Het borgen van publieke belangen via het aandeelhouderschap op een zo efficiënt mogelijke wijze.

Bovenstaande instrumenten zijn verschillend van aard. De bevoegdheden die voortvloeien uit het Burgerlijk Wetboek, Comptabiliteitswet, Wet stichting administratiekantoorbeheer financiële instellingen en de Kernenergiewet vormen de basis van de (formele) zeggenschap. De overige instrumenten hebben een meer informeel karakter, zijn richtinggevend (zoals de Corporate Governance Code) of dienen als randvoorwaarde om invulling te kunnen geven aan de beleidsdoelstelling (zoals de beschikbaarheid over en/of toegang tot de benodigde kennis).

Beleidsinformatie

In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de staatsdeelnemingen waarvan het beheer van het aandeelhouderschap ligt bij het ministerie van Financiën. Hierbij staat aangegeven hoeveel procent van de aandelen in handen is van de Staat, op welke wijze deze aandelen worden gehouden en in welke sector ze actief zijn.

Kengetallen

Onderstaande kengetallen zien op de implementatie en uitvoering van het staatsdeelnemingenbeleid. De kengetallen zien niet op deelnemingen waar geen of nauwelijks bedrijfsactiviteiten plaatsvinden, waar de staat slechts een klein minderheidsbelang heeft of waar de Staat het aandeelhouderschap niet direct beheert (NIO, SRH, Thales, KLM, Air France-KLM, ABN AMRO en Volksbank).

Net als vorig jaar voldoen alle staatsdeelnemingen aan het streven naar minimaal 33% vrouwen in de raad van commissarissen. Het aantal raden van bestuur met tenminste 33% vrouwen is dit jaar gestegen naar 69%. Voor 2023 voldeden NS, Schiphol, Nederlandse Loterij en Stedin niet aan de streefwaarde. De Nederlandse staat is sinds 2023 aandeelhouder van Stedin geworden. Stedin voldoet nog niet aan het streven van minimaal 33% vrouwen in de raad van bestuur. Bij volgende benoemingen voor de RvB is dit een belangrijk aandachtspunt voor de Staat als aandeelhouder.

Meer kengetallen over het deelnemingenbeleid (zoals de omvang van het balanstotaal van alle staatsdeelnemingen, de vermogenspositie van staatsdeelnemingen en het door staatsdeelnemingen gerealiseerde rendement) zijn te vinden in het meest recente Jaarverslag Beheer Staatsdeelnemingen of het Dashboard Staatsdeelnemingen.

In 2023 was de uitwerking en implementatie van de Nota Deelnemingenbeleid Rijksoverheid 2022 (hierna: Nota 2022) een belangrijke prioriteit. Zo zijn de Handboeken Evalueren, Strategie, Investeringen, Benoemingen, MVO en Financiële Positie afgerond. De handboeken zijn online gepubliceerd op Staatsdeelnemingen | Rijksoverheid.nl. Daarnaast is ook het Dashboard deelnemingen online beschikbaar.

De Nederlandse staat is in 2023 aandeelhouder geworden van Stedin door middel van een storting van € 500 miljoen, waarmee de Staat voor 11,9% aandeelhouder is geworden van het regionale netwerkbedrijf. Hiermee is Stedin een staatsdeelneming geworden.32

In 2023 is de overeenkomst uit 1998 tussen de Staat en FMO gemoderniseerd. Met de herziene overeenkomst is ook de staatsgarantie aan FMO gemoderniseerd en in lijn gebracht met het beleidskader risicoregelingen en het kabinetsbeleid voor risicoregelingen.

Het kabinet heeft de Tweede Kamer geïnformeerd dat het de volledige verkoop van TenneT Duitsland aan de Duitse staat als voorkeursoptie beschouwd voor de invulling van de Duitse kapitaalbehoefte.33TenneT en de Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW) zijn hierover de onderhandelingen gestart en de onderhandelingen lopen nog. Tennet en KfW zijn elkaar genaderd, maar er is op dit moment nog geen overeenstemming bereikt. Als aandeelhouder van TenneT is het ministerie van Financiën nauw betrokken bij deze onderhandelingen.

De evaluaties van het aandeelhouderschap in Holland Casino (HC) en Nederlandse Loterij (NLO) zijn afgerond en aan de Kamer aangeboden.34Voor beide deelnemingen wordt in de evaluatie vastgesteld dat in beginsel wet- en regelgeving mogelijkheden biedt om de publieke belangen te kunnen borgen. Ook blijkt uit de evaluatie dat het staatsaandeelhouderschap een bepaalde toegevoegde waarde heeft. Tegelijk wordt vastgesteld dat de toegevoegde waarde van het aandeelhouderschap niet zwaarwegend genoeg is dat een verdere verkenning naar andere toekomstopties bij voorbaat uitgesloten zou zijn. Ten aanzien van NLO werd geconcludeerd dat een verdere verkenning nodig was om (meer) inzicht te krijgen in de rechtmatigheid, proportionaliteit en uitvoerbaarheid van het potentieel afstoten van de onderneming. Conform de toezegging aan de Kamer zijn de uitkomsten van de verkenning naar toekomstvarianten NLO verzonden naar de Kamer.35 Voor HC is besloten om op een later moment een besluit te nemen over een eventuele verkenning naar alternatieve toekomstopties.

In april 2023 is het steunpakket van KLM beëindigd en zijn de voorwaarden komen te vervallen. Er zal een evaluatie worden gedaan van het steunpakket. De Kamer is geïnformeerd over de opzet van de evaluatie. Doel van de evaluatie is om te kijken wat er beter dan wel anders had gekund, zodat dit bij eventuele volgende steunpakketten aan (individuele) ondernemingen kan worden meegenomen.36

In 2023 is het staatsbelang in ABN AMRO verder afgebouwd. Op 10 februari 2023 is een zogenoemd dribble-out-programma gestart met als doel het staatsbelang af te bouwen tot iets minder dan 50%. Dit verkoopprogramma is op 9 oktober 2023 beëindigd. Op 30 november 2023 is een tweede dribble-out-programma aangekondigd. Dit laatste programma heeft als doel afbouw tot een belang van circa 40%.37

Verplichtingen

Garantieverplichtingen

Garanties en vrijwaringen staatsdeelnemingen

Na het beëindigen van het steunpakket van de Nederlandse staat per 17 april 2023 is KLM een nieuwe private kredietfaciliteit overeengekomen. De financiële voorwaarden die zijn gesteld aan het steunpakket en de luchtvaart­ inhoudelijke voorwaarden die niet ook elders zijn vastgelegd, zijn komen te vervallen met de beëindiging van het steunpakket. De budgettaire gevolgen van het opzeggen van de steunmaatregelen zijn het vervallen van de staatsgarantie op de (opgezegde) kredietfaciliteit (€ 1,6 mld.), het recht op trekken van de directe lening (€ 722,9 mln.) en alle bijbehorende geraamde (premie)ontvangsten.

Garantie FMO

Er is in 2023 een akkoord gesloten over de herziene staatsgarantie tussen de Staat en FMO. Met de herziene overeenkomst wordt de staatsgarantie aan FMO gemoderniseerd en in lijn gebracht met het beleidskader risicoregelingen en het kabinetsbeleid voor risicoregelingen. De garantie voor FMO was voorheen in theorie ongelimiteerd. Met de herziene overeenkomst geldt er een plafond voor deze garantie en is het risico voor de Staat zodoende gemaximeerd ($ 16 mld.).

Overige verplichtingen

Kapitaalinjectie Invest-NL

Eind 2023 is het totale verplichtingenbudget sinds de oprichting van Invest-NL met € 187,4 mln. lager uitgevallen. Dit is veroorzaakt door het verlaagde investeringsdoel van Invest-NL voor 2023 en de nog niet benutte verplichtingen uit eerdere jaren.

Kapitaalinjectie Invest International

De kapitaalinjectie voor Invest International is in 2023 € 113 mln. hoger uitgevallen dan oorspronkelijk begroot. Enerzijds betreft dit het doorgeschoven resterende begrote kapitaal van € 37 mln. uit 2022. Anderzijds is een kasschuif toegepast om het ritme van de raming van de kapitaalinjectie af te stemmen op de kasbehoefte van Invest International voor investeringen. Het totaal van de beoogde kapitaalinjecties wijzigt niet, verspreid over de jaren ontvangt Invest International een kapitaalinjectie ter waarde van € 833 mln.

Afdrachten Staatsloterij

Om te voldoen aan de Wet op de kansspelen wordt in de begroting en verantwoording een technische post opgenomen bij zowel de uitgaven, betalingsverplichtingen als de ontvangsten ter hoogte van de afdrachten van de Staatsloterij. Deze post is met € 18,2 mln. opwaarts bijgesteld.

Lening SRH

SRH heeft een vordering op de Nederlandse staat. Sinds oktober 2020 is hierop een negatieve rente van toepassing. Conform de meerjarige afspraken in de leningdocumentatie wordt de rente (€ 11,3 mln.) niet betaald, maar afgeboekt op de vordering.

Lening KLM

KLM heeft het steunpakket beëindigd per 17 april 2023. Daarmee vervalt onder andere het recht op trekken van de directe lening. Zie ook toelichting onder 'garantieverplichtingen'.

Kapitaalinjectie TenneT

De kapitaalinjectie TenneT is in 2023 lager uitgevallen na validatie door een extern adviseur (€ 220 mln.). Deze bijstelling is het gevolg van de toekenning van financieringsvoordelen van TenneT Holding aan TenneT Nederland. Daarmee is de kapitaalbehoefte voor de Nederlandse activiteiten in 2023 lager dan eerder geraamd.

Overige betalingsverplichtingen

De overige betalingsverplichtingen vallen hoger uit dan oorspronkelijk begroot. Dit komt met name door de kapitaalinjectie regionale netbeheerders van € 500 mln. Met de Voorjaarsnota 2023 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de overheveling van middelen van de begroting van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, zodat bij een goedkeuring van een kapitaalstorting het ministerie van Financiën over deze middelen beschikt. Op 8 september is de Tweede Kamer geïnformeerd over het voornemen van de Staat om het kapitaalverzoek van Stedin te honoreren. Het ministerie van Financiën participeert namens de Staat in het aandelenkapitaal en treedt op als aandeelhouder van Stedin.

Uitgaven

Vermogensverschaffing/ - onttrekking

Kapitaalinjectie TenneT

Zie toelichting onder 'verplichtingen'.

Afdrachten Staatsloterij

Zie toelichting onder 'verplichtingen'.

Kapitaalinjectie Invest-NL

De kapitaalinjectie voor Invest-NL is in 2023 € 80 mln. lager uitgevallen dan oorspronkelijk begroot. Om het kasritme aan te laten sluiten op de meerjarenraming van Invest-NL, is via een kasschuif € 80 mln. uit 2023 toegevoegd aan het budget in 2026 en 2027 (jaren waarin naar verwachting meer kapitaal nodig is). Het totaal van de beoogde kapitaalinjecties wijzigt niet, er vindt alleen een verschuiving plaats.

Kapitaalinjectie Invest International

Zie toelichting onder 'verplichtingen'.

Kapitaalinjectie regionale netbeheerders

Zie toelichting onder 'verplichtingen'.

Ontvangsten

Vermogensverschaffing/ -onttrekking

Opbrengst verkoop vermogenstitels

De opbrengsten uit verkoop vermogenstitels vallen € 1.206,9 mln. hoger uit dan oorspronkelijk geraamd. Dit komt door de aanvullende opbrengsten van de verkoop van aandelen ABN AMRO38. Het eerste verkoopprogramma liep van februari 2023 tot en met oktober 2023. Het tweede verkoopprogramma is op 30 november 2023 gestart.

Dividenden staatsdeelnemingen

De dividendontvangsten vallen € 450,1 mln. hoger uit dan oorspronkelijk geraamd. Dit is het effect van diverse actualisaties op basis van op dat moment recente informatie over het dividend als gevolg van de marktomstandigheden.

Afdrachten Staatsloterij

Zie toelichting onder 'verplichtingen'.