11.1 Algemene doelstelling: studiefinanciering zorgt ervoor dat studenten in het hoger onderwijs en deelnemers in de beroepsopleidende leerweg (vanaf 18 jaar) de financiële mogelijkheden hebben om onderwijs te volgen

In 2010 is een wetswijziging doorgevoerd om de normbedragen niet te indexeren in 2011 en 2012 en om de aanvullende beurs voor het hoger onderwijs (ho) vanaf het cursusjaar 2010–2011 na de eerste vijf maanden onder het prestatiebeursregime te brengen. Deze wetswijziging leidt vanaf 2011 tot een besparing op de uitgaven. Daarmee wordt voldaan aan de taakstelling om de toename van de uitgaven studiefinanciering te beperken.

Onderstaande tabellen zijn opgenomen in de begroting 2010 en nu geactualiseerd op grond van de meest recente gegevens.

Toelichting:

Het beleid is gericht op optimalisering van de deelname van burgers aan het onderwijs (tabel 11.1). Studiefinanciering draagt daaraan bij door de financiële toegankelijkheid van het onderwijs te waarborgen. Het stelsel is zo ingericht dat er een prikkel bestaat voor de studerenden om de studie af te ronden met een diploma (prestatiebeurs).

De voorwaarden waaronder studiefinanciering aan studerenden wordt verstrekt, kunnen een belangrijke rol spelen bij de inzet van studerenden gedurende hun studieperiode. In navolging van het ho geldt sinds 2005 voor de bol niveau 3 en 4 het prestatiebeursregime. Het verwachte rendement is in dit verband gedefinieerd als het verwachte percentage van de ingestroomde studerenden dat uiteindelijk de studie zal afronden met een diploma.

Voor bovenstaande indicatoren zijn in relatie tot studiefinanciering geen streefwaarden geformuleerd, omdat de resultaten het gevolg zijn van een breed scala aan factoren en niet alleen van studiefinanciering.

11.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting:

De gerealiseerde uitgaven in 2010 zijn per saldo € 143,3 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot, waarvan – € 170,4 miljoen relevant en € 27,1 miljoen niet-relevant.

In 2010 zijn de ontvangsten € 88,8 miljoen hoger uitgevallen dan geraamd, waarvan € 39,4 miljoen relevant en € 49,4 miljoen niet-relevant. Er is meer afgelost dan verwacht.

De verschillen tussen realisatie en raming worden hieronder per operationele doelstelling toegelicht.

11.3 Operationele beleidsdoelstelling

11.3.1 Waarborgen van de algemene financiële toegankelijkheid van het onderwijs voor de studerenden

Het beoogde doel om de algemene financiële toegankelijkheid van het onderwijs te waarborgen, is bereikt door aan rechthebbenden in de doelgroepen een basisbeurs en een reisvoorziening te verstrekken.

Begin 2010 is de papieren OV-studentenkaart vervangen door een elektronisch reisproduct dat is geplaatst op een OV-chipkaart.

In 2010 is een aantal acties ondernomen gericht op preventie en handhaving. Het juiste gebruik van de uitwonendenbeurs wordt bevorderd. Onder regie van DUO zijn pilots uitgevoerd in meerdere gemeenten om misbruik op te sporen. Er is een wetsvoorstel in procedure gebracht met als doel misbruik van de uitwonende beurs terug te dringen door versterking van de handhaving en verzwaring van de sancties. Bedoeling is dat dit wetsvoorstel in werking treedt per 1 januari 2012.

Er zijn geen basiswaarden en streefwaarden vastgesteld omdat wordt aangenomen dat het gebruik van de basisbeurs al optimaal is vanwege de bekendheid van de regeling. De prestatie-indicator «aantal studerenden met studiefinanciering» geeft een indicatie van het gebruik van de regeling (zie tabel 11.4). De tabellen 11.5 en 11.6 geven aan welke kosten daarmee gemoeid waren.

Toelichting

Het aantal studerenden met een basisbeurs is in 2010 hoger dan geraamd. Bij de bol bedraagt het verschil tussen raming en realisatie 13 810. Een groter aantal deelnemers dan verwacht kiest voor een vervolgopleiding.

Toelichting:

Toelichting:

De realisatie 2010 is per saldo € 5,9 miljoen lager dan begroot.

Er is een verschil tussen de raming en de realisatie 2010 op het onderdeel OV-kaart van – € 289,6 miljoen. Dit verschil wordt voornamelijk veroorzaakt door een lagere betaling in 2010 aan de vervoerders voor het contract als gevolg van een kasschuif van € 263,7 miljoen van 2010 naar 2009.

11.3.2 Waarborgen toegankelijkheid van het onderwijs voor studerenden met minder draagkrachtige ouders

Het beoogde doel is bereikt door aanvullende beurzen te verstrekken aan studerenden met recht op studiefinanciering, voor wie – gezien het inkomen van hun ouders – verondersteld moet worden dat zij niet of slechts in beperkte mate kunnen rekenen op financiële ondersteuning van hun ouders.

Toelichting:

Het werkelijk aantal studerenden met een aanvullende beurs is in 2010 in totaal 19 546 lager dan geraamd. Ten tijde van de raming werd rekening gehouden met doorwerking van de economische crisis op het aantal aanvullende beurzen. Dit effect is vooral bij het hbo maar ook bij bol en wo in mindere mate opgetreden dan geraamd.

Toelichting:

11.3.3 Waarborgen flexibiliteit in de wijze van financiering door de studerende

De leenmogelijkheden in de studiefinanciering stellen studerenden in staat om hun eigen bijdrage tegen relatief gunstige voorwaarden via de rijksoverheid te financieren. Leenfaciliteiten kunnen worden gebruikt als alternatief voor of in combinatie met bijverdiensten. Hiermee kunnen studerenden voorkomen dat bijverdienen ten koste van de studie gaat.

Naast een rentedragende lening voor levensonderhoud kunnen studenten in het hoger onderwijs sinds 1 augustus 2007 gebruik maken van het collegegeldkrediet. Studenten kunnen het verschuldigde collegegeld lenen, met een plafond van 5 keer het wettelijke collegegeld. In 2010 is dit krediet aan 48 489 studenten toegekend voor een totaalbedrag van € 86,6 miljoen. Van de studenten die geen collegegeldkrediet hebben aangevraagd, betaalt een deel het collegegeld door middel van de reguliere leenfaciliteit. Daarom worden de leenfaciliteit en het collegegeldkrediet in onderlinge samenhang bezien.

Toelichting:

Met betrekking tot het aantal uren dat een student gemiddeld besteedt aan werk, is gestreefd naar een maximum van 10 uur per week in 2010 voor hbo- en wo-studenten.

Toelichting:

Het aantal studerenden dat gebruik maakt van de leenfaciliteit in 2010 is licht gestegen ten opzichte van 2009.

In totaal staat ultimo 2010 voor bijna € 10 miljard aan rentedragende leningen uit. Dit bedrag bestaat uit de geleende bedragen en de opgebouwde rente. Het uitstaande bedrag aan renteloze voorschotten en «oude» rentedragende leningen neemt af. Deze leningen worden niet meer verstrekt, maar alleen afgelost.

Toelichting:

In de periode 2006 tot en met 2010 zijn de totale uitgaven aan leningen (rentedragende lening en collegeldkrediet) sterk gestegen. De laatste drie jaar van deze periode is de groei afgevlakt.

De uitgaven zijn in 2010 per saldo € 100,3 miljoen lager dan geraamd. In de raming werd gerekend op een veel groter gebruik van de leenfaciliteit. In 2010 is het bedrag weliswaar gestegen maar minder sterk dan voorzien.

11.3.4 Waarborgen adequate terugbetaling leningen

Het waarborgen van de financiële toegankelijkheid van het onderwijs omvat ook duidelijke voorwaarden voor het terugbetalen van studieleningen.

Toelichting:

Het terugbetalingssysteem van lenen is naar draagkracht. Wie niet kan terugbetalen, hoeft niet terug te betalen. Voor wie bewust leent, is de studielening hiermee een veilig instrument voor de financiering van een goede investering.

Toelichting:

De stijging van de ontvangsten in de afgelopen jaren volgt op de eerdere toename van het aantal studenten dat leent en het bedrag dat zij gemiddeld lenen. In 2010 is voor € 72,4 miljoen meer aan rentedragende leningen afgelost dan geraamd, voor het grootste deel omdat er veel meer dan verplicht is afgelost (spontane ontvangsten).

11.3.5 Stimuleren van internationale studentenmobiliteit

Het beleid is er op gericht om internationale studentenmobiliteit te stimuleren door studenten in staat te stellen een volledige opleiding in het buitenland te volgen.

Toelichting:

In beginsel kan studiefinanciering overal ter wereld gebruikt worden voor het volgen van hoger onderwijs dat qua niveau en kwaliteit gelijkwaardig is aan het Nederlandse hoger onderwijs. Sinds het studiejaar 2010–2011 is ook voor het mbo het meenemen van studiefinanciering naar een opleiding in het buitenland mogelijk. Vanaf studiejaar 2010–2011 kan dat naar alle kwalitatief goede mbo-opleidingen in Vlaanderen, Duitsland, Zweden, Spanje, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en voor unieke opleidingen in de hele EER.

11.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid