Makkelijk digitaal zaken doen
Ook het afgelopen jaar, waarin de coronacrisis voortduurde, liet zien hoe belangrijk een goed functionerende digitale overheid is. We hebben in 2021 verder gewerkt aan de digitale overheid waarmee je veilig en makkelijk zaken kan doen. Een digitale overheid die bovendien inclusief en betrouwbaar is.
Een inclusieve digitale samenleving waar iedereen meedoet
Steeds meer overheidsdiensten zijn gedigitaliseerd. Dat maakt het voor veel mensen moeilijker om hun zaken te regelen. Er zijn naar schatting 2,5 miljoen Nederlanders met onvoldoende (digitale) basisvaardigheden. Ongeveer 4 miljoen Nederlanders hebben onvoldoende digitale vaardigheden om zelfstandig zaken te doen met de overheid.
Maar ook als je voldoende vaardig bent, schiet overheidsdienstverlening soms tekort. De kinderopvangtoeslagenaffaire heeft dit pijnlijk zichtbaar gemaakt. We werken aan de verbetering van een begrijpelijke en toegankelijke overheid, waarbij we ons ook inzetten om het digitaal bewustzijn te vergroten.
In 2021 hebben we onder andere overheidswebsites en apps toegankelijker gemaakt voor mensen met een beperking. Overheidsdiensten zijn met behulp van de Toolkit Inclusie, de Kennisbank Beeldtaal van Gebruiker Centraal en Direct Duidelijk communicatie gebruiksvriendelijk gemaakt. Zo kunnen mensen ook mee blijven doen in tijden van de coronacrisis.
Met cursussen digitale vaardigheden en de Informatiepunten Digitale Overheid hielpen we mensen op weg met overheidsdiensten zoals de coronacheck app.
Mensen die minder digitaalvaardig zijn kunnen bellen met de Digihulplijn (0800-1508) als ze vragen hebben over gebruik van een laptop of tablet. In samenwerking de Alliantie Digitaal Samenleven zijn er tablets en laptops beschikbaar gesteld voor mensen die nog geen toegang tot internet hadden.
Daarnaast hebben we, om de regeldruk onder burgers te verminderen, in samenwerking met maatschappelijke organisaties en uitvoeringsorganisaties knelpunten in de samenleving aangepakt. Ambtenaren volgden cursussen en kregen een toolkit om daar waar nodig maatwerk te kunnen leveren. Er zijn handleidingen ontwikkeld om de knelpunten bij het invorderen van geldschulden aan te pakken en om jongeren met schulden beter te kunnen helpen.
Een veilige digitale overheid
Het belang van informatieveiligheid neemt onverminderd toe. De maatschappij moet erop kunnen vertrouwen dat de dienstverlening van de overheid veilig verloopt. Die wordt echter steeds meer bedreigd door bijvoorbeeld aanvallen met gijzelsoftware (ransomware).
Mede om die reden stond de derde Overheidsbrede Cyberoefening (die jaarlijks wordt gehouden) in oktober in het teken van een ransomware-aanval. Daarnaast is voor alle overheden op 6 december een masterclass Ransomware georganiseerd.
Voor het versnellingsprogramma Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO) hebben we geïnvesteerd in verdere ontwikkeling van kennisproducten, uitgevoerd door het Centrum voor Informatiebeveiliging en Privacy (CIP). Ook hebben we onderzoek gedaan naar het effect van de (toekomstige) herziening van de internationale standaard op informatiebeveiliging voor de BIO: de ISO 27002.
Een toegankelijke en transparante digitale overheid
Een digitale overheid die toegankelijk, open en hiermee controleerbaar is, is een van de belangrijkste punten van ons beleid. Het ministerie heeft daarom in 2021 de toegankelijkheid en transparantie van data, algoritmen en broncodes vergroot.
In 2021 is de interbestuurlijke datastrategie gerealiseerd die de overheid helpt data verantwoord in te zetten. De strategie bevat maatregelen waarmee overheden de datahuishouding op orde moeten krijgen en overheidsdata meer kunnen delen, op een verantwoorde manier.
Om de toegankelijkheid en transparantie van de inzet van algoritmen verder te vergroten, voerde het ministerie in 2021 samen met verschillende gemeenten het project ‘Publieke controle op algoritmes’ uit. Er wordt gewerkt aan een prototype voor een algoritmeregister dat breed inzetbaar is.
De Basisregistratie Personen (BRP) verbeteren we vanuit een meerjarige ontwikkelagenda. Sinds januari 2021 registreren we contactgegevens van arbeidsmigranten die zich inschrijven in de BRP als niet-ingezetene. Deze gegevens zijn gebruikt om hen te informeren over COVID-vaccinaties. Een in de zomer van 2021 aangenomen voorstel voor wijziging van de wet BRP maakt het mogelijk tijdelijke verblijfsadressen te gaan registreren en aan gemeenten te verstrekken. Dit om zicht op verblijf van arbeidsmigranten te krijgen. Door een eveneens aangenomen voorstel tot wijziging van de wet BRP kon per 1 januari 2022 een experimentartikel in werking treden. Een eerste Experimentbesluit is eind 2021 in consultatie gegaan. Dit biedt grondslag aan een proef met het sturen van een melding aan inwoners als iemand zich inschrijft op hun adres.
Per 1 januari 2022 zijn meer wijzigingen van de wet BRP in werking getreden, waaronder uitbreiding van de mogelijkheid voor ouders om hun levenloos geboren kind te laten registreren. Om knelpunten bij aanvraag van overheidsvoorzieningen op te lossen is de regelgeving rondom het briefadres aangescherpt. Met name dak- en thuislozen ondervinden problemen bij de registratie in de BRP.
Burgers, bedrijven en overheidsorganisaties kunnen sinds 4 januari 2021 bij het Meldpunt Fouten in Overheidsregistraties (MFO) terecht als zij hulp nodig hebben om gegevens in overheidsregistraties te corrigeren. Het Centrale Meldpunt Identiteitsfraude is nog steeds aanspreekpunt voor hulp bij identiteitsfraude.
Een digitale overheid die publieke waarden en grondrechten borgt
Technologieën bieden belangrijke kansen om uitdagingen aan te gaan, zoals het tegengaan van klimaatverandering en het indammen van een virus als corona. Tegelijkertijd laten incidenten zoals de toeslagenaffaire zien dat technologieën belangrijke publieke waarden onder druk kunnen zetten. In 2021 waren publieke waarden en grondrechten dan ook een essentieel thema in de digitalisering.
In 2021 hebben we instrumenten ingezet om burgers te informeren over de kansen en risico’s van nieuwe technologieën. Bijvoorbeeld met het spel TechTwijfels en bijbehorend lesprogramma. Het spel en lesprogramma zijn verspreid onder alle scholen binnen het voortgezet onderwijs en alle bibliotheken in Nederland.
Daarnaast hebben we een Code kinderrechten online ontwikkeld die moet zorgen voor een veilige digitale omgeving voor kinderen. Tien beginselen helpen ontwikkelaars bij de ontwikkeling van verantwoorde software voor kinderen. Verder heeft het Trimbos instituut op verzoek van BZK in kaart gebracht welke verleidingstechnieken verborgen zitten in games die vooral door kinderen worden gespeeld.
De Code Goed Digitaal Bestuur is ontwikkeld om overheden bewust te maken van verantwoorde inzet van technologieën. In deze Code staan belangrijke waarden als democratische participatie, transparantie en rechtvaardigheid centraal.
We hebben in 2021 het Impact Assessment Mensenrechten en Algoritmen (IAMA) gerealiseerd. Dit instrument helpt ontwikkelaars van technologieën om risico’s voor mensenrechten in kaart te brengen. Op het gebied van non-discriminatie ontwikkelde het ministerie een handreiking om discriminatie door technologische systemen te voorkomen. Het ministerie organiseerde in 2021 verschillende bijeenkomsten om onder andere kennis over deze instrumenten te delen. Ook werd de Toolbox Ethisch Verantwoord Innoveren in 2021 geactualiseerd.
Ook zijn we actief betrokken geweest bij internationaal beleid en wetgeving. Zo was Nederland betrokken bij de totstandkoming van de UNESCO aanbeveling over een ethische inzet van AI en was Nederland actief in de zogeheten Ad hoc Committee on Artificial Intelligence van de Raad van Europa. Daarnaast was het ministerie intensief betrokken bij de onderhandelingen over de aankomende AI Verordening van de Europese Commissie, de Data Governance Act, de Digital Services Act en de Digital Markets Act.
We hebben in 2021 geëxperimenteerd met de inzet van AI binnen de Nederlandse AI Coalitie, waaronder de ondersteuning van diverse initiatieven. Binnen het Startup in Residence programma van 2021 werden startups uitgedaagd om toepassingen te ontwikkelen die discriminatie in systemen opsporen.