27 Algemene doelstelling

Tijdige onderkenning van niet direct waarneembare dreigingen en risico’s voor de (inter-)nationale veiligheidsbelangen van de Nederlandse staat en samenleving en daarop gebaseerde informatieverstrekking aan de partners van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD), die daardoor worden aangezet om passende maatregelen te nemen.

De AIVD voert haar wettelijke taken (Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002) uit in het belang van de nationale veiligheid. Dat wil zeggen «de bescherming van de democratische rechtsorde, dan wel de veiligheid of andere gewichtige belangen van de staat.» De AIVD is in staat gebleken om bestuurders, beleidsmakers en andere belanghebbenden op lokaal, nationaal en internationaal niveau, tijdig en adequaat aan te sporen tot handelen. Hiermee zijn dreigingen in binnen- en buitenland tegen Nederlandse belangen weggenomen en is een substantiële bijdrage aan de (inter)nationale veiligheid geleverd. In 2011 zijn er in Nederland of tegen Nederlandse belangen in het buitenland geen aanslagen gepleegd. De AIVD heeft diverse heimelijke activiteiten ontmaskerd en het uitreizen van jihadstrijders voorkomen en ongedaan gemaakt. Ook is een beter inzicht verworven in de politieke intenties van een aantal landen van zorg.

In 2011 heeft de AIVD bij de uitvoering van zijn wettelijke taken geanticipeerd op de ontwikkeling van twee belangrijke (meerjarige) trends. Ten eerste kregen de risico’s en bedreigingen voor de (inter)nationale veiligheidsbelangen van de Nederlandse staat en samenleving een sterker internationaal karakter, dat wil zeggen dat zij voortkomen uit een in toenemende mate dynamischer en onzekere internationale omgeving. Ten tweede wordt het zicht krijgen en behouden op risico’s en bedreigingen voor de Nederlandse veiligheidsbelangen steeds moeilijker vanwege de voortgaande technologiesering. Onderzoekssubjecten van de AIVD gebruiken in toenemende mate een scala aan hoogwaardige informatie- en communicatietechnologieën, die vervolgens ook nog eens steeds meer en steeds professioneler worden beveiligd. Om aangehaakt te blijven bij de technologische «wedloop» heeft de AIVD geïnvesteerd in drie terreinen: communicatie-interceptie apparatuur, ICT-technologie voor de verwerking, koppeling en analyse van data- en gegevensstromen, en hoogwaardig gekwalificeerd technisch (ICT-)personeel binnen de formatieve kaders. Naast deze materiële en personele investeringen heeft de AIVD in 2011 de strategische samenwerking met (inter)nationale Inlichtingen- en veiligheidsdiensten op het terrein van technologische innovatie geïntensiveerd, om zodoende een passend antwoord te geven op de ontwikkelingen van Signal Intelligence (Sigint), cybertechnologie en internet. Zo heeft de AIVD zich gedurende 2011 in een apart researchproject gericht op de middelen en mogelijkheden om digitale (cyber)aanvallen vroegtijdig te kunnen onderkennen. Dit had ten doel de belangen van de Nederlandse staat tegen digitale (cyber)aanvallen te beschermen. Met dit researchproject heeft de AIVD een bijdrage geleverd aan de invulling van de Nationale Cyber Security Strategie waarmee rijksbreed adviezen en oplossingen zijn aangedragen.

De laatste jaren wordt de AIVD vanuit zijn afnemers in toenemende mate gevraagd om een breed scala aan informatieproducten te leveren. Ter versterking van de inlichtingenpositie van de AIVD is de samenwerking met (inter)nationale inlichtingen- en veiligheidsdiensten verder geïntensiveerd. Op nationaal niveau is de samenwerking met de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en de Regionale Inlichtingendiensten (RID) verbeterd, waarbij de focus lag op de complementariteit van de taakuitvoering.

Door de ontwikkeling van de onderkende trends en de toenemende vraag naar het aantal informatieproducten heeft de AIVD flexibel, effectief en resultaatgericht moeten anticiperen op onverwachte (inter)nationale gebeurtenissen, bijvoorbeeld de politieke ontwikkelingen in de Arabische wereld. Dit is gelukt door de vastgestelde operationele doelstellingen, in afstemming en samenhang met de veiligheidspartners, deels te herprioriteren.

Financiële toelichting

Op het artikel Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst is minder uitgegeven dan geraamd. Onderstaand volgt een toelichting op artikelonderdeel om dit inzichtelijk te maken.

Met betrekking tot de inspanningen op de ICT vernieuwingsprojecten over de periode 2008–2010, kan gesteld worden dat alleen het project, de ontwikkeling van het dienstbrede dossiervorming- en workflowmanagement systeem, is vertraagd (Kamerstukken II, vergaderjaar 2009–2010, 30 977, nr. 35.) Inmiddels zijn de ontwikkel- en bouwfasen afgerond en wordt gewerkt aan de implementatie(fase).

27 Operationele doelstellingen 1

Algemene inlichtingen- en veiligheidsdienst.

Om invulling te geven aan de ambities voor 2011 heeft de AIVD zijn strategische doelstellingen vertaald naar operationele doelstellingen en zijn de onderzoeken gericht op onderstaande prioriteiten. Hieronder worden de onderzoeksprioriteiten van 2011 kort uiteengezet en de behaalde resultaten aangegeven.

• a. (Jihadistisch) Terrorisme.

  De AIVD heeft in 2011 met prioriteit gewerkt aan het verder uitbouwen van een eigen hoogwaardige inlichtingenpositie met betrekking tot personen en organisaties in Nederland én het buitenland die een concrete of zeer voorstelbare jihadistisch-terroristische dreiging vormen voor Nederland of Nederlandse belangen elders. Om dit de realiseren heeft de AIVD in 2011 mede gebruik gemaakt van informatie die inzicht geeft in reisbewegingen. Reisgegevens alleen zijn niet de sleutel voor terrorismeonderzoek, maar vormen één van de elementen waar essentiële informatie omtrent een mogelijke dreiging uitgehaald kan worden. Daarnaast concentreerden de onderzoeken van de AIVD zich op de exogene dreiging. De AIVD heeft zijn inlichtingenpositie over jihadistische netwerken in een aantal risicogebieden uitgebouwd.

• b. Radicalisme en Extremisme.

  De AIVD heeft binnen dit aandachtsveld in 2011 met prioriteit de aandacht gevestigd op de meest intimiderende en gewelddadige vormen van links-extremisme waarbij het onderzoek naar het verzet tegen het asiel- en vreemdelingenbeleid is geprioriteerd. Uit onderzoek het blijkt dat het verzet tegen het Nederlandse (-en europese) asiel- en vreemdelingenbeleid gedurende 2011 is verhard.

  Bij het aandachtsveld van rechtsextremisme zijn in 2011 geen majeure wijzigingen in het normbeeld geconstateerd – zoals verwoord in de nota «Afkalvend front, blijvend beladen» van november 2010.

  Met betrekking tot radicale islamitische bewegingen in Nederland heeft de AIVD in 2011 de focus gericht op personen die anderen doelbewust aanzetten tot moslimradicalisering en de locaties waar dit gebeurt. Daarnaast richt de AIVD zich op radicaal-islamitische personen, organisaties en instellingen die een radicale boodschap verkondigen en daarmee de radicalisering van anderen bevorderen.

• c. Heimelijke activiteiten van andere landen.

  De AIVD heeft zich in 2011 gericht op het vroegtijdig onderkennen, in beeld brengen en het inschatten van de potentiële schade die wordt toegebracht door ongewenste en heimelijke activiteiten van andere landen in Nederland. Prioriteit is daarbij gegeven aan de inlichtingenactiviteiten van Iran, Rusland en China, waarbij in ieder geval is gelet op de drie vormen van inmenging, te weten politieke bestuurlijke beïnvloeding, ongewenste bemoeienis met migrantengemeenschappen en de verwerving van (kwetsbare) wetenschappelijke/technische kennis en technologie. Nederland is het afgelopen jaar voor China een aantrekkelijk doelwit gebleken als het gaat om economische en technisch-wetenschappelijke spionage. Met name gegevens over technisch-wetenschappelijke ontwikkelingen en voorgenomen investeringen van de overheid en het bedrijfsleven zijn interessant voor de Chinese inlichtingendiensten.

• d. Internationaal-politieke ontwikkelingen.

  De AIVD heeft in 2011 onderzoek gedaan naar de mondiaal-ecomomische ontwikkelingen en de daaruit voortvloeiende intenties van andere landen, ondermeer op het gebied van schaarse grondstoffen. De Russische Federatie zal zich blijven positioneren als energiegrootmacht. Echter, technologische ontwikkelingen, Europese concurrentiewetgeving en een assertieve Europese energiepolitiek, zorgen ervoor dat Ruslands positie op energiegebied niet langer vanzelfsprekend is.

• e. Proliferatie van massavernietigingswapens.

  De AIVD heeft in 2011 gezamenlijk met de MIVD onverminderd inspanningen verricht om (eventuele) verwervingspogingen op het gebied van massavernietigingswapens en hun overbrengingsmiddelen door de zogenoemde «landen van zorg» én niet-statelijke actoren tegen te gaan. Daarnaast heeft de AIVD met de MIVD onderzoek verricht naar de aard en omvang van de diverse (wapen)programma’s van «landen van zorg», dat wil zeggen de chemische, biologische, radiologische en nucleaire aspecten daarvan.

• f. Informatie- en verbindingsbeveiliging en veiligheidsbevordering.

  De AIVD heeft in 2011 de onderzoeksinspanningen ten behoeve van het onderkennen en tegengaan van vormen van digitale spionage en digitale aanvallen voortgezet. Ten behoeve van de bevordering van informatie- en verbindingsbeveiliging heeft de AIVD in 2011 zijn partners in de Rijksoverheid voorzien van het noodzakelijke handelingsperspectief om (hoger) gerubriceerde of gevoelige informatie te beschermen tegen gerichte ICT aanvallen en ICT-gerelateerde dreigingen.

  De AIVD heeft in 2011 de inspanning op het gebied van veiligheidsbevordering (C/E-taak), gecontinueerd (zie ook tabel 27.3 Kengetallen).

• g. Operationele ondersteuning.

  Mede door de investeringen in de ICT is de AIVD in 2011 is staat geweest zijn technologische competenties, zowel personeel als materieel, te vergroten en daarmee zijn operationele slagkracht in een steeds technologischer omgeving te versterken. Ter illustratie: in verband met de kwaliteit van ons internetonderzoek, is de AIVD een gezaghebbende internationale samenwerkingspartner.

• h. Verkennend onderzoek.

  Om nieuwe risico’s of ongekende dreigingen tijdig te kunnen onderkennen en te duiden heeft de dienst gedurende 2011 heeft de dienst trendanalyses, toekomstverkenningen en verkennende onderzoeken uitgevoerd.

Vertrouwensfuncties en veiligheidsonderzoeken

De AIVD voert veiligheidsonderzoeken uit naar personen die vertrouwensfuncties gaan vervullen en adviseert de vakminister dan wel het bevoegd gezag over de aanwijzing van die vertrouwensfuncties.

De veiligheidsonderzoeken moeten binnen een wettelijke vastgestelde termijn van 8 weken zijn afgerond. Over geheel 2011 gemeten was 95% van de zwaarste categorie onderzoeken (alle A/AP veiligheidsonderzoeken) uitgevoerd binnen acht weken; dit is binnen de vastgestelde norm van 90%. In 2011 heeft de AIVD 9 017 veiligheidsonderzoeken uitgevoerd waarmee de vraag naar veiligheidsonderzoeken is gestabiliseerd.

De uitvoering van de Wet op de veiligheidsonderzoeken (Wvo) wordt ondermeer ondersteund met beleidsregels en handleidingen. In 2011 zijn de beleidsregels Justitieel (justitiële weigeringgronden, vooral de hoogte van het boetebedrag en de hechtenistermijn) en Onvoldoende gegevens buitenland (beoordeling informatie bij verblijf in buitenland, met name de aanpassing van de beoordelingstermijnen) aangepast. Beide beleidsregels worden per 1 februari 2012 effectief.

In 2011 heeft de AIVD de leidraad Vitaal opgesteld en gepubliceerd. De leidraad vormt een specifieke uitwerking van de Wet veiligheidsonderzoeken (Wvo) en biedt de vitale sectoren concrete criteria voor de aanwijzing van vertrouwensfuncties.

De AIVD heeft in 2011 op verzoek van andere mogendheden en van volkenrechtelijke organisaties (veiligheids-) onderzoeken verricht ten behoeve van de afgifte van clearances. Daarnaast heeft de AIVD op verzoek van andere collegadiensten naslagverzoeken uitgevoerd in het kader van in het buitenland geïnitieerde veiligheidsonderzoeken. In totaal heeft de AIVD circa 2 800 naslagen, mededelingen en clearances uitgevoerd en verstrekt in het kader van internationale afspraken en verplichtingen.

De AIVD is in 2011 gestart met het project «Herijking van de B-taak». In dit project wordt de nieuwe visie op de aanwijzing van vertrouwensfuncties en de uitvoering van veiligheidsonderzoeken uitgewerkt. De hoofdpunten van de herijking zijn een scherpere aanwijzing van vertrouwensfuncties, een vernieuwde uitvoering van veiligheidsonderzoeken, die beter aansluit op de missie van de AIVD om de nationale veiligheid te beschermen, optimalisatie van de samenwerkingsrelaties met externe partners en het uitwerken van een voorstel tot het tariferen van uitgevoerde veiligheidsonderzoeken.

27.1 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid