overzicht EAUT’s opgenomen.

Er is voor gekozen onderzoeken op de SEA thematisch in te delen in vier sub-thema’s: 1) begeleiding & ondersteuning, 2) toezichtsmaatregelen, 3) samenwerking keten & internationaal en 4) overkoepelend. De thematische indeling weerspiegelt een logische samenhang en maakt inzichtelijk wat er al aan kennis is en wat er nog ontbreekt. Ook wordt er door veel verschillende organisaties samen aan terugkeer gewerkt, zoals bijvoorbeeld ook blijkt uit de recente doorlichting van de asielketen uitgevoerd door EY. Via deze thematische indeling is het mogelijk om te kijken hoe alle ketenpartners samenwerken en bijdragen aan het behalen van de verschillende beleidsdoelen. De afbakening is daarom niet strikt beperkt tot begrotingsartikel 37.3, maar zou waar relevant ook het werk dat bijvoorbeeld BZ, KMar en AVIM in het kader van terugkeer doen kunnen omvatten. Daarnaast omvatten de eerste drie sub-thema’s de belangrijkste elementen die nodig zijn om terugkeerbeleid goed uit te kunnen voeren. Op dit moment is er nog onvoldoende zicht op of dit ook gebeurt zoals verwacht. Hieronder wordt per sub-thema een toelichting gegeven op de kennisvragen, hoe deze voortvloeien uit de vorige doorlichting en hoe ze samenhangen met al vergaarde kennis.

Sub-thema’s

1. Begeleiding en ondersteuning

2. Toezichtsmaatregelen

3. Samenwerking keten en internationaal

Succesvol terugkeerbeleid is afhankelijk van landen van herkomst en ketenpartners. Samenwerking is een voorwaarde voor het behalen van de zes gedefinieerde (sub)doelen van het terugkeerbeleid. Uit de vorige doorlichting blijkt dat hier ruimte is voor verbetering. In 2022 heeft het WODC een onderzoek gepubliceerd naar hoe effectief en efficiënt terugkeersamenwerking in Europees en bilateraal verband met landen van herkomst is. Op de SEA begrotingsartikel 37.2 is het onderwerp samenwerking in de keten opgenomen onder het onderwerp ‘veranderopgave’. De daargenoemde toelichting is hier ook van toepassing. 

4. Overkoepelend